I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła.
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
6) rozróżnia gatunki i tematykę dzieł w sztukach plastycznych (portret, autoportret, pejzaż, martwa natura, sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna i batalistyczna); niektóre z tych gatunków odnajduje w grafice i w rzeźbie; w rysunku rozpoznaje studium z natury, karykaturę, komiks, rozumie, czym jest w sztuce abstrakcja i fantastyka; podejmuje działania z wyobraźni i z natury w zakresie utrwalania i świadomości gatunków i tematów w sztuce, stosuje w tym zakresie różnorodne formy wypowiedzi (szkice rysunkowe, fotografie zaaranżowanych scen i motywów, fotomontaż).
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego.
5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów;
6) rozumie i charakteryzuje na wybranych przykładach z różnych dziedzin pojęcie stylu w sztuce;
7) wykazuje się znajomością najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki w Polsce i na świecie;
m0645f2399345f2f0_0000000000033
Nauczysz się
określać, czym jest portret;
charakteryzować cechy poszczególnych typów portretu
rozpoznawać postacie przedstawione na portretach
Portret i jego rodzaje
Portret oznacza wizerunek osoby i najczęściej kojarzony jest z wizerunkiem twarzy, chociaż jest nim także przedstawienie popiersiaPopiersiepopiersia, ujęcie do połowy, do kolan, czy całej postaci. Gdy ukazuje grupę osób, określa się go portretem zbiorowym. W zależności od sposobu ujęcia postaci można mówić o portrecie stojącym, siedzącym, leżącym itp., natomiast ze względu na przeznaczenie i funkcję wyróżnia się portret prywatny lub oficjalny (reprezentacyjny, dworski).
W ciągu wieków portret ewoluował zgodnie z panującymi tendencjami w sztuce. Rozwój portretu silnie zaznaczył się w epoce renesansu, choć pojawił się już w starożytności. Mistrzami tego typu malarstwa stali się jednak artyści barokowi, którzy czerpali z dokonań poprzedników.
RbGsEV48d0Eom
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywa się dzieło przedstawiające głowę i część ramion postaci? Możliwe odpowiedzi. 1. popiersie, 2. tors, 3. profil.
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywa się dzieło przedstawiające głowę i część ramion postaci? Możliwe odpowiedzi. 1. popiersie, 2. tors, 3. profil.
Przypatrz się poniższym portretom. Czy potrafisz wskazać, z jakiej epoki pochodzą? Podpisz ilustracje właściwymi określeniami, wybierając z poniższych: Starożytny Egipt, Renesans.
.................
.................
Barokowy autoportret
Wśród artystów barokowych autoportrety cieszyły się ogromną popularnością. Za największego portrecistę epoki uważa się holenderskiego malarza Rembrandta van Rijna działającego w Amsterdamie oraz w rodzinnej Lejdzie. Obrazy z pierwszego etapu twórczości malarza posiadają szczególną siłę wyrazu – artysta przedstawił siebie jako młodzieńca o bujnej fryzurze, pogrążonego w cieniu. Przepełnione były zmysłowością, przedstawiały wizerunek malarza jako człowieka sukcesu. W okresie dojrzałym w autoportretach widoczna jest świadomość wysokiej pozycji artysty, który maluje siebie w dumnej pozie i często bogatym stroju. Ostatnie autoportrety malarza są niepokojące, przedstawiają go świadomego swej starości, jako człowieka doświadczonego przez los.
RFOQKtSZLuXZd
Ilustracja interaktywna przedstawia "Autoportret" Rembrandta określany jako z zacienioną twarzą. Ukazuje młodego mężczyznę z lokowanymi, brązowymi włosami. Światło pada z lewej strony, rozjaśniając część twarzy artysty. Prawa strona jest ukryta w cieniu. Malarz zadbał o detale – szczegółowo oddał loki na głowie. Jednolite tło, utrzymane w szarościach kontrastuje z postacią i eksponuje twarz. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Światło pada pod kątem, mocno akcentując fragment twarzy.
Punkt 2: Pozostała część jest ukryta w cieniu.
Punkt 3: Malarz szczegółowo oddał loki na głowie.
Ilustracja interaktywna przedstawia "Autoportret" Rembrandta określany jako z zacienioną twarzą. Ukazuje młodego mężczyznę z lokowanymi, brązowymi włosami. Światło pada z lewej strony, rozjaśniając część twarzy artysty. Prawa strona jest ukryta w cieniu. Malarz zadbał o detale – szczegółowo oddał loki na głowie. Jednolite tło, utrzymane w szarościach kontrastuje z postacią i eksponuje twarz. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Światło pada pod kątem, mocno akcentując fragment twarzy.
Punkt 2: Pozostała część jest ukryta w cieniu.
Punkt 3: Malarz szczegółowo oddał loki na głowie.
1
2
3
1. Światło pada pod kątem, mocno akcentując fragment twarzy.
