Jak wyczarować muzykę z powietrza - instrumenty dęte blaszane
Jak wyczarować muzykę z powietrza - instrumenty dęte blaszane
Jak wyczarować muzykę z powietrza - instrumenty dęte blaszane
Źródło: online-skills, cc0.
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
R1Bo4zh6EmOVR
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
2) rozpoznaje ze słuchu:
A) brzmienie instrumentów muzycznych
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:
1) instrumentów muzycznych ze względu na źródło dźwięku – nazywa i charakteryzuje je;
Nauczysz się
rozpoznawać słuchem instrumenty dęte blaszane;
rozpoznawać instrumenty dęte blaszane na podstawie zdjęcia;
wskazać różnicę w budowie instrumentów dętych blaszanych i dętych drewnianych.
Jak powstaje dźwięk w instrumentach dętych?
W instrumentach dętych źródłem dźwięku jest drgające powietrze, stąd też inna nazwa tych instrumentów, to aerofonyAerofonyaerofony, od greckiego słowa aeros [czyt.: aeros], oznaczającego powietrze i phoné [czyt.: fone], oznaczającego dźwięk. Wysokość dźwięku w tych instrumentach zależy od długości piszczałki (rury). Im piszczałka dłuższa, tym dźwięk jest niższy i odwrotnie - im krótsza, tym dźwięk instrumentu wyższy. Zależność tę najłatwiej jest zaobserwować w organach piszczałkowych. Barwa dźwięku w instrumentach dętych zależy, m.in. od materiału, z jakiego są wykonane, kształtu, grubości piszczałki, wibratora np. stroikaStroikstroika.
Grać mogą również przedmioty, które z pozoru nie są instrumentami dętymi, ale źródłem dźwięku jest jednak drgające powietrze i dodatkowo nie zawsze zamknięte w piszczałce.
Instrumenty dęte blaszane
Trąbka
R1BRlwzB7IIrp
Ilustracja przedstawia trąbkę. Widoczna jest metalowa rura, skręcona w pętlę. Z jednej strony zakończona kielichowym ustnikiem, a z drugiej rozszerzeniem w kształcie dzwonu.
Prototypem trąbki była rura z kości lub bambusa, którą z czasem zastąpiono rurą metalową. Prostych trąbek używano już w starożytności jako instrumentów sygnałowych i fanfarowych. W toku ewolucji trąbki, rura instrumentu została zwinięta, do pętli dodano trzy rurki z wentylami, które można włączać w obwód instrumentu. W ten sposób trąbka zyskała pełna skalę chromatyczną. Obecnie najbardziej popularną odmianą jest trąbka w stroju B. Do tego czasu występowały różne odmiany instrumentu, przeznaczone do grania w różnych tonacjach. Trąbka posiada kociołkowaty ustnik, a czara głosowa jest wydłużona. Barwę trąbki i innych instrumentów dętych blaszanych można zmieniać za pomocą tłumika.
Polecenie 1
Odpowiedz na pytania: 1. Od kiedy używano trąbek? 2. Czym różniły się pierwsze trąbki od trąbek współczesnych?
Odpowiedz na pytania: 1. Od kiedy używano trąbek? 2. Czym różniły się pierwsze trąbki od trąbek współczesnych?
Odpowiedz na pytania: 1. Od kiedy używano trąbek? 2. Czym różniły się pierwsze trąbki od trąbek współczesnych?
Posłuchaj brzmienia trąbki.
RJFogcoyoEU5A
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Budowa trąbki została przedstawiona bardziej szczegółowo w poniższej prezentacji. Zapoznaj się z nią.
R1CKf8rpGMNwI
Prezentacja 3D pt.: „Co w trąbce piszczy”. W celu obejrzenia animacji należy wcisnąć biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku. Umieszczony na środku okna animacji.
Prezentacja 3D pt.: „Co w trąbce piszczy”. W celu obejrzenia animacji należy wcisnąć biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku. Umieszczony na środku okna animacji.
M‑080‑P3D1
Źródło: Aleksandra Sieja.
Istnieją instrumenty bardzo podobne do trąbki. Są to kornetKornetkornet i skrzydłówkaSkrzydłówkaskrzydłówka. Kornet wywodzi się z rogu pocztowego i jest trochę mniejszy od trąbki.
Kornet
Kornet
R1c1lMYv6SBkl
Ilustracja przedstawia kornet. Widoczny jest instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych, podobny do trąbki.
Skrzydłówka
Skrzydłówka
R1ShsPykdUe7B
Ilustracja interaktywna przedstawia skrzydłówkę. Widoczny jest dęty instrument muzyczny z grupy aerofonów ustnikowych wyposażony w trzy wentyle.
Puzon
Puzon posiada lejkowaty ustnik i szeroką czarę głosową. Składa się z dwóch równoległych rur, połączonych trzecią ruchomą rurą w kształci litery „U”. Ta rura to suwak. Poprzez wsuwanie i wysuwanie suwaka, osiąga się różne wysokości dźwięku, tzn. można grać na puzonie różne melodie. Suwak w puzonie ma jeszcze jedną zaletę, poprzez płynne przesuwanie suwaka można wykonać efektowne glissandaGlissandoglissanda.
