Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RnUT5pQhTPgiu1

Heksametr daktyliczny i dystych elegijny - Mit o Arachne

Diego Velázquez, „Pracownia Arachne”, 1656, Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, Wikipedia, domena publiczna

Ważne daty

17 r. p.n.e. – data wydania Eneidy Wergiliusza

15‑16 r. p.n.e. – data wydawania kolejnych ksiąg Amores Owidiusza

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Rnbo6rShPmCws1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
1

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu; 

18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej:

b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.

Nauczysz się

opowiadać historię Arachne;

rozróżniać miary wierszowe: heksametr daktylicznyheksametr daktylicznyheksametr daktyliczny i dystych elegijny;

przedstawiać przykłady gatunków i tytuły konkretnych utworów pisanych heksametrem i dystychem.

Mit o Arachne

R151R4w5hLIuEm712a657374755889_00000000000101
Audiobook: „Mit o Arachne” - Mit o Arachne, młodej mistrzyni tkania i haftu, która staje do pojedynku z boginią Ateną, do dziś działa na wyobraźnię czytelnika. Zapoznaj się z mitologiczną historią Arachne poprzez tekst w języku łacińskim. Następnie wykonaj pierwsze ćwiczenia. Arachnē fēmina fuit, quae arte suā nōbilissima erat. Omnēs dēlectābantur cum eam acū vestēs pingentem spectārent, eamque ūnō ōre laudābant. Tanta vērō erat Arachnēs superbia, ut ‘ā sē Minerva facile arte vincī posse’ dīcere audēret. Minerva igitur, postquam tālia audīvit, sordidā veste indūta, albōs sibi ipsa fēcit capillōs et baculō invalida membra ita sustinēbat, ut plānē anuī similis esset. Quae, Arachnēs domum ingressa, eam salvēre iussit et “Ego sum anus” inquit, “et iam saepe vīdī deī superbōs hominēs pūnīverint. Veniam igitur ā deā pete propter verba tua!” Cui Arachnē īrāta “Bene sciō quid dīxerim.” Inquit “Cūr nōn ipsa dea hūc veniet, ut mē ipsa reprehenderet?” Tum tālia dīcit, dea subitō ānus fōrmam ā sē remōvit, et sē clāram ostendit. At Arachnē nihil timuit: “Videāmus” inquit, “utra nostrum melior sit: tū illam vestem, ego hanc acū pingāmus, tū ipsa sentiēs opera mea multō pulchriōra et meliōra tuīs esse.” Sine morā inter sē certāre coepērunt. Minerva deōrum rēs gestās acū pīnxit: praeter cēterās ante oculōs appārēbat Iovis rēgis imāgō. Arachnē vērō prīmum imāginibus illūstrat quōmodo Eurōpa apud maris lītus taurō ērepta sit. Deinde multās aliās fābulās pīnxit, tum Phoebum, et Bacchum; deinde extrēmam vestis partem pulcherrimīs flōribus ōrnāvit. Plānē intellegēbātur Arachnēn melius opus fēcisse pulchriōrēsque imāginēs pīnxisse. Minerva tam valdē illī fēminae invidēre coepit, ut īram retinēre nōn iam posset: īrātissima igitur ter quaterque ēuīs frontem percussit. Quam iniūriam cum Arachnē aequō animō patī nōn posset, laqueō mortem sibi ipsa cōnscīvit. At Minerva eam inventam et in vītam reductam herbae cūiusdam sūcō aspersit; quō factum est ut tōtum ēius corpus parvum fieret; in utrōque latere octō gracilia crūra appāruērunt, ex ventre vērō iam ab illō tempore stāmen ēmittit: arānea enim facta, ut anteā, etiam nunc tēlās tēxit. Antyczną poezję cechuje rytm, tak zwane metrum wiersza związane jest z jego gatunkiem i sposobem w jaki w starożytności utwór ten był wykonywany. Rytm budowany jest przez odpowiedni układ długich i