2. Pozostała część jest ukryta w cieniu.
3. Malarz szczegółowo oddał loki na głowie.
Rembrandt van Rijn, „Autoportret”, 1628‑1629, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RMFocIqlShNGi
Ilustracja interaktywna przedstawia „Autoportret” Rembrandta van Rijna. Na ciemnym tle znajduje się siedzący malarz w starszym wieku, w czarnym kapeluszu na głowie. Ma na sobie złotą szatę, przepasaną w pasie czerwoną szarfą i zarzuconą na ramiona ciemną pelerynę. Prawą rękę ma opartą na poręczy fotela. W lewej dłoni trzyma laskę. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Malarz siedzi w fotelu, jak król na tronie. Jego strój jest dostojny, przepasany szkarłatną szarfą. Na plecy ma zarzucony płaszcz.
Punkt 2: Prawą dłoń ma położoną na oparciu fotela.
Punkt 3: W lewej dłoni trzyma laskę, jakby było to berło
Punkt 4: Zamiast korony na głowie założony ma duży aksamitny beret.
Ilustracja interaktywna przedstawia „Autoportret” Rembrandta van Rijna. Na ciemnym tle znajduje się siedzący malarz w starszym wieku, w czarnym kapeluszu na głowie. Ma na sobie złotą szatę, przepasaną w pasie czerwoną szarfą i zarzuconą na ramiona ciemną pelerynę. Prawą rękę ma opartą na poręczy fotela. W lewej dłoni trzyma laskę. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Malarz siedzi w fotelu, jak król na tronie. Jego strój jest dostojny, przepasany szkarłatną szarfą. Na plecy ma zarzucony płaszcz.
Punkt 2: Prawą dłoń ma położoną na oparciu fotela.
Punkt 3: W lewej dłoni trzyma laskę, jakby było to berło
Punkt 4: Zamiast korony na głowie założony ma duży aksamitny beret.
1
2
3
4
1. Malarz siedzi w fotelu, jak król na tronie. Jego strój jest dostojny, przepasany szkarłatną szarfą. Na plecy ma zarzucony płaszcz.
2. Prawą dłoń ma położoną na oparciu fotela.
3. W lewej dłoni trzyma laskę, jakby było to berło
4. Zamiast korony na głowie założony ma duży aksamitny beret.
Rembrandt van Rijn, „Autoportret”, 1658, Kolekcja Frick, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
RPjQ7ox7jGWepRembrandt van Rijn, „Autoportret jako Paweł Apostoł”, 1661, Rijksmuseum Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Rembrandta van Rijna „Autoportret jako Paweł Apostoł”. Na ciemnym tle znajduje się malarz ukazany jako starszy mężczyzna. Ustawiony jest bokiem, ale głowę ma odwróconą centralnie i patrzy w stronę widza. Ma na sobie brązowy strój. Na głowie założoną ma zawiniętą białą chustę, spod której wystają kręcone włosy. Broda pokryta jest zarostem. W prawym ręku trzyma otwartą księgę. Tło obrazu utrzymane jest w szaro-brązowych barwach, jaśniejsze z lewej strony. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: 55-letni Rembrandt ukazał siebie zwróconego "en trois quarts" do widza.
Punkt 2: W dłoni trzyma kartki z tekstami i mieczem – są to atrybuty św. Pawła.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Rembrandta van Rijna „Autoportret jako Paweł Apostoł”. Na ciemnym tle znajduje się malarz ukazany jako starszy mężczyzna. Ustawiony jest bokiem, ale głowę ma odwróconą centralnie i patrzy w stronę widza. Ma na sobie brązowy strój. Na głowie założoną ma zawiniętą białą chustę, spod której wystają kręcone włosy. Broda pokryta jest zarostem. W prawym ręku trzyma otwartą księgę. Tło obrazu utrzymane jest w szaro-brązowych barwach, jaśniejsze z lewej strony. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: 55-letni Rembrandt ukazał siebie zwróconego "en trois quarts" do widza.
Punkt 2: W dłoni trzyma kartki z tekstami i mieczem – są to atrybuty św. Pawła.
1
2
1. 55-letni Rembrandt ukazał siebie zwróconego "en trois quarts" do widza.
2. W dłoni trzyma kartki z tekstami i mieczem – są to atrybuty św. Pawła.
Rembrandt van Rijn, „Autoportret jako Paweł Apostoł”, 1661, Rijksmuseum Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 1
Przyjrzyj się autoportretom Rembrandta van Rijna i odpowiedz, jakie ujęcie zastosował malarz w każdym z nich. Wykorzystaj informacje zawarte w poprzedniej części.
R1OwYsqyyOnHi
Odpowiedz na pytanie. Jakie cechy posiadają autoportrety Rembrandta? Możliwe odpowiedzi: 1. wąska gama kolorystyczna, 2. kontrasty światłocieniowe, 3. szeroka gama kolorystyczna, 4. światło rozproszone.
