Ważne daty
17 r. p.n.e. – data wydania Eneidy Wergiliusza
15‑16 r. p.n.e. – data wydawania kolejnych ksiąg Amores Owidiusza
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.
opowiadać historię Arachne;
rozróżniać miary wierszowe: heksametr daktylicznyheksametr daktyliczny i dystych elegijny;
przedstawiać przykłady gatunków i tytuły konkretnych utworów pisanych heksametrem i dystychem.
Mit o Arachne
Mit o Arachne, młodej mistrzyni tkania i haftu, która staje do pojedynku z boginią Ateną, do dziś działa na wyobraźnię czytelnika. Zapoznaj się z mitologiczną historią Arachne poprzez tekst w języku łacińskim. Następnie wykonaj pierwsze ćwiczenia.
ArachnēArachnē fēmina fuit, quae arte suā nōbilissima erat. Omnēs dēlectābantur cum eam acū vestēs pingentempingentem spectārent, eamque ūnō ōre laudābant. Tanta vērō erat ArachnēsArachnēs superbia, ut ‘ā sē MinervaMinerva facile arte vincī posse’ dīcere audēret.
MinervaMinerva igitur, postquam tālia audīvit, sordidā veste indūta, albōs sibi ipsa fēcit capillōs et baculō invalida membra ita sustinēbat, ut plānē anuī similis esset. Quae, ArachnēsArachnēs domum ingressaingressa, eam salvēre iussit et “Ego sum anusanus” inquit, “et iam saepe vīdī deī superbōs hominēs pūnīverint. VeniamVeniam igitur ā deā pete propter verba tua!” Cui ArachnēArachnē īrāta “Bene sciō quid dīxerim.” inquit “Cūr nōn ipsa dea hūc veniet, ut mē ipsa reprehenderet?”
Tum tālia dīcit, dea subitō ānus fōrmam ā sē remōvit, et sē clāram ostendit. At ArachnēArachnē nihil timuit: “Videāmus” inquit, “utra nostrum melior sit: tū illam vestem, ego hanc acū pingāmus, tū ipsa sentiēs opera mea multō pulchriōra et meliōra tuīs esse.”
Sine morā inter sē certārecertāre coepērunt. MinervaMinerva deōrum rēs gestāsgestās acū pīnxit: praeter cēterās ante oculōs appārēbat IovisIovis rēgis imāgō. ArachnēArachnē vērō prīmum imāginibus illūstrat quōmodo EurōpaEurōpa apud maris lītus taurō ērepta sit. Deinde multās aliās fābulās pīnxit, tum PhoebumPhoebum, et BacchumBacchum; deinde extrēmam vestis partem pulcherrimīs flōribus ōrnāvit. Plānē intellegēbātur ArachnēnArachnēn melius opus fēcisse pulchriōrēsque imāginēs pīnxisse.
MinervaMinerva tam valdē illī fēminae invidēre coepit, ut īram retinēre nōn iam posset: īrātissima igitur ter quaterque ēuīs frontem percussitpercussit. Quam iniūriam cum ArachnēArachnē aequō animō patī nōn posset, laqueō mortem sibi ipsa cōnscīvitcōnscīvit. At MinervaMinerva eam inventam et in vītam reductam herbae cūiusdam sūcō aspersit; quō factum est ut tōtum ēius corpus parvum fieret; in utrōque latere octō gracilia crūra appāruērunt, ex ventre vērō iam ab illō tempore stāmenstāmen ēmittit: arāneaarānea enim facta, ut anteā, etiam nunc tēlās tēxit.
Źródło:Źródło:
TłumaczenieTłumaczenie
Podstawy Metryki Heksametr i Dystych
Przykład heksametru:
Arma virumque canō, Trōiae quī prīmus ab orīs
Ītaliam, fātō profugus, Lāvīniaque vēnit
lītora, mult(um) ill(e) et terrīs iactātus et altō
vī superum saevae memorem Iūnōnis ob īram.
TłumaczenieTłumaczenie
Nieco inaczej rzecz ma się z dystychem elegijnym. Ta miara wierszowa składa się z heksametru i pentametru – parzysty wers krótszy jest więc o jedną stopę. Dystych służył poetom do opisywania tematów mniej ważkich – za jego pomocą powstawały np. elegie miłosne, utwory polityczne, nawet zjadliwe epigramaty czy epitafia.
Spróbuj przetłumaczyć poniższy fragment wiersza Owidiusza, by dowiedzieć się jak w wyobrażeniu poety powstał dystych elegijny.
Armā gravī numerō violentaque bella parābam
edere, māteriā conveniente modīs.
pār erat īnferior versus - rīsisse Cupīdō
dīcitur atqu(e) ūnum surripuisse pedem.
TłumaczenieTłumaczenie
Owidiusz, rozpoczynając swój zbiór wierszy miłosnych (Amores – Miłostki) stwierdza, że był już gotów opisywać zbrojne czyny ciężkim rytmem, gdy oto zjawił się niesforny Kupidyn i oderwał z wersu jedną stopę. Tak w wyobrażeniu poety powstaje dystych i taka forma w jego odczuciu idealna jest dla poezji miłosnej.
Podczas metrycznego czytania poezji łacińskiej przycisk (ictus) wynikający z metrum często nie jest zgodny z akcentem wyrazowym. Metryczne skandowanie poezji wymaga pewnego rodzaju wprawy, niejednokrotnie stanowi pożyteczne ćwiczenie, pozwalając dostrzec budowę kolejnych wersów. Coraz częściej pojawiają się również propozycje, by przy czytaniu poezji nie rezygnować z akcentu wyrazowego. Posłuchaj pierwszych wersów Eneidy odczytanych w taki sposóbsposób.
Zadania
Imionom bogów rzymskich obecnym w tekście łacińskim przyporządkuj ich greckie odpowiedniki.
Atena, Dionizos, Zeus, Apollo
Minerwa | |
Jowisz | |
Febus | |
Bakchus |
Przeczytaj i przetłumacz poniższe wersy. Następnie na podstawie wiedzy własnej przyporządkuj autora do każdego z fragmentów.
Owidiusz, Katullus, Wergiliusz
Quī modo Nāsōnis fuerāmus quīnque libellī, trēs sumus; hoc illī praetulit auctor opus. | |
Sum pius Aenēās, raptōs quī ex hoste Penātēs classe vehō mēcum, fāma super aethera nōtus. | |
Nulla potest mulier tantum se dicere amatam vere, quantum a me Lesbia amata mea est. |
Słowniki
Słownik pojęć
Zbiór wiadomości i reguł dotyczących budowy wiersza.
Dłuższy poemat, opiewający w podniosłej formie m.in. bohaterskie czyny (tzw. epos heroiczny). W starożytności funkcjonowały również eposy kosmogoniczne, dydaktyczne. Najbardziej znanymi eposami starożytności są dzieła Homera.
Miara wierszowa charakterystyczna dla europejskiej poezji epickiej, w tym poematów greckich i łacińskich.
Najmniejsza jednostka miary wierszowej.
Stopa metryczna składająca się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich.
Stopa metryczna składająca się z dwóch długich sylab.
Dwuwiersz składający się z heksametru i pentametru (wers mający pięć stóp), charakterystyczny dla greckiej i łacińskiej poezji miłosnej, elegii politycznej czy epitafiów.
Napis na nagrobku osoby zmarłej, w starożytności często napisany w dystychu elegijnym.,Krótki napis na nagrobku
Akcent metryczny w wierszu iloczasowym.
Słownik Łacińsko Polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
R. Graves, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 1992.
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1978.
L. Miraglia, Fabulae Syrae, Newburyport 2011.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.