Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R5LceyFywv2xd1
Ilustracja przedstawia dwa zeszyty nut, na których leży instrument strunowy - chitarrone. Tytuł lekcji: Kalendarium epoki. Barok

Kalendarium epoki. Barok

Ważne daty

1600Euridice Jacopa Periego, Euridice Giulia Cacciniego, Przedstawienie o duszy i ciele Emilia de Cavalieriego

1605V Księga madrygałów Claudia Monteverdiego (pierwsza przeznaczona na głos i basso continuo)

1607Orfeusz Claudia Monteverdiego

1626 – pierwsze przedstawienie operowe w Polsce

1637 – pierwszy publiczny teatr (San Cassiano w Wenecji)

1642Koronacja Poppei Claudia Monteverdiego

1689Dydona i Eneasz Henry’ego Purcella

1722Traktat o harmonii Jeana Philippe’a Rameau, pierwszy zeszyt Das Wohltemperiente Klavier Jana Sebastiana Bacha

1724Pasja wg św. Jana Jana Sebastiana Bacha

1725Cztery pory roku Antonia Vivaldiego

1729Pasja wg św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha

1742Mesjasz Georga Friedricha Haendla

1749Sztuka fugi Jana Sebastiana Bacha, Muzyka sztucznych ogni Georga Friedricha Haendla

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1CsFmlCTVe3d1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

5. Barok. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:

b) działalność Cameraty florenckiej i narodziny opery,

c) szczyt rozwoju polifonii związany z twórczością J.S. Bacha,

2) omawia cechy wybranych form muzycznych (fuga,Fugafuga, preludium, toccata, suita i partita, tańce: menuet, gawot; koncert, concerto grosso, sonata barokowa, uwertura, opera, oratorium, pasja, kantata);

4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin);

6) zna pojęcia: system dur‑moll, polifonia imitacyjna, bas cyfrowany (basso continuo), kontrapunkt, forma ewolucyjna, orkiestra barokowa, improwizacja, forma wariacyjna, ostinato, system równomiernie temperowany, bel canto.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1) zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

2) nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji uzasadniając swoją wypowiedź;

3) zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;

5) rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną;

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1) wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata itp.) i/lub pisemnej (np. esej, referat itp.) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;

3) interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

określać ramy czasowe baroku i przyporządkować daty do istotnych wydarzeń z zakresu dziejów powszechnych i historii muzyki;

wskazywać daty życia Antonio Vivaldiego, przedstawiać zarys jego życiorysu, opisać jego twórczość koncertową, wymieniać najważniejsze cykle koncertów i charakteryzować koncerty z cyklu Cztery pory roku;

wskazywać daty życia Georga Friedricha Haendla, przedstawiać zarys jego życiorysu, opisać jego twórczość wokalno‑instrumentalną, charakteryzować jego oratoria, z szczególnym uwzględnieniem oratorium Mesjasz;

wskazywać daty życia Jana Sebastiana Bacha, przedstawiać zarys jego życiorysu, opisać jego twórczość, wymienić najważniejsze kompozycje, charakteryzować niedokończony zbiór Kunst der Fuge;

definiować pojęcia: basso continuo, fuga, kanon, kontrapunkt, libretto, madrygałMadrygałmadrygał, melizmatMelizmatmelizmat, monodia akompaniowana, muzyka programowa.

Barok w muzyce

RepT1jC6W4Vfr1
Klaes Moleaner „Muzyka baroku”, barok.com.pl, CC BY 3.0

Jak zapewne pamiętacie, barok to epoka przypadająca na okres od końca XVI do XVIII w. Za ramy czasowe baroku w muzyce uznaje się tradycyjnie rok 1600 (miały bowiem wtedy miejsce wykonania pierwszych oper, po raz pierwszy pojawił się też termin basso continuoBasso continuobasso continuo) oraz rok 1750 (śmierć najwybitniejszego kompozytora epoki, Jana Sebastiana Bacha).

