Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Katastrofy naturalne i związane z nimi kryzysy stanowią część historii ludzkości. Niejednokrotnie powodowały upadki nawet wysoko rozwiniętych cywilizacji. Dlatego też jednostki oraz większe społeczności od dawna próbowały reagować na pojawiające się kryzysy. Zadanie to stało się o wiele trudniejsze wraz z pojawieniem się znanej nam dzisiaj formy państwa oraz zjawisk charakterystycznych dla XX i XXI  w. – globalizacji, urbanizacji, migracji na dużą skalę czy też zmian klimatu. Zjawiska te znacząco wpłynęły na liczbę i różnorodność kryzysów, z jakimi musimy się aktualnie mierzyć.

R1DXaTDbmjQGD
Do zadań wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego należy pełnienie całodobowego dyżuru.
Źródło: Dawid Skalec / Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Już wiesz
  • jak ważne dla każdego człowieka jest bezpieczeństwo;

  • co należy do podstawowych celów i zadań obrony cywilnej w Polsce.

Nauczysz się
  • definiować sytuację kryzysową i zarządzanie kryzysowe;

  • wyjaśniać strukturę systemu zarządzania kryzysowego;

  • opisywać fazy zarządzania kryzysowego;

  • określać funkcje centrów zarządzania kryzysowego;

  • opisywać strukturę i zadania Krajowego Systemu Ratowniczo‑Gaśniczego.

ihZ1cxqbmH_d5e158

1. Sytuacja kryzysowa i zarządzanie kryzysowe

Kryzys to ogólne pojęcie, którego znaczenie zależy od kontekstu. Według słownika języka polskiego kryzys to inaczej:

  • sytuacja, w której konflikt staje się tak poważny, że grozi wybuchem wojny, zmianą rządu lub innym radykalnym rozwiązaniem;

  • załamanie się procesu wzrostu gospodarczego i regres w rozwoju ekonomicznym państwa;

  • stan zniechęcenia i utraty motywacji do życia i pracy;

  • zachwianie jakiegoś systemu wartości lub pozycji czegoś;

  • najcięższy, przełomowy moment w przebiegu choroby.

Jedno z głównych pojęć związanych z problematyką niniejszej lekcji to sytuacja kryzysowa. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z 26 kwietnia 2007 r. definiuje ją jako sytuację wpływającą negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołującą znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków.

RwI9MTJ4v65xw1
Powodzie należą do najbardziej niebezpiecznych sytuacji kryzysowych
Polecenie 1

Jakie sytuacje kryzysowe mogą wystąpić w miejscu twojego zamieszkania? Uzasadnij odpowiedź.

Sytuacje kryzysowe, np. pożar, powódź czy katastrofa komunikacyjna, stanowią poważne zagrożenie zarówno dla ludzi, jak i środowiska oraz instytucji państwowych. Z tego względu ważne jest realizowanie zadań z zakresu zarządzania kryzysowegozarządzanie kryzysowezarządzania kryzysowego. Polegają one na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli, reagowaniu w przypadku ich wystąpienia, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznejinfrastruktura krytycznainfrastruktury krytycznej. Za wykonywanie tych zadań odpowiada wieloszczeblowy system zarządzania kryzysowego. Składa się on z:

  • organów zarządzania kryzysowego,

  • organów opiniodawczo‑doradczych, które inicjują (zapoczątkowują) i koordynująkoordynacjakoordynują działania podejmowane w zakresie zarządzania kryzysowego,

  • centrów zarządzania kryzysowego, utrzymujących 24‑godzinną gotowość do podjęcia działań.

Strukturę systemu prezentuje poniższa tabela, natomiast graficzny model organizacji i powiadamiania został przedstawiony na ilustracji 2.

Struktura systemu zarządzania kryzysowego w Polsce

Szczebel administracyjny

Organ zarządzania kryzysowego

Organ opiniodawczo‑doradczy

Centrum Zarządzania Kryzysowego

krajowy

Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów

Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

resortowy

minister kierujący działem administracji rządowej, Kierownik organu centralnego

zespół zarządzania kryzysowego (ministerstwa, urzędu centralnego)

centrum zarządzania kryzysowego (ministerstwa, urzędu centralnego)

wojewódzki

wojewoda

wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego

wojewódzkie centrum Zarządzania kryzysowego

powiatowy

starosta powiatu

powiatowy zespół zarządzania kryzysowego

powiatowe centrum Zarządzania kryzysowego

gminny

wójt, burmistrz, prezydent miasta

gminny zespół zarządzania kryzysowego

mogą być tworzone (nie ma obowiązku) gminne (miejskie) centra zarządzania kryzysowego

R12Y5z9zKnh611
W zarządzaniu kryzysowym istotna jest nie tylko przejrzysta struktura systemu, ale także sprawna komunikacja pomiędzy poszczególnymi jego jednostkami
ihZ1cxqbmH_d5e242

2. Fazy zarządzania kryzysowego

Występowanie sytuacji kryzysowychsytuacja kryzysowasytuacji kryzysowych jest nieuniknione. Dlatego zarządzanie kryzysowe należy postrzegać jako proces rozpoczynający się przed wystąpieniem sytuacji kryzysowej i trwający jeszcze przez jakiś czas po jej ustąpieniu. Przebiega on w czterech fazach: zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy. Ich charakterystykę przedstawia aplikacja 1.

