Ważne daty

Historia kalendarza przed reformą Juliusza Cezara

KalendarzKalendarzKalendarz - łac. calendārium,ii – księga rachunkowa, słowo pochodzące od calendae/KalendaeKalendaeKalendae kalendy, czyli pierwszy dzień miesiąca w starożytnym Rzymie, kiedy to rozliczano rachunki i zbierano długi.

Zgodnie z tradycją literacką na początku istnienia Rzymu (od 753 r p.n.e.) rok był podzielony na 10 miesięcy i rozpoczynał się od marca (mensis Martius). Taki podział roku na miesiące nazywano rokiem Romulusowym od imienia legendarnego założyciela Rzymu, a pierwszy miesiąc Martius poświęcony był bogu Marsowi, którego uważano za ojca Romulusa. Rok Romulusowy miał 304 dni podzielone w następujący sposób: kwiecieć, czerwiec, sierpień, wrzesień, listopad i grudzień liczyły 30 dni, zaś cztery pozostałe miesiące 31 dni. Teorię takiego podziału roku w początkach historii Rzymu potwierdzają nie tylko wzmianki w tekstach źródłowych (m.in. Owidiusz Fāstī I 27, III 99, III 119; Aulus Geliusz Noctēs Atticae III 16, 16), lecz także łacińskie nazwy miesięcy (np. September pochodzi od liczebnika septem, jako że w roku Romulusowym był siódmym miesiącem, podobnie Octōber - ósmy, November‑dziewiąty i December - dziesiąty).

Rok Romulusowy utrzymał się tylko do panowania Numy Pompiliusa, który wprowadził do kalendarza rzymskiego dwa dodatkowe miesiące przed marcem - Iānuārius i Februārius. O tej reformie Numy wspomina Liwiusz (I 19,6) mówiąc, że król ten podzielił rok na dwanaście miesięcy zgodnie z biegiem księżyca, uwzględniając lata przestępne.

R1TRlAAYEb3LF

Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret Numy Pompiliusza”, drugiego legendarnego króla Rzymu (717-673 przed naszą erą), drzeworyt, aut. Villa Albani, Pompeje, Rzym. Wizerunek króla na drzeworycie jest pełen dostojeństwa, postać ma poważny wyraz twarzy, twarz otoczoną bujnymi włosami i brodą. Głowę i ramiona okrywa długa chusta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Rok Romulusowy utrzymał się tylko do panowania Numy Pompiliusa, który wprowadził do kalendarza rzymskiego dwa dodatkowe miesiące przed marcem - Iānuārius i Februārius. O tej reformie Numy wspomina Liwiusz (I 19,6) mówiąc, że król ten podzielił rok na dwanaście miesięcy zgodnie z biegiem księżyca, uwzględniając lata przestępne. 2. Wizerunek Numy Pompiliusza - profil przedstawiony jako okrągła pięczęć. 3. Rysunek na planie koła, przedstawiający twarz Numy Popmiliusza z profilu, wykonany przez Aegidiusa Paulusa Dumesnila, wykonany w Paryżu w XVIII w.

Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret Numy Pompiliusza”, drugiego legendarnego króla Rzymu (717-673 przed naszą erą), drzeworyt, aut. Villa Albani, Pompeje, Rzym. Wizerunek króla na drzeworycie jest pełen dostojeństwa, postać ma poważny wyraz twarzy, twarz otoczoną bujnymi włosami i brodą. Głowę i ramiona okrywa długa chusta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Rok Romulusowy utrzymał się tylko do panowania Numy Pompiliusa, który wprowadził do kalendarza rzymskiego dwa dodatkowe miesiące przed marcem - Iānuārius i Februārius. O tej reformie Numy wspomina Liwiusz (I 19,6) mówiąc, że król ten podzielił rok na dwanaście miesięcy zgodnie z biegiem księżyca, uwzględniając lata przestępne. 2. Wizerunek Numy Pompiliusza - profil przedstawiony jako okrągła pięczęć. 3. Rysunek na planie koła, przedstawiający twarz Numy Popmiliusza z profilu, wykonany przez Aegidiusa Paulusa Dumesnila, wykonany w Paryżu w XVIII w.

1

1. Rok Romulusowy utrzymał się tylko do panowania Numy Pompiliusa, który wprowadził do kalendarza rzymskiego dwa dodatkowe miesiące przed marcem - Iānuārius i Februārius. O tej reformie Numy wspomina Liwiusz (I 19,6) mówiąc, że król ten podzielił rok na dwanaście miesięcy zgodnie z biegiem księżyca, uwzględniając lata przestępne.

Kalendarz juliański, rola Sosigenesa z Aleksandrii

Do roku 46 p.n.e. obowiązywał w Rzymie rok księżycowy, w którym cztery miesiące: marzec, maj, lipiec, październik (skrót mnemotechniczny MARMAIIULOC) liczyły po 31 dni, luty miał 28 dni a pozostałe miesiące po 29. Rok liczył 355 dni, dla wyrównania z porami roku dodawano od czasu do czasu miesiąc dodatkowy intercalāris. Taki system rachuby czasu był bardzo niepraktyczny i wymagał udoskonalenia.

RNsWHevUefxil

Ilustracja interaktywna 1. Reformę kalendarza przeprowadził w 45 r p.n.e. Juliusz Cezar, który przy pomocy uczonego z Aleksandrii Sozigenesa, matematyka i astronoma wprowadził rok słoneczny liczący 365 dni, a co 4 lata tak zwany rok przestępny liczący 366 dni. Od tej reformy długość poszczególnych miesięcy zgadza się z kalendarzem nowożytnym obowiązującym z pewnymi poprawkami do dnia dzisiejszego. W kalendarzu juliańskim siedem miesięcy: styczeń, marzec, maj, lipiec, sierpień, październik i grudzień liczy 31 dni, cztery miesiące: kwiecień, czerwiec, wrzesień i listopad 30 dni, zaś luty 28 (lub 29 w roku przestępnym).

Ilustracja interaktywna 1. Reformę kalendarza przeprowadził w 45 r p.n.e. Juliusz Cezar, który przy pomocy uczonego z Aleksandrii Sozigenesa, matematyka i astronoma wprowadził rok słoneczny liczący 365 dni, a co 4 lata tak zwany rok przestępny liczący 366 dni. Od tej reformy długość poszczególnych miesięcy zgadza się z kalendarzem nowożytnym obowiązującym z pewnymi poprawkami do dnia dzisiejszego. W kalendarzu juliańskim siedem miesięcy: styczeń, marzec, maj, lipiec, sierpień, październik i grudzień liczy 31 dni, cztery miesiące: kwiecień, czerwiec, wrzesień i listopad 30 dni, zaś luty 28 (lub 29 w roku przestępnym).

1

1. Reformę kalendarza przeprowadził w 45 r p.n.e. Juliusz Cezar, który przy pomocy uczonego z Aleksandrii Sozigenesa, matematyka i astronoma wprowadził rok słoneczny liczący 365 dni, a co 4 lata tak zwany rok przestępny liczący 366 dni. Od tej reformy długość poszczególnych miesięcy zgadza się z kalendarzem nowożytnym obowiązującym z pewnymi poprawkami do dnia dzisiejszego. W kalendarzu juliańskim siedem miesięcy: styczeń, marzec, maj, lipiec, sierpień, październik i grudzień liczy 31 dni, cztery miesiące: kwiecień, czerwiec, wrzesień i listopad 30 dni, zaś luty 28 (lub 29 w roku przestępnym).

RqiwbKV1KORUP1

Prezentacja 3D Wieżę wiatrów w Atenach. Dodatkowo umieszczono następujące informacje: 1. Wieża Wiatrów, zwana także Horologium, czyli wieża zegarowa została wzniesiona prawdopodobnie w I w p.n.e. przez Andronikosa z Kyrros, greckiego astronoma i architekta. Przeznaczeniem obiektu było mierzenie czasu. Wieża Wiatrów jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów na forum rzymskim w Atenach. Wybudowana na planie ośmiokąta, wykonana z marmuru struktura mierzy 12,8 m i ma średnicę 7,9 m. Każdy z ośmiu boków budowli skierowany jest na inny punkt róży wiatrów znanej z kompasu i jest wykonczony fryzem. Poniżej fryzu po słonecznej stronie wieży do dziś widoczne są linie zegara słonecznego. Budowla była zwieńczona wiatrowskazem w kształcie Trytona wykonanego z brązu i mieściła zegar wodny (klepsydrę), by odmierzać czas w pochmurne dni. 2. Każdy bok Wieży Wiatrów zwieńczony jest fryzem z reliefem, przedstawiającym wiatr wiejący z tego kierunku. Na fryzie możemy zobaczyć od lewej Boreasza, czyli zimny wiatr północny niosący w dłoniach muszlę i północnozachodni wiatr Skiros z urną pełną gorącego popiołu.3. Południowo‑wschodni wiatr Apeliotes, przyjaciel farmerów niesie owoce i ziarna. 4. Południowo‑zachodni Lips trzyma w rękach rufę statku, prawdopodobnie towarzysząc mu w podróży. 5. Wschodni wiatr Eurus okryty ciężkimi szatami patrzy w odległą przestrzeń. 6. W środku wieży znajdował się zegar wodny, czyli klepsydra, z której niewiele zachowało się do naszych czasów. Zegar wodny zasilany był wodą spływającą z Akropolu. W późniejszych czasach, jak wiele innych budynków wieża była używana do innych celów. Używano jej jako dzwonnicy kościoła, a także siedziby bractwa derwiszów. Po odrestaurowaniu wnętrza wieży udostępniono ją do zwiedzania w 2016 roku.

Prezentacja 3D Wieżę wiatrów w Atenach. Dodatkowo umieszczono następujące informacje: 1. Wieża Wiatrów, zwana także Horologium, czyli wieża zegarowa została wzniesiona prawdopodobnie w I w p.n.e. przez Andronikosa z Kyrros, greckiego astronoma i architekta. Przeznaczeniem obiektu było mierzenie czasu. Wieża Wiatrów jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów na forum rzymskim w Atenach. Wybudowana na planie ośmiokąta, wykonana z marmuru struktura mierzy 12,8 m i ma średnicę 7,9 m. Każdy z ośmiu boków budowli skierowany jest na inny punkt róży wiatrów znanej z kompasu i jest wykonczony fryzem. Poniżej fryzu po słonecznej stronie wieży do dziś widoczne są linie zegara słonecznego. Budowla była zwieńczona wiatrowskazem w kształcie Trytona wykonanego z brązu i mieściła zegar wodny (klepsydrę), by odmierzać czas w pochmurne dni. 2. Każdy bok Wieży Wiatrów zwieńczony jest fryzem z reliefem, przedstawiającym wiatr wiejący z tego kierunku. Na fryzie możemy zobaczyć od lewej Boreasza, czyli zimny wiatr północny niosący w dłoniach muszlę i północnozachodni wiatr Skiros z urną pełną gorącego popiołu.3. Południowo‑wschodni wiatr Apeliotes, przyjaciel farmerów niesie owoce i ziarna. 4. Południowo‑zachodni Lips trzyma w rękach rufę statku, prawdopodobnie towarzysząc mu w podróży. 5. Wschodni wiatr Eurus okryty ciężkimi szatami patrzy w odległą przestrzeń. 6. W środku wieży znajdował się zegar wodny, czyli klepsydra, z której niewiele zachowało się do naszych czasów. Zegar wodny zasilany był wodą spływającą z Akropolu. W późniejszych czasach, jak wiele innych budynków wieża była używana do innych celów. Używano jej jako dzwonnicy kościoła, a także siedziby bractwa derwiszów. Po odrestaurowaniu wnętrza wieży udostępniono ją do zwiedzania w 2016 roku.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D12EzLGab

Miesiące kalendarza juliańskiego - tabela z zestawionymi nazwami miesięcy w różnych językach

mc81c7e8190a7e83b_0000000000005

Miesiąc Janusa, staroitalskiego bóstwa wszelkich początków, a także bram i drzwi.

RREbDk148H23f1

Ilustracja przedstawia odbitkę monety z wyobrażeniem boga Janusa na awersie. Wizerunek ten ukazuje mężczyznę posiadającym głowę z dwoma twarzami.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000007

Miesiąc Marsa, ojca Romulusa, boga wojny.

R50uhFyAnWAGT1

Ilustracja przedstawia posąg Marsa – boga wojny. Mężczyzna jest dobrze zbudowany, ma długą brodę i hełm na głowie. W prawej ręce trzyma miecz, który sięga do ziemi. Na sobie ma zdobioną zbroję greckie hoplity.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000009

miesiąc Mai, rzymskiej bogini przyrody.

RwHvItLsGpQvj1

Ilustracja przedstawia fragment obrazu pod tytułem „Primavera” autorstwa Sandro Botticelliego. Dzieło ukazuje kobietę, która ma na szyi i włosach wieńce z kwiatów. Ma ona blond włosy i jasną skórę. W tle znajdują się liście.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000010

miesiąc Junony, opiekunki kobiet, żony Jowisza.

R1KdhM5DbQcIW1

Ilustracja przedstawia posąg bogini Junony. Kobieta ma, krótkie włosy. Ubrana jest w długą szatę do ziemi. W lewej ręce trzyma mały niezidentyfikowany przedmiot.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000011

Pierwotnie miesiąc ten nosił nazwę Quīnctīlis, piąty od liczebnika quīnque. Zmieniono nazwę na Iūlius na cześć Gajusza Juliusza Cezara.

R1BwaSGJ3GYqm1

Ilustracja przedstawia rzeźbę pod tytułem „Portret tuskulański Juliusza Cezara” nieznanego autora. Jest to głowa mężczyzny w średnimi wieku, z widocznymi zakolami.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000012

Pierwotnie miesiąc ten nosił nazwę Sixtīlis, czyli szósty od liczebnika sex. Nazwa zmieniona na cześć Oktawiana Augusta.

R1Bg2nQSUbAri1

Ilustracja przedstawia rzeźbę pod tytułem „August z Prima Porta”. Cesarz jest ubrany w krótką tunikę, na której nosi pancerz zapinany na ramionach skórzanymi paskami. Płaszcz naczelnego wodza jest owinięty wokół bioder i przerzucony przez lewe ramię. W lewej ręce August prawdopodobnie trzymał włócznię. Wyciągnięta prawa ręka wskazuje, że władca zamierza przemówić do żołnierzy. Cesarz opiera ciężar ciała na prawej nodze i zdaje się kroczy. Mimo wojskowego stroju August nie ma na nogach obuwia. U stóp władcy znajduje się Kupidyn na delfinie. Pancerz cesarza jest bogato zdobiony. W górnej części znajdują się przedstawienia dwóch sfinksów. Poniżej jest widoczny bóg Jowisz rozkładający sklepienie niebieskie. Obok niego widnieją bóg Słońca Sol (po lewej) jadący rydwanem do nieba oraz bogini Księżyca Selene trzymająca pochodnię. Towarzyszy jej Eos z dzbankiem jako symbolem porannej rosy. Scena poniżej przedstawia króla Partów zwracającego rzymskiemu oficerowi orły legionowe zdobyte w bitwie pod Carrhae.

Nazwy dni miesiąca

Kalendarz rzymski

Początkowo kalendarz rzymski był kalendarzem księżycowym. Nie mieli oni miesięcy podzielonych na siedem dni tygodnia, jak ma to miejsce współcześnie. Poszczególne dni miesiąca liczono na podstawie faz Księżyca. Na podstawie obserwacji nieba kapłan Pontifex stwierdzał, że Księżyc jest w nowiu i ogłaszał początek miesiąca, czyli Kalendy – KalendaeKalendaeKalendae. Od tego dnia odliczano dni do Non, czyli kwarty Księżyca – NōnaeNōnaeNōnae, a następnie do momentu, kiedy księżyc jest w pełni – Īdūs. Po Idach odliczano już dni do kolejnych Kalend przypadających w następnym miesiącu.

Przykładowe odczyty dat:

17.08 - ante diem sextum decimum ante Kalendās Septembrēs

28.02 - prīdiē Kalendās Mārtiās

13.03 - ante diem tertium Īdūs Mārtiās

Nazwy dni tygodnia – tabela

Od czasów Konstantyna Wielkiego przyjęto ze Wschodu podział na okresy siedmiodniowe, czyli tygodnie (septimāna). Poszczególne dni tygodnia otrzymały nazwy od planet, Słońca i Księżyca.

Pory dnia

Dzień trwał od wschodu do zachodu słońca. Rzymianie dzielili go na cztery części: manē- rano, ad merīdiem – przed południem; dē merīdiē – po południu, suprēma – wieczorem. Noc, głównie z powodu działań wojennych dzielono na cztery straże – vigiliae.

Kalendarz juliański

Kalendarz juliański obowiązuje w zasadzie do dziś z małym udoskonaleniem wprowadzonym w XVI w. na mocy bulli papieża Grzegorza XIII. Otóż rok juliański ustalony na 365,25 dni jest nieco dłuższy (o 11 minut i 14 sekund) od roku słonecznego. Z biegiem czasu powstawała wyraźna różnica – jeden dzień na 128 lat. Aby usunąc tę różnicę roporządzenie papieskie nakazało opuścić 10 dni w 1582 roku (po 4 października nastąpił 15 października) oraz ustaliło, że lata których ostatnie cyfry to 00 są przestępne tylko wtedy, jeżeli dwie pierwsze cyfry tworzą liczbę podzielną przez cztery. Kalendarz gregoriański przyjęły najpierw kraje katolickie, stopniowo także pozostałe. Obecnie kalendarz juliański, zwany alternatywnie starym stylem utrzymał się jako kalendarz liturgiczny prawosławia.Różnica między kalendarzami wynosiła w XX wieku 13 dni.

Tekst łaciński

Mēnsī prīmō et mēnsī tertiō ā deīs nōmina sunt: Iānuāriō ā deō Iānōmc81c7e8190a7e83b_0000000000018Iānō, Mārtiō ā deō Mārtemc81c7e8190a7e83b_0000000000019Mārte. Iānus et Mārs sunt deī Rōmānī. Iānus est deus cui duae faciēs sunt. Mārs deus bellī est.

Mēnsis September nōmināturmc81c7e8190a7e83b_0000000000020nōminātur ā numerō septem, Octōber, November, December ab octo, novem, decem. Nam tempore antīquōmc81c7e8190a7e83b_0000000000021antīquō Mārtius mēnsis prīmus erat. Tuncmc81c7e8190a7e83b_0000000000022Tunc September mēnsis septimus erat, Octōber, November, December mēnsēs octāvus, nōnus, decimus erant. Nuncmc81c7e8190a7e83b_0000000000023Nunc autem mēnsis prīmus est Iānuārius, September igiturmc81c7e8190a7e83b_0000000000024igitur mēnsis nōnus est, Octōber decimus, November ūndecimus, December duodecimus.

Tekst oryginalny preparowany dla potrzeb ucznia z podręcznika „Lingua Latīna per sē illūstrāta I” Hansa Oerberga, Anno MMVII, Edizioni Accademia Vivarium Novum, Montella, CAP. XIII, v.13‑24.

Tłumaczeniemc81c7e8190a7e83b_0000000000017Tłumaczenie

mc81c7e8190a7e83b_0000000000018

Iānus, Iānī (m) - Deus initiōrum omnium.

RREbDk148H23f1

Ilustracja przedstawia odbitkę monety z wyobrażeniem boga Janusa na awersie. Wizerunek ten ukazuje mężczyznę posiadającym głowę z dwoma twarzami.

mc81c7e8190a7e83b_0000000000019

Mārs, Mārtis- Deus bellī.

R50uhFyAnWAGT1

Ilustracja przedstawia posąg Marsa – boga wojny. Mężczyzna jest dobrze zbudowany, ma długą brodę i hełm na głowie. W prawej ręce trzyma miecz, który sięga do ziemi. Na sobie ma zdobioną zbroję greckie hoplity.

Zadania

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

R1BwaSGJ3GYqm1

Ilustracja przedstawia rzeźbę pod tytułem „Portret tuskulański Juliusza Cezara” nieznanego autora. Jest to głowa mężczyzny w średnimi wieku, z widocznymi zakolami.

R1Bg2nQSUbAri1

Ilustracja przedstawia rzeźbę pod tytułem „August z Prima Porta”. Cesarz jest ubrany w krótką tunikę, na której nosi pancerz zapinany na ramionach skórzanymi paskami. Płaszcz naczelnego wodza jest owinięty wokół bioder i przerzucony przez lewe ramię. W lewej ręce August prawdopodobnie trzymał włócznię. Wyciągnięta prawa ręka wskazuje, że władca zamierza przemówić do żołnierzy. Cesarz opiera ciężar ciała na prawej nodze i zdaje się kroczy. Mimo wojskowego stroju August nie ma na nogach obuwia. U stóp władcy znajduje się Kupidyn na delfinie. Pancerz cesarza jest bogato zdobiony. W górnej części znajdują się przedstawienia dwóch sfinksów. Poniżej jest widoczny bóg Jowisz rozkładający sklepienie niebieskie. Obok niego widnieją bóg Słońca Sol (po lewej) jadący rydwanem do nieba oraz bogini Księżyca Selene trzymająca pochodnię. Towarzyszy jej Eos z dzbankiem jako symbolem porannej rosy. Scena poniżej przedstawia króla Partów zwracającego rzymskiemu oficerowi orły legionowe zdobyte w bitwie pod Carrhae.

RwHvItLsGpQvj1

Ilustracja przedstawia fragment obrazu pod tytułem „Primavera” autorstwa Sandro Botticelliego. Dzieło ukazuje kobietę, która ma na szyi i włosach wieńce z kwiatów. Ma ona blond włosy i jasną skórę. W tle znajdują się liście.

R1Fg6eWGEeFwD1

Rzeźba przedstawia Nume Pompiliusza, legendarnego króla rzymu. Ma on długie włosy, z zarzuconą na nie chustą. Mężczyzna ma długą kręcona brodę i jest ubrany w togę.

Bibliografia

Encyclopaedia Britannica – wydanie internetowe

Lidia Winniczuk Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983.

Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 1978.

Joseph V. Noble; Derek J. de Solla Price: The Water Clock in the Tower of the Winds, American Journal of Archaeology, Vol. 72, No. 4 (1968), pp. 345–355.

Nowa Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1995.