krótkich sylab, które tworzą tzw. stopy. Starożytna poezja epicka powstawała w tzw. heksametrze daktylicznym. Oznacza to, że każdy kolejny wers posiadał sześć stóp. W tym przypadku mogły to być daktyle (stopa złożona z długiej sylaby i dwóch krótkich) lub spondeje (dwie długie sylaby). Nazwa tej miary wierszowej wyraźnie sugeruje, że w heksametrze spotkamy więcej daktyli. Heksametrem napisane zostały eposy Homera - Iliada i Odyseja oraz Eneida Wergiliusza, ale także poematy dydaktyczne Hezjoda czy Lukrecjusza. Metrum to uchodziło za poważne, posiadające jakby „ciężar gatunkowy”, odpowiednie dla opiewania wielkich czynów, opisywania tego, co w niebie i na ziemi. Arma virumque canō, Trōiae quī prīmus ab orīs Ītaliam, fātō profugus, Lāvīniaque vēnit lītora, mult(um) ill(e) et terrīs iactātus et altō vī superum saevae memorem Iūnōnis ob īram. Nieco inaczej rzecz ma się z dystychem elegijnym. Ta miara wierszowa składa się z heksametru i pentametru – parzysty wers krótszy jest więc o jedną stopę. Dystych służy poetom do opisywania tematów mniej ważkich – za jego pomocą powstają np. elegie miłosne, utwory polityczne, nawet zjadliwe epigramaty czy epitafia. Spróbuj przetłumaczyć poniższy fragment wiersza Owidiusza, by dowiedzieć się jak w wyobrażeniu poety powstał dystych elegijny. Armā gravī numerō violentaque bella parābam edere, māteriā conveniente modīs. pār erat īnferior versus — rīsisse Cupīdō dīcitur atqu(e) ūnum surripuisse pedem. Owidiusz, rozpoczynając swój tomik wierszy miłosnych (Amores – Miłostki) stwierdza, że był już gotów opisywać zbrojne czyny ciężkim rytmem, gdy oto zjawił się niesforny Kupidyn i oderwał z wersu jedną stopę. Tak w wyobrażeniu Owidiusza powstaje dystych i taka forma w jego odczuciu idealna jest dla poezji miłosnej. Podczas metrycznego czytania poezji łacińskiej przycisk (ictus) wynikający z metrum często nie jest zgodny z akcentem wyrazowym. Metryczne skandowanie poezji wymaga pewnego rodzaju wprawy, niejednokrotnie stanowi pożyteczne ćwiczenie, pozwalając dostrzec budowę kolejnych wersów. Coraz częściej pojawiają się również propozycje, by przy czytaniu poezji nie rezygnować z akcentu wyrazowego.
Mit o Arachne, online-skills, CC BY 3.0
RmZ7Vg2sgDRR91
Prezentacja 3D przedstawia widok na rzeźbę Minerwy – posąg wykonany z białego kamienia stoi na cokole. Kobieta jest wyprostowana, lewą dłoń ma wyciągniętą przed siebie, prawą opiera o biodro. Ubrana jest w długą jasną szatę. Naszyjnik z medalionem w kształcie ludzkiej twarzy oplata jej szyję. Ma krótkie kręcone włosy, na głowie znajduje się spiczasty hełm, kształtem przypomina hełm hoplity. W prezentacji znajduje się dodatkowa informacja: Minerwa – w mitologii rzymskiej pierwotnie bogini sztuki i rzemiosła, ale także bogini mądrości, nauki i literatury. Jest to prawdopodobnie bóstwo pochodzenia etruskiego. Razem z Jowiszem i Junoną tworzyła Trójcę Kapitolińską. Utożsamiano ją z grecką Ateną, którą również często przedstawiano w zbroi i hełmie. Jej atrybutem była sowa, będąca alegorią jej mądrości.
Prezentacja 3D „Minerwa”
m712a657374755889_0000000000010
Polecenie 1

Mit o Arachne, młodej mistrzyni tkania i haftu, która staje do pojedynku z boginią Ateną, do dziś działa na wyobraźnię czytelnika. Zapoznaj się z mitologiczną historią Arachne poprzez tekst w języku łacińskim. Następnie wykonaj pierwsze ćwiczenia.

