R12EJJjwvkkN1

Ważne daty

VI w. p.n.e. – zburzenie Jerozolimy i niewola babilońska

1800 – powołanie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego

1828 – odsłonięcie pomnika Kopernika w Warszawie

1860 – powołanie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych

1863 – budowa zegara słonecznego w Ogrodzie Saskim

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RT0MfeEBfhjlf

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

7. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:

2) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej, polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych;

12. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu kultury materialnej w starożytności:

4) architektura rzymska: wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (amfiteatr, cyrk, stadion, termy, łuk triumfalny, akwedukt, willa rzymska, bazylika).

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;

2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy.

Nauczysz się

rozpoznawać i tłumaczyć inskrypcje łacińskie zdobiące Ogród Saski w Warszawie oraz jego okolice;

charakteryzować antyczne formy i nawiązania do starożytnego Rzymu w przestrzeni centrum Warszawy, w tym Traktu Królewskiego;

interpretować symbole z okresu antyku, którymi posłużono się zdobiąc warszawskie budowle i pomniki.

Inskrypcje łacińskie w Warszawie

RifSysPcs7nPH

Fotografia nieznanego autora przedstawia rzymski Panteon, wokół którego widoczni są turyści. Sam budynek jest okrągły, zaś wejście do niego jest schowane pod kolumnadą wspierającą portyk. Na fasadzie znajduje się łacińska skrócona inskrypcja: M AGRIPPA L F COS TER FECIT w rozwinięciu: M[ARCUS] AGRIPPA L[UCII] F[ILIUS] CO[N]S[UL] TER[TIUM] FECIT w tłumaczeniu: Marek Agryppa, syn Lucjusza, trzykrotny konsul, zbudował. Przed Panteonem widoczna jest fontanna, na której znajduje się krzyż na wysokim cokole. Fotografia została wykonana w jasny i bezchmurny dzień. — Panteon, Rzym, I w., wikimedia.org, CC BY 2.5

Inskrypcje łacińskie w przestrzeni Warszawy mają wartość historycznego dokumentu, który tworzy obraz przeszłości, ale istnieje w teraźniejszości. Sprawiają wrażenie tajemniczych, trzeba bowiem posiadać klucz do ich odczytania: jest nim język Rzymian oraz ich kultura. Czasami trzeba także znać stosowane w nich skróty. Przydatność tej wiedzy można pokazać na przykładzie inskrypcji zdobiącej portyk rzymskiego PanteonuPanteonPanteonu:

M[ARCUS] AGRIPPA L[UCII] F[ILIUS] CO[N]S[UL] TER[TIUM] FECIT

Marek Agryppa, syn Lucjusza, trzykrotny konsul, zbudował

M. – to skrót imienia Marek, L. – imienia Lucjusz, F. – słowa „filius” – „syn”, COS – słowa „consul”.

W przestrzeni Warszawy znajdujemy bardzo wiele inskrypcji z XVII i XVIII w. Powstały one w najróżniejszych okolicznościach: ukazują fakty, zdarzenia, postacie fundatorów, dzieje budowli lub pomnika, sławne czyny, mają charakter dziękczynny (wotywny), wyrażają wzniosłe myśli lub zostały wybrane jako motto dla uczniów warszawskich szkół.