Za chwilę przyjrzymy się najważniejszym – z perspektywy historii muzyki – wydarzeniom baroku.

Rok 1600: Narodziny epoki

RhP1pf3LaGqn51
Jacopo da Empoli, „Małżeństwo Marii Medycejskiej i Henryka IV”, wikipedia.org, CC BY 3.0

W roku 1600 we Florencji księżniczka włoska Maria Medycejska poślubiła francuskiego króla Henryka IV. Kulminację wielodniowych uroczystości weselnych stanowił dramat muzyczny Euridice Jacopa Periego do libretta Ottavia Rinucciniego. Sztuka przedstawiała dzieje mitologicznej pary kochanków i moc potęgi muzyki (piękno gry i śpiewu Orfeusza było w stanie wzruszyć nawet bogów podziemia i ocalić Eurydykę od śmierci). Nowatorstwo dzieła polegało na odmiennej niż w renesansie relacji między melodią śpiewaną (tzw. monodią akompaniowanąMonodia akompaniowanamonodią akompaniowaną) a partią instrumentalną. Instrument nie zdwajał bowiem głosu ani nie dopełniał polifonicznej konstrukcji, lecz tworzył dla niego akordowy akompaniament – basso continuoBasso continuobasso continuo (termin ten po raz pierwszy pojawił się właśnie w przedmowie do Eurydice). Z powyższych powodów Euridice przez wielu historyków uznawana jest za pierwszą w dziejach muzyki operę. W roku 1600 odegrano także Przedstawienie o duszy i ciele Emilia de Cavalieriego. Utwór o tematyce religijnej pod względem muzycznym przypominał Euridice. Wielu badaczy uznaje ten moment za narodziny oratorium.

Rok 1607: sukces Orfeusza Claudia Monteverdiego

Rjze0idREAH0J1
Claudio Monteverdi (1567–1643), wikipedia.org, domena publiczna

W 1607 r. na dworze Gonzagów w Mantui we Włoszech wystawiono operę Opowieść o Orfeuszu (La favola d’Orfeo) Claudia Monteverdiego (1567‑1643) do libretta Alessandra Striggia. Jej znaczną część wypełniała monodia przypominająca Eurudice Jacopa Periego. Charakterystyczny dla baroku styl opowiadający (stile recitativo) Monteverdi zróżnicował na styl wyrażający (stile espressivo) i przedstawiający (stile rappresentativo). Aby spotęgować ekspresję utworu, kompozytor wprowadził liczne melizmatyMelizmatmelizmaty w partiach wokalnych, a także chromatykę i dysonanse. Atrakcyjność Orfeusza dodatkowo podnosiła warstwa instrumentalna – wyjątkowo liczna obsada (36 instrumentalistów) pozwoliła na muzyczne zróżnicowanie przedstawianych w operze światów. Akty pierwszy, drugi i piąty, rozgrywające się na ziemi wśród pasterzy, wykorzystywały brzmienie jaskrawych instrumentów: fletu, skrzypiec, lutni, harfy, chitarrone i klawesynu. Akty trzeci i czwarty, toczone w Hadesie, wyzyskiwały ciemne i złowrogie brzmienia puzonów i kornetów.

R1KdKxSwuH1V31
Ilustracja interaktywna przedstawia chitarrone jest to szarpany instrument muzyczny z grupy chordofonów szarpanych. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Jednym z najbardziej popularnych instrumentów barokowych była chitarrone – instrument strunowy szarpany, stanowiący odmianę lutni., 2. Chitarrone posiadała znacznie dłuższą szyjkę od lutni i nieco mniejszy korpus. Miała struny melodyczne (jedną pojedynczą i pięć podwójnych) oraz basowe (od pięciu do ośmiu). Instrument pozwalał na szerokie możliwości gry akordowej., 3. Chitarrone była często używana jako instrument akompaniujący w utworach wokalnych i kameralnych. Powierzano jej partie basso continuo. Na chitarrone tworzyli m.in. Alessandro Piccinini i Giulio Caccini. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.
Prezentacja chitarrone