RV6IswrPF1Wgy1
Ilustracja interaktywna przedstawia Dzieło Diego Velazqueza „Pracownia Arachne” ukazuje ono grupę kobiet podczas pracy w pracowni tkackiej. Na pierwszym planie widocznych jest 5 kobiet. Pomiędzy nimi na podłodze leży kot. Po lewej stronie przy kołowrotku siedzi starsza kobieta w chuście zakrywającej jej włosy. Tuż za nią stoi młoda dziewczyna, która nachyla się do niej i rozmawia. Pośrodku obrazu znajduje się kobieta zbierająca z podłogi pozostałości przędzy. Po lewej stronie, tyłem do widza siedzi kolejna prządka. Obok niej młoda kobieta stawia kosz. W centralnej części dzieła, w osobnym pomieszczeniu znajdują się bogato ubrane kobiety oglądające to, co jest dziełem pracowni Arachne. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz Petera Paula Rubensa „Arachne” przedstawia scenę pobicia kobiety przez żołnierza. Na pierwszym planie widoczny jest mężczyzna ubrany w zbroję. W jednej dłoni trzyma przedmiot i próbuje zadać Arachne cios. Trzymana przez wojownika kobieta spogląda na niego z przerażeniem. W tle widoczne są postacie, które nie są zainteresowane tym co się obok nich dzieje. Na ich twarzy widoczna jest obojętność. W prawej części obrazu znajduje się ciemnoskóra kobieta siedząca na szarym koniu. 2. Arachne z ilustracji Gustawa Dorégo do Boskiej komedii Dantego, 3. Antonio Tempesta, „Arachne i Minerwa”, ok. 1600, [w:] Owidiusz, „Metamorfozy”, 4. Antonio Tempesta, „Arachne i Minerwa”, ok. 1600, [w:] Owidiusz, „Metamorfozy” 5. René-Antoine Houasse, „Minerwa and Arachne”, 1706, Pałac Wersal, Paryż.
Diego Velázquez, „Pracownia Arachne”, 1656, Muzeum Narodowe Prado, Madryt, Hiszpania, Wikipedia, domena publiczna

Arachnēm712a657374755889_0000000000013Arachnē fēmina fuit, quae arte suā nōbilissima erat. Omnēs dēlectābantur cum eam acū vestēs pingentemm712a657374755889_0000000000014pingentem spectārent, eamque ūnō ōre laudābant. Tanta vērō erat Arachnēsm712a657374755889_0000000000015Arachnēs superbia, ut ‘ā sē Minervam712a657374755889_0000000000016Minerva facile arte vincī posse’ dīcere audēret.

Minervam712a657374755889_0000000000016Minerva igitur, postquam tālia audīvit, sordidā veste indūta, albōs sibi ipsa fēcit capillōs et baculō invalida membra ita sustinēbat, ut plānē anuī similis esset. Quae, Arachnēsm712a657374755889_0000000000015Arachnēs domum ingressam712a657374755889_0000000000019ingressa, eam salvēre iussit et “Ego sum anusm712a657374755889_0000000000020anus” inquit, “et iam saepe vīdī deī superbōs hominēs pūnīverint. Veniamm712a657374755889_0000000000021Veniam igitur ā deā pete propter verba tua!” Cui Arachnēm712a657374755889_0000000000013Arachnē īrāta “Bene sciō quid dīxerim.” inquit “Cūr nōn ipsa dea hūc veniet, ut mē ipsa reprehenderet?”

Tum tālia dīcit, dea subitō ānus fōrmam ā sē remōvit, et sē clāram ostendit. At Arachnēm712a657374755889_0000000000013Arachnē nihil timuit: “Videāmus” inquit, “utra nostrum melior sit: tū illam vestem, ego hanc acū pingāmus, tū ipsa sentiēs opera mea multō pulchriōra et meliōra tuīs esse.”