RxvTUuOBkJ2om
Ilustracja interaktywna przedstawia puzon. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Ustnik, 2. Czara, 3. Suwak
Ilustracja interaktywna przedstawia puzon. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Ustnik, 2. Czara, 3. Suwak
Polecenie 2
Odpowiedz na pytania: 1. Do czego służy w puzonie suwak? 2. Co oznacza słowo glissando?
Odpowiedz na pytania: 1. Do czego służy w puzonie suwak? 2. Co oznacza słowo glissando?
Odpowiedz na pytania: 1. Do czego służy w puzonie suwak? 2. Co oznacza słowo glissando?
Posłuchaj brzmienia puzonu.
RaeHZVVUpjQ8E
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
Waltornia
Waltornia wywodzi się od rogu zwierzęcego, stąd też nazwa tego instrumentu w wielu językach to róg. Waltornia, tak jak inne dęte, posiada ustnik. Jest to trzykrotnie zwinięta wąska rura, której czara głosowa rozszerza się gwałtownie u wylotu. Wewnątrz zwiniętego okręgu znajdują się trzy rurki z wentylami, dzięki czemu można wydobyć z instrumentu wszystkie dźwięki skali chromatycznej. Barwę waltorni można zmieniać poprzez częściowe zamykanie czary głosowej lub stosowanie tłumika. Skala waltorni jest trochę niższa niż puzonu.
R116HgqDuvasH
Ilustracja przedstawia waltornie. Widoczny jest instrument dęty blaszany w kształcie rogu.
Waltornia, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 3
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest waltornia? 2. Jaki przedmiot był pierwowzorem waltorni?
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest waltornia? 2. Jaki przedmiot był pierwowzorem waltorni?
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest waltornia? 2. Jaki przedmiot był pierwowzorem waltorni?
Posłuchaj brzmienia waltorni.
R5x5gNYI82Dx6
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Tuba
Tuba to instrument najniżej brzmiący wśród dętych blaszanych. Zbudowana jest z długiej, wielokrotnie zwiniętej rury z szeroką czara głosową skierowaną ku górze. Posiada ustnik oraz trzy wentyle, które pozwalają na uzyskanie pełnej skali chromatycznej oraz czwarty wentyl do obniżania całego stroju. Basowa wersja tuby, która owija muzyka to helikonHelikonhelikon, wykorzystywany najczęściej w orkiestrach wojskowych lub marszowych.
RVY4blEQT42cw
Ilustracja przedstawia tubę. Widoczna jest długa rura rozpoczynająca się ustnikiem, wielokrotnie zwinięta, rozszerzająca się stożkowo i zakończona czarą głosową.
Tuba, online-skills, CC BY 3.0
Polecenie 4
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest tuba? 2. Co to jest helikon?
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest tuba? 2. Co to jest helikon?
Odpowiedz na pytania: 1. Z czego wykonana jest tuba? 2. Co to jest helikon?
Posłuchaj brzmienia tuby.
R1N3AO6GFl7y0
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Podsumowanie
Instrumenty dęte dzielą się na dwie grupy: dęte blaszane, o których uczysz się na dzisiejszej lekcji i dęte drewniane. Jaka jest więc między nimi różnica?
O podziale decyduje przede wszystkim ustnik i budowa, a nie zawsze materiał, z jakiego są wykonane, np. współczesne flety są wykonane z metalu, a należą do grupy dętych drewnianych. Podobnie saksofon, mimo metalowej rury jest również instrumentem dętym drewnianym. Pierwotnie wszystkie dęte drewniane były wykonywane z drewna. Dęte drewniane dodatkowo dzielą się na wargowe i stroikowe. W wargowych strumień powietrza kierowany jest na wargę, natomiast w stroikowych, to stroik powoduje drgania powietrza, stroik jest wykonany z drewna. Stąd też wspomniany wcześniej saksofon należy do grupy dętych drewnianych, ponieważ jest zbudowany wg zasad konstrukcyjnych tej grupy instrumentów - posiada stroik oraz klapy.
W większości instrumentów dętych blaszanych, o wysokości dźwięku decydują nie klapy, tak jak w instrumentach dętych drewnianych, a wentyle lub suwak. Dźwięk w dętych blaszanych powstaje poprzez drgania warg muzyka w zetknięciu z odpowiednio ukształtowanym ustnikiem.
Wskaż nazwę elementu trąbki, przedstawionego na ilustracji.
Wskaż nazwę elementu trąbki, przedstawionego na ilustracji.
Wskaż nazwę elementu trąbki przedstawionego na ilustracji.
wentyle
suwak
ustnik
czara głosowa
RwTy8LFwCcjiX
Ćwiczenie 3
Wskaż na grafice puzonu suwak.
Wskaż na grafice puzonu suwak.
Wskaż na grafice puzonu suwak.
□
□
□
RSD4JRcRXVqM8
Ćwiczenie 4
Połącz w pary teksy z ilustracjami.
Połącz w pary teksy z ilustracjami.
