Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1KQBYbDy9WGZ1

Jak opisać dekorację fasady, elewacji i wystrój wnętrza architektonicznego?

Ważne daty

1

1211‑1300 – Lata budowy katedry w Reims

1568–1584- Lata budowy kościoła Il Gesù

1190‑1200 – Początek budowy katedry w Limburgu

1246 – Początek budowy kościoła Santa Maria Novella

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1dg1hudbvisd1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;

9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:

a) dzieł antycznych egipskich,

b) dzieł antycznych greckich i rzymskich (a także powstałych w okresie renesansu, baroku i klasycyzmu, dla których antyk był inspiracją),

c) wczesnochrześcijańskich,

d) bizantyńskich,

e) romańskich,

f) gotyckich.

Nauczysz się

ustalać na co zwracać uwagę podczas opisu dekoracji fasady, elewacji i wnętrza budowli;

używać języka architektury podczas analizy dekoracji fasady, elewacji i wnętrza;

identyfikować ornamenty właściwe dla poszczególnych stylów;

analizować dekorację fasady, elewacji i wnętrza budowli;

porównywać dekoracje fasad budowli reprezentujących różne style.

Elewacja i fasada

Według słownika terminologicznego sztuk pięknych elewacja (z francuskiego eleuation oraz łaciny elevatio, od elevo - czynię lżejszym) to lico budynku, jedna z zewnętrznych jego ścian wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami. Wygląd elewacjielewacjaelewacji warunkuje konstrukcja, użyty budulec i funkcje budynku. O ukształtowaniu elewacji decydują podziały pionowe (ryzalityryzalitryzality, kolumnykolumnakolumny, pilastrypilasterpilastry, lizenylizenalizeny itp.), poziome (gzymsygzymsgzymsy, fryzyfryzfryzy), otwory (okna, loggieloggialoggie), wykuszewykuszwykusze, balkonybalkonbalkony, faktura (różnicowanie budulca i tynków, okładzin itp.). Pionowy człon elewacji, ciągnący się przez całą jej wysokość i odpowiadający jednej osi pionowej, nazywa się przęsłemprzęsłoprzęsłem (segmentem). Elewację pozbawioną otworów nazywamy ślepą.

Schemat przedstawiający sposób określania położenia fasady

R2IINxVj2IC861
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Fasada (staropol. facjata) to elewacjaelewacjaelewacja budynku wyróżniona od pozostałych odmienną kompozycją architektoniczną (rozczłonkowanie architektury; zwieńczenia, wieżewieżawieże, szczytyszczytszczyty, kontrasty kolorystyczne użytych materiałów budowlanych, mozaiki, sgraffita, dekoracja malarska itp.), zawierająca przeważnie główne wejście; może być podporządkowana ogólnej kompozycji budynku i - jako integralna część bryły - odpowiadać jej wewnętrznym podziałom lub odgrywać rolę niezależną, np. dostawiona do budowli centralnej.

W architekturze miejskiej fasadafasadafasada stanowi ważny czynnik kompozycji urbanistycznej, jako dominujący akcent placów i zakończeń osi widokowych lub w układzie szeregowym, kształtując pierzeje placu i ulicy. Szczególnie bogate fasadyfasadafasady wykształciła architektura sakralna. FasadyfasadaFasadyportykamiportykportykami kolumnowymi charakterystyczne są dla świątyń greckich i rzymskich. W architekturze kościelnej najbardziej charakterystyczne są dwa typy fasadyfasadafasady: bezwieżowa (o dwu kondygnacjach, z których górna, węższa, zwieńczona jest szczytem, odpowiadająca głównie typowi kościoła bazylikowego) i dwuwieżowa. W architekturze świeckiej szczególnie bogate fasadafasadafasada wykształciła architektura pałacowa XVI‑XVIII w. W kompozycji przestrzennej pałacu entre cour et jardin (fr. między dziedzińcem a ogrodem) odgrywają ważną rolę dwie: główna od dziedzińca paradnego, początek osi kompozycyjnej, i tylna od ogrodu, parku.

RA4QWPrFDhDtl1
Przykład fasady bezwieżowej, Santa Maria Novella, XV w., Florencja, Leon Battista Alberti, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1ABYrrjEshbv1
Przykład fasady dwuwieżowej, Katedra w Limburgu, XII/XIII w., Niemcy, wikimedia.org, GFDL 1.2

