Kultura i mity: Apollo i Dafne
Ważne daty
1341 – Francesco Petrarca otrzymuje od władz Rzymu tytuł poeta laureatuslaureatus
1540 – papież Paweł III honoruje Klemensa Janickiego tytułem poeta laureatus
1622 – Maciej Kazimierz Sarbiewski dołączył do grona literatów obdarzonych tytułem poeta laureatus
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
18) potrafi w przypadku wyrazów wieloznacznych wybrać znaczenie odpowiednie dla kontekstu/tematyki tłumaczonego tekstu;
19) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
1) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym;
2) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
5) dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
analizować i tłumaczyć tekst mitu o Apollo i Dafne;
opowiadać mit o Apollinie i Dafne;
rozpoznawać dzieła sztuki nawiązujące do mitu o Apollinie i Dafne;
wskazywać na znaczenie tego mitu i jego przetworzeń.
Apollo i Dafne
ŹródłoŹródło
Nympha fugiēbat, quia: Możliwe odpowiedzi: 1. Cupīdō sagittam, cuius vīs nōn excitat, immō amōrem pellit, in puellam iēcit., 2. numquam virum ūllum cognōverat neque amāverat., 3. dominam Diānam virginem habēret.
Wybierz właściwą odpowiedź na podstawie przeczytanego tekstu.
Nympha fugiēbat, quia:
- Cupīdō sagittam, cuius vīs nōn excitat, immō amōrem pellit, in puellam iēcit.
- numquam virum ūllum cognōverat neque amāverat.
- dominam Diānam virginem habēret.
Apollo i Pyton
Pyton, potworny wąż zrodzony przez Gaję, prześladował Apolla jeszcze przed jego urodzeniem, ponieważ zazdrosna Hera wysłała monstrum w pogoni za brzemienną Latoną, która nosiła w łonie bliźniacze dzieci Zeusa - Artemidę i bohatera naszego mitu - Apollina. Wąż chętnie ruszył za kochanką Zeusa, jako że zazdrosna żona władcy Olimpu przepowiedziała Pytonowi śmierć z ręki nienarodzonego dziecka Latony. Gromowładny Zeus zdołał uchronić kochankę i dzieci przed śmiercią. Oto relacjarelacja Hyginusa:
Pyton był ogromnym smokiem. On to przed nastaniem Apollina dawał odpowiedzi z wyroczni w górach Parnasu. Na zgubę smoka Leto powiła Zeusowe dzieci. Strzały do łuków podarował bliźniętom, ledwie narodzonym, sam Hefajstos. Po czterech zaś dniach od przyjścia na świat, Apollo już ukarał prześladowcę swojej matki: nawiedził Parnas i strzałami zabił Pytona; stąd zwany jest Apollinem Pytyjskim.
Na miejscu dawnej wyroczni Apollo ustanowił nową, swoją, w świątyni delfickiej. Od Pytona pochodzić miała nazwa Pytii, wieszczek i kapłanek Apollina w Delfach.
Popatrz na scenę z dzieła malarza Cornelis de Vos i odpowiedz, kto został przedstawiony na obrazie.
- Apollo, Eros i Peneus
- Apollo, Eros i Pyton
- Apollo, Eros i Hyginus
Przeczytaj zdania dotyczące mitu o Apollinie. Następnie podziel je na zgodne z treścią mitu (PRAWDA) i odbiegające od tejże treści (FAŁSZ) i umieść odpowiedzi we właściwym miejscu.
Sam Hades podarował dzieciom Latony strzały do łuków., Hera wysłała Pytona w pogoni za ciężarną Latoną., Apollo zabił Pytona wkrótce po narodzeniu., Pyton chętnie ruszył za Latoną, jako że zazdrosna Hera przepowiedziała mu śmierć z ręki jego nienarodzonego dziecka., Hyginus wywodzi nazwę kapłanki z Delf - Pytii, od Pytona., Apollo ustanowił świątynie delficką na miejsce wyroczni Zeusa.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Mit o miłości Apollina do Dafne
Po zabiciu Pytona młodziutkiego Apollina rozpierała duma, granicząca nawet z pychą. Poczuł wielką potęgę i zaczął patrzeć na innych z góry. Na swojej drodze spotkał Erosa, który napinał właśnie swój łuk. Król łuczników Apollo, zakpił sobie z boga miłości twierdząc, że jest za mały, żeby bawić się bronią. Eros postanowił dać bogu nauczkę. Strzelił do Apolla strzałą miłości, która sprawiła, że zakochał się bez pamięci w pierwszej osobie, którą napotkał. A była to nimfa Dafne, córka boga rzeki Peneusa, której obce były sprawy miłosne. Żeby utrzeć nosa Apollinowi, Eros strzelił także do Dafne, jednak jej pierś przeszyła strzała, która niosła nie miłość, lecz nienawiść. Im bardziej więc Apollo chciał zbliżyć się do nimfy, tym bardziej ona od niego uciekała. I tak trwała daremna pogoń, aż Dafne opadła z sił. Wiedziała już, że nie da rady dalej biec, zwróciła się więc o pomoc do swojego ojca, boga rzeki, żeby uratował ją przed niechcianą miłością. Peneus wysłuchał rozpaczliwej prośby córki. Gdy Apollo dobiegł do wyczerpanej nimfy i chciał ją nareszcie objąć, jej włosy zamieniły się w liście, ramiona w gałęzie, a nogi wrosły w ziemię jako korzenie i tak osłupiały Apollo objął tylko zimny i twardy pień drzewa laurowegolaurowego, czyli wawrzynuwawrzynu, który od tej pory stał się drzewem mu poświęconym.
Wybierz fotografię, która przedstawia spotkanie Apollina z Erosem.
- Opis ilustracji A
- Opis poprawnej ilustracji B
- Opis ilustracji C
Przemiana Dafne w Metamorfozach Owidiusza
Ledwie skończonej prośby wysłuchała rzeka,
Miękka kora pieszczoną pierś Dafne powleka.
Widać włos w liściach, rękę niknącą w gałęzi,
Nogę, dawniej tak lekką, ziemia w sobie więzi,
Wierzch pokrywa jej czoło; i w drzewa postaci
Jeszcze nadobna Dafne piękności nie traci,
Jeszcze do niej Apollo silnym ogniem płonie,
Czuje bicie jej serca w zdrewniałym już łonie:
Przyciska lube drzewo dla pocałowania,
Ale i drzewo jeszcze uścisków zabrania.
ŹródłoŹródło
Zapoznaj się ze słownikiem pojęć i zaznacz, które zdania są prawdziwe.
- Laurea to po łacinie wieniec wawrzynowy.
- Liście bobkowe to przyprawa dodawana do potraw.
- Laur starożytni uznawali za ochronę przed uderzeniem pioruna.
- Laurka to nagroda za zwycięstwo w zawodach poetyckich.
- Poeta laureatus to wyróżnienie stosowane jedynie w czasach starożytnych.
- Wawrzyn był drzewem poświęconym Dafne i sadzonym przy jej świątyniach.
Słowniki
Słownik pojęć
staroż. poeta albo zwycięzca w zawodach, nagrodzony wieńcem wawrzynowym; zdobywca nagrody za wybitne osiągnięcia twórcze; z łac. laureatus od laurea - wieniec wawrzynowy.
dziecinne powinszowanie wykaligrafowane na arkuszu papieru, ozdobione kolorowym rysunkiem.
liście bobkowe, liście wawrzynu szlachetnego, używane jako przyprawa albo źródło olejku aromatycznego stosowanego w kosmetyce i farmakologii.
łac. uwieńczony, poeta uwieńczony wieńcem wawrzynowym, laurem, wyróżnienie stosowane w kulturze antycznej i renesansowej.
drzewo laurowe, laur, rodzaj z rodziny wawrzynowatych, najpospolitszy jest wawrzyn szlachetny pochodzący z Azji Mniejszej. W starożytności był symbolem chwały poświęconym Apollinowi, przy jego świątyniach zwykle sadzano wawrzyn. Laur jako drzewo Apollina uważany był też przez starożytnych za ochronę przed uderzeniem pioruna. Dlatego (wg Pliniusza) Tyberiusz i inni cesarze nosili wieńce wawrzynowe.
Słownik łacińsko - polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1997.
W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2003.
K. Marciniak, Mitologia grecka i rzymska. Spotkania ponad czasem, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2018.
J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Puls, 1992.