Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1FDW8H12mUuP

Heros Tezeusz

Wyobrażenie Akropolu i Areopagu w Atenach w okresie klasycznym
Leo von Klenze, 1846, Neue Pinakothek, Monachium, domena publiczna

Dla starożytnych bardzo często wzorami postępowania stawali się herosi. O ich życiu opowiadano wiele legend, które przekazywano z pokolenia na pokolenie. Herosi stanowili nieodłączny element greckich wierzeń.

Niejednokrotnie stawiano herosów na równi z bogami, przypisując im rolę półbogów i/lub potomków greckich bóstw.

Herosem mogła zostać po śmierci osoba o wybitnych osiągnięciach, która wzbudziła szacunek i podziw swoich współtowarzyszy. Herosami byli np. założyciele rodów lub miast, bohaterowie wojenni, prorocy, wynalazcy.

Warto wiedzieć, że w starożytnej Grecji groby herosów stanowiły miejsce kultu. W chwilach trwogi, niebezpieczeństwa ludzie starożytni modlili się do herosów, wierząc, że ci – jako najbliżsi opiekunowie – mogli im przyjść z pomocą.

Już wiesz

1) W dowolnym słowniku sprawdź znaczenie słów: „heroiczny” i „heroizm”.

2) Rozważ, kogo w czasach współczesnych można nazwać herosem. Czy takie określenie jest zasadne? Czy mianem herosa można określić np. kolarza, który pokonał trasę o długości 250 kilometrów? Uzasadnij odpowiedź.

3) Czy w dzisiejszych czasach są potrzebni herosi? Czy potrafisz wskazać kilku współczesnych, bliskich tobie, herosów? Uzasadnij.

j0000007UWB1v50_0000000K
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kim był heros?

R1CBNUthar2zx
Tezeusz walczący z Minotaurem
Étienne-Jules Ramey, Tezeusz walczący z Minotaurem, 1826, marmur, ogród Tuileries, Paryż, domena publiczna
RE04cqKWK9Iu71
Tezeusz i Ajtra
Laurent de La Hyre, Tezeusz i Ajtra, ok. 1635–1636, olej na płótnie, Muzeum Sztuk Pięknych, Budapeszt, Węgry, domena publiczna
RwBmxjEdwBZDO1
Tezeusz znajduje miecz ojca
Nicolas Poussin, Tezeusz znajduje miecz ojca, 1638, olej na płótnie, Musée Condé, Chantilly, Francja, domena publiczna

Grecy nazywali herosami przede wszystkim potomków bogów i ludzi. Do najsłynniejszych herosów – dzieci boga i śmiertelniczki – należeli Herakles, Achilles, Tezeusz i Perseusz. Do grona herosów zaliczano również potomstwo zrodzone wyłącznie z ludzi – warunkiem było dokonanie niezwykłych czynów (np. założenie miasta). Tak herosami stali się Edyp, Hektor, Jazon czy Odyseusz.

Tym, co łączyło większość herosów, była nie tylko boska krew płynąca w ich żyłach, lecz także potężna siła i wielka odwaga, dzięki którym pokonywali wszelkie przeszkody, walcząc z potworami, a nawet z samymi bogami.

Za jednego z największych herosów uważano Tezeusza, bohatera ateńskiego.

Kim byli jego rodzice? Urodziła go Ajtra, córka Pitteusa, mędrca‑króla Trojzeny. Pitteus, nie mogąc doczekać się wnuków, upił goszczącego u niego Egeusza (Ajgeusa), który rządził Atenami. Egeusz spędził miłosną noc z piękną dziewczyną i dlatego później uchodził za ojca Tezeusza, ale niewykluczone, że owym ojcem był bóg mórz Posejdon, który też został kochankiem Ajtry. Tezeusz zatem miał niejako dwóch ojców: boga i człowieka.

Wychowanie syna Egeusz powierzył królewnie z Trojzeny. Poprosił tylko, by chłopiec porzucił miejsce dzieciństwa dopiero wtedy, gdy będzie w stanie podnieść ogromny głaz, pod którym zostały ukryte miecz i sandały. Chodziło o to, aby młodzieniec ruszył w świat (a właściwie – do Aten), kiedy będzie dość silny, by przeciwstawić się innym pretendentom do władzy. Stało się to, gdy Tezeusz miał 16 lat.

Po zapoznaniu się z powyższymi informacjami wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 1.1

Zastanów się i powiedz, w jaki sposób pochodzenie Tezeusza (według jednych źródeł uchodził za syna króla Aten, według innych był dzieckiem boga Posejdona) okazało się pomocne w życiu tego bohatera. Uzasadnij swoją opinię.

Ćwiczenie 1.2

Wyjaśnij, dlaczego Egeusz schował pod kamieniem sandały i miecz. W odpowiedzi uwzględnij symboliczne znaczenie tych przedmiotów.