Analiza dekoracji architektonicznej

Analizę architektury należy rozpocząć od fasadyfasadafasady, czyli od frontu z racji jego reprezentatywnego charakteru, potem opisać pozostałe elewacje i przejść do charakterystyki wnętrza. W architekturze charakterystyka ta obejmuje portalportalportal wraz z jego elementami, obramienia okien i ich wypełnienie, zastosowane podziały pionowe (porządki i sposób konstrukcji kolumnkolumnakolumn, półkolumn, pilastrówpilasterpilastrów, skarp), podziały poziome (fryzyfryzfryzygzymsygzymsgzymsy) oraz zwieńczenia (szczytyszczytszczyty, frontonyfrontonfrontony w postaci przyczółkówprzyczółekprzyczółków, blendblendablend, sterczynsterczynasterczyn), attykęattykaattykę, niszeniszanisze i wnęki. Należy także opisać dekorację rzeźbiarską, jej rodzaj (rzeźba pełnoplastyczna, płaskorzeźba, reliefreliefrelief), rozpoznać pojawiające się ornamenty. We wnętrzu ważną rolę pełni także dekoracja malarska: malowidła ścienne, malarstwo iluzjonistyczne, witrażewitrażwitraże, mozaikimozaikamozaiki.

Typy portali romańskich

RWVfud9NWp5ZY1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki pięciu typów portali romańskich. Pierwsza ukazuje portal w stylu wczesnoromańskim, pozbawiony ościeży uskokowych, a założony na prostej konstrukcji płaskiej z wysuniętymi fragmentami muru. Druga przedstawia portal uskokowy z nielicznymi półkolumienkami i archiwoltami. Trzecia ilustracja przedstawia głęboki portal uskokowy z licznymi półkolumienkami w ościeżach i archiwoltami. Czwarta ilustracja ukazuje portal baldachimowy typu lombardzkiego. Piąty schemat ilustruje rozwinięty typ portalu podwójnego z dekoracją figuralną. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje:1. Wczesnoromański portal o prostych ościeżach. 2. Portal uskokowy z półkolumienkami w uskokach. 3. Portal uskokowy z kolumienkami w uskokach. Archiwolty z przewiązkami. 4. Portal baldachimowy typu lombardzkiego. Fidenza, katedra, ok. XII w. 5. Rozwinięty typ portalu podwójnego z dekoracją figuralną. Strasburg, katedra, XIII w.
Portale romańskie, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 99, CC BY 3.0

Przykłady portali gotyckich

R1Uer5Cb6b3qD1
Ilustracja interaktywna przedstawia przykład dwóch portali gotyckich naszkicowanych czarnym kolorem. Portal z lewej strony składa się z półkolumienek, na których spoczywają ostrołukowe archiwolty, zwieńczone trójkątną wimpergą. Portal z prawej strony jest bardziej dekoracyjny, różni się przede wszystkim rozbudowana ornamentyką. Półkolumienki zawierają rzeźby figuralne, nad wejściem znajduje się rząd figur w niszach. Archiwolty dekorowane są plastyką rzeźbiarska a w tympanonie znajduje się płaskorzeźba z Chrystusem Pantokratorem i symbolami Ewangelistów. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Gotlandia (wyspa należąca do Szwecji), portal wczesnogotyckiego kościoła. Kolumienki w ościeżach z pączkowymi głowicami i odpowiadające im archiwolty. 2. Chartres, katedra. Część środkowa Portalu Królewskiego, 1145-1155. Wczesny gotyk. W tympanonie postać Chrystusa-Pantokratora. Figury w ościeżach wraz ze stojącymi za nimi kolumienkami wykute są z jednego bloku kamienia.
Portale gotyckie, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 164-165, CC BY 3.0
R1Saj1mnKkkp61
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki przykładowych portali gotyckich. Pierwszy oparty jest na prostszym układzie, złożony jest z wejścia z półkolumienkami i archiwoltami i zwieńczony tympanonem z wimpergą oraz znajdującą się w szczycie dekoracją. Drugi zawiera obramienie uskokowe, w którym znajduje się wejście główne, dekoracja ściany, witrażowe oraz ślepe okna z blendami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Ferno (prow. Marche), katedra, portal główny. 1348. Włoski, zlatynizowany gotyk. 2. Peterborough (Anglia), XIII w., północny portal fasady zachodniej, Early English.
Portale gotyckie, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 164-165, CC BY 3.0
R1COTdIV5zhyS1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki przykładowych portali gotyckich. Pierwszy dekorowany jest ozdobnymi w rzeźby ościeże i archiwolty, dekorację w tympanonie i wimpergę z bogatą dekoracją. Podstawą zastosowanego rozwiązania jest łuk ostry. Drugi oparty został na łuku półokrągłym, a jego dekoracja bogactwem przewyższa pierwszy. Zawiera motywy roślinne, zwierzęce. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Kolonia, katedra, zaczęta 1248, portal główny. Bogata dekoracja rzeźbiarska. Laskowanie gotyckie i ślepe maswerki w tle - XIX w. wg pierwotnego projektu. 2. Chemitz, kościół zamkowy, po 1514. W ościeżach ornament z suchych gałązek (Astwerk), przechodzący na ścianę; bogaty detal rzeźbiarski; półkoliste łuki, malownicze efekty. Schyłkowy gotyk.
Portale gotyckie, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 164-165, CC BY 3.0