Sine morā inter sē certārem712a657374755889_0000000000022certāre coepērunt. Minervam712a657374755889_0000000000016Minerva deōrum rēs gestāsm712a657374755889_0000000000024gestās acū pīnxit: praeter cēterās ante oculōs appārēbat Iovism712a657374755889_0000000000025Iovis rēgis imāgō. Arachnēm712a657374755889_0000000000013Arachnē vērō prīmum imāginibus illūstrat quōmodo Eurōpam712a657374755889_0000000000027Eurōpa apud maris lītus taurō ērepta sit. Deinde multās aliās fābulās pīnxit, tum Phoebumm712a657374755889_0000000000028Phoebum, et Bacchumm712a657374755889_0000000000029Bacchum; deinde extrēmam vestis partem pulcherrimīs flōribus ōrnāvit. Plānē intellegēbātur Arachnēnm712a657374755889_0000000000030Arachnēn melius opus fēcisse pulchriōrēsque imāginēs pīnxisse.

Minervam712a657374755889_0000000000016Minerva tam valdē illī fēminae invidēre coepit, ut īram retinēre nōn iam posset: īrātissima igitur ter quaterque ēuīs frontem percussitm712a657374755889_0000000000032percussit. Quam iniūriam cum Arachnēm712a657374755889_0000000000013Arachnē aequō animō patī nōn posset, laqueō mortem sibi ipsa cōnscīvitm712a657374755889_0000000000033cōnscīvit. At Minervam712a657374755889_0000000000016Minerva eam inventam et in vītam reductam herbae cūiusdam sūcō aspersit; quō factum est ut tōtum ēius corpus parvum fieret; in utrōque latere octō gracilia crūra appāruērunt, ex ventre vērō iam ab illō tempore stāmenm712a657374755889_0000000000035stāmen ēmittit: arāneam712a657374755889_0000000000036arānea enim facta, ut anteā, etiam nunc tēlās tēxit.

Źródło:m712a657374755889_0000000000012Źródło:

Tłumaczeniem712a657374755889_0000000000011Tłumaczenie

m712a657374755889_0000000000011
m712a657374755889_0000000000012
m712a657374755889_0000000000013
m712a657374755889_0000000000014
m712a657374755889_0000000000015
m712a657374755889_0000000000016
m712a657374755889_0000000000016
m712a657374755889_0000000000015
m712a657374755889_0000000000019
m712a657374755889_0000000000020
m712a657374755889_0000000000021
m712a657374755889_0000000000022
m712a657374755889_0000000000016
m712a657374755889_0000000000024
m712a657374755889_0000000000025
m712a657374755889_0000000000013
m712a657374755889_0000000000027
m712a657374755889_0000000000028
m712a657374755889_0000000000029
m712a657374755889_0000000000030
m712a657374755889_0000000000016
m712a657374755889_0000000000032
m712a657374755889_0000000000033
m712a657374755889_0000000000016
m712a657374755889_0000000000035
m712a657374755889_0000000000036
m712a657374755889_0000000000170

Podstawy Metryki Heksametr i Dystych

Przykład heksametru:

Arma virumque canō, Trōiae quī prīmus ab orīs

Ītaliam, fātō profugus, Lāvīniaque vēnit

lītora, mult(um) ill(e) et terrīs iactātus et altō

vī superum saevae memorem Iūnōnis ob īram.

Tłumaczeniem712a657374755889_0000000000037Tłumaczenie

R7hMEtKdPFOXv1
Federico Barocci, „Ucieczka Eneasza z Troi”, 1598, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, Wikipedia, domena publiczna

Nieco inaczej rzecz ma się z dystychem elegijnym. Ta miara wierszowa składa się z heksametru i pentametru – parzysty wers krótszy jest więc o jedną stopę. Dystych służył poetom do opisywania tematów mniej ważkich – za jego pomocą powstawały np. elegie miłosne, utwory polityczne, nawet zjadliwe epigramaty czy epitafia.

Polecenie 2

Spróbuj przetłumaczyć poniższy fragment wiersza Owidiusza, by dowiedzieć się jak w wyobrażeniu poety powstał dystych elegijny.

