Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem), minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:
a) piosenki z repertuaru dziecięcego, młodzieżowego, popularnego i ludowego,
3) śpiewa, dbając o emisję i higienę głosu, stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu.
wskazywać różnice między śpiewem a cappella, a z akompaniamentem;
omawiać wysłuchane utwory: Pióreczko i Taniec;
rozwijać umiejętność realizowania wstępów i akompaniamentów perkusyjnych do piosenek.
Oznaczenia muzyczne do realizacji w piosenkach
Zanim przejdziemy do właściwej części lekcji, przypomnij sobie podstawowe oznaczenia muzyczne do realizacji w piosenkach.
DynamikaDynamika – określenie wszystkich zjawisk związanych z głośnością dźwięków i jej zmianami w utworze:
- piano (cicho), pianissimo (bardzo cicho), mezzopiano (dość cicho), mezzoforte (dość głośno), forte (głośno), fortissimo (bardzo głośno);
- crescendo (stopniowy wzrost dynamiki dźwięku), diminuendo lub decrescendo (stopniowy spadek dynamiki dźwięku), decrescendo;
- sforzato (akcentując).
TempoTempo - stopień szybkości wykonywania utworu; określenia:
- tempa powolne: largo, lento, adagio;
- tempa umiarkowane: andante, moderato;
- tempa szybkie: allegro, vivace, presto;
- zmiany tempa: accelerando, stringendo (przyspieszenie), ritenuto, ritardando (zwolnienie), a tempo;
- fermata, tenuto, rubato.
ArtykulacjaArtykulacja – sposób wykonywania kolejno następujących po sobie lub współbrzmiących dźwięków:
- legato – wykonywanie kolejnych dźwięków w sposób ciągły, nieprzerwany (oznacza się za pomocą wiązania nut łukiem);
- staccato – polega na ostrym oddzielaniu dźwięków od siebie przez znaczne skracanie ich wartości rytmicznych (oznacza się kropkami nad nutami);
- portato – rodzaj artykulacji pośredni między legato a staccato, polegający na oddzielnym, wyrazistym, lecz nie ostrym wykonywaniu kolejnych dźwięków (oznacza się poziomą kreską nad nutami).
ŹródłoŹródło
Wykonanie a cappella i z akompaniamentem instrumentalnym
Utwory wokalnewokalne mogą być wykonywane:
a cappellaa cappella (bez towarzyszenia instrumentu) – pojęcie to oznacza „określenie muzyki przeznaczonej na chór bez towarzyszenia instrumentalnego”;
z akompaniamentemakompaniamentem jednego instrumentu, np. fortepianu, grupy instrumentów lub orkiestry. Pojęcie akompaniament oznacza „partię instrumentalną, towarzyszącą głównej partii melodycznej, wykonywanej przez głos solowy, instrument, chór […], spełnia rolę uzupełnienia harmonicznego, rytmicznego lub kolorystycznego w wykonywanym utworze”.
ŹródłoŹródło
Instrumentarium perkusyjne na lekcjach muzyki
Instrumenty perkusyjne to takie instrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drganie całego lub części instrumentu, wywoływane uderzeniem pałką, szczotką lub dłonią, lub też potrząsaniem całym instrumentem.
Instrumenty perkusyjne dzielą się na:
idiofony, czyli instrumenty perkusyjne samobrzmiące, w których źródłem dźwięku jest drganie całego instrumentu; dzielimy je na drewniane i metalowe; do idiofonów zaliczamy: wibrafon, ksylofon, dzwony rurowe, trójkąt, talerze orkiestrowe, talerze perkusyjne, tam‑tam, kastaniety, gong, pudełko akustyczne, janczary, marakasy, klawesy i in.
Na wzór idiofonów powstały następujące instrumenty do wykorzystania przez dzieci (tzw. instrumentarium Orffa, od nazwiska kompozytora i pedagoga – Carla Orffa, twórcy metody z wykorzystaniem instrumentów perkusyjnych):
membranofony, czyli instrumenty perkusyjne membranowe, w których źródłem dźwięku jest drgająca, napięta membrana.
Do membranofonów zaliczamy:
- bęben mały (werbel),
- bęben podłużny,
- bęben wielki,
- kocioł obrotowy,
- kocioł pedałowy.
Do membranofonów z instrumentarium Orffa należą poniższe instrumenty.
Inny podział instrumentów perkusyjnych:
o określonej wysokości dźwięku: kotły, ksylofon, wibrafon, dzwonki i in.
o nieokreślonej wysokości dźwięku: trójkąt, marakasy, talerze, klawesy, pudełko akustyczne i in.
Piosenki do realizacji na lekcji muzyki: Pióreczko
1. Uciekło sikorce pióreczko,
niebieskie z czarniutką kropeczką.
Wysoko latało,
niziutko spadało,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.
2. Latała sikorka w kółeczko,
ścigała niebieskie pióreczko.
Porwał ci je dudek,
wetknął sobie w czubek,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.
3. Za górką za laskiem, nad rzeczką
uciekło dudkowi pióreczko.
Na wodę sfrunęło,
do morza płynęło,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.
4. Płynęło niebieską łódeczką
do morza sikorki pióreczko.
Złowiły je dzieci
koło mostu w sieci,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho,
ho‑ho‑ho, ho‑ho‑ho!
Niebieskie pióreczko.
