Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RIYhtoZ4YTqOC1
Ilustracja przedstawia kamienną ścianę. Na przytwierdzonej do niej tablicy widnieje napis APPIA ANTICA. Ilustracja jest tłem do tematu zajęć: Ja, ty, my, wy – jak to powiedzieć po łacinie?

Ja, ty, my, wy – jak to powiedzieć po łacinie?

Ważne daty

312 r. p.n.e. – rozpoczęcie budowy Via AppiaVia AppiaVia Appia przez Appiusza Klaudiusza Cekusa

225 r. p.n.e. – ukończenie – w BrundizjumBrundisiumBrundizjum – ostatniego odcinka Via Appia

27 p.n.e.-68 n.e. – okres panowania dynastii julijsko‑klaudyjskiej

40‑104 n.e. – lata życia MarcjalisaMarcjalisMarcjalisa

69 r. n.e.rok czterech cesarzy

69‑96 n.e. – okres panowania dynastii flawijskiej

1784‑85 – Jacques‑Louis David maluje Przysięgę Horacjuszy

1

Scenariusz dla nauczyciela

RWwJvwuGENOVQ1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
d) formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: is, quis, qui, hic, ille oraz zaimków osobowych i dzierżawczych.

Nauczysz się

rozpoznawać formy zaimków osobowych;

tworzyć formy zaimków osobowych i tłumaczyć je;

interpretować kilka popularnych sentencji łacińskich.

Pronomina personalia

R1DXs9wMEwn871
Krajobraz Rzymu extra muros – poza murami w okolicy Via Appia, online-skills, CC BY 3.0

Odmiana zaimków osobowych

przypadek

1 os.

2 os.