Przykłady portali renesansowych

R1PrSGbRDgSEg1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki portali renesansowych. Pierwszy znajduje się Katedrze w Como we Włoszech. Portal oparty jest na łuku półokrągłym, zwieńczony trójkątnym tympanonem. Posiada rzeźby zamieszczone w niszach, pilastry z płaskorzeźbami, dekoracyjne fryzy. Druga ilustracja przedstawia portal w renesansowych Niemczech. Nad półkolistym wejściem widzimy trójkątny przyczółek. Po bokach możemy dostrzec jońskie kolumny spoczywające na wysokim cokole. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Trójkątny przyczółek z medalionem. 2. Fryz. 3. Archiwolta z płaskorzeźbami, kasetonami i tympanon. 4. Przełamane belkowanie. 5. Nisze z posągami. 6. Pilastry z płaskorzeźbionym ornamentem. 7. Como, katedra, portal południowy, wczesny renesans. 8. Trójkątny przyczółek. 9. Motyw muszli. 10. Maszkaron. 11. Płaskorzeźbiony klucz.12. Łuk półkolisty. 13. Kanelowane jońskie kolumny. 14. Cokół z ornamentem okuciowym. 15. Renesans niemiecki, 1604.
Portale renesansowe, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 219, CC BY 3.0

Przykłady portali barokowych

RSpuynImUXWc11
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki portali barokowych. Pierwszy pochodzi z Kościoła św. Andrzeja na Kwirynale w Rzymie we Włoszech. Składa się z półkolistego portyku kolumnowego z wyeksponowanym, dekoracyjnym gzymsem wieńczącym. oraz dekoracji rzeźbiarskiej i tympanonu. Drugi rysunek ukazuje portal z Katedry w Lecce we Włoszech. Na dekoracyjnych pilastrach osadzony jest przerwany tympanon z dekoracją rzeźbiarską wewnątrz. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Rzym, kościół S. Andrea al Quirinale, 1658-1670, G. Bernini. Antykizująca fasada z półkolistym portykiem kolumnowym. 2. Lecce (Apulia), katedra, portal północny, 1650-1670, G. Zimbalo. Przerwany przyczółek segmentowy, pilastry z figuralnymi głowicami.
Portale barokowe, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 242, CC BY 3.0

Przykłady głowic kolumn

RxFoVrino0Bn11
Ilustracja interaktywna rysunki głowic kolumn greckich. Pierwsza głowica przedstawia styl dorycki. Jest on bardzo skromny i prosty. Druga głowica przedstawia styl joński. Jest on bardziej rozwinięty z wolutami. Trzecia ilustracja przedstawia styl koryncki z dekoracją z liści akantu. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. dorycki, 2. joński, 3. koryncki.
Style głowic greckich, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 15, CC BY 3.0
RNvul1lIZQIfV1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki głowic kolumn bizantyjsko-wczesnochrześcijańskich. Wszystkie, trzy głowice prezentują styl koszowy. Każda z nich posiada liczne zdobienia. Dodatkowo na ilustracji została zamieszczona informacja: 1. głowice koszowe.
Bizantyjsko-wczesnochrześcijańskie głowice, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 40, CC BY 3.0
Rn4uJugvyxGws1
Głowice gotyckie, Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 199, CC BY 3.0
R17BVvTBEM0Rc1
Głowice renesansowe i manierystyczne, Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 220, CC BY 3.0
R60GXlG77iXrL1
Głowice barokowe, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 247, CC BY 3.0
RYU3cufM53K3i1
Głowica secesyjna, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 276, CC BY 3.0

Podziały poziome, detale architektoniczne i ornamenty

R1ePbsnkMAvIZ1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunki gzymsów. Pierwsza ilustracja przedstawia przykład gzymsu wieńczącego świątynię dorycką. Jest on prosty bez zbędnych zdobień. Druga ilustracja przedstawia przykłady dwóch starożytnych gzymsów kordonowych. Posiadają one niewielkie zdobienia roślinne. Trzecia ilustracja przedstawia przykład gotyckiego gzymsu wieńczącego z dekoracja kwiatową. Czwarta ilustracja przedstawia przykład gotyckiego gzymsu kapnikowego. Piąta ilustracja przedstawia przykład gotyckiego gzymsu cokołowego. Jest on bardzo prosty, bez zdobień. Szósta ilustracja przedstawia przykład gzymsu gierowanego. Charakteryzuje się uskokami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. gzyms wieńczący świątynię dorycką (geison), 2. starożytne gzymsy kordonowe, 3. gotycki gzyms wieńczący, 4. gotycki gzyms kapnikowy, 5. gotycki gzyms cokołowy, 6. gzyms gierowany.
Gzymsy, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 442, CC BY 3.0