Odpowiedz na pytanie. Jakie cechy posiadają autoportrety Rembrandta? Możliwe odpowiedzi: 1. wąska gama kolorystyczna, 2. kontrasty światłocieniowe, 3. szeroka gama kolorystyczna, 4. światło rozproszone.
Portret reprezentacyjny w baroku
Portret reprezentacyjny przedstawia postać, która zajmuje wysokie stanowisko, np. króla, papieża, kardynała. Ukazany wizerunek jest poważny, często zawiera atrybutyAtrybutatrybuty władzy, herb lub inne przedmioty stanowiące o randze osoby portretowanej, która ma na sobie bogaty, odświętny lub reprezentacyjny strój. Również dostojna jest postawa – postać przedstawiona na portrecie stoi często w komnacieKomnatakomnacie, siedzi na tronie lub w fotelu. Elementem często towarzyszącym tego typu wizerunkom w epoce baroku jest kotaraKotarakotara. Odmianą portretu reprezentacyjnego jest portret konny, znany już we wcześniejszych epokach i zarezerwowany wtedy dla osób mających znaczenie militarne, a w baroku także przedstawiający magnatówMagnatmagnatów, wzorujących się na wizerunkach władców.
Słynnym artystą barokowym, w którego dziełach pojawił się portret reprezentacyjny jest Diego Velázquez, nadworny malarz króla Filipa IV. Wśród portretów malowanych dla króla znajdują się różne ujęcia wizerunku.
R1WFW4HhI2uuSDiego Velázquez, „Portret Filipa IV w brązie i srebrze”, 1631‑1632, National Gallery, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret Filipa IV w brązie i srebrze” Diego Velázqueza. Na obrazie przedstawiony jest mężczyzna w całej postaci, ubrany w srebrną zbroję i czarną pelerynie. Stoi we wnętrzu przy meblu, na którego krawędzi opiera dłoń. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza. Ma jasne włosy oraz zakręcony wąs. W tle wisi czerwona kotara. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Filip IV ma na sobie uroczysty, brązowo-srebrny strój z jedwabnymi haftami. Ta pełna blasku szata wyróżnia przedstawienie władcy od innych portretów.
Punkt 2: Na piersi króla został zamieszczony zawieszony na złotym łańcuszku Order Złotego Runa – najwyższe odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii oraz rycerski order Habsburgów.
Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret Filipa IV w brązie i srebrze” Diego Velázqueza. Na obrazie przedstawiony jest mężczyzna w całej postaci, ubrany w srebrną zbroję i czarną pelerynie. Stoi we wnętrzu przy meblu, na którego krawędzi opiera dłoń. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza. Ma jasne włosy oraz zakręcony wąs. W tle wisi czerwona kotara. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Filip IV ma na sobie uroczysty, brązowo-srebrny strój z jedwabnymi haftami. Ta pełna blasku szata wyróżnia przedstawienie władcy od innych portretów.
Punkt 2: Na piersi króla został zamieszczony zawieszony na złotym łańcuszku Order Złotego Runa – najwyższe odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii oraz rycerski order Habsburgów.
1
2
1. Filip IV ma na sobie uroczysty, brązowo-srebrny strój z jedwabnymi haftami. Ta pełna blasku szata wyróżnia przedstawienie władcy od innych portretów.
2. Na piersi króla został zamieszczony zawieszony na złotym łańcuszku Order Złotego Runa – najwyższe odznaczenie państwowe Królestwa Hiszpanii oraz rycerski order Habsburgów.
Diego Velázquez, „Portret Filipa IV w brązie i srebrze”, 1631‑1632, National Gallery, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
R15wq6sxO1FjHDiego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Portret konny Filipa IV”, 1635‑1636, Prado Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Diego Velázqueza „Portret konny Filipa IV”. Dzieło przedstawia mężczyznę z powagą siedzącego na koniu. Filip IV ubrany jest w czarno-złotą zbroję. Przez pierś ma przewiązaną szarfę, a na głowie założony kapelusz. Z lewej strony obrazu widoczne jest ulistnione drzewo. W tle, w dolnej partii obrazu widoczny jest daleki krajobraz. Nad nim rozciąga się niebieskie niebo z szarymi chmurami. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Filip IV jest przedstawiony na koniu, ma na sobie zbroję, a w ręku trzyma buławę – podkreślają one stanowczość i majestat króla.
Punkt 2: W tle znajduje się krajobraz z nierównościami terenu i dalekim horyzontem, odpowiadający okolicom Madrytu.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Diego Velázqueza „Portret konny Filipa IV”. Dzieło przedstawia mężczyznę z powagą siedzącego na koniu. Filip IV ubrany jest w czarno-złotą zbroję. Przez pierś ma przewiązaną szarfę, a na głowie założony kapelusz. Z lewej strony obrazu widoczne jest ulistnione drzewo. W tle, w dolnej partii obrazu widoczny jest daleki krajobraz. Nad nim rozciąga się niebieskie niebo z szarymi chmurami. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Filip IV jest przedstawiony na koniu, ma na sobie zbroję, a w ręku trzyma buławę – podkreślają one stanowczość i majestat króla.
