– kierunek w sztuce, nazywany nieorganicznym lub zimnym, rozwijający się do kon. lat 30. XX w., polegający na tworzeniu kompozycji z udziałem form geometrycznych. Z abstrakcji geometrycznej wyłoniły się takie nurty jak suprematyzm, konstruktywizm, neoplastycyzm, kinetyzm, op art i strukturalizm. Jest przeciwieństwem abstrakcji niegeometrycznej.

Za ojca abstrakcjonizmu lirycznego uważany jest Wassily Kandinsky, który pod wpływem impresjonistów i muzyki Wagnera wykonał akwarelę uważną za pierwsze dzieło abstrakcyjne nazywane z czasem „Pierwszą abstrakcją” lub „ Pierwszym dziełem abstrakcyjnym”. Na obrazie tym zanika wszelkie pojęcie tematu malarskiego, przypomina on kolorowe nieporadne próby dziecka. Temat dzieł abstrakcji lirycznej zwany jest „siłą emocjonalną” i wyraża się na płótnie „wewnętrzną koniecznością „ malowania. Termin w sztuce współczesnej wprowadzony w 1947 r. we Francji przez Georges'a Mathieu na określenie różnych odmian abstrakcji niegeometrycznej. Abstrakcja liryczna utożsamiana jest często z informelem( taszyzmem)- europejskim odpowiednikiem amerykańskiego ekspresjonizmu abstrakcyjnego.

kierunek w sztuce nazywany organicznym lub ciepłym, polegający na tworzeniu kompozycji przy pomocy plam i form nieregularnych, przypominających struktury biologiczne. W ramach abstrakcji niegeometrycznej wyróżnia się min.: abstrakcyjny ekspresjonizm, action painting, informel, taszyzm, abstrakcje liryczną.

kierunek w sztuce, który cechuje wyeliminowanie wszelkich przedstawień mających bezpośrednie odniesienie do form lub przedmiotów obserwowanych w rzeczywistości. Sztuka abstrakcyjna to sztuka bezprzedmiotowa. Malarze abstrakcyjni szukali nowych form tj.:, pion – poziom, linia – plama odrzucając figuratywność na rzecz wewnętrznej konstrukcji obrazu układu linii barwnych plam, prostych form geometrycznych. Malarstwo to nie dotyczy już figuratywnego i materialnego obiektu, lecz samej treści sztuki, jej kwintesencji, jej duszy. Malarstwo jest bezpośrednim i suwerennym wyrazem indywidualnych i chwilowych odczuć malarza, obrazem w którym jakakolwiek forma odniesienia do świata zewnętrznego została wyeliminowana. Malarstwo to było pozbawione tematu, było odejściem od rzeczywistości i rezygnacją z naśladowania natury. Prekursorami abstrakcjonizmu byli: Wasilly Kandinsky, Edward Munch.
Abstrakcjonizm dzieli się na geometryczny (nazywany nieorganicznym lub zimnym) oraz na niegeometryczny (analogicznie nazywany też organicznym lub gorącym).

(z ang. malarstwo gestu, inaczej: action‑art, malarstwo akcji); technika action painting związana jest wprost z powstałym w latach 40., ruchem ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Malarstwo gestu miało być abstrakcyjne i dać malarzowi pełną swobodę twórczą, uwolnić i przenieść na płótno prawdziwą ludzką naturę. Malarstwo gestu to manifestacja stanu emocjonalnego i  psychicznego malarza, ujawniającego się w procesie twórczym. Płótno stało się dla malarza tym, czym dla aktora scena. Akt malowania był uznawany za podstawowy środek ekspresji, stając się bezpośrednią inspiracją do powstania happeningu.
Jedną z metod action painting jest technika wynaleziona przez J.Pollocka wykorzystująca metodę drippingu (swobodnego kapania farby, lub chlapania farbą przy pomocy pędzla oraz różnych przedmiotów niemalarskich także chlapania bezpośrednio z pojemnika na płótno).
Termin action painting łączy się z zasadą all‑over (patrz all‑over).  Głównymi przedstawicielami action painting byli: J. Pollock, Willem de Kooning. Terminu action painting po raz pierwszy użył Harold Rosenberg w 1952 r. do opisu twórczości J. Pollocka.