Elementy portali

RA2419lIqgJ4g1
Ilustracja interaktywna przedstawia rysunek bryły kościoła gotyckiego z wyeksponowana fasadą. Jest to katedra w Reims we Francji i pochodzi z przełomu XIII i XIV wieku. Posiada potrójny portal z dwiema wieżami. Każdy portal jest bogato dekorowany i zwieńczony trójkątnym tympanonem z wimpergą. Nad wejściem głównym znajduje się rozeta. Powyżej galeria królów. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. dwie wieże, 2. płasko zakończone, 3. galeria królów, 4. okno rozetowe, 5. przypory, 6. wimpergi, 7. trzy portale z rozetami.
Fasada katedry gotyckiej w Reims, XIII/XIV w., Francja, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 170, CC BY 3.0
R4cWrC7I0vFTX1
Ilustracja interaktywna przedstawia szkic fasady kościoła II Gesù. Budowla znajduje się w Rzymie i pochodzi z XVI wieku. Kościół posiada trójkątny szczyt z wolutami., oddzielony od dolnych kondygnacji gzymsem gierowanym. Okna budowli mają formę półkolistą, zwieńczone są trójkątnymi naczółkami. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. trójkątny szczyt, 2. gzyms koronujący, 3. woluty, 4. nisze, 5. gierowane (przełamane) gzymsy, 6. podwójny przyczółek (segmentowany i trójkątny), 7. nisze na figury, 8. podział parami pilastrów na dwóch kondygnacjach.
Fasada kościoła Il Gesù, XVI w., Rzym, Włochy, źródło: Wilfried Koch, „Style w architekturze”, Świat Książki 2006, s. 218, CC BY 3.0