Kulminacyjny fragment dzieła stanowiła aria Possente spirto, w której Orfeusz błagał o wpuszczenie do świata zmarłych, choć zgodnie z prawem bogów, żaden z żyjących nie mógł się tam dostać. Ekspresja i kunsztowność arii pozwalała uwierzyć, że bohater przekonał swoim śpiewem nawet bóstwa podziemia.

Powodzenie Opowieści o Orfeuszu było tak ogromne, że książę Mantui, który słyszał operę wielokrotnie na próbach, wydał polecenie, by wystawiać ją jeszcze kilkakrotnie po pierwszym wykonaniu; zlecił też Monteverdiemu przygotowanie oprawy muzycznej na swój ślub (sztuka L’Arianna do libretta Ottavia Rinucciniego, z której zachował się tylko lament Lasciatemi morire).

Za chwilę wysłuchacie arii Possente spirto z opery Opowieść o Orfeuszu oraz lamentu Lasciatemi morire z opery L’Arianna Claudia Monteverdiego. Po zakończeniu odtwarzania wymieńcie się spostrzeżeniami.

Rok 1637: opera jako rozrywka publiczna - teatr San Cassiano w Wenecji

Rs8QeG3tHJ8W81
Afisz sztuki „Achille in Sciro”, wystawionej w weneckim teatrze San Cassiano, wikipedia.org, domena publiczna

W 1637 r. w Wenecji otwarto pierwszą publiczną scenę do wystawiania oper – San Cassiano. Jej działalność zainaugurowano wystawieniem Andromedy Francesca Manellego do libretta Benedetta Ferrariego. Autorzy opery byli także inicjatorami całego przedsięwzięcia – wydzierżawili budynek i zaangażowali wykonawców. Wstęp do teatru był płatny; zróżnicowanie cen pozwalało na obecność także ludzi spoza elity. Wymiernym sukcesem dzieła stał się teraz zysk ze sprzedaży biletów, na który ogromny wpływ mieli zamożni goście z zagranicy, szukający rozrywki w Wenecji zwłaszcza podczas karnawału. W krótkim czasie miasto stało się operową stolicą Europy – jednocześnie działało osiem teatrów, które początkowo wystawiały opery wyłącznie w okresie karnawału, później także wiosną (po Wielkanocy) i jesienią (od początku września do adwentu).

Rok 1725: Cztery pory roku i szczyt popularności Antonia Vivaldiego

Antonio Vivaldi, jeden z najważniejszych kompozytorów barokowych, zwany Il Prete Rosso (Rudy Ksiądz), urodził się w 1678 r. w Wenecji, a zmarł w 1741 r. w Wiedniu. Gry na skrzypcach od najmłodszych lat uczył go ojciec – początkowo cyrulik, później członek orkiestry bazyliki św. Marka w Wenecji. W wieku 25 lat Vivaldi uzyskał święcenia kapałńskie, rozpoczął też pracę jako nauczyciel gry na skrzypcach w sierocińcu dla dziewcząt Ospedale della Pieta, dla którego do końca życia komponował. W roku 1718 wyjechał do Mantui, gdzie dyrygował muzyką świecką na dworze księcia Filipa. W ostatnich latach życia podróżował po Europie, dyrygując wykonaniami swoich dzieł. W 1740 r. wyruszył do Wiednia, gdzie zmarł rok później na nierozpoznaną chorobę.

