1915 – ukazanie się dzieła H. Wölfflina Podstawowe pojęcia historii sztuki
1939 – ukazanie się książki E. Panofsky’ego Studia ikonologiczne
1
Scenariusz dla nauczyciela
RIi5TbTo5L7sW1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Scenariusz zajęć do pobrania.
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła.
Nauczysz się
wyjaśniać pojęcia: ikonografia, ikonologia i na czym polega opis preikonograficzny, ikonograficzny;
rozpoznawać kompozycję obrazu;
określać barwę i światłocień w dziele malarskim;
wskazywać cechy ekspresji;
posługiwać fachową terminologią podczas analizy dzieła.
m62ba41b054516ee4_0000000000044
Teoretyczne podstawy analizy
Teoria analizy formalnej Wölfflina
Szwajcarski historyk sztuki Heinrich Wölfflin w dziele Podstawowe pojęcia historii sztuki. Problem rozwoju stylu w sztuce nowożytnej z 1915 roku rozważa nad najogólniejszymi formami przedstawieniowymi, próbuje dotrzeć do różnicy ujmowania przedstawienia w okresie od XVI do XVII wieku i poszukuje terminów o decydującym znaczeniu. Wskazuje pięć par pojęciowych stosowanych podczas analizy dzieła sztuki: linearyzmLinearyzmlinearyzm i malarskość, płaszczyzna i głębia, forma zamknięta i otwarta, wielość i jedność, jasność i niejasność (absolutna i względna jasność przedmiotu).
Linearyzm odniósł do wyodrębnienia kształtu, granic przedmiotu za pomocą konturu wypełnionego plamą barwną, a malarskość pojmował jako zatarcie tych granic, zestawienie plam barwnych, które nie tyle skupia się na kształtach, ile tworzy efekt optyczny i iluzjonistyczny. Jako cechę płaszczyzny wskazał maksymalną widoczność wszystkich przedmiotów jeden obok drugiego, sposób ich rozmieszczenia za pomocą przejrzystej kompozycji w obrazie, stosując np. perspektywę rzędową lub wykreślną, natomiast głębię stosuje do rozmieszczenia przestrzennego, budowania kompozycji z wykorzystaniem perspektywyPerspektywaperspektywy zbieżnej lub kompozycji diagonalnejDiagonalizmdiagonalnej, które wykorzystują skrót i wrażenie przestrzenności. W zakresie formy zamkniętej Wölfflin zwrócił uwagę na wywoływanie wrażenia niewychodzenia poza ramy obrazu, na symetryczność i usytuowanie postaci w centrum, w przeciwieństwie do formy otwartej, która narzuca wrażenie występowania poza ramy, wywołując zjawisko nieograniczoności lub nadaje dziełu charakter zwartości w sensie estetycznym, np. takim, w którym pojawia się asymetria i brak jest relacji pomiędzy poszczególnymi elementami. Charakterystyczną cechą wielości jest autonomiczne funkcjonowanie detali, możliwych do odczytania i mających swoje znaczenie w odizolowaniu od pozostałych elementów dzieła, natomiast jedność wskazuje na całościowe odczytanie wszystkich jako całości, podporządkowanie szczegółów przewodniemu motywowi. Wölfflin podkreśla, iż antynomie jasności stosowane przez artystów wynikają z woli, a nie różnych umiejętności. Jasność polega więc na wyraźnym wyodrębnieniu elementów, a niejasność dotyczy mniejszego rozdzielenia form.
Badania nad analizą dzieła malarskiego Panofsky’ego
Jednym z twórców ikonologiiIkonologiaikonologii jest niemiecki historyk sztuki i eseista Erwin Panofsky. W dziele Studies in Iconology: Humanist Themes in the Art of the Renaissance z 1939 roku stworzył trzywarstwowy schemat analizy dzieł sztuki, na który składają się: opis preikonograficzny, analiza ikonograficzna i interpretacja ikonologiczna. Opis preikonograficzny uwzględnia motywy artystyczne i zachodzące pomiędzy nimi relacje – układy linii, kształty, barwy. Służy określeniu stylu, w jakim tworzył artysta, czasu powstania dzieła, wskazaniu zastosowanych przez niego środków artystycznych. Z analizą ikonograficzną natomiast mamy do czynienia wtedy, gdy łączymy motywy artystyczne i kombinacje artystycznych motywów (kompozycje) z tematami lub pojęciami. Motywy tak rozpoznawane, jako wykładniki wtórnego lub umownego znaczenia, można nazwać obrazami, a kombinacje obrazów są tym, co dawni teoretycy sztuki określali jako invenzioni. Chętnie nazwalibyśmy je opowieścią lub alegoriąAlegoriaalegorią. Identyfikacja takich obrazów, opowieści i alegorii należy do dziedziny określanej zwykle jako „ikonografia” (Erwin Panofsky, Studia z historii sztuki, PIW, Warszawa 1971, s. 13). Jest to więc nadanie wcześniej rozpoznanym cechom znaczeń symbolicznych, rozpoznawanie motywów, nadawanie im znaczeń wtórnych, głębszych. Do przeprowadzenia interpretacji ikonologicznej według Panofsky’ego niezbędna jest wiedza o tym, jak – w zmiennych warunkach historycznych – istotne dążności umysłu ludzkiego wyrażane są za pomocą specyficznych tematów i pojęć (Erwin Panofsky, Studia z historii sztuki, PIW, Warszawa 1971, s. 20).
Analiza kompozycyjna
Tomasz Ferenc (Acta Universitatis Lodziensis Folia Sociologica 32, 2007) zwraca uwagę na rolę analizy kompozycyjnej w procesie odczytania dzieła:
PerspektywaPerspektywa (…) Metoda ta opiera się na tak zwanym „dobrym oku” (the good eye). Jest specyficznym sposobem patrzenia na obrazy, które nie zostało wyraźnie sprecyzowane metodologicznie, ale w rezultacie doprowadziło do wyważenia pewnego schematu przeprowadzania analizy (Rose 2001: 33). Źródła i główne przejawy zastosowania analizy kompozycyjnej związane są z badaniem sztuk plastycznych, przede wszystkim malarstwa. Jej poprawne przeprowadzenie wymaga gruntownej znajomości historii sztuki, zwłaszcza zaś twórczości artysty, którego działo interpretujemy. Badacz skupia się na samym dziele, które staje się głównym obszarem pracy interpretatora. Ten typ analizy wypracowany został przez długą tradycję historii sztuki. (…) Przestudiowanie powierzchni obrazu można porównać do dokładnego zapoznania się z tekstem. Do takiego momentu, kiedy cała struktura komunikatu jest już dla nas całkowicie jasna, kiedy znamy już wszystkie zastosowane środki wyrazu, techniki, artystyczne zabiegi. Dopiero wtedy możemy rozpocząć bardziej pogłębione analizy. Najważniejsze punkty każdej z tego typu analizy dotyczą: technik wykonania obrazu, jego pochodzenia, kompozycji. Każdy z tych punktów rozbija się na wiele szczegółowych podpunktów. Kluczowe pozostaje jednak zagadnienie kompozycji, gdzie określić musimy: kolorystykę a w niej barwy, ich odcień i nasycenie, organizację przestrzenną przedstawiania z uwzględnieniem jej dwóch aspektów: wewnętrznej organizacji przestrzennej oraz tego, jaką perspektywę dany obraz oferuje potencjalnemu odbiorcy. (…) Obok perspektywy i wewnętrznej organizacji przedstawiania konieczna jest analiza światła. Jest ono nieodzownie powiązane zarówno z perspektywą jak i kolorystyką oraz natężeniem barw.
