Ja i czas (część I)
Scenariusz zajęć
II etap edukacyjny
Temat: Ja i czas (część I)
Treści kształcenia:
Uczeń:
Stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?” – przyroda (I),
Uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia – przyroda (V.5),
Odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych – język polski (I.1.6),
Wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte) – język polski (I.1.7),
Konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami – język polski (II.1.2),
Sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego – historia i społeczeństwo (2.1.2),
Odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego – historia i społeczeństwo (II),
Pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje – historia i społeczeństwo (II),
Tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami – historia i społeczeństwo (III).
Cele operacyjne:
Uczeń**:**
Rozumie, że czas jest szczególnym dobrem: pozwala na realizację innych dóbr,
Odróżnia czas od doświadczania czasu,
Ma świadomość wagi dobrej organizacji sobą w czasie,
Wie, kim był Jan III Sobieski, i opisuje odsiecz wiedeńską,
Wyszukuje informacje z różnych źródeł na tematy z zakresu historii,
Słucha ze zrozumieniem,
Czyta ze zrozumieniem fragment tekstu i potrafi odnaleźć w nim informacje na zadany temat,
Tworzy wypowiedzi ustne i pisemne,
Objaśnia znaczenie powiedzeń i przysłów.
Nabywane umiejętności:
Uczeń:
Posługuje się poznanymi pojęciami,
Rozumie potrzebę zarządzania czasem i korzyści z tego wynikające,
Słucha ze zrozumieniem,
Czyta ze zrozumieniem,
Wyszukuje informacje i korzysta z nich,
Formułuje wypowiedzi ustne,
Redaguje krótkie teksty.
Środki dydaktyczne:
Zasoby multimedialne: słuchowisko Bez zwłoki, karty pracy (Być w dobrych stosunkach z Czasem… oraz Jak Jan III Sobieski radził sobie z czasem?),
Zegar na baterie, klepsydra,
Tablica, kreda/pisak,
Tablica interaktywna/komputer z głośnikami.
Metody nauczania:
Podające: pogadanka, objaśnienie, wystąpienie,
Praktyczne: przewodniego tekstu, ćwiczenia przedmiotowe,
Problemowa: aktywizująca – definiowanie pojęć,
Programowana: z użyciem komputera.
Formy pracy:
Z całą klasą, jednolita,
W grupach, jednolita,
Indywidualna.
Przed zajęciami:
Na prośbę nauczyciela grupa uczniów o zainteresowaniach historycznych przygotowuje krótkie wystąpienia, mające na celu przybliżenie tematu odsieczy wiedeńskiej i sylwetki Jana III Sobieskiego.
Przebieg zajęć:
1. Powitanie i wprowadzenie w temat: nauczyciel pyta uczniów o sytuacje, w których czas się dłuży, oraz sytuacje, w których czas ucieka zbyt szybko:
Czy to, jak czas biegnie, zależy od czasu, czy od nas?
Czy minuta to dużo czasu, czy mało?
A może to jest po prostu minuta i to, jak ją odbieramy (jako długą czy krótką), zależy od nas?
Pytania dodatkowe:
Jak odbieramy minutę w końcówce emocjonującego meczu?
Jak odbieramy minutę, czekając na przystanku?
Czym jest sekunda w trakcie wypadku, a czym w trakcie obiadu?
Nauczyciel komentuje wypowiedzi uczniów i wskazuje, że minuty i sekundy, o których była mowa, to w sensie obiektywnym – takie same odcinki czasu.
2. Ćwiczenia z kartą pracy Być w dobrych stosunkach z Czasem…
Uczniowie samodzielnie wykonują zadanie 1, które polega na odczytaniu tekstu (fragmentu Alicji w Krainie Czarów Lewisa CarrollaIndeks górny 11) i zaznaczeniu zdań, w których mowa jest o czasie.
Nauczyciel sprawdza poprawność ćwiczenia, a następnie prosi o wykonanie drugiego zadania – dzieci mają się zastanowić nad pytaniami:
Czy rzeczywiście czas może „coś robić” albo my możemy „coś robić” z nim?
