Kamienie milowe rzeźby nowożytnej cz. 2
Ważne daty
1453 - Donatello wykonuje posąg konny Gattamelata
1495 - Alessandro Leopardi kończy pracę nad pomnikiem konnym Kondotier Bartolomeo Colleoni, którą rozpoczął Andrea del Verrocchio
1498‑1500 - Michał Anioł Buonarroti tworzy Pietę watykańską
1547‑1553 - Michał Anioł Buonarroti tworzy Pietę florencką
1622‑1655 - Gianlorenzo Bernini tworzy rzeźbę Apollo i Dafne
1651 - Gianlorenzo Bernini tworzy grupę rzeźbiarską Fontanna Czterech Rzek
1652 - Gianlorenzo Bernini tworzy rzeźbę Ekstaza św. Teresy
1736 - Ludwig Wiedemann wykonuje pomnik konny Złoty Jeździec
1787‑1793 - Antonio Canova tworzy rzeźbę Kupidyn i Psyche
1832 - Bertel Thorvaldsen tworzy rzeźbę Książę Józef Poniatowski
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce.
wyjaśniać różnicę między rzeźbą jednopostaciową a dwupostaciową i wielopostaciową;
wyjaśniać jakim przedstawieniem jest Pietà;
scharakteryzować Pietę watykańską Michała Anioła;
odróżniać Pietę renesansową od Piety średniowiecznej;
scharakteryzować rzeźby Berniniego: Apollo i Dafne, Fontannę Czterech Rzek oraz Ekstazę św. Teresy;
scharakteryzować rzeźbę Canovy Kupidyn i Psyche;
opisać mity, z których zaczerpnięto motywy rzeźb: o Apollo i Dafne oraz o Kupidynie i Psyche;
wyjaśniać podstawowe różnice między rzeźbą renesansową, barokową i klasycystyczną;
rozpoznawać emocje na twarzach wyrzeźbionych postaci;
grupować rzeźby ze względu na motyw religijny i mitologiczny;
wyjaśniać czym jest equestrian;
wyjaśnić pojęcia: obelisk,cokółcokół;
identyfikować starożytny pomnik konny Marka Aureliusza;
charakteryzować wybrane equestriany (Gattamelata Donatella, Kondotier Bartolomeo Colleoni Verrocchia, Złoty Jeździec Wiedemanna, Książę Józef Poniatowski Thorvaldsena;
wskazywać wzory z jakich czerpali artyści dobry renesansu, baroku i klasycyzmu.
Wstęp
W części pierwszej e‑materiału zostało opisane wydarzenie uznawane za początek rzeźby nowożytnej oraz zaprezentowano posągi przedstawiające pojedynczą postać. Z treściami tej lekcji możesz zapoznać się w e‑materiale Kamienie milowe rzeźby nowożytnej. Cz. I.
W tej części prześledzimy rozwój rzeźby nowożytnej na przykładzie rzeźb dwupostaciowych i wielopostaciowych, ze szczególnym uwzględnieniem jednego z najtrudniejszych tematów rzeźbiarskich, jakim jest pokazanie jeźdźca na koniu (tzw. pomnik konny).
Renesans
Prezentowana niżej scena rzeźbiarska ukazuje Marię z martwym Chrystusem na kolanach. W sztukach plastycznych każde tego typu przedstawienie określane jest jako Pieta.
Rzeźba na zdjęciu to jedna z najbardziej znanych Piet – jej twórcą jest Michał Anioł. Jest pełna kontrastów – jej pion buduje siedząca Maria, okryta w miękko spływające szaty. Bezwładne, prawie nagie ciało Chrystusa spoczywające na kolanach Matki buduje linię poziomo–diagonalnądiagonalną. W ten sposób artysta nadał kompozycji kształt piramidy, której wierzchołek stanowi głowa Marii a jej podstawę wytyczają rozpostarte szaty.
Kliknij na poniższą ilustrację i dowiedz się na czym polega oryginalność tego dzieła.
W Galerii przedstawiono dwie Piety – jedna z nich pochodzi ze średniowiecza, druga jest renesansowarenesansowa – wykonał ją Michał Anioł (artysta ten w swoim życiu wykonał cztery różne Piety). Przyjrzyj się reprodukcjom, a następnie rozwiąż ćwiczenie interaktywne 1.
Metryczki dzieł:
Barok
Rzeźby renesansowych mistrzów były przeznaczone do odbioru frontalnego – od przodu. Wyznaczały w ten sposób najlepszy punkt, z którego powinny być oglądane. Późniejsze, barokowe (zobacz w słowniku: barokbarok) rzeźby były w pełni trójwymiarowymi pracami, dlatego potrzebowały wokół siebie więcej przestrzeni. Prowokowały do tego, aby przejść wokół nich i kontemplować zmieniającą się naturę przedstawienia w zależności od kąta, z którego są oglądane. Dobrze pokazuje to poniższe zdjęcie, przedstawiające rzeźbę Gian Lorenzo Berniniego – Apollo i Dafne.
Kliknij na zdjęcie detalu rzeźby, a dowiesz się więcej na temat motywu wykorzystanego przez Berniniego.
Kliknij na zdjęcie przedstawiające kolejne dzieło Gian Lorenzo Berniniego – Fontannę Czterech Rzek i dowiedz się, dlaczego stworzona przez niego kompozycja rzeźbiarska miała nowatorski charakter.
Charakterystycznym elementem Fontanny Czterech Rzek są postacie Gigantów, symbolizujące cztery wielkie rzeki.
Kliknij na poniższą ilustrację przedstawiającą jedną z postaci fontanny, będącą alegorią źródła rzeki Ganges, i dowiedz się, jakie inne rzeki symbolicznie przedstawia Bernini w swojej rzeźbie.
Fontanna Czterech Rzek stanowi przykład samodzielnej rzeźby architektonicznej. Bernini wykorzystał do jej realizacji autentyczny obelisk pochodzący ze starożytnego Egiptu. Obejrzyj poniższe zdjęcie, na którym widać Fontannę Czterech Rzek wraz z obeliskiem.
Także w barokowych rzeźbach sakralnych dwupostaciowych dominuje teatralność. Dobrym tego przykładem jest inne dzieło Gianlorenzo Berniniego Ekstaza św. Teresy. Efekt niezwykłości potęguje w tym wypadku naturalne światło padające z ukrytego okna. Spływając w dół po złotych promieniach tworzy drgające, „niebiańskie” tło dla obu figur. Rzeźba Berniniego została uznana za jedno z najważniejszych dokonań tego artysty i znalazła uznanie u wielu późniejszych rzeźbiarzy, którzy w swoich dziełach naśladowali tę kompozycję.
Klasycyzm
Rzeźba nowożytna obejmuje również okres klasycyzmuklasycyzmu. Wraz z nastaniem tego okresu, w XVIII w. następuje w sztukach plastycznych uspokojenie kompozycji. Powrócono do ideałów klasycznej kompozycji rzeźbiarskiej z czasów renesansu – ponownie dążono do kopiowania rzeźb starożytnej Grecji i Rzymu, a nie do ich oryginalnego interpretowania. Powstające wtedy dzieła rzeźbiarskie charakteryzowały się umiarkowaniem i elegancją. Artyści rezygnowali z ekspresyjności formy, dynamiki i teatralności przedstawień.
Przykładem rzeźb doby klasycyzmu są dzieła Antonio Canovy. W jednej z jego rzeźb – Psyche i Kupidyn widać, w jaki sposób przedstawiano w tym czasie emocje, zwłaszcza uczucie miłości. Temat rzeźby został zaczerpnięty z literatury antycznej, z utworu Apulejusza Metamorfozy, który z kolei nawiązywał do mitologicznych postaci Kupidyna (Amora) – boga miłości oraz Psyche, będącej uosobieniem duszy ludzkiej.
Kliknij w poniższą reprodukcję i dowiedz się więcej na temat miłości mitologicznego boga do śmiertelnej dziewczyny.
Przyjrzyj się fragmentowi rzeźby Canovy i zastanów się, jakie emocje wyraża to dzieło. Zaznacz trzy z zaproponowanych haseł.
- czułość
- delikatność
- gwałtowność
- niepokój
- rozpacz
- spokój
Poniżej umieszczono reprodukcje czterech rzeźb. Przypomnij sobie czyje postaci przedstawiają, a następnie przyporządkuj do nich dwie kategorie, uwzględniając motyw wykorzystany przez artystów: religijny lub mitologiczny.
motyw mitologiczny, motyw religijny, motyw mitologiczny, motyw religijny
Pomnik konny
Ważnym i charakterystycznym motywem rzeźby nowożytnej była rzeźba jeźdźca na koniu. Takie przedstawienie określane jest jako equestrian lub pomnik konny. Jedną z najsłynniejszych rzeźb tego rodzaju, która dotrwała do naszych czasów jest equestrian z okresu starożytności, przedstawiający cesarza rzymskiego Marka Aureliusza. Rzeźba ta stanowiła wzór, do którego chętnie odwoływali się nowożytni twórcy.
Otrzymanie zlecenia na stworzenie equestrianu było dla artysty wyróżnieniem i świadczyło o tym, że cieszył się dużym prestiżem. Najważniejsze jednak było to, że takie zamówienie dawało artyście pole do eksperymentów. Rzeźbiarzy pociągały wyzwania techniczne – realizacja ogromnego i ciężkiego odlewu nie była bowiem łatwa.
Wyzwanie to podjął między innymi renesansowy rzeźbiarz Donatello, realizując pomnik sławnego kondotierakondotiera.
Donatello tworząc swoje dzieło nawiązał do pomnika Marka Aureliusza. Wenecki kondotier został tu jednak pokazany nieco inaczej niż rzymski cesarz. Wojownik siedzi na potężnym koniu bojowym rzeczywistych rozmiarów, stojącym na czterech masywnych nogach. Przednia noga jest uniesiona i wsparta na kuli armatniej symbolizującej ziemski glob. Taki układ nadawał przedstawieniu lekkości, a koń miał oparcie w czterech punktach. Artysta ukazał zwierzę w realistyczny sposób, zaznaczając anatomiczne szczegóły jego ciała, np. mięśnie.
Przyjrzyj się utrwalonej w rzeźbie twarzy Gattamelaty, a następnie rozwiąż ćwiczenie interaktywne 5.
Zastanów się, jakie emocje wyraża twarz kondotiera przedstawiona w rzeźbie Donatella. Zaznacz trzy z zaproponowanych haseł.
- dostojeństwo
- łagodność
- męstwo
- radość
- zatroskanie
- zdecydowanie
- zmęczenie
Pomnik konny autorstwa Donatella wzbudzał podziw i stał się wzorem do naśladowania dla kolejnych artystów. Jeszcze w dobie renesansu wyzwanie to podjął Andrea del Verrocchio realizując w Wenecji equestrian Kondotier Bartolomeo Colleoni. Artysta przygotował pomnik do odlewu, ale nie zdążył go wykonać przed śmiercią. Zadanie to zrealizował w 1495 r. Alessandro Leopardi.
Artyści dążyli do przedstawienia konia w jak najbardziej dynamicznej pozie, podpierającego się jedynie dwoma lub trzema nogami. W przedstawieniu pomnika konnego Verrocchia widać jak wielki postęp dokonał się od czasów realizacji dzieła Donatella. Równie monumentalny jeździec dosiada konia, który tym razem sprawia jednak wrażenie, że za chwilę rzeczywiście zeskoczy z cokołucokołu. Wierzchowiec posiada lekkość, której nie miały żadne wcześniejsze realizacje tego typu. Koń jest podparty jedynie w trzech punktach, a swym torsem wychodzi poza cokół.
To, co było wcześniej niemożliwe, czyli wykonanie pomnika konnego z jeźdźcem w dynamicznej pozie, z koniem jakby przygotowującym się do wykonania skoku, udało się dopiero w dobie końca baroku. Twórcą takiej realizacji był rzeźbiarz Ludwig Wiedemann, który w 1736 r. wykonał equestrian króla polskiego i elektora saskiego – Augusta Mocnego. Pomnik zwany Złotym Jeźdźcem znajduje się w Dreźnie.
Jak widać na powyższych zdjęciach koń podrywa się do skoku. Dwie przednie nogi ma uniesione ku górze. Podpiera się jednak nie w dwóch, a w trzech punktach. Przyjrzyj się ponownie zdjęciom i rozwiąż ćwiczenie.
Przyjrzyj się ilustracji powyżej i uzupełnij zdanie. Przeciągnij właściwą odpowiedź w odpowiednie pole.
tylne nogi konia, przednie nogi konia, nogi jeźdźca, ogon
Punktami podparcia dla dynamicznie uchwyconej figury konia w rzeźbie Ludwiga Wiedemanna Złoty jeździec były: ......................................, .......................................
Złoty Jeździec Ludwiga Wiedemanna należy do grupy przedstawień dynamicznych i ekspresyjnych. Jednak w późniejszym czasie, zgodnie z założeniami artystycznymi epoki klasycyzmu, następuje uspokojenie i dążenie do uzyskania harmonii formy – również w przypadku equestrianów. Bertel Thorvaldsen, tworzący w okresie klasycyzmu, jest autorem warszawskiego pomnika z 1832 r. przedstawiającego księcia Józefa Poniatowskiego. Rzeźba ta jest doskonałym odzwierciedleniem surowości i prostoty charakterystycznej dla rzeźb starożytnych, stąd wrażenie wzniosłości i dostojnej powagi przedstawienia.
Dokończ zdania korzystając z podanych niżej haseł.
sztuki gotyckiej, sztuki antycznej, sztuki renesansowej
Renesansowi rzeźbiarze w swoich dziełach wyraźnie odwoływali się do .......................................
Wyjątkiem jest motyw Piety, który został zaczerpnięty ze .......................................
Z kolei artyści XVIII–wiecznego klasycyzmu odwoływali się do wzorów .......................................
Tytułowe „kroki milowe rzeźby nowożytnej” zostały przedstawione zaledwie na kilkunastu przykładach. Jednak ich istota sprowadza się do tego, że w renesansie sztuka nawiązuje do wzorów antycznych, których podstawę tworzą reguły matematyczne i teoria piękna na nich oparta. Następnie, w baroku, następuje odejście od harmonii i umiaru dzieł renesansowych – wzorem nie jest już tylko natura, ale i nieograniczona wyobraźnia twórcza artysty. W XVIII‑wiecznym klasycyzmie powrócono do elegancji i umiaru jakie znano w renesansie.
Słownik pojęć
epoka w historii kultury europejskiej między XVI a XVIII wiekiem. W sztukach plastycznych charakteryzuje ją styl dynamiczny oparty na skłonności do przepychu, bogatej ornamentyki, dekoracyjności. Wprowadza wystudiowane, teatralne pozy i wykorzystuje mocne kontrasty świetlne. Nazwa „barok” pochodzi od portugalskiego wyrazu barocco, który oznacza perłę o dziwnym, nieregularnym kształcie.
podstawa rzeźby lub pomnika.
o układzie ukośnym.
styl w sztuce w okresie dojrzałego i późnego średniowiecza, trwający od XIII do XV wieku. Od samego początku kształtował się jako styl sakralny, dlatego sztuka religijna wysunęła się na pierwsze miejsce, przewyższając swym znaczeniem sztukę świecką. Początkowo rozwijała się rzeźba ściśle związana z architekturą, potem pojawiły się rzeźby wolnostojące – popularnymi tematami było przedstawienie Marii z Dzieciątkiem (w XV w. tzw. Piękne Madonny) oraz Piety – przedstawienia martwego Chrystusa leżącego na kolanach opłakującej go Matki.
kierunek w sztuce nawiązujący do wzorów antycznych. Jego najpełniejszy rozkwit nastąpił w XVIII w. i trwał do końca XVIII w., a w niektórych krajach do lat 30. XIX w.
w XIV–XVI w. we Włoszech dowódca oddziałów najemnych w służbie miast lub dworów książęcych.
wysoki, zwężający się ku górze monolityczny słup kamienny w formie ostrosłupa o kwadratowej lub prostokątnej podstawie.
(inaczej odrodzenie) – to okres w historii kultury europejskiej odwołujący się do koncepcji antyku, określany też jako początek sztuki nowożytnej, który narodził się po 1400 roku we Włoszech. W wyniku przemian politycznych i społecznych, ruchów reformacyjnych, rozwoju mecenatu, odkryć geograficznych oraz wynalezienia druku nastąpił w tym czasie wielki rozkwit literatury i sztuki. Istotą była nowa humanistyczna postawa wobec rzeczywistości i nowy sposób naukowego myślenia.
Źródła:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