– unikanie w sztukach plastycznych (z przyczyn religijnych) wyobrażeń figuralnych, nie posługuje się obrazem i nie korzysta z wyobrażenia czegoś w sposób graficzny, nie posługuje się obrazem.

(z ang. poprzez całość) kompozycja pozbawiona wyraźnych akcentów („all‑over”), którą tworzą swobodnie splątane linie oraz plamy rozpływającej się farby, nie posiadające geometrii, ani środka ciężkości (mocnego punktu kompozycji). Farba miękko i swobodnie rozpływa się i rozpryskuje po całej płaszczyźnie płótna (ułożonego horyzontalnie na podłodze), nie tworząc żadnego wyraźnego podziału przestrzeni.

(z franc. brut - bardzo wytrawny, jedna z odmian szampana).
Termin „brut” ma wiele znaczeń i nasuwa takie skojarzenia jak : pierwotny, prymitywny, surowy, nieopracowany, dziki, nieokrzesany; przywołuje również na myśl takie pojęcia jak: naturalność, prostota, brak wykształcenia.
Wg. inicjatora i popularyzatora tej sztuki Jeana Dubuffeta art brut ma oznaczać sztukę gorzką, prawdziwą i niezależną od wpływów. To sztuka tworzona przez osoby dotknięte chorobą psychiczną, oraz szeroko rozumianych prymitywistów, wizjonerów z tzw. marginesu społecznego. Artyści czerpią z własnego wnętrza, ze swoich emocji i odczuć odrzucając wszelkie wzorce sztuki klasycznej czy współczesnej. Do zdefiniowania tego typu ekspresji i określenia jej mianem „art brutu” doszło po roku 1945.

Działanie twórcze bez udziału świadomego myślenia i refleksji; metoda praktykowana początkowo przez surrealistów, mająca na celu tworzenie „pod dyktando” podświadomości, poprzez zapis wolny od kontroli rozumu. Pewne konsekwencje automatyzmu znalazły odbicie w drippingu Pollocka, lecz tam „trans” psychiczny przekształcił się w cielesny (Pollock poruszał się rytmicznie przy swoich obrazach nasuwając skojarzenie z tańcem rytualnym). Metoda ta już wcześniej została zapoczątkowana przez surrealistów i dadaistów.

(z ang. malarstwo barwnych płaszczyzn); jeden z gł. nurtów ekspresjonizmu abstrakcyjnego, równie istotny co action painting, należący do tzw. Szkoły Nowojorskiej. Jest to nurt kontemplacyjny „teologiczny”. Artyści tego nurtu w większym stopniu kontrolowali swoje emocje i dalecy byli od pełnej ekspresji improwizacji action painting. Rothko prawie całkowicie porzucił figurację. Na niemal monochromatyczne płaszczyzny tła nakładał linie lub pasy cieniowanych barw, dochodząc tylko przez sam kolor niemal do boskiego objawienia za pomocą światła. W dużych wertykalnych płótnach uwaga twórcy skupia się na barwie oraz wystudiowanej równowadze kolorystycznej przekazującej ładunek emocjonalny, który podlega ścisłej kontroli. Staranność wykonania prowadzi do ekstremalnej syntezy wprowadzającej widza w medytacyjną ciszę. Największymi przedstawicielami tego nurtu byli Marc Rothko i Barnet Newman oraz Clyfford Still. Nazwa „color field painting” została zapoczątkowana przez krytyka sztuki Clementa Greenberga w 1955.

