Około 87 p.n.e. – data urodzin rzymskiego poety Gajsza Waleriusza Katullusa
Pomiędzy 58 a 57 p.n.e. – data śmierci Gajusza Waleriusza KatullusaGajusz Waleriusz Katullus (Gaius Valerius Catullus)Gajusza Waleriusza Katullusa
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
R121BzT4ncduY1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
19) dokonuje poprawnego przekładu prozatorskiego tekstu łacińskiego z zakresu tekstów określonych w kanonie na język polski, w tłumaczeniu zachowując polską normę językową.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
Nauczysz się
konstruować ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;
przytaczać sens czytanego tekstu łacińskiego (czytanie generalne);
wykorzystywać dotychczas nabyte umiejętności językowe do rozumienia tekstu łacińskiego.
Lament na śmierć wróbelka – czytanie ze zrozumieniem
R5h4XwroKZY9c
Planctus passeris
RYTU8b6lzQ1zQ1
Polecenie 1
Przetłumacz poniższy tekst.
Lūgēte, o Venerēs Cupīdinēsque,
et quantum est hominum venustiōrum:
passer mortuus est meae puellae,
passer, dēliciae meae puellae,
quem plūs illa oculīs suīs amābat.
(quem plūs illa oculīs suīs amābat).
nam mellītus erat suamque nōrat
ipsam tam bene quam puella mātrem,
nec sēsē a gremiō illius movēbat,
sed circumsiliēns modo hūc modo illūc
ad sōlam dominam ūsque pipiābat.
quī nunc it per iter tenebricōsum
illūc, unde negant redīre quemquam.
at vobīs male sit, malae tenebrae
Orcī, quae omnia bella dēvorātis:
tam bellum mihi passerem abstulistis
ō factum male! ō miselle passer!
tuā nunc operā meae puellae
flendō turgidulī rubent ocellī.
Źródło: Catullus Carm. III, Katullus „Poezje wszystkie”, Kraków 2013
Płaczcie, Wenery i Kupidynowie, i każdy z ludzi pięknych i dostojnych: umarł wróbelek dziewczynie mojej, wróbelek, rozkosz dziewczyny mojej, którego bardziej niż oczy kochała (którego bardziej niż oczy kochała). Był on przesłodki i znał ją tak dobrze jak swoją matkę zna dziewczyna młoda. Nigdy nie ruszał z dala od jej kolan, lecz skacząc ciągle w tę i tamtą stronę przy swojej pani wiernie popiskiwał. Teraz wędruje drogą zacienioną tam, skąd nie wolno powrócić nikomu. Lecz niech was licho, złe ciemności Orku, bo pożeracie wszystko, co jest piękne. Mi zabraliście pięknego wróbelka! Straszne nieszczęście! Nieszczęsny wróbelku! Z twojego powodu już poczerwieniały spuchnięte oczy mojej ukochanej!
Tłumaczenie: Autor opracowania
Zadania
R1ZRg9El60LkU
Ćwiczenie 1
RAM57Kv6sn9Fz
Ćwiczenie 2
ReWcQsnn6qWnv1
RlyPEFTyBd8El
Ćwiczenie 3
RCHkhNLDw0x631
RuN1ahEkabgKM
Ćwiczenie 4
R15H1Nx6Nxw0O1
RB9hpDQl7lqDD
Ćwiczenie 5
R1X7w6VzNi9LY1
Rkn07FCOyYwHc
Ćwiczenie 6
RmzowzbnNa0aO
Ćwiczenie 7
Iunge sententias: Połącz w pary: Zwrot 1: Venus et Cupīdo Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 2: passerēs Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 3: Lesbia Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 4: Iter ad Inferōs Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 5: Orcī tenebrae Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 6: Passer Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 7: Lesbiae oculī Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant.
Iunge sententias: Połącz w pary: Zwrot 1: Venus et Cupīdo Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 2: passerēs Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 3: Lesbia Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 4: Iter ad Inferōs Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 5: Orcī tenebrae Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 6: Passer Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant. Zwrot 7: Lesbiae oculī Możliwe odpowiedzi: 1. turgent et rubent, 2. a Catullō amātur, 3. mortuus est, 4. tenebricōsum est, 5. lūgent, 6. omnia bella et pulchra dēvorant, 7. circumsiliunt et pipiant.
Iunge sententias: Połącz w pary
omnia bella et pulchra dēvorant, turgent et rubent, mortuus est, circumsiliunt et pipiant, a Catullō amātur, lūgent, tenebricōsum est
Venus et Cupīdo
passerēs
Lesbia
Iter ad Inferōs
Orcī tenebrae
Passer
Lesbiae oculī
R1Y3ULf6x8OjA
Ćwiczenie 8
Oceń, czy w poniższych wyrażeniach występuje przydawka przymiotna czy dopełniaczowa: Przydawka przymiotna Możliwe odpowiedzi: 1. sōla domina, 2. iter tenebricōsum, 3. malae tenebrae, 4. passer puellae, 5. passer mellītus, 6. omnia bella, 7. miselle passer, 8. passer circumsiliens, 9. Orcī tenebrae, 10. ocellī puellae, 11. passer mortuus, 12. puella mea, 13. deliciae puellae, 14. illius gremium Przydawka dopełniaczowa Możliwe odpowiedzi: 1. sōla domina, 2. iter tenebricōsum, 3. malae tenebrae, 4. passer puellae, 5. passer mellītus, 6. omnia bella, 7. miselle passer, 8. passer circumsiliens, 9. Orcī tenebrae, 10. ocellī puellae, 11. passer mortuus, 12. puella mea, 13. deliciae puellae, 14. illius gremium
Oceń, czy w poniższych wyrażeniach występuje przydawka przymiotna czy dopełniaczowa: Przydawka przymiotna Możliwe odpowiedzi: 1. sōla domina, 2. iter tenebricōsum, 3. malae tenebrae, 4. passer puellae, 5. passer mellītus, 6. omnia bella, 7. miselle passer, 8. passer circumsiliens, 9. Orcī tenebrae, 10. ocellī puellae, 11. passer mortuus, 12. puella mea, 13. deliciae puellae, 14. illius gremium Przydawka dopełniaczowa Możliwe odpowiedzi: 1. sōla domina, 2. iter tenebricōsum, 3. malae tenebrae, 4. passer puellae, 5. passer mellītus, 6. omnia bella, 7. miselle passer, 8. passer circumsiliens, 9. Orcī tenebrae, 10. ocellī puellae, 11. passer mortuus, 12. puella mea, 13. deliciae puellae, 14. illius gremium
Oceń, czy w poniższych wyrażeniach występuje przydawka przymiotna czy dopełniaczowa:
passer circumsiliens, Orcī tenebrae, sōla domina, passer puellae, ocellī puellae, iter tenebricōsum, deliciae puellae, puella mea, omnia bella, illius gremium, passer mortuus, passer mellītus, miselle passer, malae tenebrae
Przydawka przymiotna
Przydawka dopełniaczowa
Zadanie domowe
Polecenie 2
Katullus był jednym z najważniejszych rzymskich poetów. Jego utworami inspirowało się wielu późniejszych twórców – również w Trenach Jana Kochanowskiego, opłakującego śmierć swej córki Urszulki, znaleźć można nawiązania do omówionego przez nas utworu. Spróbuj znaleźć miejsca w utworze Katullusa, którymi mógł inspirować się Kochanowski w poniższych fragmentach Trenów:
RRzCVy9OxAjNV
mf7880e247a72926b_0000000000142
Kochanowski:
Passer Catulli
Tren I: Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowe I lamenty, i skargi Symonidowe, Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania I żale, i frasunki, i rąk łamania, Wszytki a wszytki za raz w dom się mój noście, A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożcie, Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła I wszytkich moich pociech nagle zbawiła. Tak więc smok, upatrzywszy gniazdko kryjome, Słowiczki liche zbiera, a swe łakome Gardło pasie...
Lugete, o Veneres cupidinesque Et quantum est hominum venustiorum. Passer mortuus est meae puellae, Passer deliciae meae puellae.
Tam bellum mihi passerem abstulistis!
At vobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella devoratis.
Tren II: O prawo krzywdy pełne! O znikomych cieni Sroga, nieubłagana, nieużyta ksieni! Tak moja Orszulka, jeszcze żyć na świecie Nie umiawszy, musiała w rannym umrzeć lecie? I nie napatrzywszy się jasności słonecznej Poszła nieboga widzieć krajów nocy wiecznej!
At vobis male sit, malae tenebrae, Orci quae omnia bella devoratis.
Qui nunc it per iter tenebricosum Illuc unde negant redire quemquam.
Tren III: A ty, pociecho moja,już mi się nie wrócisz Na wieki ani mojej tesknice okrócisz!
Illuc unde negant redire quemquam.
Tren V: ...O zła Persefono, Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?
Tua nunc opera meae puellae Flendo turgiduli rubent ocelli.
Tren VI: Jako więc lichy słowiczek w krzaku zielonym Całą noc prześpiewa gardłkiem swym ucieszonym. Prędkoś mi nazbyt umilkła!Nagle cię sroga Śmierć spłoszyła, moja wdzięczna szczebiotko droga! Nie nasyciłaś mych uszu swymi piosnkami, I tę trochę teraz płacę sowicie łzami. A tyś ani umierając śpiewać przestała, Lecz matkę, ucałowawszy, takeś żegnała...
Tam bellum mihi passerem abstulistis! Deliciae meae puellae.
Nam mellitus erat suamque norat Ipsam tam bene quam puella matrem Nec sese a gremio illius movebat.
Tren VIII: Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło. Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała, Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała. Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować, To tego, to owego wdzięcznie obłapiając I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Sed circumsiliens modo huc modo illuc Ad solam dominam usque pipiabat.
Jan Kochanowski, Treny, Worcław 2009. Gajusz Waleriusz Katullus, „Poezje wszystkie”, tłum. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013.
Słowniki
Słownik pojęć
afereza
afereza
Zjawisko fonetyczne polegające na pomijaniu samogłoski e w nagłosie form czasownika esse, gdy występuje on po wyrazie zakończonym na samogłoskę lub –um, np.: illa est → ill’est, quantum est → quantum‘st.
elizja
elizja
Zjawisko fonetyczne w poezji łacińskiej polegające na pomijaniu w wymowie końcowych samogłosek wyrazów (także końcówek –um, -am, -em), gdy kolejny wyraz rozpoczyna się od samogłoski (lub h), np. ill(a) oculis;
Gajusz Waleriusz Katullus (Gaius Valerius Catullus)
Gajusz Waleriusz Katullus (Gaius Valerius Catullus)
Rzymski poeta żyjący w I wieku przed Chrystusem. Należał do neoteryków (zobacz niżej). Do naszych czasów zachował się zbiór jego wierszy składający się ze 116 utworów.
jedenastozgłoskowiec falecejski
jedenastozgłoskowiec falecejski
Starożytna miara metryczna (hendecasyllabus Phallaecius) stosowana m.in. przez Katullusa. Uproszczony schemat metryczny: O O — ∪ ∪ — ∪ — ∪ — ∪ Gdzie: O to sylaba obojętna (długa lub krótka), – to sylaba długa, U to sylaba krótka.
Lesbia
Lesbia
Pseudonim, który Katullus nadał adresatce cyklu swoich utworów. Prawdopodobnie była nią Klodia, siostra Publiusza Klodiusza, żona Metellusa Celera (konsula w 60 roku przed Chrystusem). Z wierszy Katullusa dowiadujemy się, że był on w niej zakochany. Z początku odwzajemniała jego uczucia, lecz po krótkim romansie porzuciła poetę.
neoterycy
neoterycy
Tzw. poetae novi, grupa poetów, do których zaliczany był Gajusz Waleriusz Katullus (Gaius Valerius Catullus), działających w Rzymie w połowie I wieku przed Chrystusem. Poeci ci zrywali z wcześniejszą rzymską tradycją literacką polegającą na pisaniu długich eposów historycznych (wychwalających czyny wielkich bohaterów). Wzorowali się na poezji hellenistycznej, tworzyli zbiory krótkich wierszy.
poezja metryczna
poezja metryczna
Poezja opierająca się na rytmie, uzyskiwanym dzięki odpowiedniemu ułożeniu sylab długich i krótkich w wersie. Istniało wiele wzorów (schematów) metrycznych.
Słownik łacińsko‑polski
R15Cu4o6X12Qi1
mf7880e247a72926b_0000000000181
Galeria dzieł sztuki
ReWcQsnn6qWnv1
RCHkhNLDw0x631
R15H1Nx6Nxw0O1
R1X7w6VzNi9LY1
mf7880e247a72926b_0000000000188
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, PWN Warszawa 2006.
L. Miraglia, Fabulae Syrae, Focus Publishing/R Pullins & Colorado, 2011
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.
H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.
Jan Kochanowski, Treny, Worcław 2009.
Gajusz Waleriusz Katullus, „Poezje wszystkie”, tłum. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013.