Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RpVLAxRksScjg1

Jak swoje dzieła tworzyli abstrakcjoniści?

Piet Mondrian, „Kwitnąca jabłoń”, 1912, Gemeentemuseum, Haga, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

Ważne daty

Początek XX w. – rozwój awangardy

1910 r. – narodziny sztuki abstrakcyjnej

Lata 50. XX wieku – działalność ekspresjonistów abstrakcyjnych

2006 r. – obraz No. 5 1948 Pollocka zostaje sprzedany za 140 milionów dolarów

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RYNSYDARxQSno1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;

6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce.

Nauczysz się

identyfikować sposób w jaki swoje dzieła tworzyli abstrakcjoniści;

rozpoznawać wybrane sylwetki twórców malarstwa abstrakcyjnego;

wymieniać najważniejsze dzieła powstałe w okresie abstrakcjonizmu;

definiować pojęcia: dripping, informel.

Narodziny abstrakcji i jej rodzaje

Na początku XX wieku artyści coraz częściej w swoich dziełach odchodzili od tematyki realistycznej. Nie interesowało ich wyłącznie odzwierciedlanie natury, malowanie portretów. Już pod koniec XIX wieku wielu malarzy sięgało po nowe sposoby wyrażania tematów w swoich dziełach, stosując nowatorskie środki artystyczne. Twórcy XX‑wieczni często wyrażali swoje poglądy na temat sztuki i odczucia świata za pomocą abstrakcjiAbstrakcjonizmabstrakcji. Za pierwsze dzieło abstrakcyjne uważa się Pierwszą akwarelę abstrakcyjną Wasilija Kandinsky'ego z 1910 roku. Artysta namalował luźno rozmieszczone plamy i linie o nieregularnych kształtach, swobodnie rozmieszczając je na całej powierzchni obrazu. Według malarza sztuka powinna pochodzić z wnętrza, najważniejsze jest uczucie. Nie trzeba więc odwzorowywać tego, co istnieje dokoła nas, ale przekazywać to, co czujemy. Z pojęciem odczuwania wiąże się ekspresja, która jest, obok koloru, jedną z najważniejszych cech malarstwa.

R12bJUHd8KBCR1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Wasilija Kandinskiego „Pierwsza akwarela abstrakcyjna”. Grafika przedstawia rozmieszczone plamy i linie o nieregularnych kształtach, różnych kolorach swobodnie położone na całej powierzchni obrazu. Kreski mają wijący kształt i różne kierunki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Obraz jest akwarelą, niektóre z plan ukształtowały się więc w wyniku rozlania na mokrej płaszczyźnie. 2. Malarz nakładał kolory z lekkością, komponując je na całej powierzchni dzieła. 3. Poza plamami pojawia się także kreska o wijącym się kształcie i różnych kierunkach.
Wassily Kandinsky, „Pierwsza akwarela abstrakcyjna”, 1910, Centrum Pompidou, Paryż, Francja, wassilykandinsky.net, CC BY 3.0

Abstrakcję w takiej swobodnej formie, gdzie plamy są nieregularne, swobodne i miękkie określa się abstrakcją niegeometryczną. W drugiej dekadzie XX wieku, holenderski artysta Piet Mondrian wykonał wiele prac, których tematem były drzewa. Wychodząc od wiernego rysunku, stopniowo je upraszczał, uzyskując przedstawienie abstrakcyjne, które zawierało przecinające się łuki i linie, oparte na geometrycznym schemacie. W swoich dalszych poszukiwaniach artysta doszedł do kompozycji opartych na krzyżujących się pionowych i poziomych liniach, a przestrzeń między nimi wypełnił płaską plamą. W taki sposób narodziła się abstrakcja geometryczna. W obrazach Mondriana najczęściej przestrzeń obrazu była wypełniona figurami o zróżnicowanych polach, podzielonych czarnymi liniami. Swoje dzieła upraszczał i ograniczał zarówno liczbę pól, jak i kolorów, stosując najczęściej barwy podstawowe, kładzione na szarym lub białym tle.