Ćwiczenie 1.3

Zanim jeszcze Tezeusz podniósł głaz, zrobił coś, czego w Grecji wcześniej nie praktykowano: zgolił przód głowy. Później pomagało mu to w trakcie walk. Jak sądzisz, dlaczego? Uzasadnij odpowiedź.

j0000007UWB1v50_0000001G
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tezeusz wyrusza w świat…

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RaWzIaYdjiBGd1
Przesmyk Koryncki Przesmyk Koryncki Źródło: NASA, zdjęcie satelitarne, domena publiczna.
Przesmyk Koryncki
NASA, zdjęcie satelitarne, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Mitologia Greków i RzymianZygmunt Kubiak
Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian

Epidaurosj0000007UWB1v50_000tp001Epidauros zabił syna Hefajstosa i Antiklei, zbója Perifetesa, przezywanego Korynetesem („Pałkarzem”), bo tłukł podróżnych maczugą. Tezeusz wyrwał mu ją z rąk, jemu samemu roztrzaskał głowę i odtąd zawsze miał przy sobie ową maczugę. Na Przesmyku Korynckim położył trupem potwornego olbrzyma Sinisa, zwanego Pityokamptesemj0000007UWB1v50_000tp002Pityokamptesem („Naginaczem Sosen”), który zmuszał wędrowców, by mu pomogli przygiąć sosnę, a on niespodzianie ją puszczał i biedacy wyrzucani byli w górę jak z katapulty; albo przywiązywał nieszczęsnych do dwóch drzew, które potem rozsuwał, by ginęli rozdarci. Tezeusz w taki sam sposób, jak on to innym czynił, uśmiercił okrutnika.

W miejscowości Krommyonj0000007UWB1v50_000tp003Krommyon na zachód od Przesmyku jednym ciosem miecza zgładził olbrzymią dziką świnię, która zdążyła zabić mnóstwo ludzi. […] Doszedłszy do skał w pobliżu Megaryj0000007UWB1v50_000tp004Megary, poskromił łotra Skejrona (od jego imienia owe skały będą zwane Skirońskimi), który zmuszał wędrowców, żeby myli jego nogi, a gdy to czynili, kopnięciem strącał ich z urwiska, w dole zaś rozszarpywał ich olbrzymi żółw. Tezeusz sprawił, że Skejron mył jego nogi i został tak zrzucony, jak to się innym działo. W Eleusisj0000007UWB1v50_000tp005Eleusis zgniótł groźnego siłacza Kerkyonaj0000007UWB1v50_000tp006Kerkyona, który zmuszał wędrowców do zapasów. Wreszcie, niedaleko od Eleusis, rozprawił się ze złoczyńcą zwanym Damastesem („Ujarzmicielem”) albo Prokrustesem („Rozciągaczem”). Miał on przy drodze dom z dwoma łóżkami, jednym dużym, drugim małym. Zapraszał wędrowców na nocleg, kładąc dużych ludzi na małym łóżku, a małych na dużym. Aby wszystko pasowało, przycinał wystające członki dużych i rozciągał ciała małych. Tezeusz zmusił Prokrustesa, by się dopasował do jednego ze swoich łóżek.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_001Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 352.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 2.1

Wskaż elementy łączące przygody Tezeusza.

Ćwiczenie 2.2

Określ, jakie są cechy wspólne ludzi/istot spotkanych przez Tezeusza podczas jego wędrówki.

Ćwiczenie 2.3

Scharakteryzuj i oceń obraz świata, jaki wyłania się z historii Tezeusza. W odpowiedzi uwzględnij to, co cię fascynuje i co przeraża w opowieści o mitologicznym bohaterze.

Ćwiczenie 2.4

Oceń i uzasadnij, w jakim stopniu rzeczy znalezione przez Tezeusza pod kamieniem okazały się mu pomocne.

j0000007UWB1v50_000tp006
j0000007UWB1v50_000tp001
j0000007UWB1v50_000tp002
j0000007UWB1v50_000tp003
j0000007UWB1v50_000tp004
j0000007UWB1v50_000tp005
j0000007UWB1v50_0000002M
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

…i wraca do domu

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1PyRdpKcvxJE1
Tezeusz ujarzmiający maratońskiego byka Źródło: Charles-André Vanloo, Tezeusz ujarzmiający maratońskiego byka, ok. 1730, olej na płótnie, Los Angeles County Museum of Art, domena publiczna.
Tezeusz ujarzmiający maratońskiego byka
Charles-André Vanloo, Tezeusz ujarzmiający maratońskiego byka, ok. 1730, olej na płótnie, Los Angeles County Museum of Art, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Po wielu przygodach Tezeusz trafił do ojczyzny swojego ojca. Od razu zyskał sobie sympatię całego ludu (poza ukochaną Egeusza, czarodziejką Medeą, która nienawidziła Tezeusza, ponieważ obawiała się, że dzielny młodzieniec zawładnie tronem Aten i nie dopuści do władzy jej nienarodzonego jeszcze syna). Tym, co wywołało zachwyt Ateńczyków, było pokonanie kolejnego potwora…