Jest to jedna z technik malarskich nurtu action painting w której farba kapie lub chlapie bądź wylewa się na rozłożone na podłodze płótno; (jak twierdził sam Pollock) drip painting nie był techniką zdaną na przypadek, była ona podporządkowana kontrolowanemu rysunkowi o całkowicie świadomym wyborze barw. Linie na płótnie tworzą jednolity wzór i powtarzają ruch dłoni (linie gestów) co powoduje, że wzrok przenosi się z jednego fragmentu obrazu na drugi i z powrotem (kompozycja otwarta- all over”). Słowo dripping, oznacza kapać, spływać kroplami z pędzla lub też bezpośrednio z naczynia lub innego przedmiotu wykorzystanego do malowania typu drewniany patyk, zaschnięty pędzel, dziurawa łyżka a czasami nawet ze strzykawki itp.
Technikę kroplową J. Pollock zaczerpnął z metody malowania Indian Navaho, którzy za pomocą kolorowego piasku nasypywali określone wzory obrazów, wykorzystując ją do celów rytualnych tzw. sandpainting.
Ten styl malowania zapoczątkował w swoich eksperymentalnych pracach w I po. XX wieku również Max Ernst, Francis Picabia oraz André Masson.

– nurt filozoficzny ważny dla sztuki XX w.
Stał się popularny we Francji w szerokich kołach inteligencji twórczej w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu, dzięki poglądom głoszonym przez Jeana Paula Sartre'a (1905‑1980).
Egzystencjaliści mieli przekonanie, że człowiek jest bytem świadomym swego istnienia, w przeciwieństwie do zagrażającego mu świata otaczającego. Życie ludzkie jest nietrwałe i nieuchronnie zmierza do śmierci. W ścieraniu się ze światem, w poczuciu zagrożenia śmiercią człowiek broni swego istnienia, szukając tym samym ratunku. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i lęki egzystencjalne np. przed osamotnieniem.
Uważano że człowiek jest zmuszony do dokonywania prze całe życie wyboru między różnymi możliwościami. Człowiek wybiera świadomie, decyduje tym samym o swym istnieniu, tworzy własny byt i jego życie nabiera takiego sensu jaki on sam mu nada.
Egzystencjalizm zapoczątkował Soren Kierkegard (1813‑1855) i został podjęty na nowo około 1930 r. w Niemczech przez Martina Heideggera (1889‑1976).

to ruch artystyczny tworzący się w malarstwie amerykańskim w latach 40. i 50. XX w. pod wpływem nowoczesnego malarstwa europejskiego (André Breton, Max Ernst, Marcel Duchamp, Fernand Léger, Marc Chagall, Piet Mondrian). Termin został stworzony przez krytyka Roberta Coatesa w 1946 r. Ekspresjonizm abstrakcyjny wywodzi się z surrealizmu.
Jedną z technik (w ramach action painting) stosowaną przez Jackson’a Pollock’a –jest dripping (dripp painting) czyli kapanie farbą (na poziomo rozłożone płótno), inspirowaną twórczością niemieckiego surrealisty Maxa Ernsta oraz rytualnym usypywaniem obrazów z piasku przez Indian Navaho.

W ramach szkoły nowojorskiej rozwinęły się dwa nurty: action painting =action art = malarstwo akcji = malarstwo gestu (patrz action painting), i color field painting = malarstwo barwnych płaszczyzn (patrz color field painting).
Ekspresjonizm abstrakcyjny cechowały duże rozmiary płócien, nacisk na płaskość, stosowanie kompozycji „all over”, traktujące wszystkie fragmenty płótna z równą uwagą, bez skupiania się na części centralnej, z pominięciem krawędzi (patrz all over”).
W latach 60. XX w. ruch utracił swe znaczenie stanowiąc inspirację dla takich nurtów artystycznych jak pop art i minimalizm.
E.a. - Termin ten używany jest do określenia różnorodnych stylów wielu
artystów. W ramach Nowego Jorku tzw. Szkoły Nowojorskiej rozwinęły się dwa nurty:
• action painting (action‑art) (malarstwo akcji, gestu) ( patrz słownik)
• color field painting (malarstwo barwnych płaszczyzn) (patrz słownik)
Ważną rolę miała również w ramach e.a. Szkoła Pacyfiku (patrz słownik) (inspirująca się między innymi filozofią Dalekiego Wschodu, przedstawiająca pejzaż za pomocą znaków kreślonych szybkimi i wyszkolonymi gestami mistrzów kaligrafii).
Pomimo wspomnianej niejednorodności wewnątrz ruchu ekspresjonizm abstrakcyjny cechowały pewne podobieństwa:
- duże rozmiary płócien,
- płaskość form,
- podejście całościowe do kompozycji tzw. „all over”.
Główni przedstawiciele nurtu: Jackson Pollock, Lee Krasner, Willem de Kooning, Helen Frankenthaler, Arshile Gorky, Adolph Gottlieb, Philip Guston, Jean‑Paul Riopelle, Robert Motherwell, Hans Hoffmann, Franz Kline, Mark Rothko, Clyfford Still, Barnett Newman.