Antonio Vivaldi zasłynął przede wszystkim jako twórca koncertów, których skomponował prawie 500 (z czego ponad 200 solowych na skrzypce). Tworzone przez niego koncerty utrzymane były w budowie trzyczęściowej (szybka, wolna, szybka) i w znacznej mierze wykorzystywały element wirtuozyjny (szczególnie skrzypcowe, w których stosował szybkie przebiegi po skali, skrajne rejestry, rozległe skoki i arpeggia). Do najbardziej znanych zbiorów koncertów Vivaldiego należą L’Estro Armonico (Harmoniczna inspiracja) op. 3, La Stravaganza op. 4 oraz Il cimento dell'armonia e dell'invenzione (Spór między harmonią a wyobraźnią) op. 8, w którym zawarte są koncerty Cztery pory roku.

Cztery pory roku to cykl czterech trzyczęściowych programowych koncertówProgramowa muzykaprogramowych koncertów skrzypcowych, nawiązujących muzycznie do pór roku. Każdy z koncertów przyporządkowany jest innej porze (1. Wiosna, 2. Lato, 3. Jesień, 4. Zima), do każdego z nich dołączony jest też odpowiedni sonet (stanowiący program utworu). Na tle popularnego w baroku repertuaru programowo‑ilustracyjnego Cztery pory roku wyróżniały się wyjątkową liczbą efektów dźwiękonaśladowczych i pomysłowym malarstwem dźwiękowym. W koncertach zachowano czytelny podział zadań między solistą a orkiestrą – epizody solowe przedstawiały konkretne wydarzenia (wiatr, burza, zawieja śnieżna), zaś fragmenty orkiestrowe stwarzały nastrój.

Za chwilę wysłuchacie trzeciej części koncertu Lato z cyklu Cztery pory roku Antonia Vivaldiego. Wymieńcie się spostrzeżeniami po zakończeniu odtwarzania.

RmEOQnRXe4iC6
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Antonia Vivaldiego. Antonio ma na głowie siwą perukę. Siedzi, w dłoniach ma skrzypce, które oparte są o stolik, na którym leży kartka z nutami. Vivaldi ubrany jest w czerwoną narzutkę, pod tym ma białą koszulę, z wysokim kołnierzem oraz głęboko wyciętym dekoltem. Przy rękawach ma faliste żaboty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Antonio Vivaldi, „Cztery pory roku” - „Lato”, część 3. Kompozycja posiada szybkie tempo. Cechuje się żywiołowym charakterem.
Antonio Vivaldi (1678–1741), elmundo.es, CC BY. 3.0 (ilustracja) | Antonio Vivaldi, „Cztery pory roku” - „Lato”, cz. 3, online-skills, CC BY 3.0 (utwór)

Rok 1742: sukcesy Georga Fredricha Haendla w Anglii - Mesjasz

RBr36EZAwMuGa1
Georg Friedrich Haendel (1685–1759), amazon. com, CC BY 3.0

Georg Friedrich Haendel, jeden z najwybitniejszych kompozytorów baroku, urodził się w 1685 r. w Halle, a zmarł w 1759 r. w Londynie. Haendel pochodził z rodziny bez tradycji muzycznych. Przypadkowy popis jego gry na klawikordzie w wieku dziecięcym miał zrobić takie wrażenie na lokalnym władcy, że ten uprosił ojca młodego Georga Friedricha możliwość edukacji muzycznej chłopca (na co ojciec przystał, pod warunkiem, że chłopiec rozpocznie też studia prawnicze). W 1702 r. Haendel został organistą w kościele w Halle. W późniejszych latach podróżował po Europie. W 1712 r. wyjechał na stałe do Anglii, gdzie stał się nadwornym kompozytorem, nauczycielem dzieci rodziny królewskiej i „mistrzem orkiestry z pensją” towarzystwa Royal Academy od Music. W ostatnich latach życia pisał kompozycje na uroczystości dworskie. Cierpiał na kłopoty ze wzrokiem, który ostatecznie utracił w roku 1752. Zmarł w Wielką Sobotę w roku 1759.