R13O8EvP20bqw1
Tezeusz zostaje rozpoznany przez ojca
Hippolyte Flandrin, Tezeusz zostaje rozpoznany przez ojca, 1832, olej na płótnie, École nationale supérieure des Beaux-Arts, Paryż, domena publiczna
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Nieznany nikomu wszedł Tezeusz do Aten. Wypadło mu iść koło budującej się właśnie świątyni Apollina. A był on jeszcze bardzo młodziutki, miał delikatną cerę, białe ręce i długie włosy. Matka dała mu płaszczyk szkarłatnej barwy. Na jego widok mularzej0000007UWB1v50_000tp007mularze, pracujący przy świątyni, zaczęli się śmiać, a jeden z nich powiada: „Hej, bracia, słuchajcie no, od kiedy to nastał zwyczaj, żeby panienki same włóczyły się po ulicach?”. Tezeusz nie rzekł nic, tylko odprzągł od stojącego obok wozu parę wołów, wziął je mocno w obie garście i cisnął w powietrze wyżej, niźli sięgał dach świątyni. Zaraz rozeszła się po mieście wiadomość, że zjawił się jakiś młodzieniec nadludzkiej siły. W Atenach wówczas niedobrze się działo. Ajgeusj0000007UWB1v50_000tp008Ajgeus był już stary i zniedołężniały. Ze wszystkich stron szarpali go nieprzyjaciele. Wielka więc była radość, gdy po mieczu i sandałach poznał w Tezeuszu własnego syna.

Chcąc pozyskać miłość ludu, młody bohater wyprawił się na olbrzymiego byka, który grasował w okolicach Maratonu. Ujarzmił go żywcem i oprowadziwszy po całym mieście, złożył na ofiarę Apollinowi.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 3.1

Wyjaśnij, dlaczego ateńscy mularze drwili z Tezeusza.

Ćwiczenie 3.2

Opisz, w jaki sposób Tezeusz – w konfrontacji z ateńskimi mularzami – ujawnił swoją nadludzką siłę.

Ćwiczenie 3.3

Powiedz, jak rozumiesz słowa: „Ze wszystkich stron szarpali go nieprzyjaciele”.

Ćwiczenie 3.4

Zastanów się i wymień, jeśli potrafisz, kraje, w których odbywają się walki człowieka z bykiem.

Ćwiczenie 3.5

Zbierz informacje – odwołując się do dowolnego źródła wiedzy – na temat symbolicznego znaczenia postaci byka.

Ćwiczenie 3.6

Rozważ, czy w czasach współczesnych walka człowieka z bykiem ma jakiekolwiek uzasadnienie. W tym celu zredaguj pięć argumentów, które potem przedstawisz na forum klasy.

j0000007UWB1v50_000tp007
j0000007UWB1v50_000tp008
j0000007UWB1v50_0000003R
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tezeusz, Ariadna i Minotaur (I)

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R9uu3lttNPwVK1
Tezeusz i Minotaur (fragment ceramiki) Źródło: Marie-Lan Nguyen, Tezeusz i Minotaur (fragment ceramiki), ok. 480 p.n.e., fotografia barwna, Museo Gregoriano Etrusco, Watykan, domena publiczna.
Tezeusz i Minotaur (fragment ceramiki)
Marie-Lan Nguyen, Tezeusz i Minotaur (fragment ceramiki), ok. 480 p.n.e., fotografia barwna, Museo Gregoriano Etrusco, Watykan, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1Bgnh54UwthR1
Labirynt na portyku katedry San Martino (Lukka, Toskania)
Beatrice, fotografia barwna, licencja: CC BY 2.5
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Ale nikt się z tego nie cieszył, bo w Atenach panowała powszechna żałoba. Oto przyjechali z Krety od króla Minosa posłowie z żądaniem dorocznego haraczu. Straszny to był haracz. Siedem dziewcząt i siedmiu chłopców wybierano losem z rodzin obywatelskich, aby ich zawieźć na żer dla kreteńskiego potwora o byczej głowie, Minotaura. Tezeusz oświadczył, że pojedzie zabić owo krwi chciwe monstrum. Ajgeus dał mu czerwony żagiel, prosząc, aby go rozpiął w razie szczęśliwego powrotu. Jeżeli zaś wszyscy zginą, niech majtkowie pozostawią czarny żagiel, który już z daleka zwiastować będzie nieszczęście.

Kiedy Tezeusz przybył na Kretę i zjawił się na dworze Minosa, oczy wszystkich patrzyły nań złowrogo i podejrzliwie. Tylko córka królewska, Ariadna, patrzyła nań inaczej:

Tam skoro go królewska dziewka oglądała,
Która na wonnym łożu przy matce siedziała…
Nie drzewiej oka z niego chciwego spuściła,
Aż ognia nieobacznym sercem zachwyciła,
Który w niej wszystkich członków zmacał aż do kości
i rozpalił niebogę w okrutnej miłości.