Punkt 2: W tle znajduje się krajobraz z nierównościami terenu i dalekim horyzontem, odpowiadający okolicom Madrytu.
1
2
1. Filip IV jest przedstawiony na koniu, ma na sobie zbroję, a w ręku trzyma buławę – podkreślają one stanowczość i majestat króla.
2. W tle znajduje się krajobraz z nierównościami terenu i dalekim horyzontem, odpowiadający okolicom Madrytu.
Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Portret konny Filipa IV”, 1635‑1636, Prado Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Ważną rolę w baroku zajmują także portrety Rubensa, który malował je ze swobodą i bogactwem barw. Malarz podkreślał w nich także pozycję społeczną przedstawianych osób. W Portrecie markizy Brygidy Spinola, powstałym podczas pobytu na dworze księcia Gonzagi w Mantui przedstawił kobietę na tle purpurowejPurpurapurpurowej tkaniny w dekoracyjnym wnętrzu.
R1dvCwUPLe1BSPeter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”, 1606, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Petera Paula Rubensa „Portret markizy Brygidy Spinola”. Ukazuje stojącą we wnętrzu postać. Kobieta jest wytwornie ubrana. Na szyi ma kryzowany kołnierz. Atłasową suknię zdobią złote wykończenia i koronki. Ma na sobie także płaszcz. W ręku trzyma wachlarz. Na twarzy ma rumieńce. Wnętrze jest eleganckie, zdobione pilastrami i gzymsami. Za kobietą wisi czerwona kotara. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Dostojna poza markizy i jej dworski strój podkreślają oficjalny charakter dzieła.
Punkt 2: Rubens oddał piękno srebrno-białej tkaniny sukni, podkreślając obijające się światło oraz zadbał o detale stroju kobiety.
Punkt 3: Z oficjalnym charakterem portretu kontrastuje delikatny uśmiech i rumieńce na twarzy.
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Petera Paula Rubensa „Portret markizy Brygidy Spinola”. Ukazuje stojącą we wnętrzu postać. Kobieta jest wytwornie ubrana. Na szyi ma kryzowany kołnierz. Atłasową suknię zdobią złote wykończenia i koronki. Ma na sobie także płaszcz. W ręku trzyma wachlarz. Na twarzy ma rumieńce. Wnętrze jest eleganckie, zdobione pilastrami i gzymsami. Za kobietą wisi czerwona kotara. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Dostojna poza markizy i jej dworski strój podkreślają oficjalny charakter dzieła.
Punkt 2: Rubens oddał piękno srebrno-białej tkaniny sukni, podkreślając obijające się światło oraz zadbał o detale stroju kobiety.
Punkt 3: Z oficjalnym charakterem portretu kontrastuje delikatny uśmiech i rumieńce na twarzy.
1
2
3
1. Dostojna poza markizy i jej dworski strój podkreślają oficjalny charakter dzieła.
2. Rubens oddał piękno srebrno-białej tkaniny sukni, podkreślając obijające się światło oraz zadbał o detale stroju kobiety.
3. Z oficjalnym charakterem portretu kontrastuje delikatny uśmiech i rumieńce na twarzy.
Peter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”, 1606, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Jako portrecista zasłynął także malarz działający w Paryżu, Philippe de Champaigne. W jego dziełach widoczne są wpływy Rubensa. Najsłynniejszym dziełem artysty jest reprezentacyjny portret kardynała Richelieu, który został pozbawiony sztywności a gest dłoni i kotara świadczą o efektach teatralnych.
RvJSY7go6gN7GPhilippe de Champaigne, „Portret Kardynała Richelieu”, ok. 1640, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Portret Kardynała Richelieu”. Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu. Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję. Na piersi ma zawieszony order świętego Ducha. Gest jego ręki jest teatralny i wyrafinowany, to jednocześnie doskonałe studium dłoni. Malarz precyzyjnie oddaje draperie oraz detale koronkowe komży. Kolumna w tle dodaje powagi i stanowi odwołanie do klasycznych wartości. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu.
Punkt 2: Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję.
Punkt 3: W ręku trzyma zdjęty z głowy biret.
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Portret Kardynała Richelieu”. Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu. Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję. Na piersi ma zawieszony order świętego Ducha. Gest jego ręki jest teatralny i wyrafinowany, to jednocześnie doskonałe studium dłoni. Malarz precyzyjnie oddaje draperie oraz detale koronkowe komży. Kolumna w tle dodaje powagi i stanowi odwołanie do klasycznych wartości. Na ilustracji umieszczone są interaktywne punkty z informacjami:
Punkt 1: Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu.
Punkt 2: Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję.
