Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Istnieją mapy, na których wysokości zaznacza się za pomocą nie tylko poziomic, ale i odpowiednich barw. Jeśli przyjrzymy się takiej mapie, to zobaczymy, że niektóre obszary zaznaczone są różnymi odcieniami zieleni. Ponadto są jeszcze obszary oznaczone na żółto i czerwono. Dlaczego tak się dzieje? Ma to związek z ukształtowaniem terenu w różnych rejonach naszego kraju oraz z ich wysokością nad poziomem morza.

Już wiesz
  • jakie są elementy krajobrazu;

  • co to jest wysokość bezwzględna;

  • jakie istnieją formy terenu.

Nauczysz się
  • opisywać ukształtowanie terenu;

  • podawać cechy charakterystyczne nizin, wyżyn i gór;

  • rozróżniać góry niskie, średnie i wysokie.

iedYcA4Wgm_d5e169

1. Co to jest mapa hipsometryczna?

Podczas jazdy na rowerze łatwo zauważyć, że czasem jest nam dość ciężko, gdy jedziemy pod górę, a innym razem – łatwo, kiedy z niej zjeżdżamy. Wiemy już, że na niektórych mapach istnieją linie – poziomice – łączące punkty leżące na tej samej wysokości. Na mapach hipsometrycznychmapa hipsometrycznamapach hipsometrycznych obszary położone między poziomicami zaznacza się określonymi kolorami. W legendzie mapy hipsometrycznej zawsze znajduje się informacja, jaki przedział wysokości oznacza każda z użytych barw. Na podstawie wysokości bezwzględnejukształtowania powierzchni można wyróżnić główne jednostki ukształtowania powierzchni: niziny, wyżyny i góry.

RElGjQ054O3Uf1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iedYcA4Wgm_d5e205

2. Niziny

NizinynizinyNiziny to obszary o wysokości bezwzględnej od 0 do 300 m n.p.m. i równinnej, falistej lub pagórkowatej powierzchni. Różnice wysokości względnych na nizinach rzadko przekraczają 60 m. Na mapach hipsometrycznych obszary nizinne oznaczone są różnymi odcieniami zieleni. Niziny są różnorodne: mogą być płaskie lub pagórkowate.

Polecenie 1

Korzystając z mapy hipsometrycznej, wskaż niziny na obszarze Polski. W której części kraju jest ich najwięcej?

Ciekawostka

Istnieją niziny położone poniżej poziomu morza – są to depresjedepresjadepresje. W Polsce depresje występują niedaleko ujścia Wisły do morza, na terenie Żuław Wiślanych. W najniżej położonym punkcie Polski teren znajduje się niemal 2 m poniżej poziomu morza. Depresja nie zostaje zalana wodami dzięki temu, że w naturalny sposób (albo w wyniku działań człowieka) oddzielona jest od morza fragmentami wyżej położonego lądu.

RTZwt0AaA6Phs1
W okolicy wsi Raczki Elbląskie znajduje się najniżej położony punkt Polski (1,8 m p.p.m.)
iedYcA4Wgm_d5e257

3. Wyżyny

WyżynywyżynyWyżyny to obszary, które spełniają dwa warunki:

  • ich wysokość bezwzględna przekracza 300 m n.p.m.,

  • różnice wysokości względnej nie przekraczają 300 m.

Wyżyny mają zwykle bardziej urozmaiconą powierzchnię od nizin – może być ona równinna, ale częściej jest falista lub pagórkowata (np. Góry Świętokrzyskie zalicza się do wyżyn!). Granica między nizinami a wyżynami jest niewyraźna, najczęściej jedna forma przechodzi płynnie w drugą.

Ważne!

W Polsce niekiedy za wyżyny uważa się obszary leżące już powyżej 200 m n.p.m. Dlatego na mapach hipsometrycznych Polski tereny położone powyżej tej wysokości zaznaczone są już kolorem żółtym.

iedYcA4Wgm_d5e310

4. Góry

GórygóryGóry to obszary o wysokości bezwzględnej powyżej 300 m n.p.m., gdzie wysokości względne przekraczają 300 m. Wyróżniamy góry niskie, średniewysokie.

Cechy gór niskich, średnich i wysokich

Góry niskie (zaliczane do wyżyn)

Góry średnie

Góry wysokie

Wysokości bezwzględne

rzadko przekraczające 600 m n.p.m.

do ok. 1600 m n.p.m.

w Polsce do 2499 m n.p.m.

Wysokości względne

rzadko przekraczające 300 m

znacznie przekraczające 300 m

znacznie przekraczające 300 m

Rzeźba terenu

łagodne stoki, płaskie wierzchołki i szerokie, płytkie doliny rzek

strome stoki i łagodne wierzchołki szczytów, często głębokie doliny rzek

strome stoki, ostre wierzchołki szczytów, głębokie doliny rzek z bardzo stromymi zboczami

Przykłady

Góry Świętokrzyskie

Sudety, Beskidy, Bieszczady

Tatry

iedYcA4Wgm_d5e357

Podsumowanie

  • Jednostki ukształtowania terenu wyróżnia się na podstawie wysokości bezwzględnej i różnic wysokości względnych.

  • Niziny to obszary o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m.

  • Wyżyny to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i wysokościach względnych nieprzekraczających 300 m.

  • Góry to obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m. i różnicach wysokości względnych powyżej 300 m.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Znajdź na mapie hipsometrycznej Polski krainy geograficzne zaliczane do nizin, wyżyn, gór wysokich i gór średnich.

Polecenie 2.2

Wyjdź na otwartą przestrzeń w najbliższej okolicy i przyjrzyj się ukształtowaniu terenu. Zdecyduj, czy teren jest równinny czy pagórkowaty.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuiDjrB2gqYXRzeźbiarze krajobrazu
Nie każda skała jest twardaii7AH4XJdfNie każda skała jest twarda

iedYcA4Wgm_d5e439

Słowniczek

depresja
depresja

obszar lądu położony poniżej poziomu morza

góry
góry

obszary o wysokości powyżej 300 m n.p.m., gdzie między szczytami i dolinami jest więcej niż 300 m różnicy wysokości

mapa hipsometryczna
mapa hipsometryczna

mapa, na której odwzorowano ukształtowanie powierzchni terenu, nanosząc poziomice i określone barwy między nimi

niziny
niziny

obszary położone na wysokościach od 0 do 300 m n.p.m.

wyżyny
wyżyny

obszary położone powyżej 300 m n.p.m. z niewielkimi różnicami wysokości względnych

iedYcA4Wgm_d5e547

Zadania

Ćwiczenie 1
RFWlQZib5TmXA1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RupwETHJwyNzx1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1ZhkUVeDvgZW1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1CdSNPoKO0hb1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1HhfORiqIQiQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.