[…] Minotaur żył we wspaniałym gmachu, zwanym labiryntem. Było tam tyle pokoi, przejść, sieni, schodów i krużganków, że ktokolwiek wszedł, już drogi powrotnej znaleźć nie mógł. Lecz Ariadna dała pięknemu Ateńczykowi kłębek nici i pouczyła, co ma robić. Tezeusz przywiązał nić u wejścia do labiryntu i w miarę, jak się zapuszczał w zawrotną głąb gmachu, rozsnuwał kłębek. Wreszcie spotkał Minotaura, zabił go i wyszedł tą samą drogą, nawijając nici na kłębek. Po czym wsiadł na okręt i odpłynął. A z nim Ariadna.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.
RfjKvPIkNF0nb
Ilustracja przedstawiająca mitycznego bohatera Tezeusza przy wejściu do labiryntu wraz z potworem Minotaurem
Scholaris.pl, tylko do użytku edukacyjnego

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

RaGZk9mhWv0oy1
Ruiny pałacu w Knossos, nazywanego pałacem Minosa lub labiryntem kreteńskim
Bernard Gagnon, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 4.1

Labirynt to przestrzeń, która często nabiera znaczeń symbolicznych. Odszukaj w tekście trzy symboliczne znaczenia labiryntu.

Ćwiczenie 4.2

Podaj dwa synonimy słowa „monstrum”.

Ćwiczenie 4.3

Streść w punktach (w formie planu równoważnikowego) historię pokonania Minotaura przez Tezeusza.

Ćwiczenie 4.4

Określ, odwołując się do przywołanego fragmentu, co symbolizują w tej historii kolor czarny i kolor czerwony.

Ćwiczenie 4.5

Zastanów się i napisz, jakie inne symboliczne znaczenia można przypisać czerni i czerwieni.

Ćwiczenie 4.6
R3T5VHXa6THEh1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4.7

Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego „nić Ariadny”.

Ćwiczenie 4.8

Opisz, w jaki sposób radzisz sobie, gdy pojawiają się problemy z odnalezieniem drogi do wybranego miejsca. Czy korzystasz wówczas z czyjejś pomocy? A może sama/sam próbujesz znaleźć właściwą drogę?

Ćwiczenie 4.9

Rozważ, odnosząc się do różnych tekstów kultury i/lub obserwacji świata współczesnego, w jaki sposób współcześnie można odczytać postać Minotaura.

Ćwiczenie 4.10

Przyjrzyj się obrazom Boba Kesselaj0000007UWB1v50_000tp009Boba Kessela przedstawiającym Minotaura i dokładnie je opisz. Zob. link.

Ćwiczenie 4.11

Scharakteryzuj sposób, w jaki Bob Kessel interpretuje mit o Minotaurze.

j0000007UWB1v50_000tp009
j0000007UWB1v50_0000005J
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tezeusz, Ariadna i Minotaur (II)

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RcbuM9r3SoSWs1
Ariadna opuszczona przez Tezeusza Źródło: Angelika Kauffmann, Ariadna opuszczona przez Tezeusza, 1774, olej na płótnie, Museum of Fine Arts, Houston, domena publiczna.
Ariadna opuszczona przez Tezeusza
Angelika Kauffmann, Ariadna opuszczona przez Tezeusza, 1774, olej na płótnie, Museum of Fine Arts, Houston, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Kochali się bardzo, coś jednak musiało się po drodze odmienić, gdyż Tezeusz kazał wynieść śpiącą Ariadnę i zostawić ją na wyspie Naksos.

Chłód ranny budzi ją ze snu. Ariadna rozgląda się dokoła i widzi jakieś obce i puste wybrzeże, nad którym świeci pobladły księżyc. Woła Tezeusza i słyszy, jak skały powtarzają za nią to imię. Wbiega na górę i zdaje się jej, że w oddali widać żagiel okrętu. Zaczyna krzyczeć. Krzyczy z całych sił, lecz głos łamie się pod szumem fal. Zdejmuje z ramion szkarłatny szal i powiewa nim długo, aż ręce opadają omdlałe. Płacze. Idzie wybrzeżem i nie spotyka śladu ludzi. Płacze z żalu za ojczyzną, za domem i ze strachu, że w tym pustkowiu rzuci się na nią zwierz dziki. Tezeuszu! Tezeuszu! Ramiona wyciąga ku morzu, jakby go chciała prosić, żeby z drogi jeszcze zawrócił – i pada bez zmysłów na ziemię.

W tej chwili góry napełniają się zgiełkiem i ku dziewczynie zbiega tłum satyrów, menad i bachantek. Gdy Ariadna otwiera oczy, zbliża się do niej Dionizos, piękny jak dzień, bierze ją za rękę i mówi: „Piękna pani! Kocham cię i pragnę, żebyś była moją żoną”. Ariadna przymyka powieki, bo zdaje się jej, że śni. Ale już bachantki wzięły ją na ramiona i zaniosły na rydwan zaprzężony w tygrysy. Porzucona kochanka Tezeusza została małżonką boga wina i ślub odbył się na tej samej wyspie Naksos, która swym kształtem przypomina liść winnej latorośli.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 5.1

W parze z koleżanką lub kolegą podzielcie się rolami: niech jedna osoba zostanie oskarżycielem Tezeusza i znajdzie argumenty przeciwko opuszczeniu przez niego Ariadny, natomiast druga osoba niech odegra rolę obrońcy Tezeusza i przedstawi argumenty usprawiedliwiające jego postępowanie. Pomocą mogą być Konteksty 1.