R1PQOxxOoQNtF1
Piet Mondrian, „Czerwone drzewo”, 1909, Gemeentemuseum, Haga, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RTm9XqHzb6S8u1
Piet Mondrian, „Szare drzewo”, 1911, Gemeentemuseum, Haga, Holandia, pinimg.com, CC BY 3.0
RpVLAxRksScjg1
Piet Mondrian, „Kwitnąca jabłoń”, 1912, Gemeentemuseum, Haga, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RPgKEc415IZ3x1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Pieta Mondriana, „Kompozycja z czerwonym, niebieskim i żółtym”. Na obrazie widać duży czerwony kwadrat zajmujący 2/3 powierzchni z jednym z wierzchołków w górnym prawym rogu. Po lewej stronie są trzy prostokąty: dwa w kolorze biały i jeden dolny w kolorze niebieskim. Pod kwadratem jest prostokąt o długości boku równej 4/5 długości boku kwadratu. Pozostałą część stanowią małe prostokąty jeden pod drugim w kolorze białym i żółtym. Figury są oddzielone od siebie czarną kreską. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W obrazie znajdują się figury w trzech kolorach podstawowych na białym tle: czerwona, niebieska i żółta. 2. Płaskie pola barwne podzielone są krzyżującymi się pod kątem prostym, czarnymi liniami. 3. Obraz nie jest ograniczony z żadnej strony – posiada kompozycję otwartą.
Piet Mondrian, „Kompozycja z czerwonym, niebieskim i żółtym”, Muzeum Narodowe w Belgradzie, Serbia, wikimedia.org, domena publiczna

W tym samym czasie własną koncepcję malarstwa abstrakcyjnego stworzył Kazimierz Malewicz. W 1914 roku namalował obraz zatytułowany Czarny kwadrat na białym tle. Na białym tle obrazu znalazł się czarny czworokąt. Artysta uważał, że w tej pracy jest najważniejsza forma. Barwie nadał rangę czystego odczuwania, odrzucił tradycyjne środki ekspresji, uprościł kształty, doprowadzając abstrakcję do granic przedstawialności. Malewicz jest twórcą teorii zwanej suprematyzmem, którego podstawą jest czyste, niczym nieskażone odczucie.

R7dY4EVA4ICkS1
Ilustracja przedstawia obraz Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”. Na obrazie jest czarny kwadrat na białym tle. Kwadrat ma jedną krawędź lekko przesuniętą. Kwadrat umieszczony jest w centrum obrazu i pokrywa większą jego część. Białe tło stanowi ramę kwadratu ale nie jest czystą bielą. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Malarz całkowicie zredukował znane dotąd środki wyrazu i zastąpił je nowymi. 2. Kwadrat wcale nie jest regularny, jest czworobokiem sprawiającym odczucie (wrażenie) kwadratu. 3. Biel nie jest czystą bielą a jedynie tworzy iluzje bieli.
Kazimierz Malewicz, „Czarny kwadrat na białym tle”, 1913-1914, Galeria Tretiakowska, Moskwa, Rosja, wikimedia.org, domena publiczna

Malarstwo abstrakcyjne w II połowie XX wieku

Od około połowy XX wieku, w Stanach Zjednoczonych szczególną popularność zyskała abstrakcja niegeometryczna, która przybrała dwie formy: malarstwa gestu (action painting) oraz malarstwa barwnych płaszczyzn (color field painting). Artyści reprezentujący pierwszą z nich największą wagę przywiązywali do samego aktu twórczego i procesu powstawania dzieła. Gest malarski był podstawowym środkiem wyrazu, który w założeniu miał wyrażać ich emocje. Tak jak inni abstrakcjoniści posiadali potrzebę kreacji artystycznej, subiektywnego przekształcania rzeczywistości zamiast jej naśladowania. W Europie w latach 50. XX wieku rozprzestrzenił się taszyzm, inaczej zwany informelemInformelinformelem (bez formy, bezprzedmiotowy). Akcentowali oni przypadkowość procesu twórczego, podkreślali niekontrolowany charakter malarstwa.

RWFxRZIha3cjV1
Ilustracja przedstawia obraz Willema de Kooninga, „Zamiana". Obraz przedstawia barwne plamy i proste linie. Dominują kolory jasne, a linie najczęściej rysowane są w kolorze czarnym. Wyraźnie widać ślady pędzla. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Malarz operuje szeroką plama barwną, kładzioną w ekspresyjny sposób. Nakłada farbę szybkimi pociągnięciami pędzla, w różnych kierunkach. 2. W obrazie widoczna jest faktura, artysta pozostawia ślady pędzla, kładzie grubą warstwę farby. 3. W obrazie zastosowana została szeroka gama barw – są zarówno kolory czyste i złamane, intensywne i przygaszone, pojawiają się silne akcenty barw podstawowych.
Willem de Kooning, „Zamiana”, 1955, prywatna kolekcja Kenneth C. Griffin. wikimedia.org, domena publiczna

Twórcy abstrakcji uważali, że sposób malowania powinien być szybki, dynamiczny, zawierać jak największy ładunek energii, a tym samym być nacechowanym emocjami i ekspresją. Jaskcon Pollock w swoich dziełach stosował metodę drippinguDrippingdrippingu, polegającą na rozpryskiwaniu i rozlewaniu farby, Ogromnych rozmiarów obrazy rozkładał na podłodze, wylewał na nie wiadra farmy, rozciągał ją kijem lub pędzlem, kapał farbą na powierzchnię płótna, które traktował jak pole do działania.