Punkt 3: W ręku trzyma zdjęty z głowy biret.
1
2
3
1. Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu.
2. Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję.
3. W ręku trzyma zdjęty z głowy biret.
Philippe de Champaigne, „Portret Kardynała Richelieu”, ok. 1640, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
Portret zbiorowy
W baroku powszechny był także portret zbiorowy. Cechą jego jest charakterystyczne dla epoki bogactwo kolorystyczne oraz swoboda osób, uchwycenie ich w naturalnych pozach, często podczas codziennych sytuacji. Najbardziej znanym portretem zbiorowym jest obraz Velázqueza, przedstawiający rodzinę króla Filipa IV, a zatytułowany Las Meninas, czyli Panny dworskie. Dzieło ukazuje księżniczkę Małgorzatę oraz towarzyszących jej: jej dwórki, karłów i psa. W komnacie malarz zamieścił także swój wizerunek podczas pracy przy sztalugachSztalugisztalugach.
ROQCSD3L1aEz2
Ilustracja przedstawia dzieło Velázqueza „Panny dworskie”. Obraz przedstawia pięcioletnią infantkę Małgorzatę Teresę. Dziewczynka stoi w centralnej części płótna. Ubrana jest w białą, jedwabna suknię, zgodną z ówczesną hiszpańską modą. Otaczają ją dworzanie. Po lewej, jedna z dwórek, Maria Augustina Sarmiento, ubrana w ciemnozieloną, aksamitną suknię, oferuje księżniczce napój w glinianym, czerwonym dzbanuszku podanym na srebrnej tacy. Druga – Isabel de Velasco stoi po prawej stronie w jedwabnej, szarej sukni i w ukłonie pochyla się w stronę następczyni tronu. Nieco bliżej widza, w prawym rogu obrazu, stoi karlica zwana Maribarbola ubrana w ciemnoniebieską suknię wykończoną białą lamówką. Jej twarz skierowana jest w stronę widza, poza ramy obrazu. Obok niej malarz ukazał pazia, Nicolasa Pertusato, szturchającego nogą dużego psa. Na drugim planie, nieco w cieniu stoją dwie postacie zajęte rozmową. To opiekunka infantki Marcela de Ulloa, ubrana w strój przypominający szatę mniszki, oraz ubrany na czarno ochmistrz, czyli zarządca dworu, a także opiekun małej Małgorzaty. Za nimi, w głębi pomieszczenia, w otwartych na oścież drzwiach stoi Jose de Nieto – majordomus i szambelan królowej, aposentador (czyli zarządca, marszałek dworu) na królewskim dworze. Stoi on na schodach, prawą dłonią odsuwa wiszącą w drzwiach kotarę, wpuszczając do pomieszczenia jasne, dzienne światło. Lewa strona obrazu zdominowana jest natomiast przez olbrzymie płótno, przed którym stoi sam Velázquez, z paletą w lewej i długim pędzlem w prawej ręce. Wychyla się on nieco zza płótna, zerkając przed siebie, w stronę modeli, którzy prawdopodobnie stoją przed nim, w miejscu widza. Artysta ubrany jest w ciemny strój. U jego pasa wisi klucz do komnaty i klucz szambelański. Jego pierś zdobi zaś szkarłatny krzyż Zakonu św. Jakuba – symbol uzyskanego niedawno szlachectwa. Jeśli się dobrze przyjrzeć, na tylnej ścianie pomieszczenia, w którym rozgrywa się namalowana scena, widać lustro, w którym odbija się para królewska, Filip IV Habsburg i Marianna Austriaczka.
Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Las Meninas” („Panny dworskie)”, ok. 1656-1657, Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 2
Przyjrzyj się dziełu Las Meninas i opisz zachowanie poszczególnych osób. Co zwróciło Twoją szczególną uwagę?
RsbvHmq8uwPJG
Odpowiedz na pytanie. Jaka atmosfera przedstawiona jest na obrazie "Las Meninas", czyli "Panny dworskie"? Czy, twoim zdaniem jest to portret oficjalny, czy prywatny?
Odpowiedz na pytanie. Jaka atmosfera przedstawiona jest na obrazie "Las Meninas", czyli "Panny dworskie"? Czy, twoim zdaniem jest to portret oficjalny, czy prywatny?
RY78s0UxN0Sex
Ćwiczenie 2
Wymień kilka postaci z obrazu "Las Meninas", określ ich funkcję.
Wymień kilka postaci z obrazu "Las Meninas", określ ich funkcję.
Rozpoznaj postacie. Dopisz do określeń właściwą literę zamieszczoną na obrazie.
.................
.................
.................
