Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R14SZiGnJnczi11
Okładka - imiesłowy i ich rodzaje Źródło: pixabay, licencja: CC 0.
pixabay, licencja: CC 0

Imiesłowy mają szerokie zastosowanie w języku, zwłaszcza w mowie pisanej, a mimo to ich stosowanie i rozpoznawanie w tekstach bywa kłopotliwe. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze, imiesłowy to formy gramatyczne czasowników, ale są podobne do przymiotników (np. słowo pisany to imiesłów przymiotnikowy, a więc nieodmienna przez osoby forma czasownika, ma takie samo zakończenie jak np. przymiotnik ładny i odpowiada na pytanie przymiotnika). Po drugie, niektórych imiesłowów używamy bardzo rzadko w codziennej komunikacji, np. imiesłów typu zmókłszy współcześnie pojawia się przede wszystkim w tekstach literackich, a nie w języku potocznym. Po trzecie, wiele problemów użytkownikom polszczyzny sprawia pisownia – łączna lub rozdzielna – imiesłowów z przeczeniem „nie”.

j0000007WFB3v28_0000000F

Zadaniowo (I)

j0000007WFB3v28_0000000I

Imiesłowy

Zacznijmy od tego, że imiesłowy nie są samodzielnymi częściami mowy, a jedynie formami gramatycznymi czasownika. Różnią się od pozostałych form czasownikowych tym, że nie odmieniają się przez osoby. Dlatego nazywamy je formami nieosobowymi. Dzielą się na dwie grupy:

  • imiesłowy przymiotnikowe (np. malujący, malowany, namalowany),

  • imiesłowy przysłówkowe (np. malując, namalowawszy).

Imiesłowy przymiotnikowe

Imiesłowy przymiotnikowe to formy czasownika, które nie tylko przypominają przymiotniki, ale również podobnie jak one się odmieniają (przez przypadki, liczby i rodzaje). Wyróżniamy dwa rodzaje imiesłowów przymiotnikowych:

  • imiesłowy przymiotnikowe czynne zakończone na -ący, np. piszący – ‘ktoś, kto pisze’; używamy ich po to, aby pokazać cechę osoby, która wykonuje jakąś czynność.

  • imiesłowy przymiotnikowe bierne zakończone na -ny lub -ty, np. napisany – ‘taki, który ktoś napisał’); zdarty – taki, który ktoś zdarł’; używamy ich po to, aby wskazać cechy osób bądź przedmiotów, które podlegają jakiejś czynności albo mają jakieś właściwości ze względu na to, że coś się zdarzyło.

Imiesłowy przymiotnikowe – co podpowiada ich nazwa – odmieniają się jak przymiotniki. Na przykład forma naprawiony będzie miała podobne formy gramatyczne przypadka, liczby i rodzaju jak wyraz piękny. Z kolei imiesłów zepsuty odmienimy podobnie jak przymiotnik bogaty, a imiesłów piszący – jak przymiotnik gorący. Spójrzmy więc na wybrane formy gramatyczne trzech pierwszych przypadków.

Liczba pojedyncza

Liczba mnoga

Przypadek

Rodzaj męski**

Rodzaj żeński**

Rodzaj nijaki**

Rodzaj męskoosobowy**

Rodzaj niemęskoosobowy

M.

naprawiony jak piękny

naprawiona jak piękna

naprawione jak piękne

(naprawieni*) jak piękni

naprawione jak piękne

D.

naprawionego pięknego

naprawionej pięknej

naprawionego pięknego

naprawionych pięknych

C.

naprawionemu pięknemu

naprawionej pięknej

naprawionemu pięknemu

naprawionym pięknym

Ciekawostka

naprawieni- forma ta gramatycznie jest możliwa, jednak takiej formy utworzonej od czasownika „naprawić” nie używamy w tym rodzaju. W formie mianownika liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego mogą pojawić się imiesłowy bierne od innych czasowników, np. „zapracowani”, „zagubieni”.

Liczba pojedyncza

Liczba mnoga

Przypadek

Rodzaj męski**

Rodzaj żeński**

Rodzaj nijaki**

Rodzaj męskoosobowy**

Rodzaj niemęskoosobowy

M.

zepsuty jak bogaty

zepsuta jak bogaty

zepsute jak bogate

zepsuci jak bogaci

zepsute jak bogate

D.

zepsutego bogatego

zepsutej bogatej

zepsutego bogatego

zepsutych bogatych

C.

zepsutemu bogatemu

zepsutej bogatej

zepsutemu bogatemu

zepsutym bogatym

Zapamiętaj!

Aby uniknąć błędów związanych z odróżnianiem imiesłowów przymiotnikowych od przymiotników, należy sprawdzić, czy dany wyraz pochodzi od czasownika. Jeśli tak - jest to imiesłów przymiotnikowy.

Ćwiczenie 1
ROuPQLngXefvf1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2
REMHtzlAbxHND1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 3
R1GKzRHYGjIEd1
zadanie interaktywne
j0000007WFB3v28_0000004J

Imiesłowy przymiotnikowe

Imiesłowy przymiotnikowe czynne można utworzyć wyłącznie od czasowników, które mówią o czynności powtarzającej się i niezakończonej (są to czasowniki, które mają aspekt niedokonany), np. piszący (pisałem wczorajpiszę terazbędę pisał jutro).

Imiesłowy przymiotnikowe bierne można utworzyć jedynie od wybranych czasowników - niedokonanych i dokonanych, ale tylko takich, które mają stronę czynną i bierną.

Wskazówka

Czasowniki, od których możemy utworzyć imiesłowy przymiotnikowe bierne, nazywamy czasownikami przechodnimi.

Czasowniki, od których nie możemy utworzyć imiesłowów przymiotnikowych biernych, nazywamy czasownikami nieprzechodnimi.

Imiesłowy przymiotnikowe

CZYNNE**tylko od czasowników niedokonanych**

„-ący” / „-ąca” / „-ące” – jak przymiotnik „gorący”

Liczba pojedyncza (ten) piszący rodzaj męski (ta) pisząca rodzaj żeński (to) piszące rodzaj nijaki Liczba mnoga (ci) piszący rodzaj męskoosobowy (te) piszące rodzaj niemęskoosobowy

BIERNE

„- ny” / „-na” /”-ne” – jak przymiotnik „ładny” „-ty” / „-ta” / „-te” – jak przymiotnik „bogaty”

Liczba pojedyncza (ten) okrzyczany / odkryty rodzaj męski (ta) okrzyczana / odkryta rodzaj żeński (to) okrzyczane / odkryte rodzaj nijaki Liczba mnoga (ci) okrzyczani / odkryci rodzaj męskoosobowy (te) okrzyczane / odkryte rodzaj niemęskoosobowy

Imiesłowy przysłówkowe

W tekstach pisanych – rzadziej w języku mówionym – pojawiają się imiesłowy przysłówkowe. Wyróżniamy dwa typy tych imiesłowów:

  • współczesny – zakończony na -ąc, np. wołając, pisząc, mówiąc,

  • uprzedni – zakończony na -wszy (po samogłoskach np. wróciwszy, napisawszy) lub na -łszy (po spółgłoskach np. zmókłszy, przyszedłszy).

Imiesłowy przysłówkowe współczesne występują w zdaniach, w których czynności, zdarzenia, sytuacje dzieją się w tym samym czasie, (co sugeruje nazwa tych imiesłowów) np.:
Pijącporanną kawę, często czytam gazetę** = ‘Piję poranną kawę i w tym samym czasie czytam gazetę’.
Imiesłowy uprzednie z kolei – jak podpowiada ich nazwa – dotyczą czynności i zdarzeń, które zdarzyły się wcześniej niż sytuacja opisana przez czasownik w formie osobowej, np.: Przyszedłszy\do domu, szybko przeczytałem pocztę\ = ‘Najpierw wróciłem do domu, a potem przeczytałem pocztę’.
W tworzeniu imiesłowów przysłówkowych również obowiązują pewne ograniczenia. Otóż od czasowników dokonanych możemy utworzyć wyłącznie imiesłowy uprzednie**(mówią przecież o czynnościach, które się już zdarzyły, np.** przyszedłszy = ‘już przyszedłem / przyszedłeś / przyszedł itd., to się stało’), z kolei od czasowników niedokonanych możemy utworzyć wyłącznie imiesłowy współczesne*(mówią przecież o czynnościach, które trwają i nie można wskazać ich końca czy rezultatu, np. pisząc* = ‘pisałem / pisałeś / pisał itd. to wcześniej, piszę / piszesz / pisze itd. teraz). W zdaniach, w których występują imiesłowy przysłówkowe, zawsze stawia się przecinek, np.: Idąc, podśpiewywałem sobie. lub Idąc ulicą, podśpiewywałem sobie. Wróciwszy, zabrałem się za obiad. lub Wróciwszy do domu, zabrałem się za obiad.

Zapamiętaj!

IMIESŁOWY PRZYSŁÓWKOWE

WSPÓŁCZESNE tylko od czasowników niedokonanych

UPRZEDNIE tylko od czasowników dokonanych

pisząc

wróciwszy zaległszy

j0000007WFB3v28_0000007H

Zadaniowo (II)

Ćwiczenie 4
Rjsx2KWtyso7s1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
RC2PkljQo5q331
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 6
R1TXWdgmcxpPW1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 7

Używając odpowiednich imiesłowów przymiotnikowych, podany niżej tekst przeredaguj tak, aby nie było w nim powtórzeń. Wpisz w puste miejsca przeredagowane fragmenty zdań.

W sobotę poszedłem na film, który polecił mi kolega. Był on ekranizacją książki, którą przeczytałem niedawno. Film, który obejrzałem, bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy, które dotyczą młodych ludzi.

W sobotę poszedłem na film****. Był on ekranizacją książki ***film bardzo mi się spodobał. Zarówno książka, jak i jej filmowa adaptacja poruszają problemy*****.**

uzupełnij treść
Ćwiczenie 8
RC9WdSXR6DCH31
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 9
Rdxd5abovHNe11
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 10
RtlKQzTkVrrir1
zadanie interaktywne

Pisownia „nie” z imiesłowami

Zapamiętaj!

Imiesłowy przysłówkowe z przeczeniem „nie” piszemy zawsze rozdzielnie, np. nie pisząc, nie napisawszy.
Imiesłowy przymiotnikowe z przeczeniem „nie” piszemy łącznie, np. niemający, niewykonany, niewykryty.

RcRkJJClriw1U1
zadanie interaktywne