Ćwiczenie 5.2

Napisz dialog między królem Minosem a jego córką odnalezioną przez niego na wyspie Naksos.

j0000007UWB1v50_00000062
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Czarny żagiel

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RvaHnqhIfiK8x1
Grecka triera – okręt wojenny z trzema rzędami wioseł Grecka triera – okręt wojenny z trzema rzędami wioseł Źródło: MatthiasKabel, Muzeum Niemieckie, Monachium, licencja: CC BY-SA 3.0.
Grecka triera – okręt wojenny z trzema rzędami wioseł
MatthiasKabel, Muzeum Niemieckie, Monachium, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Niezależnie od tego, czy Tezeusz chciał rozstać się z Ariadną, czy w ogóle nie brał tego pod uwagę, wracał do Aten jako bohater. Tezeusz na pewno wyobrażał sobie, jak jego ojciec wita go w porcie jako zbawcę ojczyzny. Niestety i tym razem losy Tezeusza potoczyły się inaczej…

Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Tymczasem Tezeusz wesoło wracał do Aten. Ale zapomniał zmienić na okręcie żagiel czarny na szkarłatny, jak o to prosił Ajgeus. Stary król patrzył z wysokości skały nadmorskiej. Słabe oczy niewiele już mogły dojrzeć na migotliwej powierzchni wody. Pytał więc co chwila otaczających, czy nie widzą okrętu Tezeusza i jaki na nim żagiel. Nagle wszystkich twarze sposępniały: zbliżał się znany statek, o czarnych żaglach. Ajgeus, pewny, że syn zginął, rzucił się z rozpaczy do morza.

W tej chwili właśnie okręt Tezeusza zawinął do portu Faleron. Bohater wysiadł i zabrał się przede wszystkim do ofiar, które ślubował bogom. Jednocześnie wysłał do miasta herolda, aby zaniósł ojcu dobrą nowinę. Herold spotkał na gościńcu tłum ludzi opłakujących śmierć króla, wielu jednak powitało go radosnymi okrzykami, jako zwiastuna pomyślnych wieści, i ofiarowało mu wieńce w nagrodę. Herold przyjął wieńce, lecz zamiast ustroić nimi głowę, zawiesił je na lasce i tak wrócił do portu. Ponieważ Tezeusz nie skończył jeszcze ofiary, herold trzymał się z daleka, aby mu nie przeszkadzać. Dopiero gdy wylano libacjęj0000007UWB1v50_000tp00Alibację, zawiadomił go o śmierci ojca. Posłyszawszy to, Tezeusz i wszyscy, którzy z nim byli, skierowali się ku miastu, płacząc i wznosząc okrzyki. Pamięć tego dnia święcono podczas Oschoforiówj0000007UWB1v50_000tp00BOschoforiów, dokładnie odtwarzając dwojaki nastrój uroczystości: żałobny z powodu śmierci Ajgeusa i radosny z powodu szczęśliwego powrotu Tezeusza.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 6.1

Podaj więcej przykładów użycia czerni w sytuacji, gdy chodzi o nieszczęście, smutek itp.

Ćwiczenie 6.2
RvIaVHSxc6aIA1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6.3

Czy oskarżanie Tezeusza o śmierć ojca jest słuszne? Znajdź argumenty, dzięki którym uwolnisz Tezeusza od tych oskarżeń.

j0000007UWB1v50_000tp00B
j0000007UWB1v50_000tp00A
j0000007UWB1v50_0000006Y
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tezeusz – przywódca Aten

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1IzPoGVC2PbT1
Przyjaciele Tezeusz i Pejritoos, medaliony w Świątyni Przyjaźni Przyjaciele Tezeusz i Pejritoos, medaliony w Świątyni Przyjaźni Źródło: James Steakley, fotografia barwna, Sanssouci Park, Poczdam, licencja: CC BY-SA 3.0.
Przyjaciele Tezeusz i Pejritoos, medaliony w Świątyni Przyjaźni
James Steakley, fotografia barwna, Sanssouci Park, Poczdam, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Po śmierci Ajgeusa dokonał Tezeusz wielkiego dzieła zjednoczenia wszystkich rodów i gmin attyckich w jedną całość państwową, ze stolicą w Atenach. Równocześnie zrzekł się władzy królewskiej i utrwalił pierwsze zasady ustroju republikańskiego. Urządziwszy w ten sposób sprawy krajowe, ruszył nad Morze Czarne, aby idąc śladami Heraklesa, spróbować walki z Amazonkami. Skończyło się na tym, że porwał królową Amazonek, Antiope, i wplątał Ateny w długotrwałą wojnę z tym dziarskim plemieniem kobiet.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 7.1

Wyjaśnij, z jakiego powodu mitycznego Tezeusza – nawet w czasach współczesnych – uznaje się za twórcę demokracji.