(Federalny projekt artystyczny) = New Deal New Deal (z ang. nowy ład) to jeden z pięciu projektów sponsorowanych przez Federals Arts Project WPA (Works Progress Administration); program reform ekonomiczno – społecznych wprowadzonych w Stanach Zjednoczonych przez prezydenta F. Roosevelta w latach 1933–1939, który miał zapobiegać skutkom wielkiego kryzysu gospodarczego lat (1929–1933).
Program New Deal finansował sztukę wizualną w Stanach Zjednoczonych i powstał jako pomocowy środek w zatrudnianiu artystów i rzemieślników do tworzenia obrazów sztalugowych, grafiki, plakatów, fotografii i rzeźby oraz scenografii teatralnej, do tworzenia malowideł ściennych i rzemiosła.

Fenomen‑zjawisko, to co się jawi; kierunek filozoficzny w XX w, polegający na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane. Celem fenomenologii jest dotarcie do istoty rzeczy. Wszystko co istnieje w moim świecie istnieje dla mnie i jest dla mnie tym czym jest jedynie za sprawą moich aktów poznawczych.

= Galeria Peggy Guggenheim (Galeria Sztuki Tego Stulecia) została otwarta przez Peggy Guggenheim w Nowym Jorku, 1942 roku. Galeria działała do 1947 r. i eksponowała sztukę współczesną do czasu jej zamknięcia, kiedy Guggenheim powróciła do Europy. Galerię zaprojektował architekt, artysta i wizjoner Frederick Kiesler. Galeria była jednym z głównych miejsc wystawowych oraz pretekstem do spotkań wybitnych artystów europejskich (surrealistów, którzy opuścili Europę w obliczu wojny) oraz młodych , wschodzących talentów sztuki amerykańskiej. Galeria P. Guggenheim przyczyniła się w dużej mierze do powstania Szkoły Nowojorskiej (patrz Szkoła Nowojorska).

(z ang. „dzianie się”, „zdarzenie”) – zdarzenie artystyczne, zwykle pozbawione prób i scenariusza, odgrywane przy współudziale publiczności.
J.Pollock malując techniką drippingu (patrz drip painting) wchodził w stan transu, tańca wokół rozłożonego na podłodze płótna w akcie automatycznego działania, zamieniając proces malowania w wydarzenie artystyczne, przyczyniając się do powstania happeningu i sztuki performance w latach 60.

(fr. art informel – sztuka bezkształtna) - kierunek w sztuce europejskiej, odnoszący się do malarstwa abstrakcyjnego lat 50. XX w., równoległego wobec amerykańskiego ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Główną cechą tego kierunku stało się dążenie do swobodnej ekspresji poprzez stosowanie barwnych plam, linii itp., nie poddanych żadnym schematom kompozycyjnym, które mogłyby ograniczać dynamizm dzieła sztuki. Do wyodrębnionych z informelu odmian należą: taszyzm (czasami nazwa używana zamiennie z informelem), action painting (malarstwo gestu), malarstwo znaku przypominające pismo kaligraficzne, malarstwo materii i art. brut. Przedstawiciele informelu m.in.: Wols (Alfred Otto Wolfgang Schulze), Georges Mathieu, Hansa Hartung, Pierre Soulages, Jeana Fautrier, Jean Dubuffet, Henri Michaux, Antoni Tàpies, Alfred Manessier, Camille Bryen, Emilio Vedova, Jean Dubuffet, Alberto Burri.
Po raz pierwszy terminem informel posłużył się w 1951 r. Michael Tapie po zorganizowanej przez niego wystawie pod taką nazwą.