Singularis

nominativus

egomd4c13b33ac3b9f23_0000000000010ego

tumd4c13b33ac3b9f23_0000000000011tu

genetivus

meimd4c13b33ac3b9f23_0000000000012mei

tuimd4c13b33ac3b9f23_0000000000013tui

dativus

mihimd4c13b33ac3b9f23_0000000000014mihi

tibimd4c13b33ac3b9f23_0000000000015tibi

ablativus

memd4c13b33ac3b9f23_0000000000016me

temd4c13b33ac3b9f23_0000000000017te

ablativus

mecummd4c13b33ac3b9f23_0000000000018mecum

tecummd4c13b33ac3b9f23_0000000000019tecum

Pluralis

nominativus

nosmd4c13b33ac3b9f23_0000000000020nos

vosmd4c13b33ac3b9f23_0000000000021vos

genetivus

nostrimd4c13b33ac3b9f23_0000000000022nostri

vestrimd4c13b33ac3b9f23_0000000000023vestri

genetivus

nostrummd4c13b33ac3b9f23_0000000000024nostrum

vestrummd4c13b33ac3b9f23_0000000000025vestrum

dativus

nobismd4c13b33ac3b9f23_0000000000026nobis

vobismd4c13b33ac3b9f23_0000000000027vobis

accusativus

nosmd4c13b33ac3b9f23_0000000000028nos

vosmd4c13b33ac3b9f23_0000000000029vos

ablativus

nobismd4c13b33ac3b9f23_0000000000030nobis

vobismd4c13b33ac3b9f23_0000000000031vobis

ablativus

nobiscummd4c13b33ac3b9f23_0000000000032nobiscum

vobiscummd4c13b33ac3b9f23_0000000000033vobiscum

RIvLLlFTVHCpC
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdanie odpowiednią formą czasownika videre. Marce, quid tu in tabulā … Możliwe odpowiedzi: 1. video 2. vides, 3. videmus
R1KKqGYWradmh
Ćwiczenie 2
Uzupełnij zdanie odpowiednią formą czasownika videre. 1. Amici, quid vos in tabulā … Możliwe odpowiedzi: 1. video 2. videtis, 3. videmus
RTQRHJCOuPXVU
Ćwiczenie 3
Rzeczownik podany w nawiasie zastąp wybranym zamkiem: Inter (patres) multi sunt viri, qui in acie apud Zamam pugnaverunt. Możliwe odpowiedzi 1. tu 2. vos, 3. mihi
md4c13b33ac3b9f23_0000000000010
md4c13b33ac3b9f23_0000000000011
md4c13b33ac3b9f23_0000000000012
md4c13b33ac3b9f23_0000000000013
md4c13b33ac3b9f23_0000000000014
md4c13b33ac3b9f23_0000000000015
md4c13b33ac3b9f23_0000000000016
md4c13b33ac3b9f23_0000000000017
md4c13b33ac3b9f23_0000000000018
md4c13b33ac3b9f23_0000000000019
md4c13b33ac3b9f23_0000000000020
md4c13b33ac3b9f23_0000000000021
md4c13b33ac3b9f23_0000000000022
md4c13b33ac3b9f23_0000000000023
md4c13b33ac3b9f23_0000000000024
md4c13b33ac3b9f23_0000000000025
md4c13b33ac3b9f23_0000000000026
md4c13b33ac3b9f23_0000000000027
md4c13b33ac3b9f23_0000000000028
md4c13b33ac3b9f23_0000000000029
md4c13b33ac3b9f23_0000000000030
md4c13b33ac3b9f23_0000000000031
md4c13b33ac3b9f23_0000000000032
md4c13b33ac3b9f23_0000000000033

Via Appia

to najstarsza z rzymskich drógmd4c13b33ac3b9f23_0000000000035rzymskich dróg.  Z pozostałości dawnych grobowców możemy w trakcie spaceru zwiedzić Grobowiec Scypionów lub Mauzoleum Cecylii Metellimd4c13b33ac3b9f23_0000000000038Mauzoleum Cecylii Metelli

Polecenie 1

Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.

Caius puer Cnaeo, amico suo, s(alutem) d(icit)
Si tu et tui valetis, bene est; ego et mei valemus. Quamquam iam domi sumus, saepe tamen mare Tyrrhenum, AntiumAntiumAntium eiusque oram maritimam, ubi quattuor feriarum menses egimus, in memoriam nostram redigimus. Grati vobis pro vestra nostri cura sumus semperque erimus. In urbem Romam non mari et flumine, sed via AppiaVia Appiavia Appia venimus. Inter viam multas et varias carae nobis terrae nostrae regiones vidimus. Appia nostra pulchris monumentis ornata est! In monumentis multos titulos, qui virorum virtute clarorum nomina memoriae tradunt, legimus. Civitati nostrae multae et latae, pulchrae viae sunt, sed certe APPIA REGINA VIARUM est. Te tuosque exspectamus. Vale!

[Źródło tekstumd4c13b33ac3b9f23_0000000000039[Źródło tekstu]

R1KrmdluLMYgV
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Przekładmd4c13b33ac3b9f23_0000000000040Przekład

Uwaga!

Obejrzyj dzieła sztuki inspirowaneh topografią i dziejami Drogi Appijskiej.

RaoRmGLRT0rRW
Czarnobiała grafika interaktywna przedstawia rekonstrukcję starożytnej Via Appia. Przez środek miasta biegnie prosta brukowana ulica. Po obu jej stronach znajdują się liczne budowle. Dodatkowa informacja: 1. Budowę Via Appia rozpoczął w 312 r. p.n.e. Appiusz Klaudiusz Cekus.
Rekonstrukcja Via Appia, online-skills, CC BY 3.0
R1D1ml9OhLOFa
Ilustracja interaktywna przedstawia XIX-wieczne dzieło Johna Lintona Chapmana pt. „Via Appia”. Środkiem ruin, jakie pozostały po starożytnych zabudowaniach, biegnie wąska brukowana ulica. Dodatkowa informacja: 1. Via Appia łączyła Rzym oraz Kapuę, a w dalszej kolejności – Rzym i Brundizjum.
John Linton Chapman, „Via Appia”, 1867, online-skills, CC BY 3.0
RWQ6CLY6wAAIS
Czarnobiała ilustracja interaktywna przedstawia XVIII – wieczną rekonstrukcję jednej z ulic starożytnego Rzymu. Po obu stronach drogi widnieje chaotyczny ciąg zabudowań. Przed budynkami ustawione są pomniki i popiersia, rosną drzewa. Po brukowanej ulicy pieszo i w powozach przemieszczają się ludzie. Dodatkowa informacja: 1. Wędrując wzdłuż Via Appia na południe od Rzymu, już za Murami Aureliańskimi mijamy rekonstrukcję rzymskiego milliarium (słup milowy).
Giovanni Battista Piranesi, „Le antichità Romane”, 1756, wikimedia.com, domena publiczna
RXYu0Hs3zii2l1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Jacquesa Louisa Davida, pt. „Przysięga Horacjuszy”. Na obrazie ukazani są trzej uzbrojeni mężczyźni. Wyciągają oni ręce w kierunku mieczy, które trzyma stojący przed nimi człowiek. Ma on niebieską tunikę i czerwony płaszcz. Z prawej strony obrazu znajdują się siedzące na ławce trzy kobiety z dziećmi. Tło obrazu stanowią arkady budynku, przed którym Horacjusze składają przysięgę. Dodatkowa informacja: 1. : Historia braci Horacjuszy splata się z historią Drogi Appijskiej. Po zakończeniu pojedynku z Kurjacjuszami, który rozstrzygnął na korzyść Rzymu wojnę z miastem Alba Longa, obok drogi usypano kopce – jeden nad ciałami trzech Kurjacjuszy, drugi nad ciałami dwóch Horacjuszy.
Jacques-Louis David, „Przysięga Horacjuszy”, 1784, wikimedia.com, domena publiczna
RiIjHaLF9lY1H
Ilustracja interaktywna przedstawia aktualny stan Drogi Apijskiej. Jest to wąska brukowana ulica, gęsto obsadzona drzewami. Po obu jej stronach widnieją ruiny starożytnych zabudowań. Dodatkowa informacja: 1. Dłuższy spacer Via Appia pozwoli dotrzeć tam, gdzie stał 5. słup milowy – wznoszą się tam grobowce Horacjuszy i Kuriacjuszy, których historię popularyzował w XIX w. francuski malarz Jacques Louis David.
Via Appia w pobliżu Rzymu, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
md4c13b33ac3b9f23_0000000000035
md4c13b33ac3b9f23_0000000000036
md4c13b33ac3b9f23_0000000000037
md4c13b33ac3b9f23_0000000000038
md4c13b33ac3b9f23_0000000000039
md4c13b33ac3b9f23_0000000000040

Prezentacja kolumny cesarza Trajana

RFHVG3glDVnwa1
Prezentacja przedstawia rekonstrukcję kolumny cesarza Trajana, stojącej w Rzymie na Forum Trajana. Kolumna jest ustawiona na wysokim piedestale. Na szczycie ma kopułę, na której znajduje się posąg św. Piotra. Trzon kolumny ozdobiony jest reliefami ukazującymi historię podboju Dacji przez cesarza. Dodatkowe informacje: 1. Ilustracja przedstawia kolumnę stojącą wśród zabudowań Rzymu. W tle widoczny jest słynny pomnik wystawiony ku czci Wiktora Emmanuela II. Po prawej stronie ilustracji podane są informacje: Kolumna Trajana powstała w 113 r. n.e. jako pomnik pełni wielorakie funkcje – symboliczną, polityczną, historyczną, a nawet sakralną. W jej cokole umieszczono bowiem prochy Trajana, który rządził w Rzymie od 98 do 117 r. n.e. Jest ona rodzajem mauzoleum cesarza. Ciało Trajana poddano po śmierci kremacji, mimo że następowała wtedy w Cesarstwie wyraźna zmiana rytuału pogrzebowego. Kremacja ustępowała inhumacji – wkładaniu ciała do ziemi lub do sarkofagu. W starożytnym Rzymie zgodnie z obowiązującym prawem cmentarze znajdowały się extra muros – za murami. W przestrzeni miasta odnajdujemy jednak grobowce cesarskie, np. mauzoleum rodziny Oktawiana Augusta na Polu Marsowym lub to szczególnego rodzaju mauzoleum cesarza Trajana. Grobowiec ten jest jednak przede wszystkim cesarskim pomnikiem architektonicznym. W Rzymie zachowała się oprócz niego także Kolumna Marka Aureliusza. Obie są właściwie wysokimi wieżami, w środku których umieszczono spiralne schody. Mają wysokość ok. 30 m i ponad 3 m średnicy. Na szczycie Kolumny Trajana stał posąg cesarza, zastąpiony później rzeźbą św. Piotra. Powierzchnię kolumny pokrywa relief długości ok. 200 m mający układ spiralny. Opowiada on wojny Trajana z plemieniem Daków z terenów dzisiejszej Rumunii. W starożytności fryz był pokryty polichromią, kolumna była zatem cała kolorowa. Rzymianie mogli oglądać detale fryzu z okien i tarasów bibliotek, które stały po jednej i drugiej stronie pomnika. Takie usytuowanie kolumny nie było przypadkowe, bo każdemu, kto ją oglądał, przypominało się od razu rozwijanie zwoju podczas czytania. Ponieważ szczyt kolumny zdobił orzeł, mogła ona wyglądać także jak monumentalny sztandar wojskowy. Autora tego dzieła, ponieważ pozostaje anonimowy, nazwano Mistrzem wypraw Trajana. 2. Ilustracja przedstawia szczyt kolumny z posągiem w. Piotra.
Źródło: online skills.

Zadania

R10eUn5JnzuGA
Ćwiczenie 4
Rzeczownik podany w nawiasie zastąp wybranym zamkiem: Pecunia (hostibus) non iam est. Możliwe odpowiedzi 1. Tu 2. Vos 3. Mihi
R1c2m6LcN6L7Y
Ćwiczenie 5
Połącz łacińske powiedzenie z jego polskim odpowiednikiem. Ego sum via et veritas, et vita. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiem, że nic nie wiem., 2. Bądź pozdrowiony, Cezarze, oddają ci cześć idący na śmierć., 3. Jestem drogą, prawdą i życiem., 4. Co mnie żywi, zabija mnie. Scio me nihil scire. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiem, że nic nie wiem., 2. Bądź pozdrowiony, Cezarze, oddają ci cześć idący na śmierć., 3. Jestem drogą, prawdą i życiem., 4. Co mnie żywi, zabija mnie. Quod me nutrit, me destruit. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiem, że nic nie wiem., 2. Bądź pozdrowiony, Cezarze, oddają ci cześć idący na śmierć., 3. Jestem drogą, prawdą i życiem., 4. Co mnie żywi, zabija mnie. Ave, Caesar, morituri te salutant. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiem, że nic nie wiem., 2. Bądź pozdrowiony, Cezarze, oddają ci cześć idący na śmierć., 3. Jestem drogą, prawdą i życiem., 4. Co mnie żywi, zabija mnie.
RYtErNNKs5AiD
Ćwiczenie 6
Uzupełnij sentencję właściwym czasownikiem. Quidquid …, tibi…
Polecenie 2

Dokonaj przekładu dwóch epigramówEpigramepigramów poety MarcjalisaMarcjalisMarcjalisaDo SabidiuszaDo Pontiliana. Zwróć uwagę na użycie w tekście zaimków osobowych.

Epigramy: wybór

Marcjalis I.32
Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare:
Hoc tantum possum dicere, non amo te.

Marcjalis_I_32 Źródło: Epigramy: wybór, [w:] Marcjalis, Warszawa 1998. tł. i wstęp: Stanisław Kołodziejczyk.
Epigramy: wybór

Marcjalis 7.3
Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos?
Ne mihi tu mittas, Pontiliane, tuos.

Marcjalis_I_32 Źródło: Epigramy: wybór, [w:] Marcjalis, Warszawa 1998. tł. i wstęp: Stanisław Kołodziejczyk.
R1K8O30O1vsYa
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Przekładmd4c13b33ac3b9f23_0000000000043Przekład

RsYCTR4moJtR8
Ćwiczenie 7
Podaj przypadek oraz liczbę zaimków występujących w przytoczonych zdaniach. 1. Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare. 2. Hoc tantum possum dicere, non amo te. 3. Cur non mitto meos tibi, Pontiliane, libellos? Ne mihi tu mittas, Pontiliane, tuos.
md4c13b33ac3b9f23_0000000000041
md4c13b33ac3b9f23_0000000000042
md4c13b33ac3b9f23_0000000000043

Słowniki

Słownik pojęć

Antium
Antium

Ancjum, miasto i post w Lacjum nad M. Tyrreńskim. Ancjum to miejsce narodzin cesarzy Kaliguli i Nerona. Odnaleziono tu kopię Apollina Belwederskiego.

Bilbilis
Bilbilis

miasto w Hiszpanii, ojczyzna Marcjalisa.

Brundisium
Brundisium

miasto i port na wschodnim wybrzeżu Italii, skąd podróżowano na Wschód – do Grecji, Azji i Egiptu.

Epigram
Epigram

krótki utwór poetycki, przeważnie dwuwiersz, pisany dystychem elegijnym. Początkowo to rodzaj napisu informacyjnego, potem powstaje epigram nagrobkowy, w końcu okolicznościowy. W Rzymie epigramy pisał także KatullusKatullusKatullus.

Katullus
Katullus

Caius Valerius Catullus z Sirmiony na północy Italii (ur. ok. 87–82, zmarł ok. 54–32 r. p.n.e.), rzymski poeta, autor ponad 100 utworów, z których wiele opiewa miłość poety do pięknej Klodii, którą poeta nazywa Lesbią

Klienci
Klienci

wolni, ubodzy obywatele Rzymu, zależni od swoich patronów. W okresie republiki każda arystokratyczna rodzina posiadała swoich klientów, których kolejne pokolenia były z nią związane zobowiązaniem posłuszeństwa i wierności. Klient był niemal członkiem rodziny. Poza tym był on zawsze do dyspozycji patrona, codziennie go odwiedzał, głosował na niego itd. Patron opiekował się klientem, np. w sądzie. W okresie cesarstwa status klienta obniżył się.

Kuriacjujsze
Kuriacjujsze

albański ród patrycjuszowski rzekomo przyjęty do senatu rzymskiego za panowania Tullusa Hostiliusza. Trójka rodzeństwa z tego rodu stoczyło podobno walkę z Horacjuszami i wszyscy w niej zginęli.

Marcjalis
Marcjalis

Marcus Valerius Martialis z BilbilisBilbilisBilbilis w Hiszpanii (ok. 40–104). Od 64 r. mieszkał w Rzymie, przyjaźnił się z czołowymi przedstawicielami świata literatury i kultury (np. Kwintylianem, Pliniuszem Młodszym, Juwenalisem), a po latach zamieszkał ponownie w Hiszpanii. Do szczytu rozwoju doprowadził gatunek, który uprawiał: epigramat. Zachowało się 15 ksiąg epigramów Marcjalisa, które składają się na ciekawy i barwny obraz epoki, dworu cesarskiego, obyczajów, stosunków społecznych, życia różnych warstw społecznych. Poeta obdarzony był zmysłem obserwacji i dowcipem.

Via Appia
Via Appia

najstarsza z rzymskich dróg. Zbudował ją w 312 r. p.n.e. Appiusz Klaudiusz Cekus. Łączyła Rzym oraz Kapuę, a w dalszej kolejności – Rzym i Brundizjum.

Słownik łacińsko‑polski

RvI2JdaSOOiJJ1
Słownik łacińsko‑polski
Źródło: online skills.
md4c13b33ac3b9f23_0000000000314

Galeria dzieł sztuki

md4c13b33ac3b9f23_0000000000320

Bibliografia

Gabriela Fesnak, Via Appia – najstarsza z rzymskich dróg, Mówią Wieki, 2016/5

Marcjalis, Epigramy: wybór, tł. i wstęp: Stanisław Kołodziejczyk, Warszawa 1998

Słownik pisarzy antycznych, red. Anna Świderkówna, Warszawa 1982

Stanisław Stabryła, Zarys kultury starożytnych Grecji i Rzymu, Warszawa 2016

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1978