Czy to prawda, że czas jest czymś podobnym do człowieka, bo można, na przykład, z nim rozmawiać?
Czy to prawda, że czas jest czymś na podobieństwo rzeczy, bo można go zatrzymać?
Po rozważeniu problematycznych kwestii uczniowie głośno odpowiadają na pytania. Nauczyciel komentuje wypowiedzi i w razie potrzeby – weryfikuje.
3. Przysłowia i powiedzenia na temat czasu.
Prowadzący zajęcia prosi uczniów o przytoczenie powiedzeń i przysłów dotyczących czasu. Wszystkie zapisywane są na tablicy. Można do tej czynności wyznaczyć ucznia, który ma problemy z wystąpieniami na forum klasy.
Przykłady: tracić czas, czas to pieniądz, gonić czas, czas leczy rany, czas ucieka, czas jest złym powiernikiem, czas to dobry nauczyciel, tylko czas nie chodzi spać, czas leczy rany, dziecko swojego czasu, znak czasu, czas się nie spieszy, czas kradnie nam nas samych, miłość potrafi zatrzymać czas, nie mam poczucia czasu.
Nauczyciel prosi uczniów uzdolnionych lingwistycznie o objaśnienie znaczenia podanych przykładów. Następnie zwraca uwagę, że jest w nich zawarte podobne traktowanie czasu: jest on traktowany jako szczególne dobro, a ponadto często bywa uosabiany.
Kolejnym zadaniem dzieci jest wskazanie tych powiedzeń i przysłów, w których czas jest upostaciowany.
4. Czy można naprawdę zatrzymać czas? Rozważania na temat specyfiki czasu.
Nauczyciel pyta dzieci:
Jak ludzie mierzą czas?
Jakimi narzędziami?
Jak w szkole mierzymy czas?
Następnie demonstruje zegar, który jest na baterie (np. klasowy), oraz klepsydrę i zadaje kluczowe pytania:
Co się dzieje, kiedy narzędzie przestaje mierzyć, bo na przykład się zepsuło?
Czy jeśli nie odwrócimy klepsydry lub zatrzymamy zegar, to czas się zatrzyma?
Prowadzący zajęcia zatrzymuje zegar klasowy lub poleca uczniom zatrzymać zegarki. Zwraca uwagę, że zatrzymanie zegara bądź klepsydry to doświadczenie, które pokazuje czas jako coś zupełnie niezależnego od nas. Nie jest więc czas osobą – jak był przedstawiony we wcześniej czytanym tekście – z którą można pertraktować, jak mają się toczyć wydarzenia: szybko czy wolno. Nauczyciel powraca do zagadnienia czasu jako specyficznego dobra: nie można go zmienić, kupić, pożyczyć ani przechować na zapas.
5. Wystąpienie uczniów na temat odsieczy wiedeńskiej oraz postaci Jana III Sobieskiego:
przywołanie najważniejszych faktów i kontekstu historycznego. Nauczyciel uzupełnia ewentualne niedopowiedzenia uczniów.
6. Odtworzenie słuchowiska Bez zwłoki.
Uczniom z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami w skupieniu się można wręczyć wydruk z wierszem, tak aby w trakcie odtwarzania materiału mogli w razie potrzeby jednocześnie śledzić tekst.
Nauczyciel omawia z dziećmi wysłuchany materiał – prosi je o opowiedzenie własnymi słowami słuchowiska. W razie potrzeby nagranie należy odtworzyć lub rozdać wydruki tekstu słuchowiska wszystkim uczniom.
7. Ćwiczenia z kartą pracy Jak Jan III Sobieski radził sobie z czasem? – praca w parach.