– termin w sztuce współczesnej wprowadzony w 1947 roku we Francji przez Georges'a Mathieu na określenie różnych odmian abstrakcji niegeometrycznej. Termin używany jest najczęściej synonimicznie z informelem i taszyzmem.
w sztukach plast. zaliczana do informelu odmiana abstrakcji organicznej, rozwijająca się w Paryżu po 1945; gł. przedstawiciele: G. Mathieu, Wols, H. Hartung.

kierunek we współczesnym malarstwie abstrakcyjnym polegający na wprowadzaniu do obrazu materiałów obcych tradycyjnemu warsztatowi malarskiemu (np. drewno, szkło gips, tkanina, piasek, blacha). Z malarstwem materii eksperymentowali kubiści i dadaiści. W latach 50 XX w. Stosowali je: J. Fautrier, J. Dubuffet, A. Tapies, A. Burri.

kierunek w sztuce XX w. , zainicjowany około 1920 r. przez P. Mondriana, a rozwinięty przez Th. Van Doesurga oraz grupę holenderskich artystów skupionych wokół pisma De Stij. Neoplastycyzm jest tłumaczeniem terminu „Nieuwe beelding” oznaczającego „nowe widzenie świata” i wpisuje się w nurt abstrakcji geometrycznej.
Mondrian związany także z kubizmem zmierzał do wypracowania „nowej formy” eliminując tradycyjne przedstawianie przedmiotów i natury upraszczając wszystko do abstrakcyjnych układów linii prostych, przecinających się pod kątem prostym, tworzących pola wypełnione wyrazistym kolorem. Paletę ograniczał do 3 kolorów podstawowych (żółty, czerwony, niebieski) oraz do 3 „nie‑kolorów” (czarny, szary, biały).
Neoplastycyzm wywarł silny wpływ na Bauhaus oraz styl międzynarodowy w architekturze i wzornictwie.

wydarzenie artystyczne w którym podmiotem może być właściwie każdy przedmiot, pojęcie, obiekt wskazany lub zasugerowany przez artystę podczas wystąpienia, a nawet może się nim stać ciało artysty.
Performer łączący różne elementy sztuk przedstawiających takich jak taniec, teatr i muzyka, kładąc główny nacisk na efekty wizualne, w określonym kontekście czasu, przestrzeni i własnych ograniczeń.
Artysta performatywny występuje przed publicznością stając się równocześnie twórcą jak i elementem sztuki. Performance jest odmienną formą wobec sztuki konwencjonalnej (przedstawiającej).
Za prekursora sztuki performance można uważać J. Pollocka i jego malarstwo gestu (patrz też happening).

Ruch zapoczątkowany w Paryżu w 1923 r. skupiający wielu artystów, wywodzący się z dadaizmu, trwający do koń. II wojny światowej.
Surrealizm burzy odniesienia do rzeczywistości i zerwać z realizmem ograniczającym świat wyobraźni. Tworzą w dadaistycznym duchu buntu i skandalu. Surrealizm cechuje wiara w sny, przypadki i halucynacje i przede wszystkim w teorię podświadomości. Artyści nie badają natury lecz świat wewnętrzny, intymny, tajemniczy i nowy zwiastowany wcześniej już w obrazach Chirico (malarstwo metafizyczne). Surrealiści używają wszystkich możliwych technik aby dotrzeć do podświadomości.

To grupa artystów tworzących w duchu ekspresjonizmu abstrakcyjnego w Stanach Zjednoczonych dla których Nowy Jork był kolebką ich szczególnego spojrzenia na sztukę. Artyści wywodzący się z tego nurtu przedstawiali świat w sposób nieobiektywny, poddany własnym odczuciom i emocjom nacechowany osobistymi przeżyciami.
Powstanie szkoły nowojorskiej jest odzwierciedleniem szerszego kontekstu kulturowego lat 50. XX w. a szczególnie przeniesienie ośrodka artystycznego i myśli twórczej i intelektualnej z Europy do Ameryki.
W ramach szkoły nowojorskiej rozwinęły się dwa nurty: action painting =action art = malarstwo akcji= malarstwo gestu (patrz action painting), i color field painting = malarstwo barwnych płaszczyzn (patrz color field painting).
Artyści reprezentujący ten ruch posiadali własny, odmienny i niepowtarzalny styl tworzenia a to co ich łączyło to przekonania oparte o marksistowską teorię równości społecznej, jednakże ruch nie był polityczny.
(patrz także ekspresjonizm abstrakcyjny).