Sarmaci i portret trumienny
W Polsce szczególną popularnością cieszył się tzw. portret sarmacki przedstawiający szlachtę i magnatów. Ważnym elementem tego przedstawienia stał się strój zgodny z ówczesną modą, a mający jednocześnie znaczenie narodowe. Do podstawowych elementów ubioru narodowego polskiego, których szczegóły kroju, rodzaj i kolor materiału oraz ozdoby ulegały zmianom, należały: żupanŻupanżupan, kontuszKontuszkontusz, pas kontuszowyPas kontuszowypas kontuszowy, różnego rodzaju długie spodnie i buty z cholewami, specjalnego fasonu czapki (kołpaki i rogatywki), a także okrycia wierzchnie (delie i ferezje). Uzupełnieniem ubioru narodowego polskiego była noszona przy nim broń oraz biżuteria, a od poł. XVII wieku także krótka, podgolona fryzura i zarost.
R1NKkzqrQoBTA
Ilustracja przedstawia „Portret imaginacyjny Stanisława Antoniego Szczuki”. Ukazuje stojącego mężczyznę z wąsem o wygolonym na czole włosach. Ubrany jest w żupan, przewiązany pasem kontuszowym z szablą. Wzrok ma zwrócony w stronę widza. Lewą dłoń wspiera na biodrze, trzymając w niej czapkę. Prawą wskazuje na szkatułkę stojącą na rokokowym stoliku. Po prawej stronie stoi również rokokowe krzesło. W lewym górnym rogu znajduje się napis. Za mężczyzną znajdują się masywne kolumny.
Autor nieznany, „Portret imaginacyjny Stanisława Antoniego Szczuki”, 1735-1740, Pałac w Wilanowie, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
W Polsce rozwinął się portret trumienny, który malowany były na blasze, nawiązującej kształtem do przekroju trumny, do której był przytwierdzany. Portretowany był ukazany z otwartymi oczyma, jak żywy. Jednym ze słynnych zachowanych zabytków jest portret przedstawiający Stanisława Woyszę w ujęciu z półprofilu.
RNI1v4lKwqqqv
Ilustracja przedstawia Portret trumienny Stanisława Woyszy . Portret w kształcie sześciokąta przedstawia Stanisława Woyszę, z Bzowa, podstolego smoleńskiego oraz sekretarza i dworzanina królewskiego. Mężczyzna ukazany jest z półprofilu w futrze. Poniżej popiersia znajduje się szarfa ze złotym obramowaniem i inskrypcją wypisaną złotymi literami o treści: Jegomość Pan Stanisław ze Bzowa Woysza Podstoli Smoleński Pocieszenia P. Przenajświętszey godzinek Fundator - życie doczesne skończył R. 1677. Po lewej stronie, przy twarzy umieszczony został herb z kartuszem, otoczony inicjałami: S.W.Z.B.P.S. (Stanisław Woysza z Bzowa Podstoli Smoleński).
Portret trumienny Stanisława Woyszy, 1677, Galeria Portretu przy Pałacu w Wilanowie, wikimedia.org, domena publiczna
RFarpe73Stlg6
Ćwiczenie 3
Do portretów dobierz ich typy. Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Las Meninas”. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny. Portret Stanisława Woyszy. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny. Peter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny.
Do portretów dobierz ich typy. Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Las Meninas”. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny. Portret Stanisława Woyszy. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny. Peter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”. Możliwe odpowiedzi: 1. reprezentacyjny, 2. zbiorowy, 3. trumienny.
Określ typy portretów, przedstawione na poniższych ilustracjach.
Autoportret, Konny, reprezentacyjny, Zbiorowy
.................
.................
.................
.................
R1M33r5w1WjX9
Ćwiczenie 4
Podaj imię króla sportretowanego przez Velázqueza.
Podaj imię króla sportretowanego przez Velázqueza.
Rozpoznaj postacie przedstawione na portretach.
kardynał Richelieu, Filip IV, Rembrandt van Rijn
.................
.................
.................
RnuLCEqypoaFb
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie. Jak brzmi polski tytuł dzieła Velázqueza "Las Meninas"?
Odpowiedz na pytanie. Jak brzmi polski tytuł dzieła Velázqueza "Las Meninas"?
Wskaż, który portret pochodzi z baroku.
Ilustracja przedstawia portret mężczyzny na ciemnym tle. Mężczyzna ubrany jest w złotą sukmanę, oraz we włochaty płaszcz.
Ilustracja przedstawia portret długowłosej kobiety, która patrzy delikatnie w prawo. Ubrana jest w ciemną suknię.
Ilustracja przedstawia portret chłopca, który ubrany jest w białą szatę. Chłopiec ma czarne włosy, oraz arabskie rysy.
R1CErPHT54Hum
Ćwiczenie 6
Wskaż cechy portretu reprezentacyjnego. Możliwe odpowiedzi: 1. swoboda, 2. powaga, 3. dostojna poza, 4. ujęcie w ruchu, 5. obecność atrybutów.
Wskaż cechy portretu reprezentacyjnego. Możliwe odpowiedzi: 1. swoboda, 2. powaga, 3. dostojna poza, 4. ujęcie w ruchu, 5. obecność atrybutów.