Źródło: http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/11073/Folia%20Sociologika%2032%202007%206‑27.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp z dnia 31.03.2018)
Analiza formalna dzieła sztuki
Proces analizy dzieła sztuki, w tym dzieła malarskiego, jest złożony. Teoretyczne badania i próby usystematyzowania wiedzy potrzebnej do przeprowadzenia tego zadania doprowadziły do wielu sporów na temat poglądów co do jej składników i sposobów patrzenia na obraz.
ANALIZA DZIEŁA SZTUKI – metoda badawcza polegająca na rozpatrywaniu jakiegoś problemu czy zjawiska dotyczącego dzieła sztuki. Dzięki analizie dzieła sztuki można wyodrębnić z całości rożne elementy dzieła i zbadać każdy z osobna. Na analizę dzieła sztuki składają się opis, analiza formalna, analiza treściowa i interpretacja. W obrębie analizy formalnej badaniu podlegają: kompozycja (otwarta/zamknięta), rodzaj przestrzeni, format, dynamika, rysunek, modelunek, kolorystyka, faktura, kształty, wielkości, proporcje, perspektywa, sposób łączenia formy z treścią, plamy, harmonia, równowaga, rytmy, napięcia, dopełnienia. Analiza treści wskazuje na aspekty ikonograficzne, ikonologiczne, historię powstania, kontekst kulturowy, religijny, historyczny, zwraca uwagę na stałe tematy i motywy: symbole, emblematy, alegorie, personifikacje, atrybuty.
Źródło: https://zacheta.art.pl/pl/mediateka‑i-publikacje/analiza‑dziela‑sztuki (dostęp z dnia 31.03.2018)
RChmHQeHFU8GC1
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat obrazujący elementy składowe analizy formalnej. W centrum schematu znajduje się prostokątny element z napisem ANALIZA FORMALNA. Od niego, w czterech kierunkach, odchodzą strzałki do elementów: KOMPOZYCJA, KOLORYSTYKA, ŚWIATŁOCIEŃ, EKSPRESJA. Każdy z czterech elementów zawiera dodatkowe opisy: 1. Kompozycja. Sposób ułożenia na płaszczyźnie obrazu poszczególnych elementów formalnych, zorganizowanie ich w jego przestrzeni. 2. Kolorystyka. Opis zastosowanych barw, sposobu ich rozłożenia, relacji zachodzących pomiędzy nimi. 3. Światłocień. Sposób rozłożenia światła, relacje pomiędzy światłem i cieniem, wpływ światła na bryłę, a w przypadku dzieł abstrakcyjnych określenie jasnych i ciemnych elementów. 4. Ekspresja. Środki wyrazu służące wymowie, wpływające na odbiór dzieła.
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat obrazujący elementy składowe analizy formalnej. W centrum schematu znajduje się prostokątny element z napisem ANALIZA FORMALNA. Od niego, w czterech kierunkach, odchodzą strzałki do elementów: KOMPOZYCJA, KOLORYSTYKA, ŚWIATŁOCIEŃ, EKSPRESJA. Każdy z czterech elementów zawiera dodatkowe opisy: 1. Kompozycja. Sposób ułożenia na płaszczyźnie obrazu poszczególnych elementów formalnych, zorganizowanie ich w jego przestrzeni. 2. Kolorystyka. Opis zastosowanych barw, sposobu ich rozłożenia, relacji zachodzących pomiędzy nimi. 3. Światłocień. Sposób rozłożenia światła, relacje pomiędzy światłem i cieniem, wpływ światła na bryłę, a w przypadku dzieł abstrakcyjnych określenie jasnych i ciemnych elementów. 4. Ekspresja. Środki wyrazu służące wymowie, wpływające na odbiór dzieła.
1
2
3
4
1.
Sposób ułożenia na płaszczyźnie obrazu poszczególnych elementów formalnych, zorganizowanie ich w jego przestrzeni.
2.
Opis zastosowanych barw, sposobu ich rozłożenia, relacji zachodzących pomiędzy nimi.
3.
Sposób rozłożenia światła, relacje pomiędzy światłem i cieniem, wpływ światła na bryłę, a w przypadku dzieł abstrakcyjnych określenie jasnych i ciemnych elementów.
4.
Środki wyrazu służące wymowie, wpływające na odbiór dzieła.
Kompozycja obrazu
Analiza kompozycji (łac. compositio- złożenie) to sposób powiązania wszystkich elementów formalnych tworzących obraz: linii, brył, płaszczyzn, plam barwnych, światłocienia. Pewne stałe elementy tworzą schemat kompozycyjny, charakterystyczny dla danego kierunku, epoki, twórcy itp.
Na schemat kompozycyjny składają się: jego ramy zewnętrzne (…) i wewnętrzne, (…) osie kompozycyjne, (…) podziały kompozycyjne, wprowadzające rozgraniczenia wewnątrz kompozycji i porządkujące ją, napięcia kierunkowe, sugerujące ruch rzeczywisty lub wyobrażeniowy itp. Schemat kompozycyjny (poza sztuką abstrakcyjną) nie jest nigdy schematem oderwanym, ale wynika z programu i celowości dzieła (…) oraz z tematyki (…) obrazu, przyczyniając się do wydobycia pożądanych momentów treściowych; w zależności od charakteru schematu kompozycyjnego i jego czynników mówimy o kompozycji zamkniętej, otwartej, zwartej, luźnej, dynamicznej, statycznej, symetrycznej, diagonalnej itp.
Źródło: Krystyna Kubalska – Sulkiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 197
Podczas analizy formalnej należy wnikliwie patrzeć na obraz, uwzględniając wszystkie elementy wpływające na jego budowę. W kategorii kompozycji dzieł malarskich najczęściej opisujemy:
kształt pola obrazowego (format obrazu),
podziały kompozycyjne wprowadzające rozgraniczenia w obrębie kompozycji i porządkujące ją,
schemat kompozycyjny, czyli stały układ elementów kompozycyjnych, charakterystyczny dla danego kierunku, epoki itp.
W zależności od charakteru schematu możemy wyróżnić takie układy kompozycyjne, jak:
kompozycję otwartą lub zamkniętą,
zwartą lub luźną,
dynamiczną lub statyczną,
diagonalną (inaczej skośną lub przekątną, czyli kompozycję opartą na przewadze skosów, z ograniczeniem znaczenia kompozycyjnego pionów i poziomów), akcentowaną np. kolorem, światłocieniem lub jednym z przedstawionych elementów (jest to kompozycja typowa dla malarstwa barokowego),
horyzontalną: rozbudowanie kompozycji wszerz, wydobycie kierunków poziomych, którym podporządkowane są osie i kierunki pionowe (często z zastosowaniem izokefalizmu – układu przedstawionych postaci z umieszczeniem głów w jednej linii, np. bizantyjskie mozaiki),
wertykalną: rozbudowanie kompozycji w kierunku pionowym; przeciwieństwo horyzontalizmu,
figura piramidalna (kompozycja oparta na trójkącie lub piramidzie), w którą ujęta jest główna grupa figur (częsta w malarstwie włoskim dojrzałego renesansu).