Armā gravī numerō violentaque bella parābam

edere, māteriā conveniente modīs.

pār erat īnferior versus - rīsisse Cupīdō

dīcitur atqu(e) ūnum surripuisse pedem.

R1czVORGy9jWt
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Tłumaczeniem712a657374755889_0000000000038Tłumaczenie

Owidiusz, rozpoczynając swój zbiór wierszy miłosnych (Amores – Miłostki) stwierdza, że był już gotów opisywać zbrojne czyny ciężkim rytmem, gdy oto zjawił się niesforny Kupidyn i oderwał z wersu jedną stopę. Tak w wyobrażeniu poety powstaje dystych i taka forma w jego odczuciu idealna jest dla poezji miłosnej.

Podczas metrycznego czytania poezji łacińskiej przycisk (ictus) wynikający z metrum często nie jest zgodny z akcentem wyrazowym. Metryczne skandowanie poezji wymaga pewnego rodzaju wprawy, niejednokrotnie stanowi pożyteczne ćwiczenie, pozwalając dostrzec budowę kolejnych wersów. Coraz częściej pojawiają się również propozycje, by przy czytaniu poezji nie rezygnować z akcentu wyrazowego. Posłuchaj pierwszych wersów Eneidy odczytanych w taki sposóbm712a657374755889_0000000000039sposób.

m712a657374755889_0000000000037
m712a657374755889_0000000000038
m712a657374755889_0000000000039

Zadania

RB29Pb5QngRgU
Ćwiczenie 1
Czy udało Ci się zrozumieć łaciński tekst mitu o Arachne? Uszereguj zdania w odpowiedniej kolejności: Elementy do uszeregowania: 1. Minerwa ukazuje się pod swoją prawdziwą postacią. Arachne wyzywa boginię na pojedynek. 2. Arachne popełnia samobójstwo. 3. Pojedynek Minerwy i Arachne. 4. Pokonana bogini znieważa Arachne. 5. Bogini pod postacią staruszki upomina pyszniącą się Arachne. 6. Minerwa przemienia Arachne w pająka. 7. Arachne zdobywa sławę za sprawą swojej sztuki haftu.
RiwlC2VXPfh8i
Ćwiczenie 2
Imionom bogów rzymskich obecnym w tekście łacińskim przyporządkuj ich greckie odpowiedniki. Minerwa Możliwe odpowiedzi: 1. Atena, 2. Zeus, 3. Apollo, 4. Dionizos Jowisz Możliwe odpowiedzi: 1. Atena, 2. Zeus, 3. Apollo, 4. Dionizos Febus Możliwe odpowiedzi: 1. Atena, 2. Zeus, 3. Apollo, 4. Dionizos Bakchus Możliwe odpowiedzi: 1. Atena, 2. Zeus, 3. Apollo, 4. Dionizos
RUAfpTz7hHaqF1
Ćwiczenie 3
Do polskiego słowa dopasuj jego łaciński odpowiednik. Możliwe odpowiedzi: Pętla 1. Laqueus, laquei 2. arānea, arāneae 3. taurus, tāurī Pająk 1. Laqueus, laquei 2. arānea, arāneae 3. taurus, tāurī Byk 1. Laqueus, laquei 2. arānea, arāneae 3. taurus, tāurī
Rij6T3dxqObbS
Ćwiczenie 4
Greckie słowo arachne oznacza „pająka”. Mówiąc po polsku powszechnie używamy greckiej nazwy panicznego lęku przed pająkami. Jak nazywa się to zaburzenie? Odpowiedź: Tu uzupełnij
R1C5VGrrojIXo
Ćwiczenie 5
Przeczytaj poniższe fragmenty. Spośród nich wybierz te, które napisane są dystychem elegijnym. Możliwe odpowiedzi: 1. "Chommoda dīcēbat, sī quandō commoda vellet dīcere, et īnsidiās Arrīus hinsidīās, et tum mīrificē spērābat sē esse locūtum, cum quantum poterat dīxerat hinsidīās.", 2. "Anna soror, quae mē suspēnsam īnsomnia terrent! quis novus hic nostrīs successit sēdibus hospes, quem sēsē ōre ferēns, quam fortī pectore et armīs! crēdō equidem, nec vāna fidēs, genus esse deōrum.", 3. "Contigerīs nostrōs, Caesar, sī forte libellōs, terrārum dominum pōne supercilium. Cōnsuēuēre iocōs uestrī quoque ferre triumphī, māteriam dictīs nec pudet esse ducem.", 4. "Quid faciat laetās segetēs, quō sīdere terram vertere, Maecēnās, ulmīsque adiungere vītis conveniat, quae cūra boum, quī cultūs habendō sit pecorī, apibus quanta experientia parcis, hinc canere incipiam."
RAN6KTIy0P5H3
Ćwiczenie 6
Przeczytaj trzy poniższe heksametry. Spośród nich wybierz ten, w którym akcent wyrazowy zbiega się z iktem metrycznym. Możliwe odpowiedzi: 1. Arma virumque canō Troiae quī prīmus ab ōrīs., 2. Quis tibi, saevē puer, dedit hoc in carmina iūris?, 3. Impius haec tam culta novālia mīles habēbit.
R1bKvriPVD8Yu
Ćwiczenie 7
Przeczytaj i przetłumacz poniższe wersy. Następnie na podstawie wiedzy własnej przyporządkuj autora do każdego z fragmentów. "Quī modo Nāsōnis fuerāmus quīnque libellī, trēs sumus; hoc illī praetulit auctor opus. Możliwe odpowiedzi: 1. Wergiliusz, 2. Katullus, 3. Owidiusz "Sum pius Aenēās, raptōs quī ex hoste Penātēs classe vehō mēcum, fāma super aethera nōtus. Możliwe odpowiedzi: 1. Wergiliusz, 2. Katullus, 3. Owidiusz "Nulla potest mulier tantum se dicere amatam vere, quantum a me Lesbia amata mea est. Możliwe odpowiedzi: 1. Wergiliusz, 2. Katullus, 3. Owidiusz