Haendel zasłynął przede wszystkim jako kompozytor muzyki wokalno‑instrumentalnej – oratoriów, oper i kantat. Tworzone przez niego oratoria, określane jako angielskie, były specyficzne w porównaniu z dziełami europejskimi. Przede wszystkim operowały tekstem w języku angielskim (a nie włoskim czy niemieckim). Ogromne znaczenie wyzyskiwały w nich chóry – zdecydowanie bardziej rozbudowane i urozmaicone niż w utworach europejskich, wykorzystujące zmienną fakturę (polifonia/homofonia), wprowadzające fugiFugafugi czy technikę koncertowania. W oratoriach Haendla zauważyć można było też większe znaczenie recytatywów. Podobnie jak oratoria europejskie, zbudowane były one przeważnie z trzech aktów dzielonych na sceny; wyzyskiwały też typowe elementy, jak arie, recytatywy, duety, chóry.

Najsłynniejsze oratorium Haendla to Mesjasz, wykonany po raz pierwszy w Dublinie w 1742 r. LibrettoLibrettoLibretto dzieła, powstałe z zestawienia fragmentów Starego i Nowego Testamentu, to refleksja nad głównymi prawdami wiary chrześcijańskiej (zapowiedź przyjścia Mesjasza; narodziny, śmierć i wniebowstąpienie; wyznanie wiary w zmartwychwstanie i zbawienie ludzi). W Mesjaszu przeważają ustępy chóralne, z których wiele cechuje ogromny patetyzm. Do najsłynniejszych należy Alleluja, w Anglii traktowane niemal jak hymn narodowy. Wiele spośród 16 arii Mesjasza ma brawurowy charakter, uzyskany głównie doborem instrumentów – np. w arii zapowiadającej nadejście Sądu Ostatecznego (The trumpet shall sound) Haendel wprowadza głos basowy z koncertującą trąbką. Istotną rolę w dziele odgrywa typowa dla baroku symbolika tonacji – po symfonii wyrażającej śmierć Jezusa (w tonacji e‑moll) pojawia się tonacja E‑dur, kojarzona z życiem; całość zaś kończy się w tonacji D‑dur, łączonej z wyobrażeniem potęgi i władzy. Mesjasz stał się pierwszym w historii muzyki utworem, który trwale zdobył miejsce w repertuarze i nigdy nie został zapomniany. Począwszy od roku 1750 corocznie wykonywano go w Londynie na zakończenie Wielkiego Postu.

Za chwilę wysłuchacie arii tenorowej Every valley shall be exalted z oratorium Mesjasz Georga Friedricha Haendla. Po zakończeniu odtwarzania wymieńcie się spostrzeżeniami.

Rok 1749: zmierzch baroku - Sztuka fugi Jana Sebastiana Bacha

RcTOpNbkADG8i1
Jan Sebastian Bach (1685–1750), wikipedia.org, domena publiczna

Jan Sebastian Bach uchodzi za największego kompozytora epoki baroku. Urodził się w 1685 r. w Eisenach, a zmarł w 1750 r. w Lipsku. Pochodził z rodziny, której tradycje muzyczne sięgały XVI w. Już od najmłodszych lat kształcił się w grze na skrzypcach, altówce, lutni, organach, klawesynie i klawikordzie. Po śmierci rodziców chłopcem zajął się starszy brat, Johann Christoph. W wieku 15 lat młody Bach był już całkowicie samodzielny – pracował jako sopranista w chórze kościelnym dla chłopców w Lüneburgu, później został skrzypkiem i altowiolistą w kościelnej orkiestrze. Po zakończeniu nauki w gimnazjum w Lüneburgu pracował w Weimarze i Arnstadt, następnie w Mühlhausen i Köthen. Od 1723 r. do śmierci był kantorem w kościele św. Tomasza w Lipsku. Na skutek zaćmy pod koniec życia stracił wzrok. Zmarł w 1750 r. w wyniku wylewu krwi do mózgu.