Przy analizie/opisie kompozycji można również dostrzec i uwzględnić takie jej cechy/składniki, jak:
plany
czy jest jednoplanowa, czy wieloplanowa,
czy plany są wyodrębnione,
czy zastosowano perspektywę linearną, powietrzną
czy jest to np. kompozycja strefowa (pasowa), lub układ kulisowy itp.,
centrum lub dominanta kompozycyjna
czy posiada wyraźne centrum i co je stanowi,
czy centrum kompozycyjne jest zarazem środkiem geometrycznym, czy jest tożsame z centrum treściowym (…) - kompozycja podkreśla /wydobywa/ uwypukla treść / tematykę.
czy kompozycja posiada dominantę i co ją stanowi,
horyzont – np. wyraźnie zaznaczony, nieokreślony, obniżony, podwyższony
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz jest w kształcie prostokąta pionowego, co podkreśla wertykalizm ukazanej sceny. 2. Kompozycja jest symetryczna. Oś symetrii przebiega przez postać Boga Ojca, Jezusa i pionowe ramię krzyża. Symetrycznie rozmieszczone są elementy architektury oraz postacie. 3. Kompozycja jest rytmiczna – rytm tworzą powtarzające się elementy architektury (kolumny z jońskimi głowicami, łuki sklepienia) oraz kolory szat postaci, ubranych na przemian w barwy cynobrowe lub szaro-niebieskie (szata Boga Ojca zawiera obydwa kolory). Na przemian ułożone są także kolory kasetonów. 4. W obrazie Masaccio zastosował perspektywę zbieżną. Jej wyznacznikiem są kasetony w sklepieniu. Wszystkie linie zbiegają się pod krzyżem. Punkt zbiegu zamieszczony poniżej środka świadczy o perspektywie żabiej. Zastosowanie zasad tej perspektywy pozwoliło artyście uzyskać niezwykłe w tamtych czasach wrażenie głębi w celu stworzenia fikcyjnej kaplicy. 5. W ulżeniu postaci można wytyczyć dwa trójkąty: podstawą pierwszego, równobocznego, są donatorzy usytuowani na zewnątrz wnęki kaplicy, natomiast drugi, równoramienny tworzą postacie boskie. Wierzchołkiem obydwu trójkątów jest głowa Boga Ojca. 6. Postacie są rozdzielone na dwa plany: na pierwszym znajdują się donatorzy (na zewnątrz kaplicy), drugi wypełniają osoby boskie (wnęka kaplicy). 7. Kompozycja jest statyczna – zatrzymane w ruchu postacie donatorów współgrają ze statycznym jęciem Trójcy. 8. Obraz jest kompozycją wielofiguralną – znajduje się na nim sześć osób (dwie świeckie i trzy boskie) oraz Duch Święty jako gołębica. 9. W centrum obrazu znajduje się tytułowa Trójca Święta, głowa Chrystusa usytuowana jest w miejscu przecięcia się przekątnych.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz jest w kształcie prostokąta pionowego, co podkreśla wertykalizm ukazanej sceny. 2. Kompozycja jest symetryczna. Oś symetrii przebiega przez postać Boga Ojca, Jezusa i pionowe ramię krzyża. Symetrycznie rozmieszczone są elementy architektury oraz postacie. 3. Kompozycja jest rytmiczna – rytm tworzą powtarzające się elementy architektury (kolumny z jońskimi głowicami, łuki sklepienia) oraz kolory szat postaci, ubranych na przemian w barwy cynobrowe lub szaro-niebieskie (szata Boga Ojca zawiera obydwa kolory). Na przemian ułożone są także kolory kasetonów. 4. W obrazie Masaccio zastosował perspektywę zbieżną. Jej wyznacznikiem są kasetony w sklepieniu. Wszystkie linie zbiegają się pod krzyżem. Punkt zbiegu zamieszczony poniżej środka świadczy o perspektywie żabiej. Zastosowanie zasad tej perspektywy pozwoliło artyście uzyskać niezwykłe w tamtych czasach wrażenie głębi w celu stworzenia fikcyjnej kaplicy. 5. W ulżeniu postaci można wytyczyć dwa trójkąty: podstawą pierwszego, równobocznego, są donatorzy usytuowani na zewnątrz wnęki kaplicy, natomiast drugi, równoramienny tworzą postacie boskie. Wierzchołkiem obydwu trójkątów jest głowa Boga Ojca. 6. Postacie są rozdzielone na dwa plany: na pierwszym znajdują się donatorzy (na zewnątrz kaplicy), drugi wypełniają osoby boskie (wnęka kaplicy). 7. Kompozycja jest statyczna – zatrzymane w ruchu postacie donatorów współgrają ze statycznym jęciem Trójcy. 8. Obraz jest kompozycją wielofiguralną – znajduje się na nim sześć osób (dwie świeckie i trzy boskie) oraz Duch Święty jako gołębica. 9. W centrum obrazu znajduje się tytułowa Trójca Święta, głowa Chrystusa usytuowana jest w miejscu przecięcia się przekątnych.
Masaccio, „Trójca Święta”, ok. 1425, Kościół Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
R1Zm3oUTFvG231
Ilustracja przedstawia obraz „Martwa natura ze złotym pucharem” autorstwa Willema Claesza Hedy. Na stole nakrytym zielonym obrusem i dwoma lnianymi serwetkami, znajdują się: cynowe talerze z chlebem i naczynie z ostrygami, szklanka czerwonego wina, szklany dzbanek z oliwą lub z octem, srebrny pojemnik z solą, kielich z białym winem, złocone wysokie naczynie, cynowy dzban, w połowie obrana cytryna i przewrócony złoty puchar. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kompozycja zamknięta – wszystkie elementy mieszczą się w polu obrazowym. 2. Kompozycja jednoplanowa we wnętrzu. 3. Kompozycja statyczna. 4. Centrum kompozycyjne przesunięte w prawo – stojące naczynia są największe, zwracają na siebie uwagę. 5. Perspektywa kulisowa - elementy znajdujące się bliżej przysłaniają te, które są położone dalej. 6. Kompozycja zwarta – wszystkie elementy stanowią jednolitą całość. 7. Kompozycja horyzontalna, wyznaczona przez poziomy stół.