Dzieci otrzymują kartę pracy. Ich pierwszym zadaniem jest wypisanie decyzji podjętych przez króla i określenie ich skutku. Zadanie drugie polega na pisemnym udzieleniu odpowiedzi na pytanie: „Czy król organizował czas, czy też organizował własne czynności, własne działanie?”. Dzieci pracują w parach. Następuje sprawdzenie i omówienie ćwiczeń. Prowadzący zajęcia powinien wyakcentować fakt, że człowiek może organizować nie czas jako taki, a jedynie własne działanie, decydować o tym, kiedy będzie wykonywać określone czynności.
8. Podsumowanie zajęć.
Nauczyciel wskazuje, że tak naprawdę nie zmieniamy czasu, ale tylko nasze „doświadczanie czasu”. A to, jak „doświadczamy czasu”, zależy z jednej strony od tego, jacy jesteśmy (jakie cechy charakteru mamy, jaki temperament, uczucia itp.), a z drugiej od okoliczności, w których działamy. I choć nie zawsze możemy w pełni mieć władzę nad swoim „odczuwaniem czasu” (bo np. żal z powodu śmierci bliskiej osoby może sprawiać, że czujemy się przede wszystkim bezsilni wobec upływu czasu), to jednak w wielu momentach życia mamy bardzo duży wpływ na to, jak go przeżywamy, wypełniając tym, co ważne i korzystne dla nas, lub tym, co okazuje się mało istotne czy wręcz szkodliwe. Ponadto – wracając do słuchowiska o odsieczy wiedeńskiej – mocno podkreśla wagę dobrego organizowania podejmowanych przedsięwzięć. Jeśli nauczyciel przewiduje kontynuację tematu na następnych zajęciach, proponuje uczniom o zainteresowaniach historycznych przygotowanie krótkiego wystąpienia, mającego na celu przybliżenie sylwetki Dwighta Davida Eisenhowera i jego sposobu ustalania priorytetów, a uczniom biegłym w obsłudze komputera i narzędzi internetowych – zaprezentowanie wybranej przez siebie aplikacji (programu) umożliwiającej gospodarowanie sobą w czasie.
Uwagi:
Przedstawiony scenariusz to I część tematu Ja i czas. Nauczyciel może kontynuować tę tematykę na następnych zajęciach, korzystając z materiału Ja i czas (część II).
Tekst słuchowiska do wydrukowania dla uczniów z trudnościami słuchowymi (obniżona percepcja słuchowa, niedosłuch) lub z problemami w skupieniu się.
Bez zwłoki
Wszyscy mnie pytają, jak udało mi się zaledwie w osiem dni dotrzeć z wielką armią pod Wiedeń w 1683 roku. I rzeczywiście odsiecz wypadła znakomicie, niemniej ten wielki sukces opiera się na nieszczególnie skomplikowanych fundamentach, aczkolwiek bardzo solidnych. W zwykłych sytuacjach zawsze na początku należy określić cel. Jednak w tym przypadku był on oczywisty, więc pozostało jedynie podjęcie decyzji. To etap, na którym można naprawdę utknąć. Na szczęście wówczas, w 1683, nie zastanawiałem się zbyt długo, co i każdemu polecam. Co więcej, zarządziłem wymarsz niezwykle prędko, bez zbędnej zwłoki, nie czekając na spóźnialskich. Jak podobno mawiał mój wielki pradziad Stanisław Żółkiewski: nie masz nic gorszego, niż odkładanie czegoś na później. Szczególnie król nie powinien mieć tego w zwyczaju. Za to powinien się odznaczać nienaganną organizacją. Co też, jak mniemam, udało mi się ukazać podczas marszu. Już pierwszego dnia wyznaczyłem szyki, sposób organizacji obozowania i wszelkich innych zajęć. Nakazałem hetmanom, by nauczyli swych podkomendnych upraszczać próżne czynności, a usprawniać te najistotniejsze.
I tymże sposobem stanęliśmy na czas do boju i nie tylko wroga tureckiego pobiliśmy, aleśmy go jeszcze długo i skutecznie ścigali, chociaż to już zupełnie inna historia…
Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów, Buchmann, Warszawa 2013.↩