W Ogrodzie Saskim w Warszawie

RUTjOKWr4Zb2u11

Czarno-biała Fotografia nieznanego autora przedstawia przedwojenny widok na Ogród Saski w Warszawie. Na pierwszym planie widoczna jest rzeźba pół nagiej kobiety. Na dalszym planie widoczni są spacerujący ludzie oraz fontanna i budynki. Fotografia została wykonana w pochmurny dzień. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wędrówkę po Warszawie rozpoczniemy od Ogrodu Saskiego. W przeszłości znajdował się tu pałac króla Augusta II, obok był prywatny ogród, który dziś nazywamy Saskim. 2. Do naszych czasów zmienił on całą swoją kompozycję, w dawnej postaci pozostała tylko aleja główna. Dziś w sercu Ogrodu Saskiego znajduje się piękna fontanna. 3. Pozostałości po Pałacu Saskim przypominają już tylko łuki Grobu Nieznanego Żołnierza. 4. Z tyłu na małym pagórku stoi Wieża Ciśnień, górująca ponad dużym stawem. 5. Obrzeża alei głównej – po lewej i po prawej stronie – zdobią figury wykonane z piaskowca, będące personifikacjami pór roku, dyscyplin nauki i sztuki oraz rzymskich bóstw: Jowisza i Wenus. 6. Prawie wszystkie są oryginalne, tylko cztery z nich – Matematyka, Medycyna, Poezja i Architektura – są kopiami. Zbiór ten stanowi zatem niezwykle cenny, prawie oryginalny zespół osiemnastowiecznych rzeźb parkowych. 7. Figurę Twórczości dekorują łacińskie napisy. Została ona przedstawiona jako młoda, skrzydlata kobieta w powłóczystych szatach, z diademem na głowie, która na ręku dźwiga małą Dianę Efeską. 8. Dianę przedstawiono jako Artemidę, której posąg znajdował się w świątyni w Halikarnasie. Jej przybytek był jednym z siedmiu cudów świata starożytnego. 9. Na brzegu wierzchniej szaty Twórczości umieszczono łaciński napis: NON ALIUNDE, a obok na rozwijającym się zwoju inskrypcję: AD OPERAM. Twórczość wynika zatem nie skądinąd „NON ALIUNDE”, ale bierze się sama z siebie. Napis „AD OPERAM” to zachęta do działania: Do dzieła!. 10. Obok fontanny stoi horologium – zegar słoneczny, podobny do tego, który znajduje się przed wejściem do Pałacu na Wodzie w Łazienkach króla Stanisława Augusta. 11. Łacińska inskrypcja umieszczona na powierzchni zegara wspomina o fundatorze: ERECTUM EX LEGATO ANTONII MAGIER (Wzniesiony na mocy testamentu Antoniego Magiera). Umieszczono tam także informację o tym, że Antoni Magier, znany warszawski meteorolog, ufundował ów zegar w roku Pańskim 1863. 12. Nieopodal Ogrodu Saskiego, po drugiej stronie ul. Królewskiej, znajduje się Plac Stanisława Małachowskiego, a obok niego budynek ozdobiony napisem ARTIBUS (Sztukom). 13. W gmachu tym, wykonanym według projektu Stefana Szyllera, mieści się dziś Galeria Zachęta, dawniej nazywana Towarzystwem Zachęty Sztuk Pięknych. 14. Idea powołania instytucji krzewiącej sztuki piękne i wspierającej młodych artystów, powstała w drugiej połowie XIX w. m.in. z inicjatywy Wojciecha Gersona i Józefa Ignacego Kraszewskiego. Zachętę udało się powołać w 1860 r.

Spacer po Ogrodzie Saskim w Warszawie, Przedwojenna pocztówka z cyklu Polonia Admirabilis nr 113, wikimedia.org, domena publiczna

R1Ngncej2CP2A

Ćwiczenie 1

Dopasuj przekład do każdej inskrypcji.

W ROKU PAŃSKIM, DO DZIEŁA, SZTUKOM, NIE SKĄDINĄD

ARTIBUS
NON ALIUNDE
ANNO DOMINI
AD OPERAM

R1UaxsiprmRdU

Ćwiczenie 2

Posąg Twórczości, który znajduje się w Ogrodzie Saskim w Warszawie, trzyma w ręku figurę bogini:

Wenus
Artemida
Pallas Atena

R11EaIKtOrx7o

Ćwiczenie 3

Imiona bogów rzymskich umieść obok imion tych bogów greckich, z którymi ich utożsamiano.

Wenus, Diana, Jowisz

Afrodyta
Zeus
Artemida

R1deWABmhbPW7

Ćwiczenie 4

Pod inskrypcją umieszczoną na zegarze słonecznym w Ogrodzie Saskim w Warszawie znajduje się dopisek: AD MDCCCLXIII.

ANNUM DOMINI
ANNI DOMINI
ANNO DOMINI

R1JbHTP2piLne

Ćwiczenie 5

Cyfry rzymskie MDCCCLXIII określają rok:

1583
1863
1763

Inskrypcje łacińskie w Warszawie

R82H95Bj2ls9U1

Fotografia nieznanego autora przedstawia Kościół Świętego Krzyża – kościół znajdujący się przy Krakowskim Przedmieściu 3 w Warszawie w dzielnicy Śródmieście. Kościół św. Krzyża jest kościołem barokowym, zbudowanym na planie krzyża łacińskiego, z transeptem i pozorną kopułą na skrzyżowaniu naw z transeptem, w większości wg projektu Józefa Szymona Bellottiego. Kościół jest jednonawowy, a boczne kaplice tworzą pseudonawy, połączone ze sobą arkadowym przejściem. Budynek posiada dwie wysokie strzeliste wieże. — Kościół Św. Krzyża w Warszawie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Interesujące inskrypcje łacińskie znajdują się na fasadach budynków stojących tam, gdzie Krakowskie Przedmieście zaczyna ciągnąć się w stronę Starego Miasta. Jednym z najciekawszych jest bazylika Św. Krzyża. Głównym fundatorem kościoła w obecnym kształcie był król Jan III Sobieski. Jej ukończenie trwało dość długo, zajęło bowiem ok. osiemdziesiąt lat. Bazylika cieszyła się wśród mieszkańców Warszawy wielką popularnością, do czego przyczyniały się odbywające się tam pogrzeby sławnych ludzi, m.in. Stanisława Małachowskiego lub księcia Józefa Poniatowskiego, i ważne uroczystości państwowe.

m2d530c7ad3846a36_0000000000103

R12pXW2GuG5pf1

Fotografia nieznanego autora przedstawia figurę Chrystusa dźwigającego krzyż przed Kościołem Świętego Krzyża. Chrystus ma na głowie ma koronę cierniową i jest ubrany w długie szaty. Jedną dłoń ma uniesioną do góry i próbuje coś wskazywać. Pod figurą w kolorze złotym widnieje napis „SVRSVM CORDA”. — Figura Chrystusa stojąca u szczytu schodów kościoła Św. Krzyża w Warszawie, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Pod koniec XIX w. schody wiodące do kościoła zostały ozdobione rzeźbą przedstawiającą Chrystusa dźwigającego krzyż, początkowo gipsową, potem brązowym odlewem oryginału. Na granitowej podstawie rzeźby wyryto napis: SURSUM CORDA (W górę serca), dla których inspiracją były Lamentacje proroka JeremiaszaJeremiaszJeremiasza, jednego z proroków Starego Testamentu. Treścią tych pieśni poetyckich jest niewola babilońska mieszkańców Jerozolimy po jej zburzeniu w VI w. p.n.e.

R1bd6buzSkSEt1

Fotografia nieznanego autora przedstawia Pałac Staszica. Budynek ma jasny kolor oraz rząd kolumn na fasadzie, na której znajduje się na niej napis SOCIETAS SCIENTIARUM VARSAVIENSIS. Przed nim znajduje się pomnik Mikołaja Kopernika, który siedzi i trzyma w ręku przyrząd astronomiczny i cyrkiel. Fotografia została wykonana w jasny i bezchmurny dzień. — Pałac Staszica, nazwany tak od nazwiska księdza Staszica, inicjatora tej budowli i jej współfundatora, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

W pobliżu bazyliki znajduje się Pałac Staszica, dziś siedziba Polskiej Akademii Nauk. Od samego początku gmach z inicjatywy Towarzystwa Naukowego Warszawskiego służył tylko nauce, mieściły się tu bowiem i mieszczą rozmaite instytucje naukowe.

Towarzystwo zostało powołane w 1800 r. Zajęło się ono gromadzeniem i wydawaniem rozproszonych w kraju i za granicą zabytków polskiego piśmiennictwa.

R1EHDOHa9YZly1

Fotografia nieznanego autora przedstawia detal fasady pałacu Staszica. Znajduje się na niej napis SOCIETAS SCIENTIARUM VARSAVIENSIS. Fotografia została wykonana zimą, o czym świadczy śnieg na kopule budynku. — Fasada Pałacu Staszica z napisem SOCIETAS SCIENTIARUM VARSAVIENSIS, wikimedia.org, domena publiczna

Początkowo siedziba Towarzystwa znajdowała się przy ul. Długiej, aż wreszcie przeniosło się ono do budynku w stylu klasycyzmu, wzniesionego według projektu sławnego włoskiego architekta Antoniego Corazziego. Nad wejściem do budynku umieszczono łaciński napis: SOCIETAS SCIENTIARUM VARSAVIENSIS (Towarzystwo Naukowe Warszawskie).