Słynne dekoracje średniowiecznych fasad

RDuNvf193jAjZ1
Portal zachodni romańskiej bazyliki św. Marii Magdaleny, XII w., Vézelay, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
RVE0dhJroLzW41
Portal zachodni gotyckiej katedry w Reims, XIII w., Reims, Francja, wikimedia.org, CC BY 3.0
R1YjEsJpOomlCmc73460e25700d051_00000000000301
Audiobook „Słynne dekoracje średniowiecznych fasad”. Zachodni portal romańskiej bazyliki w Vézelay Obramienie dwudrzwiowego wejścia, prowadzącego do nawy głównej bazyliki, zdobią rzeźby postaci. Delikatne, falujące szaty opływają sylwetki, przylegają do ścian. Portal wieńczy duży, półokrągły tympanon. Na nim Chrystus z rozpostartymi rękoma. Po jego obu stronach po sześciu apostołów z księgami. Wokół tympanonu promieniście rozłożone prostokątne pola 8 kwater z małymi rzeźbami przedstawicieli pogańskich ludów. Postaci uchwycone są w ruchu, w różnych pozach i strojach. Na głowach stożkowe hełmy, półkoliste i spłaszczone nakrycia okalające twarz lub kształtem przypominające turban. Mężczyźni w większości z długimi brodami i wąsami. Jeden z uniesionymi płomieniami włosów. Jego nagie ciało osłaniają pasma tkaniny. Kilka człekokształtnych postaci z głowami psów - długi pysk i małe, oklapnięte uszy. Kilka o zaokrąglonych, grubych nosach z dziurkami z przodu. Większość w długich szatach, tunikach i płaszczach. Na stopach sandały, buty do połowy łydek, na wysokich koturnach lub płaskich podeszwach. Wszystkie kwatery obejmują dwa wąskie łuki, tak zwane archiwolty. Na wewnętrznej archiwolcie szereg okrągłych pól z figurkami znaków zodiaku. Między polami przedstawienia ludzi wykonujących prace przypisane czterem porom roku. Wśród nich mężczyzna z worka sypie ziarno do skrzyni, kolejny orze pole. Na drugim łuku archiwolty półkoliste pola. Każde zdobi półokrągły liść o wywiniętych krawędziach. Zewnętrzna archiwolta wsparta na zewnętrznej części obramienia usytuowanego po bokach drzwi. Pionowe obramienia - ościeża, ułożone schodkowo. W ich uskokach kolumny na bazach. Sięgają do 2/3 wysokości wejścia. Trzony wewnętrznych kolumn pokryte pionowymi żłobieniami, zewnętrznych - ukośnymi. Głowice zdobione płaskorzeźbionymi liśćmi akantu. Zewnętrzne kolumny przechodzą w niskie filary. Na wewnętrznych - po dwie figury zwróconych ku sobie, brodatych świętych. Dwaj święci z lewej trzymają księgi. Z prawej, bliżej drzwi, św. Piotr z kluczem w dłoni. Przed nim św. Paweł z księgą. Rozwiane brzegi długich, falujących szat przylegają do ścian. Pomiędzy drzwiami filar wsparty na bazie. Na jego powierzchni delikatnie wysunięte pionowe pasy żłobionych pilastrów. Wznoszą się ponad połowę wysokości filara. Wyżej, pomiędzy figurami świętych wysoka postać św. Jana Chrzciciela, zwróconego w naszą stronę. Jego bose stopy wystają spod rozwianej na boki, długiej szaty. Na jej powierzchni liczne, drobne fałdy. W dłoniach okrągły przedmiot. Głowa na tle nimbu. Przysłania środkową część poziomej belki, biegnącej nad wejściem. Belka - nadproże ma formę fryzu. Na niej po prawej wysokie postacie św. Piotra i św. Pawła. Prowadzą szereg nawracanych postaci: gigantów w krótkich tunikach z końmi sięgającymi ich ramion, małych Pigmejów i wielkouchych, człekopodobnych postaci ze Scytii. Po lewej stronie fryzu, idą chude postacie - wyobrażenia Scytów i Rzymian w długich, falujących szatach. Postaci niosą naczynia, ryby i łuki. Między nimi byk zwrócony w prawo. Za głową zwierzęcia postać trzymająca jego róg i przebijająca mieczem jego szyję. Nad fryzem nadproża półkolisty tympanon. W jego centrum, na tronie bez oparcia, siedzi Chrystus w luźnej szacie. Dolna część jego sylwetki obrócona lekko w prawo. Postać Chrystusa otacza aureola - mandorla, o migdałowym kształcie. Zza głowy wystają ramiona krzyża. Pociągłą twarz okalają lekko pofalowane, długie włosy, podkreślone drobnymi żłobieniami. Oczy duże, otwarte, skierowane przed siebie. Spod długiego nosa, wokół drobnych ust, spływają skręcone wąsy. Pasma krótkiej brody zarysowane drobnymi żłobieniami. Szata opływająca ciało Chrystusa podkreśla szczupłe nogi. Drobne fałdy dekoracyjnie skręcone. Dolna krawędź szaty lekko podwiana, odsłania bose stopy. Ręce rozłożone na boki. Duże dłonie otwarte. Z palców spływają ukośne promienie. Sięgają głów apostołów, siedzących po obu stronach Chrystusa. Ich postacie poruszone. Część z nich zwróconych ku sobie, kilku stoi. Na kolanach i w dłoniach księgi. Sylwetki apostołów maleją w miarę przybliżania się do naroży tympanonu. Fasada katedry gotyckiej w Reims Prostokątna fasada zorientowana na zachód z wieżami na osiach naw bocznych. Między wieżami nieco niższy, trójkątny szczyt nawy głównej. W dolnej kondygnacji naw, trzy wejścia ozdobione ogromnymi portalami. Centralny największy z dwoma skrzydłami drzwi rozdzielonych filarem z figurą Marii z Dzieciątkiem. Wejścia do naw w szerokich, schodkowych obramieniach, tak zwanych ościeżach. W uskokach ościeży kolumny na bazach. Nad bazami zawieszone wieloboczne cokoły z przylegającymi do kolumn majestatycznymi, masywnymi posągami. W portalu centralnym sceny z narodzin i dzieciństwa Jezusa. Po prawej zwróceni ku sobie: Maria i uśmiechnięty Archanioł Gabriel w scenie Zwiastowania oraz Maria i Elżbieta w scenie Nawiedzenia. Po lewej postaci związane z ofiarowaniem Jezusa w świątyni: święty Józef, Maria z Dzieciątkiem, Symeon i Anna prorokini. W bocznych portalach wśród zidentyfikowanych figur święci Dionizy, Helena, Jan Chrzciciel, oraz Izaak, Mojżesz, Abraham, Aaron i papież Kalikst. Od góry na uskokach ościeży schodkowo ułożone, płaskie ostrołuki - archiwolty, każda ozdobiona drobnymi figurkami, ułożonymi jedna nad drugą. Ostrołuki ujmują pola nad wejściem zwane tympanonem. Tympanony przeszklone, wypełnione ażurową dekoracją odkutą z kamienia, tak zwanymi maswerkami. W centralnym tympanonie kamienna dekoracja ma kształt rozety, w bocznych czterolistnej koniczyny otoczonej trójlistną. W ich pustych przestrzeniach wstawione witraże. Wszystkie portale zwieńczone wysokimi, trójkątnymi szczytami, tak zwanymi wimpergami. W ich wnętrzu rzeźby. W lewym Ukrzyżowanie, w prawym powtórne przyjście Chrystusa na Sąd Ostateczny. W centralnym najwyższym, Koronacja Marii. Jego czubek sięga połowy kolejnej, lekko cofniętej kondygnacji, częściowo przysłaniając ogromną rozetę. Po jej bokach, na osiach naw bocznych, po dwa wysokie, wąskie okna, zwieńczone trójkątnymi szczytami. Wzdłuż krawędzi spiczastych zwieńczeń, rytmicznie rozmieszczone zwinięte liście i pączki, tak zwane żabki. Każde okno dzielone na pół pionową, kamienną laską. Od góry wypełnione maswerkami. Po bokach okien, smukłe czworoboczne wieżyczki - pinakle. Ich cokoły wspierają się na gzymsie, wieńczącym dolną kondygnację. Na rogach cokołów kolumny tworzą trzony wieżyczek. Wewnątrz figury świętych. Ponad oknami gzyms wieńczący. Na nim fryz ostrołukowych, wysokich arkad, zwieńczonych trójkątnymi szczytami. Arkady na osiach pinakli nieco większe. We wszystkich ustawione ponadnaturalnej wielkości figury królów. Łącznie 56 postaci tworzy tak zwaną galerię królewską. W jej części centralnej chrzest Chlodwiga - najwybitniejszego króla Franków. Zza fryzu, wznosi się szczyt nawy głównej zwieńczony czteroramiennymi pękami kwiatów ułożonymi w dwóch kondygnacjach, tak zwanym kwiatonem. Krawędzie szczytu zdobią zwinięte liście i pączki. Po bokach wznoszą się wieże. Do ich naroży przylegają ażurowe, wieloboczne wieżyczki. Wszystkie wieże przeprute wysokimi, wąskimi oknami. Namiotowe dachy wieżyczek zwieńczone kwiatonami. Wieże niedokończone.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Polecenie 1