Ćwiczenie 7.2

Podaj, kto i dlaczego zainspirował Tezeusza do podjęcia walki z Amazonkami.

Ćwiczenie 7.3

Poszukaj w dowolnym źródle informacji o herosie naśladowanym przez Tezeusza. Wymień co najmniej pięć wydarzeń, które pozwalają zestawiać ze sobą obu bohaterów mitów greckich.

Ćwiczenie 7.4

Czy Tezeusz okazał się władcą idealnym? Uzasadnij odpowiedź.

Już jako władca Aten Tezeusz zaprzyjaźnił się z księciem z Tesalii – Pejritoosem. Pewnego razu nieopatrznie obaj sobie obiecali, że będą się wspierać w zdobyciu córek Zeusa na żony.

Mitologia Greków i RzymianZygmunt Kubiak
Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian

Pejritoosj0000007UWB1v50_000tp00CPejritoos zaś teraz wyjawił, jaką z olimpijskiego rodu oblubienicę pragnie on dla siebie zdobyć: małżonkę Hadesa, Persefonę, córkę Zeusa i Demeter. Zgroza zatrzęsła Tezeuszem, ale dotrzymując danego słowa, zszedł z przyjacielem w mrok podziemia. […] kiedy dwaj herosowie chcieli rozmawiać o swojej sprawie z Hadesem, ten udał, że zaprasza ich na ucztę. Posadził gości na kamiennym „Krześle Zapomnienia” (ho tes Lethes thronosj0000007UWB1v50_000tp00Dho tes Lethes thronos), do którego zaraz przyrośli i nie mogli już wstać, zwłaszcza że węże oplotły ich ciała. Dopiero […] gdy Herakles zstąpi do podziemia po psa Cerberaj0000007UWB1v50_000tp00ECerbera i Tezeusz głośno wezwie przyjaciela na pomoc, ręka owego mocarza oderwie ateńskiego króla od krzesła, zostawiając jednak spory strzęp jego ciała na kamieniu. Herakles pragnął wyszarpnąć też Pejritoosa, lecz wówczas ziemia zatrzęsła się tak strasznie, że musiał tego zaniechać. […] Błąkała się też taka wieść, że obaj śmiałkowie, usiłujący wydrzeć Hadesowi żonę, zostali wówczas już na zawsze uwięzieni w podziemiu. […] Przeważająca jednak w tradycji wersja wyprowadza króla ateńskiego, bez Pejritoosa, z podziemia i otwiera jeszcze przed nim drogę po ziemi oświeconej słońcem, chociaż niedługą i gorzką […]. Wróciwszy z ciemności, nie znalazł już dla siebie miejsca w Atenach.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_001Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 352.
RhedNgI0f2Ush1
Herakles i Cerber
Hans Sebald Beham, Herakles i Cerber, 1545, domena publiczna

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 8.1

Określ, dlaczego Tezeusz zaniepokoił się na wieść o tym, że jego przyjaciel, Pejritoos, pragnie poślubić Persefonę.

Ćwiczenie 8.2

Jak sądzisz, dlaczego Tezeusz mimo wielu obaw wyruszył na wyprawę razem ze swoim przyjacielem? Uzasadnij swoje stanowisko.

Ćwiczenie 8.3

Oceń postępowanie Tezeusza.

Ćwiczenie 8.4

Wyjaśnij, na czym polega dydaktyczny charakter opowieści o pobycie Tezeusza w podziemiach.

Ćwiczenie 8.5

W mitach greckich wielu bohaterów z własnej woli zapragnęło wejść do królestwa podziemi. Odwołaj się do dowolnego źródła wiedzy i wskaż co najmniej trzech mitycznych bohaterów, którzy zdecydowali się na wyprawę do Hadesu. W odpowiedzi uwzględnij ich powód zejścia do podziemi i ocenę tej wyprawy. Wnioski zapisz w zeszycie – w formie tabeli.

Bohater

Powód zejścia do podziemi

Czy wyprawa się powiodła?

Ćwiczenie 8.6

Zastanów się i napisz, co było powodem tego, że Tezeusz po powrocie z podziemi „nie znalazł już dla siebie miejsca w Atenach”.

j0000007UWB1v50_000tp00C
j0000007UWB1v50_000tp00D
j0000007UWB1v50_000tp00E
j0000007UWB1v50_00000092
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Śmierć Tezeusza

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1EAlm81RZIDk1
Orzeł cesarski „[...] wódz ateński Kimon, opanowawszy wyspę, odnalazł grób Tezeusza. W czasie poszukiwań ujrzał orła, który wzleciał na wzgórek i, uderzając raz po raz dziobem w ziemię, darł murawę pazurami, jakby chciał się dostać do wnętrza”. Źródło: Sumeet Moghe, Orzeł cesarski, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0.
„[...] wódz ateński Kimon, opanowawszy wyspę, odnalazł grób Tezeusza. W czasie poszukiwań ujrzał orła, który wzleciał na wzgórek i, uderzając raz po raz dziobem w ziemię, darł murawę pazurami, jakby chciał się dostać do wnętrza”.
Sumeet Moghe, Orzeł cesarski, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i RzymianJan Parandowski
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian

Tezeusz, mając już lat pięćdziesiąt, popełnił wielki błąd: porwał ze Sparty Helenę, córkę króla Tyndareosa, wówczas siedmioletnią dziewczynkę. Po co to uczynił – nie wiadomo. Podobno chciał ją sobie wychować na żonę i dlatego umieścił w jednym ze swoich zamków, pod okiem matki staruszki, Ajtry. Synowie króla Tyndareosa zebrali wojsko i stanęli pod Atenami. Tezeusz był z Pejritoosem na jakiejś dalekiej wyprawie. Ateńskie zgromadzenie ludowe kazało wydać Helenę, a nieobecnego Tezeusza obłożyło karą wygnania. Jakoż więcej nie wrócił. Resztę dni przeżył na wyspie Skyros, u króla Likomedesa. Pewnego razu przechadzał się po górach, pośliznął się i spadł w przepaść.

Po wojnach perskich wyrocznia delficka nakazała Ateńczykom sprowadzić kości bohatera do ojczyzny. Nie było rzeczą łatwą znaleźć zwłoki od tak dawna zapomniane […]. Lecz wódz ateński Kimon, opanowawszy wyspę, odnalazł grób Tezeusza. W czasie poszukiwań ujrzał orła, który wzleciał na wzgórek i, uderzając raz po raz dziobem w ziemię, darł murawę pazurami, jakby chciał się dostać do wnętrza. Kimon, widząc w tym znak boży, kazał kopać w tym miejscu: jakoż znaleziono tam trumnę, a w niej szkielet mężczyzny wielkiego wzrostu, obok zaś żeleźce włóczni i miecz. Kimon przeniósł te drogocenne szczątki na okręt i zawiózł do Aten. Ateńczycy, upojeni radością, przyjęli je z procesją i ofiarami, i z takim przepychem, jak gdyby Tezeusz we własnej osobie zawitał do miasta. Działo się to w roku 474 przed n.e.

Pochowano go w środku miasta, a grób bohatera stał się azylem dla niewolników i wszystkich, którzy obawiali się jakiejś krzywdy. Był to najpiękniejszy hołd dla Tezeusza, który w ciągu swego żywota był dobroczyńcą uciśnionych. Ateńczycy obchodzili ku jego czci uroczyste święto w 8 dniu miesiąca Pyanopsionj0000007UWB1v50_000tp00FPyanopsion (październik), tj. w dniu, w którym on powrócił z Krety po zabiciu Minotaura.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_002Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 186.

Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 9.1

Ćwiczenie 9.2
RVCQ6skTcbXOm1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9.3

Opisz okoliczności śmierci Tezeusza.

Ćwiczenie 9.4

Wyjaśnij, kto i dlaczego rozpoczął kult Tezeusza.

Ćwiczenie 9.5

Rozważ, co wpłynęło na to, że Tezeusz stał się ulubionym bohaterem różnych tekstów kultury (np. poetyckich, malowideł, rzeźb).

Ćwiczenie 9.6

Tezeusz był herosem. Czy ten fakt sprawiał, że ludzie starożytni pragnęli się z nim utożsamiać? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 9.7

Zastanów się i napisz, na czym polega ponadczasowość historii Tezeusza. Czy ludzie współcześni mogą się z niej dowiedzieć czegoś o sobie samych? Uzasadnij swoje stanowisko.

j0000007UWB1v50_000tp00F
j0000007UWB1v50_000000A4
JPOL_E3_E4_Konteksty

Jeszcze więcej o Tezeuszu

R2WC2kNyxj6wm1
Popiersie Zbigniewa Herberta w Alei Sław na skwerze Harcerskim w Kielcach
Arkadiusz Latos, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 4.0
RmIITNUdmKfjE1
Tezeusz z głową Minotaura
ok. 1800, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0
Historia MinotauraZbigniew Herbert
Zbigniew Herbert Historia Minotaura