Zaznacz cechy portretu reprezentacyjnego.
Dostojna poza
Atrybuty
Swoboda
Powaga
Ujęcie w ruchu
Ćwiczenie 7
R1SrQkJKTnFY3
Odpowiedz na pytanie. Kto znajduje się w centrum obrazu "Las Meninas" Velázqueza?
R13avnPwfkc41
Wersja alternatywna ćwiczenia: Przyjrzyj się powyższemu obrazowi, a następnie uzupełnij o nim dane. Autorem dzieła jest Tu uzupełnij, malarz nadworny króla Tu uzupełnij IV. W centrum znajduje się infantka Tu uzupełnij.
Wersja alternatywna ćwiczenia: Przyjrzyj się powyższemu obrazowi, a następnie uzupełnij o nim dane. Autorem dzieła jest Tu uzupełnij, malarz nadworny króla Tu uzupełnij IV. W centrum znajduje się infantka Tu uzupełnij.
Przyjrzyj się powyższemu obrazowi, a następnie uzupełnij o nim dane.
Autorem dzieła jest .................., malarz nadworny króla ............ IV. W centrum znajduje się infantka .......................
Słownik pojęć
Atrybut
Atrybut
przedmiot lub symbol pozwalający zidentyfikować przedstawioną postać, dodany jako jej znak rozpoznawczy.
Komnata
Komnata
izba mieszkalna w zamku lub pałacu, ogrzewana kominkiem.
Kontusz
Kontusz
wierzchni ubiór męski, główny element polskiego stroju narodowego; kontusz był rodzajem długiej sukni sięgającej poniżej kolan, rozciętej z przodu i zapinanej na haftki.
Kotara
Kotara
zasłona z grubej tkaniny.
Magnat
Magnat
w dawnej Polsce: szlachcic posiadający wielki majątek i wywodzący się z arystokratycznego rodu.
Pas kontuszowy
Pas kontuszowy
pas tkany z cienkiej, zazwyczaj jedwabnej przędzy.
Popiersie
Popiersie
dzieło przedstawiające głowę i część ramion postaci.
Purpura
Purpura
kolor ciemnoczerwony z odcieniem fioletowym.
Sztalugi
Sztalugi
stojak z regulowaną wysokością, na którym malarz umieszcza obraz podczas malowania
Żupan
Żupan
staropolski ubiór męski noszony przez szlachtę, o kroju długiej sukni zapinanej na guziki, ze stójką i wąskimi rękawami.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
RQWUDZ4nINyUA
Ilustracja przedstawia portret Leonarda da Vinci „Mona Lisa”, na którym na pierwszym planie ukazana jest w połowie postaci Lisa Gherardini. Kobieta ujęta została z lewego półprofilu. Stoi na tle dalekiego, rozległego pejzażu z założonymi na pulpicie rękoma. Ma luźno rozpuszczone włosy, wysokie czoło, a na jej twarzy widnieje tajemniczy uśmiech. Portret charakteryzuje się miękkością modelunku i subtelną elegancją pozy.
Ilustracja przedstawia dzieło „Portret chłopca”. Ukazuje młodzieńca o delikatnych rysach twarzy. Postać ukazana jest frontalnie. Ma duże oczy i nieułożone włosy. Na szyi znajduje się wisior. Ubrany w białą koszulę.
Autor nieznany, „Portret chłopca”, II połowa II wieku, Muzeum Narodowe, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
R1EcoTst9sjs1
Ilustracja przedstawia "Autoportret" Rembrandta określany jako z zacienioną twarzą. Ukazuje młodego mężczyznę z lokowanymi, brązowymi włosami. Światło pada z lewej strony, rozjaśniając część twarzy artysty. Prawa strona jest ukryta w cieniu. Malarz zadbał o detale – szczegółowo oddał loki na głowie. Jednolite tło, utrzymane w szarościach kontrastuje z postacią i eksponuje twarz.
Rembrandt van RIjn, „Autoportret”, ok. 1628, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
Roy7TAtLm8H7N
Ilustracja przedstawia „Autoportret” Rembrandta van Rijna. Na ciemnym tle znajduje się siedzący malarz w starszym wieku, w czarnym kapeluszu na głowie. Ma na sobie złotą szatę, przepasaną w pasie czerwoną szarfą i zarzuconą na ramiona ciemną pelerynę. Prawą rękę ma opartą na poręczy fotela. W lewej dłoni trzyma laskę. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza.
Rembrandt van Rijn, „Autoportret”, 1658, Frick Collection, Nowy Jork, wikimedia.org, domena publiczna
R18ELRKmL7fjH
Ilustracja przedstawia obraz Rembrandta van Rijna „Autoportret jako Paweł Apostoł”. Na ciemnym tle znajduje się malarz ukazany jako starszy mężczyzna. Ustawiony jest bokiem, ale głowę ma odwróconą centralnie i patrzy w stronę widza. Ma na sobie brązowy strój. Na głowie założoną ma zawiniętą białą chustę, spod której wystają kręcone włosy. Broda pokryta jest zarostem. W prawym ręku trzyma otwartą księgę. Tło obrazu utrzymane jest w szaro-brązowych barwach, jaśniejsze z lewej strony.
Rembrandt van Rijn, „Autoportret jako Paweł Apostoł”, 1661, Rijksmuseum Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RIjPjV2OhF7Do
Ilustracja przedstawia „Portret Filipa IV w brązie i srebrze” Diego Velázqueza. Na obrazie przedstawiony jest mężczyzna w całej postaci, ubrany w srebrną zbroję i czarną pelerynie. Stoi we wnętrzu przy meblu, na którego krawędzi opiera dłoń. Wzrok ma skierowany przed siebie, w stronę widza. Ma jasne włosy oraz zakręcony wąs. W tle wisi czerwona kotara.
Diego Velázquez, „Portret Filipa IV w brązie i srebrze”, 1631-1632, National Gallery, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna
RQUM06nohf7bQ
Ilustracja przedstawia obraz Diego Velázqueza „Portret konny Filipa IV”. Dzieło przedstawia mężczyznę z powagą siedzącego na koniu. Filip IV ubrany jest w czarno-złotą zbroję. Przez pierś ma przewiązaną szarfę, a na głowie założony kapelusz. Z lewej strony obrazu widoczne jest ulistnione drzewo. W tle, w dolnej partii obrazu widoczny jest daleki krajobraz. Nad nim rozciąga się niebieskie niebo z szarymi chmurami.
Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Portret konny Filipa IV”, 1635-1636, Prado Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
R4DKliD1lwEIb
Ilustracja przedstawia dzieło Petera Paula Rubensa „Portret markizy Brygidy Spinola”. Ukazuje stojącą we wnętrzu postać. Kobieta jest wytwornie ubrana. Na szyi ma kryzowany kołnierz. Atłasową suknię zdobią złote wykończenia i koronki. Ma na sobie także płaszcz. W ręku trzyma wachlarz. Na twarzy ma rumieńce. Wnętrze jest eleganckie, zdobione pilastrami i gzymsami. Za kobietą wisi czerwona kotara.
Peter Paul Rubens, „Portret markizy Brygidy Spinola”, 1606, National Gallery of Art, Waszyngton, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
R1doZNH9V6Eh9
Ilustracja przedstawia obraz Philippe de Champaigne „Portret Kardynała Richelieu”. Kardynał przedstawiony jest w pozycji stojącej na tle wzorzystej kotary. Stoi w pozycji zarezerwowanej jedynie dla monarchów oraz dla mężów stanu. Ubrany jest w czerwony płaszcz, który podkreśla jego funkcję i pozycję. Na piersi ma zawieszony order świętego Ducha. Gest jego ręki jest teatralny i wyrafinowany, to jednocześnie doskonałe studium dłoni. Malarz precyzyjnie oddaje draperie oraz detale koronkowe komży. Kolumna w tle dodaje powagi i stanowi odwołanie do klasycznych wartości.
Philippe de Champaigne, „Portret Kardynała Richelieu”, ok. 1640, Luwr, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
R9AgWWTDaJxx8
Ilustracja przedstawia dzieło Velázqueza pt. „Panny dworskie”. Obraz przedstawia pięcioletnią infantkę Małgorzatę Teresę, jedyną córkę króla Filipa IV i jego żony Marianny, w uroczystym stroju w otoczeniu dworzan. Scena przedstawiona na obrazie rozgrywa się w galerii Cuarto del Principe Starego Alkazaru w Madrycie.
Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, „Las Meninas” („Panny dworskie)”, ok. 1656-1657, Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna
R1csa6hJamiCD
Ilustracja przedstawia portret imaginacyjny Stanisława Antoniego Szczuki – polski szlachcic, polityk i pisarz polityczny, starosta warecki i lubelski. Mężczyzna stoi w czerwonej, długiej szacie. W lewej ręce trzyma czapkę z futra. W pasie przepasany ma pas z szablą.
Autor nieznany, „Portret imaginacyjny Stanisława Antoniego Szczuki”, 1735-1740, Pałac w Wilanowie, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
R1POj2RfDk1gP
Ilustracja przedstawia Portret trumienny Stanisława Woyszy – obraz nieokreślonego malarza warszawskiego, namalowany na blasze ok. roku 1677. Obraz ma formę sześciokąta nieforemnego. Stanisław Woysza z Bzowa był podstolim smoleńskim, sekretarzem i dworzaninem królewskim.
Portret trumienny Stanisława Woyszy, 1677, Galeria Portretu przy Pałacu w Wilanowie, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
A. Bochnak, Historia sztuki nowożytnej, s. 74, PWN, Warszawa 1981
H. Honour, J. Fleming, Historia sztuki świata, Arkady, Warszawa 2006
