Kultura polska w XV-XVI wieku

RIzVzEdd2syZ7

Oś czasu:

R7EM2mHNFy7m8

Renesans w Polsce - złoty wiek polskiej kultury

Rzeczpospolita weszła do renesansowej rodziny w podobnym czasie co większość krajów Europy. Choć w dziedzinie sztuki czy polityki wpływ nowych idei widać już w drugiej połowie XV wieku, to rozwój kultury odrodzenia przypadł w naszym kraju na XVI wiek. Szczególnie mocno podkreśla się znaczenie lat 1543–1580, nazywanych złotym okresem kultury polskiej. Rok 1543 związany jest m.in. z wydaniem drukiem dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach ciał niebieskich, natomiast rok 1580 – ze śmiercią najwybitniejszego polskiego pisarza tej epoki – Jana Kochanowskiego.

Renesansowy Kraków

R11uomrq6eFKO

Dziedziniec Zamku Królewskiego w Krakowie, domena publiczna

Kraków był najludniejszym miastem Rzeczypospolitej w XVI wieku i liczył około 30 tysięcy mieszkańców (dla porównania ówczesny Paryż liczył około 300 tysięcy ludności). Ta liczba dziś nie robi wrażenia, ale w XVI wieku nie było to mało. Istotniejsze jest, że w Krakowie znajdowała się siedziba królewska. Dzięki Zygmuntowi Staremu i Bonie przebudowano Wawel na wzór renesansowy.

W Krakowie znajdowała się przez wiele lat jedyna wyższa uczelnia w Rzeczypospolitej, czyli Akademia Krakowska. Akademia Krakowska w drugiej połowie XV wieku należała do najlepszych uczelni w Europie, zwłaszcza w naukach ścisłych (matematyka, astronomia). Uczyło się tu od 1000 do 2000 studentów rocznie, z czego połowę stanowili przybysze z innych krajów.

Choć w XVI wieku dostrzegalny był powolny schyłek świetności Akademii, to w jej murach wiedzę zdobywali m.in.:

• Andrzej Frycz‑Modrzewski, humanista, autor cenionej na całym kontynencie pracy O poprawie Rzeczypospolitej, w której pisał m.in. o równości wszystkich ludzi wobec prawa.

• Jan Kochanowski, największy poeta polskiego renesansu, jeden z najwybitniejszych humanistów.

• Marcin Kromer, wybitny historyk i geograf, humanista, przeciwnik reformacji, twórca dzieła O pochodzeniu i dziejach Polaków ksiąg trzydzieści.

Mikołaj Kopernik - wielki astronom

Z Krakowem związani byli najwięksi polscy pisarze renesansowi oraz uczeni. Tu studiował m.in. Mikołaj Kopernik. Jego najważniejsze dzieło ukazało się drukiem w roku śmierci wybitnego astronoma (1543). Autor zdążył jeszcze zobaczyć je wydrukowane w Norymberdze pod tytułem De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich). To właśnie ta rozprawa naukowa stała się jednym z intelektualnych zaczynów kolejnej epoki, czyli baroku. Zanim ta wybitna księga, w której Kopernik stwierdził, że to nie Słońce krąży wokół Ziemi, lecz - Ziemia wokół Słońca, trafiła na kościelny spis dzieł zakazanych (1616), można było w niej przeczytać słowa wychwalające piękno kosmosu.

Ryqi3g3q2Nc60

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, Jan Matejko, Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem, 1872, olej na płótnie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, domena publiczna

Zadanie 1.

Przyjrzyj się poniższej ilustracji przedstawiającej zdjęcie jednej z gotyckich świątyń, a następnie wykonaj polecenia.

Ilustracja 1.

Rhkw0pmWOnF6F

Kościół w Krakowie licencja: CC BY‑SA 1.0[online], dostępny w internecie: wikimedia

Ilustracja 2

RDboHo23jRRta

Zadanie 2.

Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenie.

Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim! Pełno nas, a jakoby nikogo nie było: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło. Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować, To tego, to owego wdzięcznie obłapiając I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając. Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu, Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu. Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje, A serce swej pociechy darmo upatruje.

Poezja polska w szkole średniej od średniowiecza do współczesności, antologia, wybór J. Polanicki, Warszawa 1993, s. 40.