Rev3L1U8xcJ541
Ilustracja przedstawia obraz Jacksona Pollocka „No. 5”. Na obrazie mamy trzy kolory farby: żółty, brązowy, biały i czarny. Obraz wygląda tak jakby farba była nanoszona poprzez chlapnięcia pędzlem na dzieło. Kolory nakładają się na siebie i przypominają utkane ptasie gniazdo. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Plamy na obrazie tworzą skomplikowany układ przypominający sieć. 2. Malarz wylewał farbę na płótno, pryskał i chlapał kolorami w różnych kierunkach. 3. Najważniejszy dla artysty jest gest, ekspresja.
Jackson Pollock, „No. 5”, 1948 r., kolekcja prywatna, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikipedia.org, domena publiczna

Siła zawarta w kolorze i poszukiwanie wartości barwy to elementy, które wyznaczyły drogę malarzom zaliczanym do nurtu color field painting. Przedstawiciele tego nurtu zacierali kontury wielkich barwnych płaszczyzn, nadawali barwie rangę wiodącego środka stosowanego przez artystę i oddziałującego na odbiorcę. Najbardziej znanym malarzem prezentującym ten nurt jest Mark Rothko, którego dzieła charakteryzowały się ładunkiem emocjonalnym a kolor był dla niego wartością wyrażająca wszelkie uczucia. Malarz potrafił oddać delikatny ruch w płaskich, statycznych obrazach, które dzięki sposobie nałożenia farby pulsowały i drgały.

R102dRpgCP91G1
Ilustracja przedstawia obraz Marka Rothko, „Ziemia i zieleń”. Są to dwa prostokąty umieszczone jeden pod drugim. Górny jest w kolorze czerwonym, a dolny ciemnym zielonym. Kolory nie są jaskrawe, a wyglądają na zabrudzone. Każdy z prostokątów ma nieregularną ramkę w kolorze niebieskim. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Malarz zatarł granice pomiędzy kolorami, powodując płynność przechodzenia barw. 2. W plamach barwnych artysta zastosował kilka warstw, nakładanych przeźroczysta powłoką farby. 3. Silny akcent czerwieni został przygaszony przez czerń i szarość.
Mark Rothko, „Ziemia i zieleń”, 1955, Museum Ludwig Cologne, wikiart.org, CC BY 3.0
RidCJWLhZdKmW1
Wystawa Marka Rothko, Foto: Monika Bajkowska, mat.prasowe MNW, dwutygodnik.com, CC BY 3.0

Zadania

RlIA3EgWd7yb6
Ćwiczenie 1
Zaznacz wiek, z którym związane jest powstanie pierwszego dzieła abstrakcyjnego. Możliwe odpowiedzi: 1. W XXI wieku, 2. W XX wieku, 3. W XIX wieku
classicmobile
Ćwiczenie 2
Rn5dGi2DrCKq51
Przyjrzyj się wybranym reprodukcjom obrazów polskich twórców i dopasuj prace do ich autora/autorki. Możliwe odpowiedzi: Dzieło 1: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky, Dzieło 2: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky, Dzieło 3: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RJJiJtLB9ydXrmabc6f2515f9a0209_00000000000051
Ćwiczenie 3
Przyjrzyj się wybranym reprodukcjom obrazów polskich twórców i dopasuj prace do ich autora/autorki. Możłiwe odpowiedzi: Dzieło 1: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky, Dzieło 2: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky, Dzieło 3: Mark Rothko, 2. Kazimierz Malewicz, 3. Wasilij Kandinsky.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
RZJzzerRkF8LU1
Przyporządkuj definicje do podanych określeń. Action painting: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu. Abstrakcjonizm: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu. Informel: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R1VVSPkq8aNV2mabc6f2515f9a0209_00000000000061
Ćwiczenie 5
Przyporządkuj definicje do podanych określeń. Action painting: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu. Abstrakcjonizm: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu. Informel: Możliwe odpowiedzi: 1. nurt w sztuce abstrakcyjnej, którego twórcy podkreślali przypadkowość procesu artystycznego. 2. nurt w sztuce XX wieku, który zakładał odejście od jakichkolwiek form naśladowania rzeczywistości. 3. malarstwo gestu.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 6
Rv0ObVMlnaPTd1
Przyjrzyj się ilustracji dzieła. Jaki rodzaj malarstwa prezentuje? Możliwe odpowiedzi: 1. Abstrakcja geometryczna, 2. Informel, 3. Dripping. Ilustracja przedstawia obraz, na którym widać plamy farby w kolorach żółtym, pomarańczowym białym i zgniłej zieleni. Część plam to zaschnięta, odrapana farba. Plamy są różnej wielkości i o różnym kształcie.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania

Wyjaśnij termin informel.

classicmobile
Ćwiczenie 7
R1JmVt2MxhEUy1
Zaznacz cechy właściwe dla poniższego dzieła. Możliwe odpowiedzi: 1. Brak centrum kompozycyjnego, 2. Geometryzacja, 3. Swobodne plamy barwne. Ilustracja przedstawia obraz, na którym widać nieregularnie pozostawione plamy wykonane pędzlem. Pociągnięcia są nieregularne. Połowa obrazu ma kolor czerwony na którym są pociągnięcia pędzlem w różnych barwach. Druga część to pociągnięcia pędzlem o różnych barwach i wielkości.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania

Wymień znanych malarzy abstrakcyjnych w II połowie XX wieku.

classicmobile
Ćwiczenie 8
RUhSgqisWwnJn1
Do obrazów dobierz zbiór właściwych dla nich cech. Dzieło 1: Możliwe odpowiedzi: 1. swoboda kształtów, wąska gama kolorystyczna, 2. płynna linia, szeroka gama kolorystyczna, 3. geometryzacja, brak wyraźnej struktury farby. Dzieło 2: Możliwe odpowiedzi: 1. swoboda kształtów, wąska gama kolorystyczna, 2. płynna linia, szeroka gama kolorystyczna, 3. geometryzacja, brak wyraźnej struktury farby. Dzieło 3: Możliwe odpowiedzi: 1. swoboda kształtów, wąska gama kolorystyczna, 2. płynna linia, szeroka gama kolorystyczna, 3. geometryzacja, brak wyraźnej struktury farby. Pierwsze zdjęcie przedstawia obraz w odcieniach szarości. Wygląda to jak szara farba wielokrotnie rozlana na białym tle. Drugie zdjęcie to obraz składający się z kilku prostokątów umieszczonych jeden pod drugim i jeden obok drugiego. Prostokąty są w różnych kolorach, które wyglądają na lekko zabrudzone. Trzecie zdjęcie to plamy o intensywnych, różnych kolorach. Dominuje zieleń i jego odcienie. Plamy są zaokrąglone.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania

O jakim pojęcia mowa: charakterystyczna dla sztuki XX wieku tendencja polegająca na rezygnacji z odtwarzania rzeczywistości i posługiwaniu się formami plastycznymi powstałymi z połączenia figur geometrycznych, kompozycji kolorowych płaszczyzn i plam?

RXD7c2Cdwyh7P
Ćwiczenie 9
O jakim pojęciu jest mowa w definicji? Metoda twórcza opracowana przez Jacksona Pollocka, polegająca na wylewaniu na płótno farby prosto z przedziurawionej puszki to Tu uzupełnij
Polecenie 1

Inspirując się twórczością Jacksona Pollocka, stwórz własne dzieło wykonane techniką drippingu. Możesz to tego celu wykorzystać farby akrylowe lub temperowe, plakatowe, płótno lub kartkę papieru w formacie A3.

mabc6f2515f9a0209_0000000000005
mabc6f2515f9a0209_0000000000006
mabc6f2515f9a0209_0000000000007

Słownik pojęć

Abstrakcjonizm
Abstrakcjonizm

charakterystyczna dla sztuki XX wieku tendencja polegająca na rezygnacji z odtwarzania rzeczywistości i posługiwaniu się formami plastycznymi powstałymi z połączenia figur geometrycznych, kompozycji kolorowych płaszczyzn i plam.

Dripping
Dripping

metoda twórcza opracowana przez Jacksona Pollocka, polegająca na wylewaniu na płótno farby prosto z przedziurawionej puszki.

Informel
Informel

awangardowa tendencja w sztukach plastycznych, polegająca na wykorzystywaniu przypadku w procesie tworzenia dzieła sztuki.

Malarstwo gestu
Malarstwo gestu

gatunek malarstwa współczesnego, który największy nacisk kładzie na proces powstawania dzieła. Inaczej: action painting.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

https://sjp.pl/

http://www.magazynsztuki.pl/

Galeria dzieł sztuki