Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Mysz o masie ciała 20‑30 g zjada dziennie tylko 5‑10 g pokarmu, np. ziarna pszenicy. Przeciętny kot chętnie by zjadł codziennie 6 takich myszy. W ciągu roku mógłby zatem zjeść 2190 myszy o łącznej masie 44‑66 kg. Gdyby ich nie upolował, to one w ciągu roku zjadłyby około 4000–8000 kg ziarna.

Już wiesz
  • że organizmy na Ziemi różnią się sposobem życia;

  • że niektóre zwierzęta żywią się roślinami, a inne są mięsożerne.

Nauczysz się
  • odróżniać samożywność od cudzożywności;

  • wskazywać w swoim otoczeniu producentów i konsumentów.

  • omawiać rolę destruentów w przyrodzie;

  • definiować termin „łańcuch pokarmowy”.

is5woGBVtL_d5e234

1. Łańcuch pokarmowy

Każdy organizm potrzebuje różnych substancji do budowy własnego ciała. Substancje te nazywamy związkami organicznymi. Należą do nich białka, tłuszcze i cukry. Rośliny zielone wytwarzają takie substancje z dwutlenku węgla i wody. Wykorzystują do tego energię światła słonecznego. Proces ten nazywamy fotosyntezą. Rośliny same wytwarzają substancje potrzebne im do życia – nazywamy je producentamiproducentproducentami. Mówimy też, że są samożywne.

Zwierzęta nie są w stanie wytwarzać pokarmu, więc muszą zjadać inne organizmy – są cudzożywne. Dlatego nazywane są konsumentamikonsumentkonsumentami. Większość zwierząt zjada rośliny. Roślinożerców nazwano konsumentami pierwszego rzędu, co oznacza, że żywią się producentami. Z kolei drapieżniki czy padlinożercy żywią się innymi organizmami cudzożywnymi – nazywa się je więc konsumentami drugiego rzędu. Możliwe jest jednak, że takiego mięsożercę pożera inny drapieżnik. Nazywamy go wówczas konsumentem trzeciego rzędu.
Zauważmy, że producentów i zaleznych od nich konsumentów można uporzadkować w szeregu, w którym poprzedni organizm jest pożerany przez następnego. Taki szereg nazywamy łańcuchem pokarmowymłańcuch pokarmowyłańcuchem pokarmowym. W łańcuchu składającym się z trawy, konika polnego, jaszczurki i bociana każdy organizm jest kolejnym ogniwem łańcucha. Trawa jest producentem, roślinożerny konik polny jest konsumentem pierwszego rzędu, owadożerna jaszczurka zjadająca konika jest konsumentem drugiego rzędu, a zjadający jaszczurkę bocian – konsumentem trzeciego rzędu.

Ciekawostka

Nie wszystkie rośliny są producentami. Istnieją też rośliny pasożytnicze lub półpasożytnicze. Przykładem dobrze znanego półpasożyta drzew jest jemioła. Co prawda jest ona zielona i sama przeprowadza fotosyntezę, ale czerpie wodę z solami mineralnymi z drzewa, na którym żyje.

R1dWKbKzdGkVN1
Źródło: tintenfieber (https://pixabay.com), licencja: CC0.
Polecenie 1

Podaj przykłady łańcuchów pokarmowych składających się przynajmniej z trzech ogniw (np. producent – konsument I rzędu – konsument II rzędu).

Ważne!

Istnieje wielu konsumentów, którzy zjadają każdy pokarm – są to wszystkożercy. Do organizmów wszystkożernych należy też człowiek.

R1De8s2DrDjKM1
Świnia jest typowym przedstawicielem wszystkożerców. Świnie żywią się roślinami, ale mogą też zjadać owady, dżdżownice, a także padlinę
is5woGBVtL_d5e294

2. Sieć pokarmowa

Często roślinożerca zjada różne gatunki roślin, a sam może paść ofiarą różnych mięsożerców, które często polują także na siebie nawzajem. Łączące się i krzyżujące ze sobą łańcuchy pokarmowe tworzą sieć pokarmowąsieć pokarmowasieć pokarmową. Jest to skomplikowany system zależności między ogromną liczbą organizmów. Zniszczenie choćby jednego ogniwa może zachwiać równowagę całej sieci. Gdyby na przykład wytępić wszystkie nielubiane przez nas muchy i komary, to wyginęłyby żywiące się tymi owadami jaskółki i jeżyki oraz żywiące się larwami komarów żaby i niewielkie ryby. Ich niedobór spowodowałby śmierć bocianów i czapli, a zmniejszenie liczebności tych ptaków przyczyniłoby się do gwałtownego wzrostu liczby myszy, ryjówek i nornic. To tylko niektóre możliwe konsekwencje zniszczenia ogniwa sieci pokarmowej; zmian byłoby zapewne znacznie więcej.