Na podstawie wysłuchanego audiobooka wskaż różnice pomiędzy dekoracją portali zachodnich kościołów: romańskiego i gotyckiego. Podaj co najmniej 5 różnic.

R1QR94eYqxs4S
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
mc73460e25700d051_0000000000030

Ornamentyka

Ornament (łac. ornare - czasownik znaczący zaopatrzyć, ozdabiać) jest motywem albo całym zespołem motywów zdobniczych, mających zastosowanie między innymi w architekturze. Ornamenty były nierozerwalnie związane z architekturą do roku 1910, kiedy pionier modernizmu Adolf Loos, opublikował w Wiedniu swój najgłośniejszy esej Ornament i zbrodnia, w którym wystąpił przeciw nadmiarowi dekoracji w architekturze i sztuce użytkowej. Od tytułu pracy zapożyczone zostało sformułowanie ornament to zbrodnia, a poglądy Loosa poparło wielu współczesnych architektów.

Ornament może pokrywać całe powierzchnie ścian lub wypełniać wyznaczone miejsca, ograniczając się do określonych pól, pasów. Poza funkcją dekoracyjną ma także znaczenie dla tektoniki budowli – podkreśla podziały elewacji lub przysłania jej konstrukcję. Warto pamiętać, że ornament nie jest elementem konstrukcyjnym, a może jedynie ją zdobić.

Ornamenty powiązane są często z epokami i kręgami kulturowymi, w których powstały. Ich typy, detale i różnorodny charakter można powiązać z właściwym stylem architektonicznym, a często jest także pomocny w datowaniu.

R6A0UrzAd1Rg51
Ilustracja interaktywna przedstawia szkice dekoracji fasady. Pierwszy ilustruje fasadę dekorowaną kolumnami korynckimi w tzw. wielkim porządku – kolumny pojawiają się na wysokości dwóch kondygnacji. Druga ukazuje spiętrzenie porządków – w dolnej pojawia się porządek dorycki, w drugiej - joński, w najwyższej - koryncki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono informacje: 1. Dekoracja fasady wielki porządek, 2. Dekoracja fasady spiętrzenie porządków.
Dekoracja fasady, źródło: W. Bogusz, „Zarys historii architektury”, WSiP, 1996 s. 89, CC BY 3.0
RvwsIPwKaN7NM1
Ilustracja interaktywna przedstawia szkice elementów dekorujących fasadę barokową. Od lewej są to: skręcona kolumna, pilaster o uskokowym kształcie – pochodzący z gzymsu gierowanego, okna zwane lukarnami, różne rodzaje dekoracji okien w postaci obramienia lub naczółków, w tym nawiązujących do typu tympanonu przerwanego. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. skręcony trzon kolumny, 2. głowica zwielokrotnionego pilastra, 3. lukarny, 4. obramienie okienne z uszakami, 5. naczółki nad otworami okiennymi i drzwiowymi.
Dekoracja fasady, źródło: W. Bogusz, „Zarys historii architektury”, WSiP, 1996 s. 117, CC BY 3.0
RpcQmmSdJjfgT1
Podział ścian na pola dekoracyjne (panneau), źródło: W. Bogusz, „Zarys historii architektury”, WSiP, 1996 s. 133, CC BY 3.0

