Ważne daty

Hymny i pieśni patriotyczne - śpiew

Lekcja dotyczy hymnówHymnhymnów oraz pieśniPieśńpieśni patriotycznychPatriotyzmpatriotycznych wykonywanych wokalnie. Pieśń, piosenkaPiosenkapiosenka, hymn oraz hymn państwowyHymn państwowyhymn państwowy mają nieco inne znaczenia - dokładne definicje tych terminów można odnaleźć w słowniku do tej lekcji. W Polsce najważniejszymi utworami, które pełniły funkcje hymnów są: Bogurodzica, Gaude Mater Polonia, Mazurek Dąbrowskiego oraz Rota. Zostały one przedstawione na kolejnych stronach. Istnieje jednak sporo pieśni patriotycznych, które nie pełniły nigdy funkcji hymnu. Wiele z nich odnosi się do Polski jako kraju i powstało w trudnych dla Polaków okolicznościach, takich jak zabory (Boże, coś Polskę), wojna (Czerwone maki na Monte Cassino), powstania (Warszawianka) lub walka partyzancka (Hej chłopcy, bagnet na broń).

RuLgdhoi0m3ZS1

Ilustracja przedstawia flagę z herbem Polski. Cały kadr zdjęcia wypełnia biało‑czerwona, pofałdowana flaga. Na białej części umieszczony jest herb z orzełkiem w koronie.

Bogurodzica

Bogurodzica jest najstarszą polską pieśnią o tematyce religijnej. Powstała w średniowieczu, jednak historycy nie są zgodni co do wielu szczegółów z nią związanych. Pierwszy zapis pieśni pochodzi z 1407 roku, jednak powstała ona wcześniej. W opinii części znawców powstała w XIV wieku, inni historycy wskazują XIII wiek. Również autorstwo Bogurodzicy budzi spore wątpliwości - było przypisywane św. Wojciechowi (jednak nie znał on języka polskiego), a także innym osobom, jednak wobec braku jednoznacznych dowodów pieśń jest obecnie uznawana za anonimową.

Jest to utwór, który łączy treści religijne z czynnikiem narodowym oraz patriotycznym; była nazywana po łacinie pieśnią ojczystą (Carmen patrium). Była wykonywana zarówno podczas liturgii kościelnej przez wiernych, jak i przed ważnymi bitwami przez polskie rycerstwo, a także służyła jako pieśń koronacyjna polskich królów.

RtrUwrFaqzR9j

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą, ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Bogurodzica składa się z kilkunastu zwrotek, jednak za najstarsze uznawane są dwie pierwsze. Jest to tak zwana część archaiczna, do której w późniejszym czasie dodano kolejne - tzw. pieśń wielkanocną oraz pieśń pasyjną. Niżej znajduje się zapis pieśni właściwej (czyli dwóch pierwszych zwrotek):

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą, ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: 1. Bogurodzica składa się z kilkunastu zwrotek, jednak za najstarsze uznawane są dwie pierwsze. Jest to tak zwana część archaiczna, do której w późniejszym czasie dodano kolejne - tzw. pieśń wielkanocną oraz pieśń pasyjną. Niżej znajduje się zapis pieśni właściwej (czyli dwóch pierwszych zwrotek):

1

1. Bogurodzica składa się z kilkunastu zwrotek, jednak za najstarsze uznawane są dwie pierwsze. Jest to tak zwana część archaiczna, do której w późniejszym czasie dodano kolejne - tzw. pieśń wielkanocną oraz pieśń pasyjną. Niżej znajduje się zapis pieśni właściwej (czyli dwóch pierwszych zwrotek):

Bogurodzica składa się z kilkunastu zwrotek, jednak za najstarsze uznawane są dwie pierwsze. Jest to tak zwana część archaiczna, do której w późniejszym czasie dodano kolejne - tzw. pieśń wielkanocną oraz pieśń pasyjną. Niżej znajduje się zapis pieśni właściwej (czyli dwóch pierwszych zwrotek):

1. Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam.

Kyrie eleison.

2. Twego dziela Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy:

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt.

Kyrie eleison.

Powyższa część archaiczna ma na celu pozyskanie wstawiennictwa Maryi (jako Bożej Rodzicielki) oraz Jezusa Chrystusa. Wierni proszą o wysłuchanie ich modlitw oraz głosów, a także o dar wiecznego zbawienia.