RB4xKiq278ji41
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Ważnym elementem środowiska są organizmy zwane destruentamidestruentdestruentami. należą do nich na przykład grzyby i liczne bakterie, które dokonują rozkładu szczątków roślin, zwierząt i ich odchodów. Na skutek ich działalności materia organiczna zostaje przekształcona w proste związki mineralne. Wracają one do środowiska i mogą być ponownie wykorzystane przez rośliny. Destruentów nie będziemy uwzględniać w sieciach pokarmowych, gdyż mogą żywić się szczątkami każdego organizmu. Warto jednak pamiętać, że same również mogą stanowić pokarm dla różnych zwierząt.

R31ByHYLrstg31
Pieczarki to grzyby, które dość łatwo się uprawia. Potrzebują one do życia wody i martwej materii organicznej, np. końskiego nawozu
R1TuRaoKikkXw1
Opieńka to przykład grzyba, który może być konsumentem i destruentem. Zwykle pasożytuje na żywych drzewach, ale czasami żyje również na martwym drewnie

A gdzie w łańcuchu czy sieci pokarmowej umieścić pasożyty? Przecież nie zawsze zabijają one swojego żywiciela! Mimo wszystko są one konsumentami. Jeśli pasożyt żyje kosztem rośliny, to jest konsumentem I rzędu, a jeśli kosztem zwierzęcia – można go uznać za konsumenta II rzędu.

Ważne!

Dla środowiska wszystkie organizmy są ważne. Nawet te, określane przez człowieka jako chwasty czy szkodniki, mają swoje miejsce w łańcuchach pokarmowych.

Ważne!

Po leśnym spacerze lub dłuższym pobycie wśród wysokiej roślinności dobrze obejrzyj swoje ciało i sprawdź, czy nie masz na sobie kleszcza. Kleszcze przenoszą chorobotwórcze mikroorganizmy, które mogą wywołać groźne choroby (np. boreliozę). Jeżeli znajdziesz na swoim ciele kleszcza, nie wyrywaj go, ale udaj się do placówki opieki medycznej i tam poproś fachowców o jego usunięcie.

is5woGBVtL_d5e352

Podsumowanie

  • Rośliny będące organizmami samożywnymi są producentami.

  • Wszystkie zwierzęta są cudzożywne, czyli są konsumentami.

  • Destruenci rozkładają szczątki producentów i konsumentów.

  • Łańcuch pokarmowy to przedstawienie zależności pokarmowej, w której organizm będący kolejnym ogniwem łańcucha żywi się organizmem poprzedzającym go.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wymień przynajmniej pięć pokarmów, które zjadasz, stając się konsumentem I rzędu, trzy pokarmy, które zjadasz jako konsument II rzędu, oraz przynajmniej jeden pokarm dający ci w łańcuchu pokarmowym pozycję konsumenta III rzędu.

Polecenie 2.2

Wyjaśnij, w jaki sposób człowiek wpływa na sieci pokarmowe w środowisku.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Jak zbudowana jest roślina?
Procesy życiowe roślin
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt

is5woGBVtL_d5e445

Słowniczek

destruent
destruent

organizm rozkładający martwą materię organiczną (np. liście, ścięte pnie, martwe zwierzęta, odchody) na związki nieorganiczne, które są pobierane przez rośliny

konsument
konsument

organizm cudzożywny odżywiający się materią organiczną pochodzącą od innych organizmów

łańcuch pokarmowy
łańcuch pokarmowy

szereg organizmów uporządkowanych w taki sposób, że organizm będący wcześniejszym ogniwem jest pożywieniem następnego; na samym szczycie łańcucha pokarmowego stoi drapieżnik, na którego już nikt nie poluje

producent
producent

organizm samożywny wytwarzający pokarm w procesie fotosyntezy

sieć pokarmowa
sieć pokarmowa

splot wielu łańcuchów pokarmowych, które łączą się i rozgałęziają, a konsumenci zjadają różnych producentów albo innych konsumentów i sami są ofiarami

is5woGBVtL_d5e552

Zadania

Ćwiczenie 1
R16ZNFbbN9UB41
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1YI6WcumwlXt1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RGVAFbpvhQVLu1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R3GzKnUb90bax1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RzoyEZHXWIh3p1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1ZXapU37irEM1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.