Wybrane ornamenty stosowane w architekturze

Wykaz ornamentów:

mc73460e25700d051_0000000000031
mc73460e25700d051_0000000000032
mc73460e25700d051_0000000000033
mc73460e25700d051_0000000000034
mc73460e25700d051_0000000000035
mc73460e25700d051_0000000000036
mc73460e25700d051_0000000000037
mc73460e25700d051_0000000000038
mc73460e25700d051_0000000000039
mc73460e25700d051_0000000000040
mc73460e25700d051_0000000000041
mc73460e25700d051_0000000000042
mc73460e25700d051_0000000000043
mc73460e25700d051_0000000000044
mc73460e25700d051_0000000000045
mc73460e25700d051_0000000000046
mc73460e25700d051_0000000000047
mc73460e25700d051_0000000000048
mc73460e25700d051_0000000000049
mc73460e25700d051_0000000000050
mc73460e25700d051_0000000000051
mc73460e25700d051_0000000000052
mc73460e25700d051_0000000000053
mc73460e25700d051_0000000000054
mc73460e25700d051_0000000000055
mc73460e25700d051_0000000000395

Zadania

classicmobile
Ćwiczenie 1
R5mvTCYSvzRqi1
Podaj nazwę i opisz ornament charakterystyczny dla rokoka.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1YfGhWFmrFAf1
Podaj kilka cech charakterystycznych dla fasady gotyckiej.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 3
Rve0ZCyEGLyvw1
Podaj elementy portalu romańskiego.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 4
RxVFp2CH6IMgP1
Wymień typy głowic antycznej Grecji.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 5
R1X2iB8LetIaS1
Wyjaśnij pojęcie rozeta.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 6
R1TA8s8Xr48AT1
Określ, czym charakteryzuje się wielki porządek.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RTJdtjlDvQTYgmc73460e25700d051_00000000000561
Polecenie do zadania brzmi: Dokonaj analizy dekoracji wnętrza kościoła II Gesù w Rzymie. Z podanych poniżej określeń przeciągnij właściwe w pole pod ilustracją. Poniżej umieszczona jest ilustracja wnętrza kościoła. Widoczny jest fragment ołtarza. Na ścianach znajdują się liczne zdobienia oraz dekoracje. Poniżej ilustracji umieszczone są listy rozwijalne z odpowiedziami. W każdej z nich należy wybrać prawidłową odpowiedź. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest przycisk „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
Źródło: online skills, cc0.
classicmobile
Ćwiczenie 7
RHcAIk9fLDohH1
Odpowiedz, czym charakteryzuje się spiętrzenie porządków.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
static
mc73460e25700d051_0000000000056
mc73460e25700d051_0000000000483

Słownik pojęć

attyka
attyka

ścianka, balustrada lub rząd sterczyn bądź szczycików, wieńczących elewację budowli i znajdujących się zwykle ponad gzymsem koronującym; pewne typy attyki mają znaczenie konstrukcyjne jako ścianki niskiego poddasza; attyka pełni głównie funkcję dekoracyjną, służąc zwykle do częściowego lub całkowitego osłonięcia dachu; wieńczy całe budynki lub ich poszczególne części. Zależnie od ukształtowania rozróżnia się:
1) attyki pełne, zwykle ślepe ścianki;
2) attyki ażurowe, których najważniejszą odmianą jest attyka balustradowa i arkadowa;
3) attyki grzebieniowe, złożone najczęściej z cokołu (fryzu) oraz z grzebienia (koronki) z szeregiem zębów;
4) attyki szczytowe, złożone z rzędu szczycików.

balkon
balkon

nadwieszony, otwarty element arch., wysunięty przed lico ściany zewn. budynku, pełniący rolę użytkową (zwykle jako miejsce przeznaczone do oglądania widoków dla jednej lub kilku osób) i dekoracyjną.

blenda
blenda

ślepy otwór, płytka wnęka w murze, w formie arkady lub okna; zwykle stosowana w elewacjach jako motyw dekor., rzadziej w celu odciążenia ściany

elewacja
elewacja

lico budynku, jedna z zewnętrznych jego ścian wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami.

fasada
fasada

frontowa ściana lub elewacja budynku.

fronton
fronton

przyczółek, szczyt w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi; jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsem, nosi nazwę tympanonu.

fryz
fryz

1. w architekturze: środkowa część belkowania;
2. ornament w postaci poziomego pasa, zdobiący np. ściany, naczynia; fryz arkadowy - fryz w postaci arkady.

gzyms
gzyms

architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany.

kolumna
kolumna

pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.

kruchta
kruchta

przedsionek kościoła, poprzedzający wejście główne, czasem także boczne do naw.

lizena
lizena

płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastra bez głowicy i na ogół bez bazy.