Jan Sebastian Bach zasłynął jako kompozytor różnorodnych gatunków muzycznych, z wyjątkiem opery – nigdzie tam, gdzie pracował, nie było bowiem na nią zapotrzebowania. Jego dorobek składa się z utworów dramatycznych pełnych złożonej symboliki, a także zbiorów muzyki abstrakcyjnej, opartej na technice wariacyjnej i kontrapunktycznejKontrapunktkontrapunktycznej. Znany jest jako twórca ponad tysiąca kompozycji, w tym kantat religijnych, oratoriów: Oratorium na Boże Narodzenie, Oratorium na Wielkanoc, pasji: Pasja wg św. Jana, Pasja wg św. Mateusza, mszy: Wielka Msza h‑moll, licznych utworów na instrumenty klawiszowe: dwa zeszyty preludiów i fug Das Wohltemperiente Klavier; Wariacje Goldbergowskie i koncertów: Koncerty brandenburskie.

Pracę nad niedokończonym dziełem Kunst der Fuge (Sztuka fugi) BWV 1080 Bach rozpoczął w 1749 r. Kompozycja składa się z 14 fug (zw. contrapuncti), 4 kanonówKanonkanonów dwugłosowych oraz niedokończonej fugi poczwórnej, urwanej po wprowadzeniu trzeciego tematu, bazującego na literach nazwiska twórcy (B A C H). Dzieło to jest przez wielu uważane za szczytowe osiągnięcie techniki polifonicznej – wykorzystuje bowiem różnorodne środki przekształceń tematu, jak inwersja, rak, augmentacja i dyminucja; wprowadza także fugi lustrzane.

Za chwilę wysłuchacie pierwszej fugi (Contrapunctus 1) z niedokończonego zbioru Kunst der Fuge, Fugi C‑dur z pierwszego zeszytu Das Wohltemperiente Klavier, Passacaglii c‑moll BWV 582 oraz Preludium3 partity skrzypcowej E‑dur BWV 1006 Jana Sebastiana Bacha. Po zakończeniu odtwarzania wymieńcie się spostrzeżeniami.

Podsumowanie

Za początek muzycznego baroku uznaje się tradycyjnie rok 1600 (pierwsze opery, pierwsze użycie terminu basso continuo), zaś za koniec rok 1750 (śmierć Jana Sebastiana Bacha).

W roku 1607 w Mantui we Włoszech wystawiono operę Opowieść o Ofeuszu (La favola d'Orfeo) Claudio Monteverdi do libretta Alessandro Striggia. Podstawę dzieła stanowiła monodia akompaniowana. Ekspresja utworu spotęgowana została przez wprowadzenie licznych melizmatów (w partiach wokalnych), chromatyki i dysonansów. Atrakcyjność opery dodatkowo podnosiła warstwa instrumentalna - wyjątkowo liczna obsada (36 instrumentalistów) pozwoliła na muzyczne zróżnicowanie przedstawianych w operze światów. Sukces Orfeusza utorował drogę dalszym przedstawieniom muzycznym.

W roku 1637 w Wenecji otworzono pierwszą publiczną scenę do wystawiania oper - San Cassiano. Jej działalność zainaugurowano wystawieniem Andromedy Francesca Manellego do libretta Benedetta Ferrariego. Wstęp do teatru był płatny; zróżnicowanie cen pozwalało na obecność także ludzi spoza elity. W krótkim czasie w Wenecji pojawiło się siedem innych teatrów, a miasto w krótkim czasie stało się operową stolicą Europy.

W roku 1725 Antonio Vivaldi skomponował cykl czterech programowych koncertów na skrzypce i orkiestrę Cztery pory roku. Każdy z koncertów przyporządkował innej porze roku, do każdego dołączył też odpowiedni sonet (stanowiący program utworu). Kompozycję wyróżnia wyjątkowa liczba efektów dźwiękonaśladowczych i pomysłowe malarstwo dźwiękowe (jak muzyczne naśladowanie wiatru, burzy, zawiei śnieżnej).