Słowniki

Słownik pojęć

metryka
metryka

Zbiór wiadomości i reguł dotyczących budowy wiersza.

epos
epos

Dłuższy poemat, opiewający w podniosłej formie m.in. bohaterskie czyny (tzw. epos heroiczny). W starożytności funkcjonowały również eposy kosmogoniczne, dydaktyczne. Najbardziej znanymi eposami starożytności są dzieła Homera.

heksametr daktyliczny
heksametr daktyliczny

Miara wierszowa charakterystyczna dla europejskiej poezji epickiej, w tym poematów greckich i łacińskich.

stopa
stopa

Najmniejsza jednostka miary wierszowej.

daktyl
daktyl

Stopa metryczna składająca się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich.

spondej
spondej

Stopa metryczna składająca się z dwóch długich sylab.

dystych elegijny
dystych elegijny

Dwuwiersz składający się z heksametru i pentametru (wers mający pięć stóp), charakterystyczny dla greckiej i łacińskiej poezji miłosnej, elegii politycznej czy epitafiów.

epitafium
epitafium

Napis na nagrobku osoby zmarłej, w starożytności często napisany w dystychu elegijnym.,Krótki napis na nagrobku

iktus
iktus

Akcent metryczny w wierszu iloczasowym.

Słownik Łacińsko Polski

RVMfsH2usB2J2m712a657374755889_00000000000441
Słownik łacińsko-polski. Poniżej widać hasła łacińskie. Obok każdego hasła pojawia się ikonka pozwalająca na jego odsłuchanie. Pod każdym hasłem znajduje się jego polskie tłumaczenie. U dołu strony umieszczone są przyciski: zmiana języków, edycja oraz przywróć słownik do stanu początkowego.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
m712a657374755889_0000000000044

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

R. Graves, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 1992.

W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1978.

L. Miraglia, Fabulae Syrae, Newburyport 2011.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.