Ćwiczenie 5
Posłuchaj ponownie brzmienia poniższych instrumentów, a następnie odpowiedz na pytanie.
RJFogcoyoEU5A
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
R1N3AO6GFl7y0
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
R5x5gNYI82Dx6
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
R5AW0XVUByEFO
Który z wysłuchanych instrumentów dętych blaszanych gra najwyższe dźwięki, a który najniższe? Możliwe odpowiedzi: 1. Trąbka gra najwyższe, tuba najniższe., 2. Waltornia gra najwyższe, trąbka najniższe., 3. Tuba gra najwyższe, waltornia najniższe.
Który z wysłuchanych instrumentów dętych blaszanych gra najwyższe dźwięki, a który najniższe?
Trąbka gra najwyższe, tuba najniższe.
Waltornia gra najwyższe, trąbka najniższe.
Tuba gra najwyższe, waltornia najniższe.
RwYkCKqxQ6i4Q
Ćwiczenie 6
Zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. W instrumentach dętych źródłem dźwięku jest drgające powietrze., 2. Prototypem trąbki była rura z kości lub bambusa., 3. Puzon posiada lejkowaty ustnik i wąską czarę głosową., 4. Waltornia wywodzi się od rogu zwierzęcego.
Zaznacz zdania prawdziwe.
W instrumentach dętych źródłem dźwięku jest drgające powietrze.
Prototypem trąbki była rura z kości lub bambusa.
Puzon posiada lejkowaty ustnik i wąską czarę głosową.
Waltornia wywodzi się od rogu zwierzęcego.
RX9aMfIpMVAhn
Ćwiczenie 7
Uzupełnij zdanie. Tuba to instrument: Tu uzupełnij brzmiący wśród dętych blaszanych.
Uzupełnij zdanie. Tuba to instrument: Tu uzupełnij brzmiący wśród dętych blaszanych.
Uzupełnij zdanie.
Tuba to instrument .................. brzmiący wśród dętych blaszanych.
Słownik pojęć
Aerofony
Aerofony
grupa instrumentów muz., w których źródłem dźwięku jest drgający słup powietrza, pobudzony odpowiednim zadęciem (instrumenty dęte). Wysokość dźwięku jest zależna od długości słupa powietrza w przewodzie instrumentu, a barwa brzmienia — od kształtu przewodu, materiału oraz sposobu zadęcia; zmianę wysokości dźwięku uzyskuje się przez: otwieranie i zamykanie otworów bocznych (instrumenty dęte drewniane), przedłużanie rury (suwak w puzonie, wentyle w innych instrumentach dętych blaszanych), zmianę ciśnienia powietrza (trąbka fanfarowa), w aerofonach klawiszowych (organy) przez włączanie piszczałek różnej długości; aerofony dzielą się na: zaopatrzone w ustnik, w stroik i o zadęciu wargowym.
Glissando
Glissando
płynne przejście od jednego dźwięku do drugiego.
Helikon
Helikon
instrument dęty blaszany z grupy aerofonów ustnikowych (aerofony).
Instrument dęty
Instrument dęty
instrument muzyczny, w którym źródłem dźwięku jest drgający wewnątrz instrumentu - słup powietrza. Instrumenty dęte nazywane są inaczej aerofonami.
Instrument dęty blaszany
Instrument dęty blaszany
instrument dęty, którego ustnik, a w większości przypadków także cały instrument, wykonany jest z metalu. Przykłady: trąbka, róg, puzon, tuba i ich odmiany.
Instrument dęty drewniany
Instrument dęty drewniany
instrument dęty, w którym częścią wywołującą drgania jest drewniany stroik, bądź krawędź, o którą rozpraszany jest strumień powietrza. Sam instrument może być wykonany z dowolnego materiału, np. drewna, metalu lub tworzywa sztucznego. Przykłady: flet, klarnet, obój, fagot, saksofon i ich odmiany.
Instrument dęty klawiszowy
Instrument dęty klawiszowy
instrument dęty, w którym powietrze tłoczone jest za pomocą miecha lub innego urządzenia, sterowany przy pomocy klawiatury. Przykład organy.
Kornet
Kornet
instrument dęty blaszany, podobny do trąbki.
Puzon
Puzon
instrument dęty blaszany o niskiej skali. Brak wentyli zastępuje tak zwany suwak.
Skrzydłówka
Skrzydłówka
rodzaj dętego instrumentu muzycznego.
Stroik
Stroik
płytka trzcinowa w niektórych aerofonach lub metalowa blaszka w idiofonach dętych.
Trąbka
Trąbka
mały instrument dęty blaszany o barwie jasnej, metalicznej, o najwyższej skali w grupie instrumentów blaszanych.
Tuba
Tuba
jeden z największych instrumentów dętych blaszanych, posiadający niską skalę.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk trąbki.
RaeHZVVUpjQ8E
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk puzonu.
R5x5gNYI82Dx6
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony dźwięk waltorni.
R1N3AO6GFl7y0
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię z nutami. Po zaznaczeniu kursorem myszy grafiki, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzone brzmienie tuby.
Bibliografia
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