Ilustracja przedstawia obraz „Martwa natura ze złotym pucharem” autorstwa Willema Claesza Hedy. Na stole nakrytym zielonym obrusem i dwoma lnianymi serwetkami, znajdują się: cynowe talerze z chlebem i naczynie z ostrygami, szklanka czerwonego wina, szklany dzbanek z oliwą lub z octem, srebrny pojemnik z solą, kielich z białym winem, złocone wysokie naczynie, cynowy dzban, w połowie obrana cytryna i przewrócony złoty puchar. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kompozycja zamknięta – wszystkie elementy mieszczą się w polu obrazowym. 2. Kompozycja jednoplanowa we wnętrzu. 3. Kompozycja statyczna. 4. Centrum kompozycyjne przesunięte w prawo – stojące naczynia są największe, zwracają na siebie uwagę. 5. Perspektywa kulisowa - elementy znajdujące się bliżej przysłaniają te, które są położone dalej. 6. Kompozycja zwarta – wszystkie elementy stanowią jednolitą całość. 7. Kompozycja horyzontalna, wyznaczona przez poziomy stół.
Willem Claesz Heda, „Martwa natura ze złotym pucharem”, 1635, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Opis kolorystyki w dziele malarskim
Dla dzieła sztuki malarskiej jest charakterystyczne nie tylko to, że wchodzą w nim w rachubę wyłącznie wyglądy wzrokowe lub najwyżej jeszcze pewne wyglądy mające swą podstawę w materiale wzrokowym, lecz nadto to, że wyglądy te są zrekonstruowane wyłącznie malarskimi środkami. Malarskie zaś środki polegają na tym, że taki lub inny zabieg techniczny wywołuje w poszczególnych częściach deski czy płótna trwałe zabarwienie tej powierzchni.
Źródło: Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1952, s. 50
Kolorystyka w dziele malarskim pełni więc znaczącą role dla jego znaczenia i odbioru. Dobór barw, ich zestawienia, lokalność czy abstrakcyjność koloru decydują w znacznym stopniu o wymowie, wpływają na ekspresję i kształt dzieła a nawet na kompozycję. Analiza kolorystyki wymaga specjalistycznej wiedzy na temat teorii barw, ich wzajemnego oddziaływania, sposobu ich użytkowania, znajomości technik malarskich. Podczas opisywania kolorystyki należy podać:
czy gama barwna jest szeroka czy wąska (szeroka obejmuje barwy chłodne i ciepłe, wąska – tylko jedne lub tylko drugie), jeśli gama jest szeroka, ale w obrazie występuje przewaga zdecydowana barw chłodnych lub ciepłych należy to podać,
czy barwy są dźwięczne czy stonowane, (delikatne, wysublimowane),
czy kolory są czyste (tylko podstawowe i pochodne) czy złamane (np. barwami dopełniającymi),
jaka jest dominanta kolorystyczna (tzn. jakie barwy zdecydowanie dominują),
jak można nazwać barwy (przy nazwach dobrze jest się posłużyć językiem plastyki lub różnicować przez porównanie z naturą (np. zieleń wiosenna, czerwień malinowa lub ugier, siena).
czy występują kontrasty (walorowe, temperaturowe, dopełnieniowe),
czy plany barwne są zróżnicowane wg tradycyjnych reguł perspektywy malarskiej? (bliżej ciepłe tony, dalej chłodniejsze, na trzecim planie najchłodniejsze),
czy w obrazie występuje kolor lokalny (w świetle i cieniu jest to ta sama barwa, która ulega tylko ściemnieniu lub rozjaśnieniu) czy też możemy mówić o autonomii kolorystycznej światła i cienia lub relatywizmie barwnym (cienie i światła mają własny koloryt).
Źródło: https://www.cke.edu.pl/images/stories/EFS/historia_sztuki.pdf, s. 22 (dostęp z dnia 31.03.2018)
Rmvo8YRkpU9yx1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kolorystyka szat postaci powtarza się na przemian: począwszy od lewej widza fundator w szacie czerwonej, Maryja w niebieskiej, Bóg Ojciec w czerwono – niebieskiej, Jan w czerwonej i donator w niebieskiej. W podobny sposób zostały namalowane kasetony. 2. Przeważają kolory szaroniebieskie i cynober w szatach i detalach architektonicznych. 3. Kolory są złamane, rozbielone, zwłaszcza ugry oraz odcienie zieleni w płaszczyznach ścian. 4. Masaccio użył kolorów kontrastowych – zestawił w postaciach barwy zimne i ciepłe.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Kolorystyka szat postaci powtarza się na przemian: począwszy od lewej widza fundator w szacie czerwonej, Maryja w niebieskiej, Bóg Ojciec w czerwono – niebieskiej, Jan w czerwonej i donator w niebieskiej. W podobny sposób zostały namalowane kasetony. 2. Przeważają kolory szaroniebieskie i cynober w szatach i detalach architektonicznych. 3. Kolory są złamane, rozbielone, zwłaszcza ugry oraz odcienie zieleni w płaszczyznach ścian. 4. Masaccio użył kolorów kontrastowych – zestawił w postaciach barwy zimne i ciepłe.
Masaccio, „Święta Trójca”, ok. 1425, Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
R1MEHHTrw0AFW1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą” autorstwa Marcello Bacciarellego. Portret ukazuje Stanisława Augusta przy biurku, w stroju domowym, w swoim gabinecie, z globusem i przyborami do pisania. Prawą dłoń ma złożoną na klepsydrze wstawionej w koronę. Lewa dłoń ułożona jest na dokumentach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szeroka gama barwna – w portrecie są zarówno kolory ciepłe i zimne. 2. Plamy barwne modelowane są walorowo. 3. Zastosowanie kilku tonów barwnych w obrębie szarości, zieleni i brązów. 4. Dominantę stanowi nasycona plama błękitnego płaszcza. 5. Przewaga barw chłodnych nad ciepłymi.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą” autorstwa Marcello Bacciarellego. Portret ukazuje Stanisława Augusta przy biurku, w stroju domowym, w swoim gabinecie, z globusem i przyborami do pisania. Prawą dłoń ma złożoną na klepsydrze wstawionej w koronę. Lewa dłoń ułożona jest na dokumentach. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Szeroka gama barwna – w portrecie są zarówno kolory ciepłe i zimne. 2. Plamy barwne modelowane są walorowo. 3. Zastosowanie kilku tonów barwnych w obrębie szarości, zieleni i brązów. 4. Dominantę stanowi nasycona plama błękitnego płaszcza. 5. Przewaga barw chłodnych nad ciepłymi.
Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą (Portret alegoryczny), 1793, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
Analiza światłocienia
Światłocień to rozłożenie i wzajemne przenikanie się świateł i cieni stosowane w rysunku, malarstwie i grafice w celu wydobycia efektu trójwymiarowości (Krystyna Kubalska – Sulkiewicz, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 407). Jest to więc sposób padania światła i tworzenia cienia. Istotną rolę pełni w nim stopień naświetlenia, który wpływa na trójwymiarowość i eksponuje ważne elementy. Światłocień może uwydatniać realizm przedstawienia, ale także wpływać na kreowanie nastroju.
Przy opisywaniu tej kategorii musimy wziąć pod uwagę:
źródło światła (widoczne na obrazie lub niewidoczne, padające spoza obrazu),
czy światło jest naturalne, czy też sztuczne, określone lub nieokreślone, rozproszone (np. równomiernie rozłożone) czy punktowe, kierowane na pewne partie, np. wydobywające motyw dominujący,
jaki jest najjaśniejszy i najciemniejszy punkt obrazu, jeśli takie istnieją,
czy istnieją wyraźne refleksy światła (bliki),
czy światło jest wyraziste lub mało znaczące (powoduje ostre kontrasty lub nie),
czy światło modeluje formy głęboko (ostro) lub pobieżnie (lekko podkreślając formę),
czy kierunek padania światła podkreślony jest formą (np. duktem pędzla, fakturą) czy jest niezależny.
Zapamiętaj!
Z tą kategorią wiążą się często pewne pojęcia, jak: luminizm (czyli sposób kształtowania kompozycji malarskiej za pomocą gry światła), chiarioscuroChiaroscurochiarioscuro (czyli malarstwo światłocieniowe) oraz maniera tenebresaManiera tenebrosamaniera tenebresa (czyli sposób malowania polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobywają się z mrocznego tła).
Zainteresowanie światłocieniem było szczególnie charakterystyczne dla epoki hellenizmu i epoki baroku, stąd przy opisach obrazów barokowych korzystamy z podobnych pojęć.
Źródło: https://www.cke.edu.pl/images/stories/EFS/historia_sztuki.pdf, s. 21 (dostęp z dnia 31.03.2018)
RbLXYlhMkIHqF1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Źródło światła jest niewidoczne, nie znajduje się na obrazie. 2. Linearny modelunek wyraźnie oddziela granice poszczególnych barw i elementów architektury. 3. Silny modelunek światłocieniowy podkreśla draperię, rysuje anatomię ciała Chrystusa. 4. Światło w obrazie jest rozproszone. Pada równomiernie na całą scenę.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Źródło światła jest niewidoczne, nie znajduje się na obrazie. 2. Linearny modelunek wyraźnie oddziela granice poszczególnych barw i elementów architektury. 3. Silny modelunek światłocieniowy podkreśla draperię, rysuje anatomię ciała Chrystusa. 4. Światło w obrazie jest rozproszone. Pada równomiernie na całą scenę.
Masaccio, „Święta Trójca”, ok. 1425, Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
R1Sv4yKCOj9vk1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Powołanie św. Mateusza” autorstwa Caravaggio. Obraz podzielony jest na dwie części. Celnik Mateusz siedzi przy stole z czterema współpracownikami zajętymi liczeniem pieniędzy. Są to mężczyźni w różnym wieku, dostatnio i jaskrawo ubrani. Dwóch z nich ma kapelusze z piórami na głowach, u boku mają szpady. W pewnym oddaleniu, z prawej strony Caravaggio namalował Chrystusa, który właśnie wszedł do pomieszczenia ze św. Piotrem. Jezus wyciągniętą ręką wskazuje na Mateusza. Mateusz siedzący w środku grupy przy stole, jest zaskoczony i kieruje rękę na własną pierś, jakby upewniał się czy to o niego chodzi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Światło jest sztuczne. 2. Słup światła pada na grupę osób siedzących przy stole. 3. Twardy modelunek światłocieniowy kształtuje twarze i sylwetki postaci. 4. Źródło światła znajduje się na zewnątrz. 5. Światło wpada pod kątem z górnego, prawego rogu. 6. Malarz stosuje chiaroscuro – postacie wydobywają się z ciemnego tła. 7. W obrazie widoczna jest gra światła i cienia.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Powołanie św. Mateusza” autorstwa Caravaggio. Obraz podzielony jest na dwie części. Celnik Mateusz siedzi przy stole z czterema współpracownikami zajętymi liczeniem pieniędzy. Są to mężczyźni w różnym wieku, dostatnio i jaskrawo ubrani. Dwóch z nich ma kapelusze z piórami na głowach, u boku mają szpady. W pewnym oddaleniu, z prawej strony Caravaggio namalował Chrystusa, który właśnie wszedł do pomieszczenia ze św. Piotrem. Jezus wyciągniętą ręką wskazuje na Mateusza. Mateusz siedzący w środku grupy przy stole, jest zaskoczony i kieruje rękę na własną pierś, jakby upewniał się czy to o niego chodzi. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Światło jest sztuczne. 2. Słup światła pada na grupę osób siedzących przy stole. 3. Twardy modelunek światłocieniowy kształtuje twarze i sylwetki postaci. 4. Źródło światła znajduje się na zewnątrz. 5. Światło wpada pod kątem z górnego, prawego rogu. 6. Malarz stosuje chiaroscuro – postacie wydobywają się z ciemnego tła. 7. W obrazie widoczna jest gra światła i cienia.
Caravaggio, „Powołanie św. Mateusza”, 1599-1600, Kaplica Contarellich, San Luigi dei Francesi, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Środki ekspresji i wyraz dzieła
Podczas opisywania ekspresji dzieła należy wziąć pod uwagę wcześniej analizowane: kompozycję, kolorystykę, światłocień oraz dodatkowo zwrócić uwagę na plamę, linię, fakturę, iluzyjność i realizm przedstawienia, znaczenie symboliki, abstrakcyjność, dramaturgię, mimikę twarzy, silne akcenty itp. Wszystkie więc środki, które wpływają na wyraz ogólny obrazu, który przemawia do widza. Zdarza się, że pewne cechy ekspresji zostaną omówione wcześniej, podczas np. opisywania kolorystyki. Należy wtedy wskazać ponownie wpływ światła na ekspresję w dziele.
R1ZkRJEll2iG31
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. 1. Ofiara Chrystusa – ekspresja wydobyta poprzez delikatny akcent kolorystyczny – krwawy ślad po ranie w boku. 2. Statyka podkreśla spokój sceny. 3. Skupienie i modlitewne pozy - nastrój powagi i kontemplacji. 4. Szkielet na sarkofagu z napisem w języku łacińskim: „Czym byłem, tym jesteś, czym jestem, tym będziesz", posiada wymowę odnoszącą się do nietrwałości ludzkiego życia.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia. 1. Ofiara Chrystusa – ekspresja wydobyta poprzez delikatny akcent kolorystyczny – krwawy ślad po ranie w boku. 2. Statyka podkreśla spokój sceny. 3. Skupienie i modlitewne pozy - nastrój powagi i kontemplacji. 4. Szkielet na sarkofagu z napisem w języku łacińskim: „Czym byłem, tym jesteś, czym jestem, tym będziesz", posiada wymowę odnoszącą się do nietrwałości ludzkiego życia.