Praca z piosenką:
powiedz rytmicznie tekst piosenki;
wysłuchaj ponownie nagrania, a następnie zaśpiewaj kolejne zwrotki piosenki.
wykonaj piosenkę z akompaniamentem fortepianu i wstępem instrumentalnym; zrealizuj wszystkie podane przez kompozytora określenia muzyczne;
Piosenki do realizacji na lekcji muzyki: Taniec
1. Skoczył stołek do wiaderka,
zaprosił je do oberka,
dzbanek z półki hyc na ziemię:
„Ja nie gorszy! Poprośże mnie!”
2. A za dzbankiem talerz skoczył,
dokoluśka się potoczył,
piec, choć grubas, złapał kija
i ochoczo z nim wywija.
3. Biedna miotła w kącie stoi,
też by chciała, lecz się boi,
bo jak w tańcu się rozluźni,
to ją będą zbierać później.
4. Tańczy skrzynia i siekiera,
aż się miotle na płacz zbiera,
już nie może ustać dłużej
i tak pląsa, że się kurzy!
Piosenka w tonacji G‑dur, metrum 3/8, w tempie oberkaoberka o żartobliwym tekście. Piosenka ma budowę trzyczęściową: części skrajne – żywe, w rytmie: dwie szesnastki i dwie ósemki w każdym takcie; środkowa część wolniejsza – początek każdej z czterech fraz w rytmie: ósemka z kropką i trzy szesnastki.
Praca z piosenką:
powiedz rytmicznie tekst piosenki;
zaśpiewaj piosenkę z uwzględnieniem podanych przez kompozytora określeń dynamicznych:
- mf, żywe tempo (1 i 2 zwrotka);
- p, wolniej (3 zwrotka);
- mf, tempo jak na początku (4 zwrotka);
- staccato (ósemki w 4 zwrotce);wysłuchaj ponownie nagrania, a następnie zaśpiewaj piosenkę z akompaniamentem fortepianu;
przygotuj akompaniament na wybranym instrumencie perkusyjnym: trójkąt, kołatka, bębenek, wg podanego zapisu nutowego (opracowanie Alina i Józefa Lenartowskie);
wykonaj piosenkę z akompaniamentem fortepianu i towarzyszeniem instrumentu perkusyjnego.
Konkurs na najlepiej wykonaną piosenkę
Zadania
Przyporządkuj instrumenty odpowiednio do idiofonów i membranofonów.
janczary, werbel, kastaniety, ksylofon, trójkąt, kocioł obrotowy, bęben wielki, bęben podłużny, pudełko akustyczne
idiofony | |
---|---|
membranofony |
Dobierz właściwy opis do słuchanego fragmentu piosenki:
piosenka w metrum 2/4, w umiarkowanym i wesołym tempie, występują synkopy i zmiany dynamiczne | |
piosenka w metrum 3/8, w żywym tempie, przed zwrotką występuje czterotaktowy wstęp |
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Wysłuchaj akompaniamenty do piosenek i wskaż ich tytuły.
Pióreczko | |
Taniec |
Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.
Słownik pojęć
określenie muzyki, przeznaczonej na chór bez towarzyszenia instrumentalnego.
(z wł. accompagnamento=towarzyszenie) – partia instrumentalna, towarzysząca głównej partii melodycznej, wykonywanej przez głos solowy, instrument, chór lub orkiestrę; akompaniament spełnia rolę uzupełnienia harmonicznego, rytmicznego lub kolorystycznego w wykonywanym utworze.
sposób wydobywania dźwięków realizowany przez wykonawcę na podstawie norm przekazanych przez tradycję (muzyka dawna, lud.) lub wskazówek kompozytora, zawartych w partyturze, takich jak: legato, staccato, arco, pizzicato, col legno, glissando, frullato, tremolo, con sordino, Ped. (z użyciem pedału) itd
jeden z tzw. elementów muzyki, dotyczący głośności dźwięków w utworze; dynamika jest zależna od siły pobudzenia źródła dźwięku i określana za pomocą umownych i relatywnych znaków dynamicznych (np. forte, piano, crescendo, diminuendo) oraz od wielkości masy drgającej (budowa instrumentu, rejestr) i liczby dźwięków jednocześnie brzmiących;
polski taniec ludowy „obracany w koło” w takcie 3/8, 3/4, w bardzo żywym tempie, o charakterze skocznym i wesołym; jest szybszą odmianą mazura; występuje w postaci stylizowanej często pod nazwą mazurka (F. Chopin, K. Szymanowski).
przesunięcie naturalnego akcentu melodycznego na dźwięk nieakcentowany przez wydłużenie wartości rytmicznej nuty nieakcentowanej i przetrzymanie jej przez część akcentowaną.
szybkość wykonania utworu muzycznego, zaplanowana przez kompozytora lub realizowana podczas wykonania, uznawana za jeden z elementów utworu (obok melodii, harmonii, rytmu, metrum itp.
muzyka przeznaczona do śpiewu, zaopatrzona w tekst słowny, którego ilustracją jest śpiewana melodia; tekst nadaje muzyce wokalnej właściwości programowe przez co oddziałuje ona bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna; do muzyki wokalnej należą wszystkie pieśni i utwory na głos solo, na głos solo z towarzyszeniem instrumentalnym (muzyka wokalno‑instrumentalna), utwory na chór oraz kameralne zespoły śpiewacze.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Wydawnictwo PWM 1988
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
J. Habela, Słowniczek muzyczny, Wydawnictwo PWM 1988