RbiOuAm8GiTSN1

Ilustracja przedstawia obraz „Matki Boskiej Częstochowskiej”. Malowidło ukazuje Madonnę, trzymającą na ręku małego Chrystusa. Twarze obydwu postaci są ciemne i bardzo poważne, smutne. Na twarzy Maryi dwie blizny. Matka Boska ubrana jest w ciemną szatę z lilijkami, podszytą czerwienią. Jezus ubrany w czerwoną, wzorzystą szatę, trzyma na kolanach księgę. Głowy matki i syna otoczone są złotymi aureolami.

Gaude Mater Polonia

Gaude Mater Polonia jest jednym ze najstarszych polskich utworów religijnych. Został skomponowany najprawdopodobniej przez Wincentego z Kielczy na kanonizację biskupa Stanisława ze Szczepanowa w 1253 roku, a pierwsze wykonanie pieśni datuje się na 8 maja 1254 roku. Najstarszy zachowany zapis utworu pochodzi z 1372 roku. Tekst jest łaciński, a nazwę można przetłumaczyć jako Raduj się, Matko Polsko.

Z Bogurodzicą ten hymn łączy nie tylko tematyka religijna - również w tym przypadku miał on mocne znaczenie narodowo‑patriotyczne. Był on śpiewany przez polskie rycerstwo po zwycięskich bitwach (także pod Grunwaldem), a ponadto często towarzyszył uroczystościom narodowym.

R19Cgmonbpkeg1

Ilustracja przedstawia współczesną rekonstrukcję bitwy pod Grunwaldem. Na zdjęciu widnieją postacie rycerzy, ubranych w zbroje stylizowane na średniowieczne. Mężczyźni, ustawieni na łące, odgrywają scenę walki.

Gaude Mater Polonia - tłumaczenie

Gaude Mater Polonia składa się z jedenastu zwrotek. Jej tekst opowiada o życiu świętego Stanisława, który był w tamtym czasie uznawany za patrona Polski. Powstanie tekstu zbiegło się z rozbiciem dzielnicowym, podczas którego kult świętego Stanisława narastał. W legendzie o jego życiu istotną część pełni moment, w którym jego poćwiartowane ciało zrosło się w wyniku cudu. Jego los utożsamiano z losem Polski - rozbitej (poćwiartowanej) na dzielnice, jednak mającej stać się jedną całością.

Poniżej znajduje się zapis (wraz z tłumaczeniem) pięciu pierwszych zwrotek.

Możesz także posłuchać hymnu wykonanego przez muzyków Akademii Muzycznej z Bydgoszczy:

Mazurek Dąbrowskiego

Mazurek Dąbrowskiego (początkowo nazywany Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech) został stworzony (w formie tekstowej) przez Józefa Wybickiego. Melodia jest nieznanego autorstwa; opiera się na motywie ludowego mazura. Pieśń powstała we Włoszech w 1797 roku i bardzo szybko zyskała olbrzymią popularność; początkowo wśród żołnierzy Legionów Polskich, a następnie na terenach polskich we wszystkich zaborach. Mazurek Dąbrowskiego był śpiewany podczas wielu istotnych dla Polski wydarzeń w XIX i XX wieku, takich jak powstanie i obie Wojny Światowe. Tekst został przetłumaczony przez zagranicznych poetów na inne języki i był znany oraz śpiewany przez osoby solidarne z Polską. Mazurek Dąbrowskiego od początku pełnił rolę nieformalnego hymnu Polski (oficjalnie stał się hymnem w 1927 roku), a dodatkowo wpłynął na powstanie hymnów oraz pieśni patriotycznych innych państw oraz narodów, takich jak Chorwacja (Jeszcze Chorwacja nie umarła) czy Ukraina (Jeszcze nie umarła Ukraina).

Tekst Mazurka Dąbrowskiego

Oryginalny tekst Józefa Wybickiego z 1797 roku zawierał sześć zwrotek; po każdej z nich następował refren. Obecnie śpiewa się cztery zwrotki, a ich kolejność została lekko zmieniona. Tekst zawiera liczne patriotyczne odniesienia oraz wiarę, iż Polska pod wodzą generała Dąbrowskiego odzyska niepodległość. Został on również zmodyfikowany, gdyż od czasu powstania polski język uległ pewnym zmianom.

1. Jeszcze Polska nie zginęła,

Kiedy my żyjemy.

Co nam obca przemoc wzięła,

Szablą odbierzemy.

Refren: Marsz, marsz, Dąbrowski,

Z ziemi włoskiej do Polski.

Za twoim przewodem

Złączym się z narodem.

2. Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,

Będziem Polakami.

Dał nam przykład Bonaparte,

Jak zwyciężać mamy.

Refren: Marsz, marsz, Dąbrowski...

3. Jak Czarniecki do Poznania

Po szwedzkim zaborze,

Dla ojczyzny ratowania

Wrócim się przez morze.

Refren: Marsz, marsz, Dąbrowski...

4. Już tam ojciec do swej Basi

Mówi zapłakany –

Słuchaj jeno, pono nasi

Biją w tarabany.

Refren: Marsz, marsz, Dąbrowski...

Rota

Rota początkowo była wierszem Marii Konopnickiej, napisanym w 1908 roku. Została napisana jako protest przeciwko germanizacjiGermanizacjagermanizacji ludności polskiej w zaborze pruskim. Posiadała cztery zwrotki; dość szybko trzy z nich zostały wykorzystane jako tekst polskiej pieśni patriotycznej o tym samym tytule (muzykę skomponował Feliks Nowowiejski). Pierwsze publiczne wykonanie pieśni miało miejsce w 1910 roku, w dzień rocznicy bitwy pod Grunwaldem podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego. Wykonały ją chóry z terenów zaborów (łącznie kilkaset osób), którymi dyrygował kompozytor.

Ry2cfOWWzSjgy1

Ilustracja przedstawia pomnik Grunwaldzki w Krakowie. Zdjęcie ukazuje monument w nocnej, miejskiej scenerii. Pomnik oświetlony jest błękitnym światłem. Na pomniku znajduje się postać króla -Władysława Jagiełły na koniu, poniżej postać księcia Witolda.

Tekst Roty

Wiersz Marii Konopnickiej składa się z czterech zwrotek, z czego trzy są używane w pieśni (są przytoczone poniżej). Poetka chciała wyrazić swoje oburzenie germanizacji Polaków, a także wzbudzić ducha narodowego oraz wolę walki. Pieśń stała się na tyle popularna, iż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości była jedną z kandydatur do roli hymnu Polski.

1. Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród.

Nie damy pogrześć mowy,

Polski my naród, polski lud,

Królewski szczep piastowy.

Nie damy, by nas gnębił wróg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

2. Do krwi ostatniej kropli z żył

Bronić będziemy ducha,

Aż się rozpadnie w proch i pył

Krzyżacka zawierucha.

Twierdzą nam będzie każdy próg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

3. Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,

Ni dzieci nam germanił,

Orężny wstanie hufiec nasz,

Duch będzie nam hetmanił.

Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg.

Tak nam dopomóż Bóg!

Tak nam dopomóż Bóg!

Źródło tekstu: Strona projektu należąca do Fundacji Dziedzictwa Rzeczypospolitej

https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/rota/

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

RbiOuAm8GiTSN1

Ilustracja przedstawia obraz „Matki Boskiej Częstochowskiej”. Malowidło ukazuje Madonnę, trzymającą na ręku małego Chrystusa. Twarze obydwu postaci są ciemne i bardzo poważne, smutne. Na twarzy Maryi dwie blizny. Matka Boska ubrana jest w ciemną szatę z lilijkami, podszytą czerwienią. Jezus ubrany w czerwoną, wzorzystą szatę, trzyma na kolanach księgę. Głowy matki i syna otoczone są złotymi aureolami.

R6VOlpwf2sikA1

Ilustracja przedstawia portret Generała Dąbrowskiego. Na obrazie widnieje mężczyzna w średnim wieku na tle zachmurzonego nieba. Postać ubrana jest w strój wojskowy, lewą rękę trzyma wspartą na szabli, prawa ręka wsunięta jest w poły munduru.

R1DYlXJ1ze7yA1

Ilustracja przedstawia portret Józefa Wybickiego, autora słów Mazurka Dąbrowskiego. Na tym wizerunku Wybicki - to mężczyzna w średnim wieku z dość dużymi oczami, niewielkim nosem i niewielkimi ustami, włosami zaczesanymi do tyłu. Ubrany jest w surdut, kamizelkę, pod szyją ma zawiązaną białą chustę.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach, t. 1: Średniowiecze, red. Anna Skoczek, Bochnia - Kraków - Warszawa 2002, s. 341

https://polona.pl/item/rota,Nzc2NTMwNjY/0/#info:metadata

https://www.spiewnikniepodleglosci.pl/teksty/tekst-utworu-gaude-mater-polonia-1253/

http://www.mkidn.gov.pl/media/docs/tekst_literacki.pdf