Rl8qoNs3YnLQU1
Ilustracja przedstawia schemat kołowy opisujący fazy zarządzania kryzysowego. Okręg koła schematu tworzą cztery zaokrąglone błękitne strzałki. Groty strzałek wskazują ruch zgodnie ze wskazówkami zegara. Pierwsza strzałka: zapobieganie to m.in.działania redukujące i eliminujące sytuacje kryzysowe. Druga strzałka: przygotowanie to m.in. działania planistyczne i sposoby reagowania podczas sytuacji kryzysowej. Trzecia strzałka: reagowanie to m.in. dostarczanie pomocy poszkodowanym. Czwarta strzałka: odbudowa to m.in. przywrócenie i odbudowa zapasów. Wokół strzałki "reagowanie" czerwone koło i czerwony napis: katastrofa. Każda faza zawiera szczegółowy opis przykładów.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

W jakiej fazie zarządzania kryzysowego przeprowadza się ewakuację mieszkańców z terenów zagrożonych powodzią?

ihZ1cxqbmH_d5e282

3. Centrum Zarządzania Kryzysowego

Do najistotniejszych ośrodków w procesie zarządzania kryzysowegozarządzanie kryzysowezarządzania kryzysowego na każdym szczeblu administracyjnym należą centra zarządzania kryzysowegocentrum zarządzania kryzysowegocentra zarządzania kryzysowego (CZK). Ustawa z 26 kwietnia 2007 r. przewiduje konieczność utworzenia takich centrów na poziomie rządowym, resortowym, wojewódzkim i powiatowym. Jedynie na poziomie gminnym CZK mogą, ale nie muszą być tworzone.

Szczególnym przypadkiem jest Centrum Bezpieczeństwa Miasta Stołecznego Warszawy, w którego siedzibie mieszczą się:

  • Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu m.st. Warszawy,

  • Straż Miejska m.st. Warszawy,

  • Zakład Obsługi Systemu Monitoringu,

  • stanowiska Centrum Powiadamiania Ratunkowego oraz Zintegrowanego Stanowiska Koordynacji i Reagowania, przygotowane do całodobowej obsługi zgłoszeń alarmowych.

    RLpqPpghzfGyu1
    Na filmie prezentowana jest praca Centrum Zarządzania Kryzysowego. W pierwszych ujęciach przedstawiony zostaje budynek CZK z zewnątrz, a następnie od wewnątrz, m.in. panoramiczne ujęcie sali dyspozytorów z dziesiątkami rozmieszczonych obok siebie w kolejnych rzędach stanowisk. Frontową część tej sali zajmuje ściana w całości wypełniona obrazami z kamer miejskiego monitoringu. Pokazana zostaje też z bliska praca poszczególnych dyspozytorów. W tle lektor bez przerwy omawia zadania, które spełnia CZK. Autorzy filmu kładą duży nacisk na rolę numeru alarmowego 112 w pracy centrum oraz dokonywanych za jego pomocą zgłoszeń.

Wśród centrów zarządzania kryzysowego szczególne miejsce zajmuje Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Zapewnia ono obsługę m.in. Rady Ministrów oraz pełni funkcję krajowego centrum zarządzania kryzysowego. Do najważniejszych jego zadań należą:

  • przedstawianie szczegółowych sposobów i środków reagowania na zagrożenia oraz ograniczania ich skutków;

  • opracowywanie i aktualizowanie Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowegoplan zarządzania kryzysowegoPlanu Zarządzania Kryzysowego;

  • analizaanalizowanieanaliza i ocena możliwości wystąpienia zagrożeń lub ich rozwoju;

  • gromadzenie informacji o zagrożeniach i analiza zebranych materiałów;

  • wypracowywanie propozycji zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom;

  • planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

  • zapewnienie wspólnej polityki informacyjnej organów administracji publicznej w sytuacji kryzysowej;

  • współdziałanie z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi Organizacji Traktatu PółnocnoatlantyckiegoOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)Organizacji Traktatu PółnocnoatlantyckiegoUnii EuropejskiejUnia Europejska (UE)Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych, odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej;

  • organizowanie i prowadzenie szkoleń (i ćwiczeń) z zakresu zarządzania kryzysowego oraz udział w ćwiczeniach krajowych i międzynarodowych;

  • zapobieganie i przeciwdziałanie skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym oraz ich usuwanie (oraz współdziałanie z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w tym zakresie);

  • współdziałanie z pozostałymi centrami zarządzania kryzysowego.

R1SLdv6TLEEcu1
Sprawnie funkcjonujące centrum zarządzania kryzysowego zapewnia odpowiedni monitoring i reakcję na zagrożenia
ihZ1cxqbmH_d5e432

4. Krajowy System Ratowniczo‑Gaśniczy

Od 1995 r. funkcjonuje w Polsce, zorganizowany przez Państwową Straż Pożarną, Krajowy System Ratowniczo‑Gaśniczy (KSRG). Jego podstawowym celem jest ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska. Jest on realizowany poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo chemiczne, techniczne, ekologiczne oraz medyczne. Głównym zamierzeniem budowy tego systemu było stworzenie jednolitego układu skupiającego powiązane ze sobą podmioty ratownicze. W rezultacie ma to zapewniać skuteczność podejmowanych działań.

KSRG jest zorganizowany na trzech poziomach odpowiadających szczeblom administracji publicznej w Polsce:

  • powiatowy – jest zasadniczym poziomem wykonawczym (na tym poziomie realizuje się wszystkie zadania występujące na obszarze powiatu);

  • wojewódzki – wspomaga i koordynuje działania ratownicze w sytuacjach wymagających zaangażowania sił większych niż powiatowe;

  • krajowy – wspiera i koordynuje działania ratownicze w wypadku zaangażowania sił spoza obszaru województwa, w granicach którego doszło do zdarzenia.

R9zm5cyTy8sUK1
Do KSRG w Polsce mogą należeć także jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej (OSP)
ihZ1cxqbmH_d5e482

Podsumowanie

  • Zarządzanie kryzysowe przebiega w czterech fazach: zapobiegania, przygotowania, reagowania i odbudowy.

  • Centrum zarządzania kryzysowego pełni funkcję punktu koordynacyjnego i ośrodka łączności, scalającego w codziennej działalności służby ratownicze i komunalne, które biorą bezpośredni i pośredni udział w akcjach ratowniczych.

  • Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym przewiduje konieczność utworzenia centrów zarządzania kryzysowego na poziomie rządowym, resortowym, wojewódzkim i powiatowym.

  • Podstawowym celem Krajowego Systemu Ratowniczo‑Gaśniczego jest ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska. Jego realizacja odbywa się poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, chemiczne, ekologiczne oraz medyczne.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Wyszukaj w Internecie lub innych źródłach informacje na temat akcji prowadzonych przez jednostki Krajowego Systemu Ratowniczo‑Gaśniczego w okolicy miejsca twojego zamieszkania.

ihZ1cxqbmH_d5e538

Słowniczek

analizowanie
Definicja: analizowanie

rozpatrywanie jakiegoś problemu, zjawiska z różnych stron

centrum zarządzania kryzysowego
Definicja: centrum zarządzania kryzysowego

punkt koordynacyjny i ośrodek łączności scalający działalność służb ratowniczych i komunalnych, które biorą bezpośredni i pośredni udział w akcjach ratowniczych

infrastruktura krytyczna
Definicja: infrastruktura krytyczna

systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty (w tym obiekty budowlane), urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców

koordynowanie
Definicja: koordynowanie

organizowanie działań wykonywanych wspólnie przez wiele osób

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)
Definicja: Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)

organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno‑wojskowym, powstała 24 sierpnia 1949 r. na mocy Traktatu Północnoatlantyckiego podpisanego 4 kwietnia 1949 r.; Polska jest członkiem NATO od 12 marca 1999 r.

R1ILKg5m60Oen1
Źródło: NATO (http://www.nato.int), licencja: CC BY-SA 2.0.
plan zarządzania kryzysowego
Definicja: plan zarządzania kryzysowego

dokument zawierający charakterystykę zagrożeń, ocenę ryzyka ich wystąpienia, zadania i obowiązki uczestników zarządzania kryzysowego, zestawienie sił i środków planowanych do wykorzystania w sytuacji kryzysowej oraz szereg procedur i sposobów organizacji przedsięwzięć podejmowanych w ramach zarządzania kryzysowego

sytuacja kryzysowa
Definicja: sytuacja kryzysowa

sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków

Unia Europejska (UE)
Definicja: Unia Europejska (UE)

organizacja międzynarodowa stanowiąca gospodarczo‑polityczny związek demokratycznych państw europejskich; powstała 1 listopada 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 r. traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej

R1TK69BSZg8Rq1
Źródło: MPD01605 (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
zarządzanie kryzysowe
Definicja: zarządzanie kryzysowe

działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej

ihZ1cxqbmH_d5e941

Zadania

Ćwiczenie 1
R1cAJ5h4nBA5C1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R78qhu6c8ujWR1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RtcG4Vaqnrtqm1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1MIr6mW3xptg1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RATHvYzAIzlHb1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.