RkhavEoD50bPc1

Fotografia nieznanego autorstwa przedstawia pomnik Mikołaja Kopernika dłuta Bertela Thorvaldsena. Kopernik został przedstawiony jako mężczyzna w średnim wieku, ma długie włosy sięgające do ramion, ubrany jest w długie szaty, w dłoniach trzyma narzędzie do pomiarów oraz cyrkiel. Na cokole pomnika widnieje napis: NICOLAO COPERNICO GRATA PARTIA — Pomnik M. Kopernika (Bertel Thorvaldsen), odsłonięty w 1828 r., wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Tuż przed Pałacem stoi pomnik Mikołaja KopernikaKopernik Mikołaj Mikołaja Kopernika, którego model stworzył w Rzymie duński artysta Bertel Thorvaldsen. Odlew powstał w Warszawie, a sam pomnik został odsłonięty w 1828 r. Przedstawia on Kopernika okrytego togą i trzymającego w ręku instrumenty do pomiarów i obserwacji nieba – globus i cyrkiel. Astronom siedząc, wpatruje się w niebo. Na cokole pomnika znajduje się łaciński napis: NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA (Mikołajowi KopernikowiKopernik Mikołaj Mikołajowi Kopernikowi wdzięczna ojczyzna). Inicjatorem i współfundatorem monumentu był Stanisław Staszic, nie doczekał jednak momentu jego odsłonięcia. Po Powstaniu Warszawskim pomnik został usunięty, jednak odnaleziono go i ustawiono na dawnym miejscu.

Rngyhhedta1B2

Ćwiczenie 6

R1YhVWYVsp3HF

Ćwiczenie 7

R1NIIN89qoX93

Ćwiczenie 8

Oceń, czy poniższe zdania są zgodne, czy niezgodne z prawdą.

Świątynia Artemidy Efeskiej znajdowała się w Halikarnasie.
Świątynia Artemidy Efeskiej była jednym z siedmiu cudów świata antycznego.
Napis ALIUNDE znaczy Do dzieła.
Napis ARTIBUS zdobi szatę posągu Twórczości w Ogrodzie Saskim w Warszawie.
Horologium to zegar wodny. Słowo to pochodzi od greckiego hydor – woda.
Autorem rzeźby Mikołaja Kopernika stojącej przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie jest Bertel Thorvaldsen.
Słowa SURSUM CORDA znaczą Wznieśmy serca.

Polecenie 1

W pobliżu siedziby warszawskiej Galerii Zachęta przy Placu S. Małachowskiego stoi budynek ozdobiony inskrypcją MACTE ANIMO. Zgromadź informacje o instytucji, która się tam mieści, i ustal źródło cytatu.

RYxmrVF3JVnGC

Słowniki

Słownik pojęć

August II

August II Mocny, król Polski (po Stanisławie Leszczyńskim) w latach 1697–1706 i 1709–1733

Corazzi Antonio

włoski architekt działający w Polsce w latach 1819–1847

Diana Efeska

Diana (Artemida) czczona w Efezie, w świątyni uważanej za jeden z cudów świata antycznego

Gerson Wojciech

1831–1901, polski malarz, pejzażysta

Halikarnas

w starożytności miasto nad M. Egejskim. Znajdowało się tam Mauzoleum króla Mauzolosa – jeden z cudów świata antycznego

Jan III Sobieski

1629–1696, w latach 1674–1696 król Polski

Jeremiasz

prorok Jeremiasz, autor „Lamentacji”, w których zapowiadał spustoszenie krainy Judy i Jerozolimy

Kopernik Mikołaj

1473–1543, polski astronom, autor teorii heliocentrycznej, ogłoszonej w De revolutionibus orbium coelestium

Kraszewski Józef Ignacy

1812–1887, pisarz, publicysta, wydawca, autor poczytnych książek o tematyce historycznej, działacz społeczny

Małachowski Stanisław

1736–1809, poseł, senator, marszałek Sejmu Czteroletniego

Panteon

świątynia w Rzymie zbudowana przez cesarza Hadriana

Poniatowski Józef

1763–1813, generał, minister wojny i naczelny wódz wojsk polskich Księstwa Warszawskiego

Szyller Stefan

1857–1933, polski architekt, konserwator zabytków

Thorvaldsen Bertel

1770–1844, sławny duński rzeźbiarz, przez wiele lat działał w Rzymie

Słownik łacińsko‑polski

R131fHaLMrYxz1

Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

R82H95Bj2ls9U1

R12pXW2GuG5pf1

R1bd6buzSkSEt1

R1EHDOHa9YZly1

RkhavEoD50bPc1

Bibliografia

H. Cieszkowska, K. Kreyser, Gaudium in litteris, czyli radość z odczytywania napisów. Przechadzki po Warszawie, Warszawa 1993.

C. Ripa, Ikonologia, Kraków 2008.

Słownik kultury antycznej, red. naukowa R. Kulesza, Warszawa 2012.