W roku 1742 w Dublinie w Anglii wystawiono oratorium Mesjasz Georga Friedricha Haenda. Libretto dzieła, powstałe z zestawienia fragmentów Starego i Nowego Testamentu, to refleksja nad głównymi prawdami wiary chrześcijańskiej. W Mesjaszu przeważają fragmenty chóralne, z których najsłynniejszy - Alleluja - w Anglii traktowany jest niemal jak hymn narodowy. Istotną rolę w dziele odgrywa typowa dla baroku symbolika tonacji. Mesjasz stał się pierwszym w historii muzyki utworem, który trwale zdobył miejsce w repertuarze i nigdy nie został zapomniany.

W roku 1749 Jan Sebastian Bach rozpoczął pracę nad dziełem Kunst der Fuge (Sztuka fugi) BWV 1080. Kompozycja składa się z 14 fug (zw. contrapuncti), 4 kanonów dwugłosowych oraz niedokończonej fugi poczwórnej, urwanej po wprowadzeniu trzeciego tematu bazującego na dźwiękach B A C H. W dziele wykorzystano różnorodne środki przekształceń tematu (inwersja, rak, augmentacja i dyminucja), wprowadzono także fugi lustrzane. Do dnia dzisiejszego Kunst der Fuge stanowi przykład mistrzostwa techniki polifonicznej.

Zadania

RnqjWjOf51FA3
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj daty do odpowiednich wydarzeń. Euridice Jacopa Periego Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742 La favola d’Orfeo Claudia Monteverdiego Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742 teatr San Cassiano w Wenecji Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742 Cztery pory roku Antonia Vivaldiego Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742 Mesjasz Georg Friedrich Haendel Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742 Kunst der Fuge Jan Sebastian Bach Możliwe odpowiedzi: 1. 1725, 2. 1749, 3. 1607, 4. 1637, 5. 1600, 6. 1742
RNEEN2iOC0exZ
Ćwiczenie 2
Wskaż cechy sztuki La favola d’Orfeo Claudia Monteverdiego. Możliwe odpowiedzi: 1. Duża obsada instrumentalna, 2. Rola ekspresji, 3. Niewielkie znaczenie chromatyki i dysonansów
RT0lzBgyA1f0W
Ćwiczenie 3
Wskaż tytuł i autora sztuki, którą wystawiono na otwarciu pierwszego teatru operowego (San Cassiano w Wenecji). Możliwe odpowiedzi: 1. Andromeda Francesca Manelliego, 2. L’Arianna Claudia Monteverdiego, 3. Przedstawienie o duszy i ciele Emilia de Cavalieriego
R1DwNnerwbcmR
Ćwiczenie 4
Wskaż, czy poniższe stwierdzenia na temat cyklu koncertów Cztery pory roku Antonio Vivaldiego są prawdziwe czy fałszywe. Możliwe odpowiedzi: 1. Cztery pory roku to cykl czterech koncertów przeznaczonych na altówkę i orkiestrę, 2. Każdy z koncertów składa się z czterech części., 3. Koncerty te muzycznie nawiązują do konkretnych pór roku., 4. Kompozytor opatrzył każdy z koncertów specjalnym sonetem.
RBlFSLmcr3FDE
Ćwiczenie 5
Wskaż cechy oratoriów Georga Friedricha Haendla. Możliwe odpowiedzi: 1. Język angielski, 2. Niewielkie znacznie chórów, 3. Podział na akty i sceny
R19NR1AcsJ9nm1
Ćwiczenie 6
Wskaż daty życia Antonio Vivaldiego, przedstaw zarys jego życiorysu i opisz jego twórczość koncertową.
R1CGmgLJYbfTC
Ćwiczenie 7
Wskaż cechy kompozycji Kunst der Fuge Jana Sebastiana Bacha. Możliwe odpowiedzi: 1. Składa się z 4 fug, 14 kanonów dwugłosowych i niedokończonej fugi poczwórnej, 2. Niedokończona fuga urywa się po wprowadzeniu tematu B A C H, 3. Kompozycja wykorzystuje różnego rodzaju przekształcenia polifoniczne, jak inwersja, rak, augmentacja i dyminucja
R7sOSNibunYI4
Ćwiczenie 8
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Kanon to tekst stanowiący podstawę dzieł sceniczno-muzycznych, takich jak opera, operetka, musical czy balet., 2. W roku 1626 odbyło się pierwsze przedstawienie operowe w Polsce., 3. Fuga jest to rodzaj śpiewu, polegający na wykonaniu na jednej sylabie wielu dźwięków., 4. W roku 1600 we Florencji księżniczka włoska Maria Medycejska poślubiła francuskiego króla Henryka IV.
Polecenie 1
Wyjaśnij pojęcia Fugi oraz Kanonu.
Wyjaśnij pojęcia Fugi oraz Kanonu.