loggia
loggia

pomieszczenie otwarte na zewnątrz, zwykle przesklepione, usytuowane zazwyczaj w elewacji budynku na całej jej szerokości lub na krótszym odcinku, na jego narożu, na parterze lub piętrze, zamknięte kompozycyjnie i niebędące ciągiem komunikacyjnym, służące gł. jako miejsce dla wypoczynku i widokowe.

mozaika
mozaika

technika dekor. zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na układaniu wzoru z drobnych, różnego kształtu barwnych kamieni, szkła i ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu (świeża zaprawa wapienna, cement, mastyks).

nisza
nisza

najczęściej prostokątne lub półokrągłe, zamknięte półkoliście górą wgłębienie w murze, o charakterze dekoracyjnym, często przesklepione konchą, zwieńczone małymi frontonami trójkątnymi, półokrągłymi lub odcinkiem gzymsu, ujęte w kolumienki albo pilastry. Przeznaczone czasem dla ustawienia rzeźby figur.

pilaster
pilaster

piaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekorujący rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp.

portal
portal

ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.

portyk
portyk

(łac. porticus) - zewnętrzna część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, sięgających jednej lub dwu kondygnacji, osłaniająca najczęściej gł. wejście, często (w architekturze nawiązującej do antyku) zwieńczona trójkątnym frontonem; wysunięta ku przodowi lub wgłębiona (portyk wgłębny).

porządek architektoniczny
porządek architektoniczny

system konstrukcyjno‑dekoracyjny, którego elementy, o określonym kształcie i sposobie dekoracji, są powiązane określonymi proporcjami obliczanymi za pomocą modułów, najbardziej znane podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się w starożytności, w Grecki gdzie wykształciły się trzy podstawowe porządki: dorycki, joński, koryncki, które można rozpoznać po kształcie kapiteli kolumn, rzymianie zmodyfikowali greckie porządki oraz wprowadzili porządek toskański i kompozytowy.

przęsło
przęsło

1) we wnętrzu budowli przestrzeń między parą podpór dźwigających odrębną konstrukcyjnie część sklepienia; 2) wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału pionowego część płaszczyzny elewacji (p. ścienne).

przyczółek
przyczółek

patrz: fronton

relief
relief

kompozycja rzeźb, wydobyta z płaszczyzny płyty kamiennej, drewnianej lub metalowej, z pozostawieniem w niej tła; przeznaczona do oglądania wyłącznie od frontu; uzyskana techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp.

ryzalit
ryzalit

występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim organiczną całość.

sterczyna
sterczyna

pionowy, wieńczący element dekoracji arch., np. pinakiel, mały obelisk itp.

szczyt
szczyt

dekoracyjne, oparte o kształt trójkąta zwieńczenie elewacji budynku lub jego fragmentów (najczęściej ryzalitów portali, otworów okiennych).

westybul
westybul

(franc. vestibule, z łac. uestibulum) - przedsionek w niektórych typach budowli.

wieża
wieża

budowla lub wyodrębniona część innej budowli na planie koła, owalu, wieloboku lub prostokąta, której wysokość jest wyraźnie zaakcentowana w stosunku do szerokości podstawy.

witraż
witraż

1) kompozycja wykonana z barwnego szkła okiennego, figur, lub ornamentowana; złożona z kawałków szkła łączonych ramkami ołowianymi (zwanymi dwutówkami) i osadzanych między żelaznymi sztabami, dzielącymi je na kwatery, stanowi wypełnienie otworu okiennego; (…)
2) technika malarska zaliczana do malarstwa monumentalnego.

wykusz
wykusz

nadwieszony na zewn. ścianie budowli wielokątny lub czworokątny występ w formie dobudówki przeprutej szerokimi oknami, nakrytej osobnym dachem, poszerzający wnętrze, do którego przylega.

zakrystia
zakrystia

(niem. Sakristei, ze starowi, sacristia, od sacrisła 'sługa kościelny, zakrystian') - boczne pomieszczenie w świątyni chrzęść, przylegające od pn. lub pd. i połączone wejściem z prezbiterium; niekiedy z drugim wejściem od zewnątrz; przeznaczone do przechowywania szat i sprzętów liturgicznych oraz do przygotowywania się kapłanów do odprawiania obrzędów liturgicznych.

mc73460e25700d051_0000000000485

Definicje opracowano na postawie:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury

mc73460e25700d051_0000000000532

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

  • Basista, Jak czytać architekturę, Universitas, Kraków 2012

  • Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

  • C. Davidson Cragoe, Jak czytać architekturę? Najważniejsze informacje o  stylach i detalach, Arkady, Warszawa 2009

  • E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963

  • https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury (dostęp z dnia 31.03.2018)

  • W. Bogusz, Zarys historii architektury, WSiP, Warszawa 1996