Masaccio, „Święta Trójca”, ok. 1425, Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
R13HOo9ocQW2L1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Wolność wiodąca lud na barykady” autorstwa Eugène'a Delacroix. Obraz przedstawia na wpół nagą kobietę, która na głowie ma czapkę frygijską - symbol rewolucji francuskiej. Kobieta ma odkryte piersi. W prawej ręce trzyma uniesioną flagę Francji. Kobieta znajduje się pośród tłumu rewolucjonistów, którzy stanowią mieszankę różnych klas społecznych. Obecny jest na obrazie między innymi przedstawiciel klasy średniej, w cylindrze oraz młody chłopiec z pistoletami w rękach, reprezentujący klasę pracującą, robotniczą. Na pierwszym planie, na dole obrazu, leżą ciałach zabitych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Silny akcent w postaci czerwonej plamy flagi. 2. Kompozycja pełna zgiełku, dynamizmu. 3. Przedstawienie alegoryczne – kobieta jako symbol rewolucji; większa i znajdująca się ponad tłumem. 4. Zróżnicowanie postaci – różne układy ciał. 5. Zacieranie konturów w tle – tumany kurzu potęgują ekspresję. 6. Ekspresja wyrażona gotowością bojową – broń w rękach postaci. 7. Wyraźna faktura – widoczny dukt pędzla.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Wolność wiodąca lud na barykady” autorstwa Eugène'a Delacroix. Obraz przedstawia na wpół nagą kobietę, która na głowie ma czapkę frygijską - symbol rewolucji francuskiej. Kobieta ma odkryte piersi. W prawej ręce trzyma uniesioną flagę Francji. Kobieta znajduje się pośród tłumu rewolucjonistów, którzy stanowią mieszankę różnych klas społecznych. Obecny jest na obrazie między innymi przedstawiciel klasy średniej, w cylindrze oraz młody chłopiec z pistoletami w rękach, reprezentujący klasę pracującą, robotniczą. Na pierwszym planie, na dole obrazu, leżą ciałach zabitych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Silny akcent w postaci czerwonej plamy flagi. 2. Kompozycja pełna zgiełku, dynamizmu. 3. Przedstawienie alegoryczne – kobieta jako symbol rewolucji; większa i znajdująca się ponad tłumem. 4. Zróżnicowanie postaci – różne układy ciał. 5. Zacieranie konturów w tle – tumany kurzu potęgują ekspresję. 6. Ekspresja wyrażona gotowością bojową – broń w rękach postaci. 7. Wyraźna faktura – widoczny dukt pędzla.
lustracja interaktywna przedstawia obraz „Kompozycja z żółtym, czerwonym i niebieskim” autorstwa Pieta Mondriana. Kompozycja składa się z dużych prostokątów i kwadratów, o silnie zaznaczonym na czarno konturze, których jednobarwne pola wypełniają kolory czerwony, żółty, niebieski i biały. Dominującym jest kwadrat wypełniony kolorem czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. KOMPOZYCJA: kształt pola obrazowego – kwadrat; statyczna, oparta na równowadze pionów i poziomów; jeden plan, płaskie plamy; otwarta – brak ograniczeń po zewnętrznej stronie. 2. ŚWIATŁOCIEŃ: brak tradycyjnego modelunku światłocieniowego; światłocień kształtowany barwą; najjaśniejsze plamy znajdują się po lewej stronie i u dołu. 3. KOLORYSTYKA: kolory podstawowe: czerwony, niebieski, żółty; barwy neutralne: biel, czerń; czerwień - silny akcent kolorystyczny; dominanta kolorystyczna – czerwień. 4. EKSPRESJA: wyrażona barwą – czerwień – pobudza do aktywności; spokój i harmonia wyrażone równowagą pionów i poziomów oraz podziałami;
kontrast linii (pion-poziom).
lustracja interaktywna przedstawia obraz „Kompozycja z żółtym, czerwonym i niebieskim” autorstwa Pieta Mondriana. Kompozycja składa się z dużych prostokątów i kwadratów, o silnie zaznaczonym na czarno konturze, których jednobarwne pola wypełniają kolory czerwony, żółty, niebieski i biały. Dominującym jest kwadrat wypełniony kolorem czerwonym. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. KOMPOZYCJA: kształt pola obrazowego – kwadrat; statyczna, oparta na równowadze pionów i poziomów; jeden plan, płaskie plamy; otwarta – brak ograniczeń po zewnętrznej stronie. 2. ŚWIATŁOCIEŃ: brak tradycyjnego modelunku światłocieniowego; światłocień kształtowany barwą; najjaśniejsze plamy znajdują się po lewej stronie i u dołu. 3. KOLORYSTYKA: kolory podstawowe: czerwony, niebieski, żółty; barwy neutralne: biel, czerń; czerwień - silny akcent kolorystyczny; dominanta kolorystyczna – czerwień. 4. EKSPRESJA: wyrażona barwą – czerwień – pobudza do aktywności; spokój i harmonia wyrażone równowagą pionów i poziomów oraz podziałami;
kontrast linii (pion-poziom).
Piet Mondrian, „Kompozycja z żółtym, czerwonym i niebieskim”, 1929, National Museum, Belgrad, Serbia, wikimedia.org, domena publiczna
R1ailBHu77G4z
Ćwiczenie 1
Do podanych terminów dobierz inne, by powstało pięć par pojęciowych Wölfflina, stosowanych podczas analizy dzieła sztuki.
Terminy: linearyzm, płaszczyzna, forma zamknięta, wielość, jasność
Możliwe odpowiedzi: jedność, głębia, forma otwarta, niejasność, malarskość
Do podanych terminów dobierz inne, by powstało pięć par pojęciowych Wölfflina, stosowanych podczas analizy dzieła sztuki.
Terminy: linearyzm, płaszczyzna, forma zamknięta, wielość, jasność
Możliwe odpowiedzi: jedność, głębia, forma otwarta, niejasność, malarskość
Do podanych terminów dobierz inne, by powstało pięć par pojęciowych Wölfflina, stosowanych podczas analizy dzieła sztuki.
głębia, forma otwarta, jedność, niejasność, malarskość
linearyzm
płaszczyzna
forma zamknięta
wielość
jasność
R17hKFUEvlP9Q
Ćwiczenie 2
Wybierz elementy składowe analizy obrazu. Możliwe odpowiedzi: 1. kolorystyka, 2. kompozycja, 3. światłocień, 4. ekspresja
Wybierz elementy składowe analizy obrazu. Możliwe odpowiedzi: 1. kolorystyka, 2. kompozycja, 3. światłocień, 4. ekspresja
Wybierz elementy składowe analizy obrazu.
kolorystyka
kompozycja
światłocień
ekspresja
RqLqWK9U8GLWO
Ćwiczenie 3
Na podstawie uzyskanych w lekcji informacji określ, jakie elementy tworzą schemat kompozycyjny.
Na podstawie uzyskanych w lekcji informacji określ, jakie elementy tworzą schemat kompozycyjny.
Rozpoznaj elementy kompozycji wskazane w dziele kolorem żółtym i niebieskim.
.................
.................
Rnjv6gKkrfcNs
Ćwiczenie 4
Rozpoznaj wskazane właściwości barw. Czerwony, niebieski, żółty to kolory Tu uzupełnij. Czarny, biały to kolory Tu uzupełnij.
Rozpoznaj wskazane właściwości barw. Czerwony, niebieski, żółty to kolory Tu uzupełnij. Czarny, biały to kolory Tu uzupełnij.
Rozpoznaj wskazane właściwości barw.
Czerwony, niebieski, żółty to kolory .....................
Czarny, biały to kolory ...................
R1GJxbmEbZV0D
Ćwiczenie 5
Wymień znane cechy światłocienia właściwe dla dzieła sztuki.
Wymień znane cechy światłocienia właściwe dla dzieła sztuki.
Rozpoznaj wskazane w dziele cechy światłocienia. Zaznacz właściwe dla dzieła cechy.
źródło światła pada z lewej strony, od góry
naturalne źródło światła
sztuczne źródło światła
bliki na powierzchni naczyń
twardy modelunek światłocieniowy
miękki modelunek światłocieniowy
R18QgnkXBOExb
Ćwiczenie 6
W obrazie „Powołanie św. Mateusza” autorstwa Caravaggio, malarz stosuje chiaroscuro. Omów znaczenie tego terminu w sztuce.
W obrazie „Powołanie św. Mateusza” autorstwa Caravaggio, malarz stosuje chiaroscuro. Omów znaczenie tego terminu w sztuce.
Wskaż właściwe cechy dzieła.
Chiaroscuro
Miękki modelunek światłocieniowy
Twardy modelunek światłocieniowy
Ciepła kolorystyka
Chłodna tonacja barwna
Kompozycja statyczna
Kompozycja dynamiczna
Światło sztuczne
Światło naturalne
Ćwiczenie 7
Uzupełnij dane o obrazie. Wybierz właściwe cechy.
RGaRhRSf2iUVS
Ilustracja przedstawia obraz „Wolność wiodąca lud na barykady” autorstwa Eugène'a Delacroix. Obraz przedstawia na wpół nagą kobietę, która na głowie ma czapkę frygijską - symbol rewolucji francuskiej. Kobieta ma odkryte piersi. W prawej ręce trzyma uniesioną flagę Francji. Kobieta znajduje się pośród tłumu rewolucjonistów, którzy stanowią mieszankę różnych klas społecznych. Obecny jest na obrazie między innymi przedstawiciel klasy średniej, w cylindrze oraz młody chłopiec z pistoletami w rękach, reprezentujący klasę pracującą, robotniczą. Na pierwszym planie, na dole obrazu, leżą ciałach zabitych. Silnym akcentem kolorystycznych jest czerwona plama flagi. Kompozycja jest pełna zgiełku, dynamizmu. Przedstawienie alegoryczne – kobieta ukazana jako symbol rewolucji; większa i znajdująca się ponad tłumem. Zróżnicowanie postaci – różne układy ciał. Zacieranie konturów w tle – tumany kurzu potęgują ekspresję. Ekspresja wyrażona gotowością bojową – broń w rękach postaci. Wyraźna faktura – widoczny dukt pędzla.
Ilustracja przedstawia obraz „Przysięga Horacjuszy” autorstwa Jacques’a-Louis Davida. Znajdujące się w tle trzy łuki arkadowe sprawiają, że obraz jest podzielony na wyraźne trzy pionowe części. W każdej z nich umieszczone są postacie. W części lewej znajduje się trzech młodych, uzbrojonych mężczyzn. Stoją oni obok siebie, w wykroku, wszyscy wyciągają po jednej ręce w stronę starszego od nich mężczyzny, stojącego w środkowej części dzieła. On również stoi w wykroku, a w wyciągniętych w stronę młodzieńców rękach trzyma trzy miecze. Grupę w prawej części obrazu stanowią trzy kobiety i dwoje dzieci, obejmowanych przez jedną z nich. Są one wyraźnie pogrążone w smutku, rozpaczy. Wszystkie postacie ubrane są w stroje rodem ze starożytnego Rzymu. Punktem ogniskowym kompozycji jest miejsce, w którym stykają się wyciągnięte dłonie mężczyzn i miecze.
Zastanów się nad cechami kompozycji, kolorystyki, światłocienia i ekspresji oraz ich znaczeniem dla analizy dzieła.
Polecenie 2
Dokonaj analizy kompozycji i kolorystyki dzieła.
R1X4KnUT8Z0z21
Ilustracja przedstawia obraz „Broadway Boogie Woogie” autorstwa Pieta Mondriana. Obraz składa się z mniejszych lub większych prostokątów koloru żółtego, czerwonego, szarego i niebieskiego. Są one przedstawione na czysty, białym tle, niektóre figury są naniesione na inne, np. szare na czerwone. Figury stykają się tworząc poziome i pionowe linie, przecinające się zawsze pod kątem prostym.
Piet Mondrian, „Broadway Boogie Woogie”, 1942-43 , Museum of Modern Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Kompozycja obrazu
RX98KlIjYRebO
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Kolorystyka dzieła
R1aDIjeg5rW8x
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania
Wymień elementy, jakie należy podać podczas opisywania kolorystyki dzieła.
Słownik pojęć
Linearyzm
Linearyzm
określenie sposobu kształtowania kompozycji malarskich i graficznych; linearyzm polega na wydobyciu kształtu, plastyki i ekspresji przedstawionego przedmiotu czy postaci przez akcentowanie wartości dekoracyjnej, głównie konturu i linii.
Alegoria
Alegoria
gr. allēgoría - allēgoreín ‘mówić w przenośni, obrazowo], motyw lub zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma ukryte znaczenie dodatkowe, pozostawione domyślności czytelnika lub wyjaśnione przez autora.
Chiaroscuro
Chiaroscuro
(wymowa: kjaroskuro) – z włoskiego: jasny (chiaro) – ciemny (oscuro); termin używany w odniesieniu do dzieł sztuki: 1) na oznaczenie światłocienia lub malarstwa światłocieniowego; 2) drzeworyt światłocieniowy, drzeworyt barwny tonowy, jedna z technik druku wypukłego, odmiana drzeworytu.
Diagonalizm
Diagonalizm
fr. diagonal - późnołac. (linea) diagonalis linia skośna, przekątna- gr. diagṓnios, zasada kompozycyjna, polegająca na akcentowaniu osi ukośnych (diagonalnych).
Ikonologia
Ikonologia
gr. eikṓn obraz, lógos słowo, nauka, w dawnej teorii sztuki nauka o treści obrazów i ich symbolice.
Izokefalizm
Izokefalizm
gr. ísos równy, kephalḗ głowa, zasada kompozycyjna w malarstwie figuralnym i rzeźbie. Polega na tym, że głowy przedstawionych postaci znajdują się na jednakowej wysokości.
Maniera tenebrosa
Maniera tenebrosa
termin ten wywodzi się od łacińskiego słowa tenebrae – ciemność; sposób ujęcia obrazu, polegający na użyciu ciemnej tonacji barwnej, w której postacie i przedmioty wydobyte są z mrocznego tła ostrym światłocieniem. Tenebryzm stosowany był w malarstwie północnowłoskim 2 poł. XVI w. (maniera tenebrosa) i w malarstwie barokowym, zwłaszcza przez Caravaggia i caravaggionistów oraz Rembrandta.
Perspektywa
Perspektywa
perspektywa zbieżna, perspektywa geometryczna, perspektywa linearna, matematyczny sposób przedstawiania sytuacji przestrzennych na płaszczyźnie, wykorzystujący fakt, że dalszy z 2 równoległych odcinków widać pod mniejszym kątem. Perspektywa barwna, wykorzystywane w kompozycji malarskiej zjawisko dynamiki barw, w którym przedmioty na otwartej przestrzeni, w miarę oddalania się od oka, stają się coraz mniej wyraźne i zmieniają kolor. Perspektywa malarska, metoda przedstawiania na płaszczyźnie przedmiotów rozmieszczonych w przestrzeni, zgodnie z prawami widzenia.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/alegoria
m62ba41b054516ee4_0000000000334
Galeria dzieł sztuki
RYknZ0SOHEhXw1
Ilustracja przedstawia obraz „Trójca Święta” autorstwa Masaccia. W centralnym punkcie znajduje się ukrzyżowany Chrystus. Nad nim góruje postać Boga Ojca, a pomiędzy nimi w postaci gołębicy, Duch Święty. Po obu bokach krzyża stoi Maria i św. Jan. Scena jest oddzielona wysokim progiem i rzymskim łukiem triumfalnym, będącym nawiązaniem do zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i Zmartwychwstania. Głębię pomieszczenia akcentują dwie dodatkowe postacie klęczące przed bocznymi pilastrami, fundatorzy obrazu z rodu Lanzich. Oni wraz z szkieletem są uosobieniem ziemskiej rzeczywistości oczekującej zbawienia.
Masaccio, „Trójca Święta”, ok. 1425, Kościół Santa Maria Novella, Florencja, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
REm7sdSuAhv8k
Ilustracja przedstawia obraz „Martwa natura ze złotym pucharem” autorstwa Willema Claesza Hedy. Na stole nakrytym zielonym obrusem i dwoma lnianymi serwetkami, znajdują się: cynowe talerze z chlebem i naczynie z ostrygami, szklanka czerwonego wina, szklany dzbanek z oliwą lub z octem, srebrny pojemnik z solą, kielich z białym winem, złocone wysokie naczynie, cynowy dzban, w połowie obrana cytryna i przewrócony złoty puchar.
Willem Claesz Heda, „Martwa natura ze złotym pucharem”, 1635, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RuX42NMAgT7cr1
Ilustracja przedstawia obraz „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą” autorstwa Marcello Bacciarellego. Portret ukazuje Stanisława Augusta przy biurku, w stroju domowym, w swoim gabinecie, z globusem i przyborami do pisania. Prawą dłoń ma złożoną na klepsydrze wstawionej w koronę. Lewa dłoń ułożona jest na dokumentach.
Marcello Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego z klepsydrą (Portret alegoryczny), 1793, Muzeum Narodowe w Warszawie, cyfrowe.mnw.art.pl, domena publiczna
R10ZJ1R7c5NYr1
Ilustracja przedstawia obraz „Powołanie św. Mateusza” autorstwa Caravaggio. Obraz podzielony jest na dwie części. Celnik Mateusz siedzi przy stole z czterema współpracownikami zajętymi liczeniem pieniędzy. Są to mężczyźni w różnym wieku, dostatnio i jaskrawo ubrani. Dwóch z nich ma kapelusze z piórami na głowach, u boku mają szpady. W pewnym oddaleniu, z prawej strony Caravaggio namalował Chrystusa, który właśnie wszedł do pomieszczenia ze św. Piotrem. Jezus wyciągniętą ręką wskazuje na Mateusza. Mateusz siedzący w środku grupy przy stole, jest zaskoczony i kieruje rękę na własną pierś, jakby upewniał się czy to o niego chodzi.
Caravaggio, „Powołanie św. Mateusza”, 1599-1600, Kaplica Contarellich, San Luigi dei Francesi, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RqjctQ4boGpcU1
Ilustracja przedstawia obraz „Wolność wiodąca lud na barykady” autorstwa Eugène'a Delacroix. Obraz przedstawia na wpół nagą kobietę, która na głowie ma czapkę frygijską - symbol rewolucji francuskiej. Kobieta ma odkryte piersi. W prawej ręce trzyma uniesioną flagę Francji. Kobieta znajduje się pośród tłumu rewolucjonistów, którzy stanowią mieszankę różnych klas społecznych. Obecny jest na obrazie między innymi przedstawiciel klasy średniej, w cylindrze oraz młody chłopiec z pistoletami w rękach, reprezentujący klasę pracującą, robotniczą. Na pierwszym planie, na dole obrazu, leżą ciałach zabitych.
lustracja przedstawia obraz „Kompozycja z żółtym, czerwonym i niebieskim” autorstwa Pieta Mondriana. Kompozycja składa się z dużych prostokątów i kwadratów, o silnie zaznaczonym na czarno konturze, których jednobarwne pola wypełniają kolory czerwony, żółty, niebieski i biały. Dominującym jest kwadrat wypełniony kolorem czerwonym.
Piet Mondrian, „Kompozycja z żółtym, czerwonym i niebieskim”, 1929, National Museum, Belgrad, Serbia, wikimedia.org, domena publiczna
R1MtoIhR0KJea1
Ilustracja przedstawia obraz „Przysięga Horacjuszy” autorstwa Jacques’a-Louis Davida. Znajdujące się w tle trzy łuki arkadowe sprawiają, że obraz jest podzielony na wyraźne trzy pionowe części. W każdej z nich umieszczone są postacie. W części lewej znajduje się trzech młodych, uzbrojonych mężczyzn. Stoją oni obok siebie, w wykroku, wszyscy wyciągają po jednej ręce w stronę starszego od nich mężczyzny, stojącego w środkowej części dzieła. On również stoi w wykroku, a w wyciągniętych w stronę młodzieńców rękach trzyma trzy miecze. Grupę w prawej części obrazu stanowią trzy kobiety i dwoje dzieci, obejmowanych przez jedną z nich. Są one wyraźnie pogrążone w smutku, rozpaczy. Wszystkie postacie ubrane są w stroje rodem ze starożytnego Rzymu. Punktem ogniskowym kompozycji jest miejsce, w którym stykają się wyciągnięte dłonie mężczyzn i miecze.
Ilustracja przedstawia obraz „Broadway Boogie Woogie” autorstwa Pieta Mondriana. Obraz składa się z mniejszych lub większych prostokątów koloru żółtego, czerwonego, szarego i niebieskiego. Są one przedstawione na czysty, białym tle, niektóre figury są naniesione na inne, np. szare na czerwone. Figury stykają się tworząc poziome i pionowe linie, przecinające się zawsze pod kątem prostym.
Piet Mondrian, „Broadway Boogie Woogie”, 1942-43 , Museum of Modern Art, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
m62ba41b054516ee4_0000000000342
Bibliografia
Kubalska‑Sulkiewicz K., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006
Panofsky E., Studia z historii sztuki, PIW, Warszawa 1971
Rzepińska M., Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1952
https://zacheta.art.pl/pl/mediateka‑i-publikacje/analiza‑dziela‑sztuki (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/11073/Folia%20Sociologika%2032%202007%206‑27.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp z dnia 31.03.2018)
http://www.edukacja.edux.pl/p‑6560‑analiza‑obrazu‑trojca‑swieta‑masaccia.php (dostęp z dnia 31.03.2018)
https://www.cke.edu.pl/images/stories/EFS/historia_sztuki.pdf (dostęp z dnia 31.03.2018)