Pomimo ,że zalicza się do ekspresjonizmu abstrakcyjnego , różniła się od niego koncepcją gestu, charakterem przestrzeni i bardziej wschodnią odindywidualizowaną ideą obecności artysty w obrazie.
Northwest School był amerykańskim ruchem artystycznym założonym w małym miasteczku w stanie Waszyngton w Seattle . Rozkwitał w latach 30‑tych XXw.
Pierwsi uczestnicy ruchu i jego twórcy to tzw. „wielka czwórka”: Mark Tobey, Guy Anderson , Kenneth Callahan i  Morris Graves .
Ich praca zyskała uznanie w całym kraju, gdy w 1953r. magazyn LIFE opublikował o nich artykuł .
Cała czwórka była pod wpływem atmosfery panującej w północno‑zachodnim klimacie Pacyfiku .
Artyści ci połączyli naturalne piękno obszaru z tradycyjną azjatycką estetyką, aby stworzyć nowatorski i wyraźny styl regionalny.
Z biegiem czasu wpływ naturalnego otoczenia Zachodniego Waszyngtonu , zwłaszcza płaskich krain, meandrów kanałów rzecznych i pięknego nieba nad doliną Skagit , stał się jednoczącym aspektem ich sztuki. Media malarskie jakich używali to tempera , olej i gwasz na płótnie a także papierze i drewnie. Morris Graves do swych trójwymiarowych prac wykorzystywał między innymi stal, szkło i kamień. Guy Anderson gł. zajmował się mal. olejnym, wykonał również prace z brązu i robił „kolaże” z przedmiotów znalezionych na plaży: zardzewiałego metalu, w którym widział piękno.
Styl:
Styl Northwest School charakteryzuje się wykorzystaniem symboli natury Zachodniego Waszyngtonu, a także rozproszonego oświetlenia charakterystycznego dla obszaru Doliny Skagit. Oświetlenie i wybór ziemskich zakresów tonalnych w kolorze jest jedną z najważniejszych cech sztuki północno‑zachodniej. Sztuka Tobey’a, która nie zawierała tak dużo naturalnych cech sztuki Północnego Zachodu, jest identyfikowana jako styl północno‑zachodni z powodu delikatnych pastelowych kolorów, z których korzystał, oraz ciemnej mgiełki światła, z kilkoma surowymi cieniami.
Artyści z Północnego Zachodu zostali nazwani mistykami , chociaż niektórzy z nich zdecydowanie odrzucili tę etykietę. Zaprzeczyli, że byli „szkołą” sztuki, jedynie że się znali nawzajem.
Oprócz lokalnego środowiska naturalnego i wpływów Azji, Northwest School pokazuje również wpływ surrealizmu , kubizmu i abstrakcyjnego ekspresjonizmu . Wszyscy ci artyści kochali północno –zachodnie wybrzeże Pacyfiku i byli świadomi że są częścią większego świata .Ich prace zostały uznane zarówno za północno‑zachodnie, jak i dalekie od prowincjonalnych.

nazwa pochodzi od fr. słowa „la tache” i oznacza dosłownie plamę. Taszyzm wyodrębnił się z informelu i jest europejską odmianą ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Pracę taszystów cechowała duża gwałtowność, czasami przypominająca „atak” na płótno pozostawiający spontaniczne, kolorowe plamy na obrazie. Artysta kończył dzieło w chwili gdy sam uznał akt twórczy za skończony pod wpływem osobistych odczuć i przekonań. To co odróżnia taszyzm od od drippingu (patrz dripping) to przede wszystkim wykorzystanie do malowania pędzli albo drewnianych szpachelek, pozostawiających mocny dukt farby na podłożu malarskim a także tradycyjne ustawienie podobrazia w pozycji pionowej. Taszyści uważali że ich praca nie jest poddana żadnym regułom a proces twórczy odbywa się instynktownie i spontanicznie. Do tego nurtu należeli między innymi: Georges Mathieu, Jean Riopelle, Emilio Vedova, Hansa Hartunga.