Ważne daty
23‑79 n.e. – okres życia Pliniusza Starszego
24 sierpnia 79 r. – wybuch Wezuwiusza
ok. 61‑113 n.e. – okres życia Pliniusza Młodszego
Scenariusz dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) Indicativus plusquamperfecti passivi.
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy.
rozpoznawać formy strony biernej czasu zaprzeszłego (plusquamperfectum);
konstruować odpowiednie formy czasu zaprzeszłego na podstawie podanych form podstawowych;
tworzyć odpowiednie tłumaczenia zdań z czasownikami w czasie zaprzeszłym.
INDICATIVUS PLUSQUAMPERFECTI PASSIVI
Plusquamperfectum łacińskie najczęściej służy do wyrażania czynności przeszłej, która zdarzyła się przed inną przeszłą czynnością. Formy indicativus plusquamperfecti passivi składają się z imiesłowu czasu przeszłego dokonanego (participium perfecti passivi) oraz dodanego czasownika posiłkowego „być” (sum, esse) w formie przeszłej (imperfectum). Zobacz:
paro, parāre, parāvi, parātum – przygotować
Liczba pojedyncza | |||
Osoba | rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki |
1 | parātus eram - zostałem przygotowany | parāta eram - zostałam przygotowana | parātum eram - zostałem przygotowane |
2 | parātus eras | parāta eras | parātum eras |
3 | parātus erat | parāta erat | parātum erat |
Liczba mnoga | |||
Osoba | rodzaj męski | rodzaj żeński | rodzaj nijaki |
1 | parāti erāmus | parātae erāmus | parāta erāmus |
2 | parāti erātis | parātae erātis | parāta erātis |
3 | parāti erant | parātae erant | parāta erant |
Zazwyczaj formy czasu plusquamperfectum występują w parze z formami innych czasów przeszłych (imperfectum, perfectum), wskazując na czynność wcześniejszą. Warto jednak zaznaczyć, że czas plusquamperfectum może wystąpić w zdaniu niezależnie od innej przeszłej czynności – nie będzie wyrażał wówczas czynności wcześniejszej, lecz taką, która miała miejsce dawno w przeszłości.
Praca z tekstem: Ostatnie chwile Pliniusza Starszego
Przeczytaj teksttekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim formy indicativus plusquamperfecti activi et passivi.
Avunculus meus erat Mīsēnī classemque imperiō praesēns regēbat. Nōnum Kal. Septembrēs hōra ferē septima māter mea indicat eī appārēre nūbem inūsitātā et magnitūdine et speciē. Ascendit tamen locum altiōrem, quī aliquandō eī mōnstrātus erat, ex quō maximē illud factum mīrum spectāre poterat. Fōrmam nūbis, quā numquam ingentiōrem vīderat, nōn alia magis arbor, quam pīnus expressit. Nūbēs, quae longissimō velut truncō in altum sublāta, pondere suō victa, velut rāmīs diffundēbātur candida interdum, interdum sordida, prout terram cineremve sustulerat. Avunculus meus cito ascendit ūnam ex eīs nāvibus, quae parātae erant, Stabiās amīcīs auxiliō ventūrus. Iam nāvibus cinis incīdēbat, interim ē Vesuviō monte plūribus locīs lātissimae flammae altaque incendia relūcēbant, quōrum fulgor et clāritās tenebrīs noctis excitābātur. Cūnctātus paulum, mox avunculus gubernātōrī „Fortēs” inquit „fortūna iuvat”.
Film edukacyjny pt. Indicativus plusquamperfecti passivi
Omówienie postaci: Pliniusza Starszego, oraz Pliniusza Młodszego
Gaius Plinius Secundus zwany Starszym – rzymski historyk i pisarz, który urodził się w 23 r. n.e. w Comum Novum. Znany ze swego dzieła encyklopedycznego Historia naturalis. Był starannie wykształcony i sprawował szereg urzędów. W roku 79 n.e., będąc dowódcą rzymskich okrętów, udał się do Stabiów na pomoc tamtejszej ludności po wybuchu Wezuwiusza i zginął jako jedna z ofiar erupcji wulkanu. Ostatnie chwile życia wuja i samo wydarzenie opisał następnie Pliniusz MłodszyPliniusz Młodszy w jednym ze swoich listów (VI 16).
Gaius Plinius Caecilius Secundus zwany Młodszym – rzymski polityk i mówca, urodził się ok. 63 r. n.e. w Comum Novum. Po śmierci ojca został adoptowany przez wuja – Pliniusza Starszego. Do naszych czasów zachowała się jego bogata korespondencja (ponad 200 listów), m.in. z historykiem Tacytem lub cesarzem Trajanem. To właśnie Tacytowi Pliniusz relacjonował w liście ostatnie chwile swego wuja, który zginął w czasie erupcji Wezuwiusza. Z cesarzem Pliniusz wymieniał listy w sprawie chrześcijan, pojawiających się coraz liczniej w zarządzanej przez niego prowincji.
Zadania
Poniższe formy indicātīvus plusquamperfēctī passīvī połącz z odpowiadającymi im formami strony czynnej:
scrīptae erant, scrīptus eram, scrīpta erās, scrīptī erātis, scrīptum erat
Indicātīvus plusquamperfēctī passīvī | Indicātivus plusquamperfēctī āctīvī |
---|---|
scrīptae erant | |
scrīptus eram | |
scrīpta erās | |
scrīptī erātis | |
scrīptum erat |
Występujące w lekcji formy czasu przeszłego dokonanego umieść w odpowiedniej kolumnie tabeli:
sustulerat, mōnstrātus erat, parātae erant, vīderat
mōnstrātus erat, parātae erant
Indicātīvus plusquamperfēctī passīvī | Indicātivus plusquamperfēctī āctīvī |
---|---|
mōnstrātus erat | |
parātae erant |
Zapoznaj się z mapą, która pokazuje okolice wybuchu Wezuwiusza w 79 r. n.e. Następnie na jej podstawie uzupełnij poniższe zdania.
Słowniki
Słownik pojęć
Gaius Plinius Secundus zwany Starszym – rzymski historyk i pisarz, który urodził się w 23 r. n.e. w Comum Novum. Znany ze swego dzieła encyklopedycznego Historia naturalis. Był starannie wykształcony i sprawował szereg urzędów. W roku 79 n.e., będąc dowódcą rzymskich okrętów, udał się do Stabiów na pomoc tamtejszej ludności po wybuchu Wezuwiusza i zginął jako jedna z ofiar erupcji wulkanu. Ostatnie chwile życia wuja i samo wydarzenie opisał następnie Pliniusz Młodszy w jednym ze swoich listów (VI 16).
Gaius Plinius Caecilius Secundus zwany Młodszym – rzymski polityk i mówca, urodził się ok. 63 r. n.e. w Comum Novum. Po śmierci ojca został adoptowany przez wuja – Pliniusza Starszego. Do naszych czasów zachowała się jego bogata korespondencja (ponad 200 listów), m.in. z historykiem Tacytem i cesarzem Trajanem. To właśnie Tacytowi Pliniusz relacjonował w liście ostatnie chwile swego wuja, który zginął w czasie erupcji Wezuwiusza. Z cesarzem Pliniusz wymieniał listy w sprawie chrześcijan, pojawiających się coraz liczniej w zarządzanej przez niego prowincji.
dziewiątego dnia przed kalendami wrześniowymi, tj. 24 sierpnia.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 2003.
S. Wilczyński, E. Pobiedzińska, A. Jaworska, Porta Latina. Podręcznik do języka łacińskiego i kultury antycznej, Warszawa 2005.
Mała Encyklopedia Kultury Antycznej PWN A‑Z, red. Z Piszczek, Warszawa 1966.