W nieodczytanym jeszcze piśmie linearnym A opowiedziano prawdziwą historię księcia Minotaura. Był on – wbrew późniejszym plotkom – autentycznym synem króla Minosa i Parsifae. Chłopak urodził się zdrowy, lecz z nienormalnie dużą głową – co wróżbiarze poczytywali jako znak przyszłej mądrości. W istocie Minotaur rósł w lata swoje jako silny, nieco melancholijny – matołek. Król postanowił oddać go do stanu kapłańskiego. Ale kapłani tłumaczyli, że nie mogą przyjąć nienormalnego księcia, bo to mogłoby obniżyć już i tak nadszarpnięty przez odkrycie koła – autorytet religii. Sprowadził tedy Minos modnego w Grecji inżyniera Dedala – twórcę głośnego kierunku architektury pedagogicznej. Tak powstał labirynt. Przez system korytarzy, od najprostszego do coraz bardziej skomplikowanych, różnicą poziomów i schody abstrakcji miał wdrażać księcia Minotaura w zasady poprawnego myślenia. Snuł się tedy nieszczęsny książę popychany przez preceptorówj0000007UWB1v50_000tp00Gpreceptorów korytarzami indukcjij0000007UWB1v50_000tp00Hindukcjidedukcjij0000007UWB1v50_000tp00Idedukcji, nieprzytomnym okiem patrzył na poglądowe freskij0000007UWB1v50_000tp00Jfreski. Nic z tego nie rozumiał. Wyczerpawszy wszystkie środki, król Minos postanowił pozbyć się zakały rodu. Sprowadził (także z Grecji, która słynęła ze zdolnych ludzi) zręcznego Tezeusza. I Tezeusz zabił Minotaura. W tym punkcie mit i historia są ze sobą zgodne. Przez labirynt – niepotrzebny już elementarz – wraca Tezeusz, niosąc wielką, krwawą głowę Minotaura o wytrzeszczonych oczach, w których po raz pierwszy kiełkować zaczęła mądrość – jaką zwykło zsyłać doświadczenie.

j0000007UWB1v50_00000_BIB_003Zbigniew Herbert, Historia Minotaura, [w:] tegoż, Król mrówek. Prywatna mitologia, Kraków 2001, s. 90.

Po przeczytaniu powyższego fragmentu tekstu Zbigniewa Herbertaj0000007UWB1v50_000tp00KZbigniewa Herberta wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 10.1

Zastanów się i napisz, jakie emocje wywołuje w tobie stwierdzenie dotyczące Minotaura: „[…] rósł w lata swoje jako silny, nieco melancholijny – matołek”. Czy ta mityczna postać wzbudza twoją litość? Uargumentuj swoje stanowisko.

Ćwiczenie 10.2

Herbert użył w tekście określenia „architektura pedagogiczna”. Wyjaśnij – odwołując się do historii powstania labiryntu na Krecie – na czym polega istota tej architektury.

Ćwiczenie 10.3

Wyjaśnij, o kim i dlaczego mówi się „zakała rodu”.

Ćwiczenie 10.4

Podaj nazwę środka stylistycznego zastosowanego w zdaniu: „W wytrzeszczonych oczach Minotaura po raz pierwszy kiełkować zaczęła mądrość”.

Ćwiczenie 10.5

Zbigniew Herbert często nawiązywał w swych dziełach do antyku, ale nie po to, by powtarzać dobrze znane motywy, ale by je reinterpretować, odkrywać na nowo. Po zapoznaniu się z tekstem Historia Minotaura napisz apel zaczynający się od słów: „Tezeuszu, nie zabijaj Minotaura…”.

j0000007UWB1v50_000tp00G
j0000007UWB1v50_000tp00H
j0000007UWB1v50_000tp00I
j0000007UWB1v50_000tp00J
j0000007UWB1v50_000tp00K
j0000007UWB1v50_000000BE
JPOL_E3_E4_Preteksty

Bohaterowie są wśród nas?

Ćwiczenie 11

Zastanów się nad następującymi tematami, a potem przedyskutuj je z kolegami i koleżankami z klasy:

  • Czy w czasach współczesnych są potrzebni wielcy herosi? Uzasadnij swoje stanowisko.

  • Czy ktoś wybitny, zasłużony np. dla swojej społeczności, miasta, kraju itp. powinien mieć większe prawa niż zwykły członek tej zbiorowości? Rozważ i podaj cztery argumenty uzasadniające twoje zdanie.

j0000007UWB1v50_000000BP
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 12

Odnosząc się do mitu o Tezeuszu, napisz list, w którym Minotaur opowiada o swoim nieszczęściu.

Ćwiczenie 13

Napisz tekst argumentacyjny na jeden z dwóch tematów: „Tezeusz jest moim idolem, ponieważ…” lub „Tezeusz nie jest moim idolem, ponieważ…”.

Ćwiczenie 14

Wymyśl postać jakiegoś współczesnego herosa i przedstaw jego życiorys w dwóch formach: jako krótkie hasło w Wikipedii oraz jako CV.

Ćwiczenie 15

Napisz opowiadanie na temat: „Dobrze jest czasem błądzić w labiryncie”.

Ćwiczenie 16

Napisz dwa listy: w jednym wyjaśnij Ariadnie powody pozostawienia jej na wyspie Naksos, a w drugim zamieść odpowiedź Ariadny na argumenty Tezeusza.

Każdy z napisanych listów zastąp trzema SMS‑ami (masz więc około 480 znaków).

Ćwiczenie 17

Spośród trojga bohaterów mitu: Ariadny, Tezeusza i Minotaura wybierz jedną postać, która wydaje ci się najbardziej tragiczna. Uzasadnij swój wybór.

R1SG0aG74l4P21
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.