Słownik pojęć

Basso continuo
Basso continuo

1. Linia głosu basowego w barokowym utworze muzycznym, stanowiąca harmoniczną podstawę utworu. Wymagała od wykonawcy specjalnego dopełnienia – nad nutami kompozytorzy umieszczali oznaczenia cyfrowe, dzięki którym grający wiedział jak wypełnić strukturę akordu.
2. Instrument lub zespół realizujący partię basso continuo (instrumenty fundamentalne, stanowiące podstawę akordową, jak klawesyn, organy, harfa czy lutnia oraz instrumenty ornamentalne, ozdabiające linię melodyczną, jak wiolonczela, viola da gamba, instrumenty dęte).

Fuga
Fuga

Jeden z najbardziej kunsztownych gatunków muzycznych. Wykorzystuje fakturę polifoniczną i opiera się na imitacji. Najważniejszy element fugi to temat, który przeprowadzany jest we wszystkich głosach w niezmienionej postaci lub w swoich wariantach, przechodząc przez różnorodne tonacje.

Kanon
Kanon

Gatunek polifoniczny lub technika kompozytorska oparta na ścisłej imitacji, czyli dokładnym powtórzeniu przez kolejny głos kompozycji materiału głosu pierwszego. Głos naśladujący może prowadzić materiał głosu pierwszego bez zmian od tego samego dźwięku lub innego; może także wprowadzać różnorodne przekształcenia (jak inwersja, rak, dyminucja i augmentacja).

Kontrapunkt
Kontrapunkt

1. Myśl towarzysząca pokazowi tematu w fudze, o znaczeniu drugorzędnym.
2. Technika kompozytorska polegająca na prowadzeniu kilku niezależnych linii melodycznych, zgodnie z określonymi zasadami.

Libretto
Libretto

Tekst stanowiący podstawę dzieł sceniczno‑muzycznych, takich jak opera, operetka, musical czy balet.

Madrygał
Madrygał

Wokalny utwór wielogłosowy, zwykle o tematyce świeckiej, popularny od XIV do początku XVII w. Barokowy madrygał obfitował w chromatykę i cechował się niezwykłym dramatyzmem.

Melizmat
Melizmat

Rodzaj śpiewu, polegający na wykonaniu na jednej sylabie wielu dźwięków (na przykład kościelne Alleluja).

Monodia akompaniowana
Monodia akompaniowana

Śpiew solowy z towarzyszeniem akompaniamentu. Początków monodii można doszukiwać się w starożytności. W baroku rozwijał się styl monodyczny z towarzyszeniem basso continuo.

Programowa muzyka
Programowa muzyka

Muzyka, która za pomocą odpowiednich środków (melodycznych, harmonicznych, kolorystycznych) sugeruje skojarzenia z określonymi w tytule treściami; przeciwieństwo muzyki absolutnej.

Źródło: www.encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna