Ważne daty

Biografia

Witold Lutosławski urodził się 25 stycznia 1913 roku w rodzinie posiadającą szlachecki herb Jelita osiadłej w Drozdowie niedaleko Łomży. Rodzice Witolda - Józef i Maria, byli oboje uzdolnieni muzycznie, grywali amatorsko na fortepianie a Józef osiągnął wręcz wirtuozowską biegłość. Podczas I wojny światowej rodzina Lutosławskich przeniosła się do Moskwy, gdzie ojciec działał na rzecz niepodległości kraju i za tą działalność został uwięziony a następnie rozstrzelany. Po powrocie do kraju rodzina Lutosławskich przeniosła się do Warszawy, gdyż ich majątek w Drozdowie został zrujnowany. Witold, choć był wychowywany tylko przez matkę uzyskał gruntowne wykształcenie muzyczne. Ponadto z rodziną Lutosławskich związanych było dużo nietuzinkowych osobowości, które wpływały na dalsze losy kompozytora.

RGQHyMaZa6VOp

Ilustracja interaktywna przedstawia Witolda Maliszewskiego, polski kompozytora i pedagoga, nauczyciela Witolda Lutosławskiego. Zdjęcie z lat 20. XX wieku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Witold Maliszewski (Urodził się 20.08.1873 w Mohylowie - zmarł 18.07.1939 w Zalesiu pod Warszawą). U Maliszewskiego Lutosławski zaczął się uczyć gdy skończył piętnaście lat. Za jego namową przerwał naukę gry na skrzypcach i oddał się w pełni grze na fortepianie. Pod jego okiem uczył się także praktyk kompozytorskich.

Ilustracja interaktywna przedstawia Witolda Maliszewskiego, polski kompozytora i pedagoga, nauczyciela Witolda Lutosławskiego. Zdjęcie z lat 20. XX wieku. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Witold Maliszewski (Urodził się 20.08.1873 w Mohylowie - zmarł 18.07.1939 w Zalesiu pod Warszawą). U Maliszewskiego Lutosławski zaczął się uczyć gdy skończył piętnaście lat. Za jego namową przerwał naukę gry na skrzypcach i oddał się w pełni grze na fortepianie. Pod jego okiem uczył się także praktyk kompozytorskich.

1

1. Witold Maliszewski (20.08.1873 w Mohylowie - 18.07.1939 w Zalesiu pod Warszawą)

U Maliszewskiego Lutosławski zaczął się uczyć gdy skończył piętnaście lat. Za jego namową przerwał naukę gry na skrzypcach i oddał się w pełni grze na fortepianie. Pod jego okiem uczył się także praktyk kompozytorskich.

Już w wieku sześciu lat Witold rozpoczął naukę gry na fortepianie. Jego pierwszą nauczycielką była Helena Hoffman, u której podjął też pierwsze próby kompozytorskie. W 1922 roku powstała jego pierwsza kompozycja Preludium na fortepian. U Lidii Kmitowej uczył się gry na skrzypcach, natomiast w 1928 roku zaczął uczyć się kompozycji pod kierunkiem Witolda Maliszewskiego. W 1931 roku zdał maturę i podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim. Przez rok studiował matematykę, po czym zrezygnował z zajęć z powodu nadmiaru zajęć w konserwatorium. Skoncentrował się wtedy wyłącznie na nauce kompozycji i teorii pod kierunkiem Maliszewskiego. Kontynuował też naukę gry na fortepianie, pobierając lekcje u Jerzego Lefelda. Konserwatorium ukończył w 1937 roku.

R1ORCAx60frpH1

Ilustracja przedstawia: Witold Lutosławski w 1953 roku. Fotografia przedstawia mężczyznę grającego na fortepianie. Kompozytor w wieku 40 lat ubrany jest w ciemną marynarkę, pod nią jasna koszula i krawat. Dłonie ułożone nad klawiaturą. Powyżej na pulpicie rozłożone są wersje robocze partytury.

Początki kariery kompozytora zostały przerwane przez II Wojnę Światową. Jako radiotelegrafista w polskim wojsku został wzięty do niewoli, z której udało mu się uciec. Wraz z Andrzejem Panufnikiem grał w warszawskich kawiarniach podczas okupacji, dzięki czemu był w stanie przetrwać. Podczas wojny zaginęły jego dotychczasowe wcześniejsze kompozycje.

R1HMNvnnvz6jx1

Ilustracja przedstawia: Witold Lutosławski podczas dyrygowania w 1991 roku. Fotografia przedstawia starszego mężczyznę dyrygującego orkiestrą. Ubranego w czarną martynarkę, białą koszulę i bialą muchę.

Po wojnie Lutosławski pracował w Polskim Radiu, angażując się też w Związek Kompozytorów Polskich. Pod pseudonimem tworzył piosenki oraz muzykę teatralną. W 1946 roku wziął ślub z Marią Danutą Dygat, siostrą Stanisława Dygata, która aż do śmierci towarzyszyła jego życiu i pracy. Nie miał własnych dzieci, jednak opiekował się synem żony z pierwszego małżeństwa. Od 1959 roku był członkiem komisji repertuarowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska JesieńWarszawska JesieńWarszawska Jesień”. Zmarł 7 lutego 1994 roku i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego żona zmarła w niespełna 3 miesiące później.

RFdO0T70HFAlq

Ilustracja interaktywna przedstawia: Wspólny grób Witolda i Marii Lutosławskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Grób Witolda i Marii Lutosławskich znajduje się na cmentarzu na starych Powązkach, w kwaterze nr 2 w rzędzie drugim. Pomnik jest w kształcie prostokąta, ma jasny kolor i złote litery.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Wspólny grób Witolda i Marii Lutosławskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Grób Witolda i Marii Lutosławskich znajduje się na cmentarzu na starych Powązkach, w kwaterze nr 2 w rzędzie drugim. Pomnik jest w kształcie prostokąta, ma jasny kolor i złote litery.

1

1. Grób Witolda i Marii Lutosławskich znajduje się na cmentarzu na starych Powązkach, w kwaterze nr 2 w rzędzie drugim.

Polska muzyka w XX wieku

Jednym z najbardziej przełomowych momentów dla polskiej muzyki w XX wieku było otwarcie Filharmonii Warszawskiej w 1901 roku. Obiekt ten stał się głównym ośrodkiem życia muzycznego oraz jedną z najbardziej liczących się instytucji muzycznych w Europie. To tutaj właśnie występowali słynni dyrygenci i soliści tamtych czasów. Ważnymi artystami początku XX wieku byli Mieczysław Karłowicz oraz Karol Szymanowski. W okresie międzywojennym działali Feliks Nowowiejski oraz Witold Maliszewski.

RfSc3RrjWEXlp1

Ilustracja przedstawia: Feliks Nowowiejski. Fotografia przedstawia dostojnego, młodego mężczyzna z wąsem. Ubrany jest w ciemny garnitur i jasną koszulę ze stójką. Ręce opiera na brzegu fotela.

Rozkwit polskiej muzyki zatrzymała II Wojna Światowa. Hitlerowska polityka nie sprzyjała rozwoju talentów muzycznych i zakładała zniszczenie polskiej sztuki, co spowodowało wyłączenie dzieł Polaków z repertuaru koncertowego, a także radia czy wydawnictw muzycznych. Ucierpiały też zbiory polskich dzieł oraz sami artyści, którzy ginęli w niewyjaśnionych okolicznościach.

R17wGa31gOILQ1

Ilustracja przedstawia: Krzysztof Penderecki w 2008 roku. Na fotografi widać starszego mężczyznę w szarej marynarce z granatową poszetką i jasnoniebieskiej koszuli. Mężczyzna ma okulary, siwy zarost i włosy.

W okresie powojennym polska kultura i sztuka nie były już zagrożone całkowitym zapomnieniem i mogły się rozwijać, jednak komunistyczna władza narzucała zasady socrealistyczneSocrealizmsocrealistyczne. Reakcje kompozytorów do porzucenia niekonwencjonalnej twórczości były różne - część z nich próbowała otwarcie odrzucić nową ideologię, za co narażeni byli na represje. Ważną rolę odegrała „Grupa 49”, która starała się przełamać zasady socrealistyczne. Założyli ją Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki oraz Jan Krenz. Z ich inicjatywy został zorganizowany festiwal „Warszawska Jesień”, który miał zbliżyć polską muzykę do światowej. Pierwszy festiwal miał miejsce w 1956 roku na fali odwilży po latach stalinowskiej dyktatury. Wtedy też w twórczości pojawiły się nowe nurty - dodekafoniaDodekafoniadodekafonia i sonorystyka - które współistniały z nurtem neoklasycznymNeoklasycyzmneoklasycznym. Najważniejszymi twórcami tego okresu byli Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Kazimierz Serocki, Tadeusz Baird, Włodzimierz Kotoński, Krzysztof Penderecki, Wojciech Kilar, Henryk Górecki oraz Bogusław Schaeffer.

Twórczość kompozytora

RCTPlgoLdck7q

Ilustracja interaktywna przedstawia: W. Pniewski, L. Kowalski (fot.), Witold Lutosławski. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Mała suita na orkiestrę, Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, dyr. Antoni Wit. Cechuje się wesołym, sielankowym charakterem.

Ilustracja interaktywna przedstawia: W. Pniewski, L. Kowalski (fot.), Witold Lutosławski. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Utwór: Mała suita na orkiestrę, Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, dyr. Antoni Wit. Cechuje się wesołym, sielankowym charakterem.

1

1. {audio} Utwór: Mała suita na orkiestrę, Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia, dyr. Antoni Wit.

Styl muzyczny Lutosławskiego na przestrzeni lat ulegał istotnym przemianom. Warto wskazać, iż jego kariera rozpoczęła się jeszcze przed II Wojną Światową a zakończyła dopiero w latach dziewięćdziesiątych.

Wczesna twórczość kompozytora zawiera liczne odwołania do folkloryzmuFolkloryzmfolkloryzmu oraz neoklasycyzmu. Za swój debiut artysta uznawał Wariacje symfoniczne z 1938 roku (chociaż już w 1932 wykonywany był jego Taniec chimery). Najważniejszymi utworami z tego okresu są Melodie ludowe i Bukoliki na fortepian, a także Mała suita na orkiestrę, która została oparta na tańcach ludowych oraz pieśniach. I Symfonia, która miała swoją premierę w 1948 roku, została wycofana z repertuaru po wprowadzeniu socrealizmu z uwagi na formalistyczność. Socrealistyczna doktryna piętnowała utwory niespełniające jej wymogów, natomiast ich twórców skazywała na artystyczny niebyt. Podczas wojny kompozytor wraz z Andrzejem Panufnikiem wykonywał w kawiarniach Wariacje na temat Paganiniego, czym zyskał sobie ogromną popularność.

Najczęściej wykonywanym utworem Lutosławskiego jest Koncert na orkiestrę, którego premiera odbyła się w 1954 roku. Było to ostatnie dzieło, które powstało w czasie neoklasycznego okresu jego twórczości. Kompozytor zadedykował ten utwór Witoldowi Rowickiemu, kierownikowi artystycznemu Filharmonii Warszawskiej (obecnie Filharmonii Narodowej), z którego inicjatywy powstała. Utwór ten ma cykliczną, trzyczęściową budowę. Nawiązania do poprzednich epok są widoczne w pewnych fragmentach utworu, a także w nazewnictwie części - passacagliaPassacagliapassacaglia czy toccataToccatatoccata. Widoczne są także wpływy polskiej muzyki ludowej, szczególnie w początkowej Intradzie. Bardziej nowoczesne podejście do komponowania ujawnia się w solistycznym taktowaniu instrumentów.

Sam Lutosławski wzbraniał się przed określaniem go jako neoklasyka. O wiele bardziej przypadło mu do gustu nazywanie go „klasykiem współczesności”, gdyż uważał, że muzyka zawsze powinna sięgać po rzeczy nowe.

Kolejny okres w twórczości Lutosławskiego rozpoczął się od kształtowania nowoczesnego, własnego stylu. Po raz pierwszy zastosował oparty na dwunastotonowych akordach system harmoniczny w Pięciu pieśniach do słów K. Iłłakowiczówny. Chociaż w tamtym czasie w Polsce bardzo popularna była dodekafonia, to kompozytor w inny sposób budował własną technikę dwunastotonową. Przykładem jest Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową, którą twórca poświecił pamięci Béli Bartóka. Najważniejszą techniką wykorzystywaną przez Lutosławskiego w tym okresie jest jednak aleatoryzmAleatoryzmaleatoryzm kontrolowany. Dziś technika ta jest wykorzystywana przez innych kompozytorów. Po raz pierwszy pojawiła się w przeznaczonych na orkiestrę Grach weneckich. Dzieło miało premierę w 1961 roku w Wenecji (stąd jego nazwa). Gry odnosiły się do reguł rytmicznych, które były zmieniane w trakcie trwania utworu. W obrębie formy utworu pojawiły się odcinki, w których nie obowiązywał wspólny podział rytmiczny. Wysokość nut jest ściśle określona, jednak rytm i tempo się różnią. Długość takich segmentów zależała od dyrygenta, który pokazywał ich początek oraz koniec. Zakończenie takiego fragmentu następowało natychmiast, niezależnie od tego, w jakim miejscu znajdowali się poszczególni muzycy. Inne utwory, w których można odnaleźć technikę aleatoryzmu kontrolowanego, to Księga na orkiestrę, Kwartet smyczkowy oraz Trzy poematy Henri Michaux. Ostatnie z wymienionych utworów wymagał obecności dwóch dyrygentów, gdyż w jego wykonaniu uczestniczyła zarówno orkiestra jak i chór. W jego utworach pojawił się charakterystyczny model formy dwuczęściowej - pierwsza faza o charakterze wstępu, przygotowania, ma na celu wytworzyć swoiste napięcie i oczekiwanie. Druga faza prowadzi do kulminacji. Przykładem na to może być wspomniany Kwartet smyczkowy lub II Symfonia.

W latach osiemdziesiątych Lutosławski stworzył tzw. formę łańcuchową, opartą na takim modelu przebiegu dźwięków, gdzie poszczególne jego ogniwa rozpoczynają się i kończą niezależnie od siebie. Rezultatem tych doświadczeń jest cykl trzech utworów: Łańcuch I (1983), przeznaczony na orkiestrę kameralną; Łańcuch II (1985) na skrzypce i orkiestrę oraz Łańcuch III na orkiestrę (1986).

Wśród utworów kompozytora warto wyróżnić koncert wiolonczelowy oraz fortepianowy, III Symfonię oraz liczne pieśni dziecięce (np. O Panu Tralalińskim do słów Juliana Tuwima). Ukoronowaniem twórczości Lutosławskiego była IV Symfonia, ostatnie dzieło, które powstało w 1992 roku.

Lutosławski jako dyrygent podejmował się wykonywania przede wszystkim swoich dzieł. Dbając o prestiż odrzucał wiele ofert koncertowych, występując kilkanaście razy w ciągu roku i dobierając starannie miejsca publicznych wystąpień.

Znaczenie Witolda Lutosławskiego

RkvSAA1z2KjjM1

Ilustracja przedstawia: Popiersie Witolda Lutosławskiego w Kielcach. Rzeźba ustawiona jest na wysokim granitowym cokole, na którym wyryty jest napis: „WITOLD LUTOSŁAWSKI KOMPOZYTOR”.

Chociaż Witold Lutosławski był jednym z najwybitniejszych klasyków muzyki XX wieku, to jego znaczenie dla polskiej muzyki współczesnej wykracza poza jego dzieła. Jego zasługi są nie tylko związane z wprowadzeniem techniki aleatoryzmu kontrolowanego. Już po II Wojnie Światowej zaangażował się w działalność odbudowy i tworzenia polskiej kultury muzycznej. Działał w Związku Kompozytorów Polskich, wraz z którym tworzył festiwal „Warszawska Jesień”. Jest jedyną osobą, która w komisji repertuarowej zasiadała przez trzydzieści siedem lat bez przerw, a w latach 60. był jej pierwszym przewodniczącym. Co ciekawe, w 1973 roku podczas festiwalu uhonorowano go wieczorem autorskim. Był też członkiem Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO. To dzięki niemu zwrócono uwagę na problem nadużywania muzyki w miejscach publicznych, co jego zdaniem naruszało prawo człowieka do ciszy oraz spokoju. Z tego względu w 1969 roku przyjęto ustawę, która potępiała takie postępowanie.

Za swoją działalność Lutosławski otrzymał liczne odznaczenia, nagrody oraz tytuły. W 1994 roku nadano mu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego. Wiele uniwersytetów przyznało kompozytorowi tytuł doktora honoris causa. Ponadto kompozytor patronuje licznym ulicom, szkołą muzycznym oraz Filharmonii Wrocławskiej. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłosił rok 2013 rokiem Witolda Lutosławskiego.

Od 1990 roku w Warszawie odbywa się Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego. Kompozytor jest też patronem Ogólnopolskiego Konkursu Młodych Dyrygentów w Białymstoku (od 1994) oraz Międzynarodowego Konkursu Wiolonczelowego w Warszawie (od 1999).

Zadania

Rk819mUxPf6bM

Ćwiczenie 1

Wskaż nazwisko pedagoga Warszawskiego Konserwatorium, u którego pobierał lekcje Witold Lutosławski. Mozliwe odpowiedzi: 1. Jerzy Lefeld. 2. Witold Maliszewski. 3. Mieczysław Karłowicz.

Wskaż nazwisko pedagoga Warszawskiego Konserwatorium, u którego pobierał lekcje Witold Lutosławski. Mozliwe odpowiedzi: 1. Jerzy Lefeld. 2. Witold Maliszewski. 3. Mieczysław Karłowicz.

Wskaż nazwisko pedagoga Warszawskiego Konserwatorium, u którego pobierał lekcje Witold Lutosławski.

• Jerzego Lefeld
• Witold Maliszewski
• Mieczysław Karłowicz

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna