Źródło: Petrii Royzii Maurei Alcagnicensis Carmina, Uniwersytet Jagielloński - Kraków 1900.
Tłumaczenie: Autor opracowania
R1G6E8l5qdHap
Ćwiczenie 1
R1BCzwQ0XN9rA
Ćwiczenie 2
Piotr Roizjusz - życie
RNpHrPDzMaifYAntanas Rimantas Šakalys, „Petras Roizijus”, 1979 r., ilustracja stworzona na 400 rocznicę powstania Uniwersytetu Wileńskiego, gidas.mb.vu.lt, CC BY 3.0
Piotr Roizjusz (1505‑1571), czyli Pedro Ruiz de Moros, był pochodzącym z Aragonii (Hiszpania) prawnikiem i poetą. Jako gruntownie wykształcony prawnik, specjalista prawa rzymskiego (uniwersytety w Bolonii, Padwie i Rzymie) został zaproszony przez biskupa krakowskiego Piotra Gamrata do objęcia katedry prawa rzymskiego na Uniwersytecie Krakowskim. Roizjusz zadomowił się w Polsce, znajdując zatrudnienie na dworze Zygmunta Augusta. W późniejszych latach obejmował stanowiska sądowe i kościelne w Księstwie Litewskim, gdzie zmarł w 1571 r.
R1JqkFB7j8YpaCollegium Iuridicum, XV w., Kraków, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0
Rrx8BmaUwdUdZ
Ćwiczenie 3
RSj9gGyhUg4Iv
Ćwiczenie 4
Przeczytaj zdania dotyczące Piotra Roizjusza. Podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od faktycznego życiorysu tej postaci (FAŁSZ). Prawda Możliwe odpowiedzi: 1. Prawdziwe nazwisko Roizjusza brzmiało Pedro Ruiz de Moros. 2. Roizjusz został sprowadzony do Polski przez króla Zygmunta Starego. 3. Piotr Roizjusz pochodził z Prowansji. 4. Specjalnością Roizjusza było prawo rzymskie. 5. Roizjusz pozostał w Polsce do czasu swojej śmierci w 1571 r. 6. Roizjusz był wykładowcą Uniwersytetu Krakowskiego i dworzaninem Zygmunta Augusta. Fałsz Możliwe odpowiedzi: 1. Prawdziwe nazwisko Roizjusza brzmiało Pedro Ruiz de Moros. 2. Roizjusz został sprowadzony do Polski przez króla Zygmunta Starego. 3. Piotr Roizjusz pochodził z Prowansji. 4. Specjalnością Roizjusza było prawo rzymskie. 5. Roizjusz pozostał w Polsce do czasu swojej śmierci w 1571 r. 6. Roizjusz był wykładowcą Uniwersytetu Krakowskiego i dworzaninem Zygmunta Augusta.
Przeczytaj zdania dotyczące Piotra Roizjusza. Podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od faktycznego życiorysu tej postaci (FAŁSZ). Prawda Możliwe odpowiedzi: 1. Prawdziwe nazwisko Roizjusza brzmiało Pedro Ruiz de Moros. 2. Roizjusz został sprowadzony do Polski przez króla Zygmunta Starego. 3. Piotr Roizjusz pochodził z Prowansji. 4. Specjalnością Roizjusza było prawo rzymskie. 5. Roizjusz pozostał w Polsce do czasu swojej śmierci w 1571 r. 6. Roizjusz był wykładowcą Uniwersytetu Krakowskiego i dworzaninem Zygmunta Augusta. Fałsz Możliwe odpowiedzi: 1. Prawdziwe nazwisko Roizjusza brzmiało Pedro Ruiz de Moros. 2. Roizjusz został sprowadzony do Polski przez króla Zygmunta Starego. 3. Piotr Roizjusz pochodził z Prowansji. 4. Specjalnością Roizjusza było prawo rzymskie. 5. Roizjusz pozostał w Polsce do czasu swojej śmierci w 1571 r. 6. Roizjusz był wykładowcą Uniwersytetu Krakowskiego i dworzaninem Zygmunta Augusta.
Przeczytaj zdania dotyczące Piotra Roizjusza. Podziel je na zgodne z prawdą (PRAWDA) i odbiegające od faktycznego życiorysu tej postaci (FAŁSZ). Umieść odpowiedzi we właściwych miejscach tabeli:
Specjalnością Roizjusza było prawo rzymskie., Roizjusz został sprowadzony do Polski przez króla Zygmunta Starego., Roizjusz pozostał w Polsce do czasu swojej śmierci w 1571 r., Prawdziwe nazwisko Roizjusza brzmiało Pedro Ruiz de Moros., Roizjusz był wykładowcą Uniwersytetu Krakowskiego i dworzaninem Zygmunta Augusta., Piotr Roizjusz pochodził z Prowansji.
Prawda
Fałsz
R1cwwAgPUNM8r
Petrus Roysius Maurus parał się poezją okolicznościową (epitalamiaEpitalamiumepitalamiai epicediaEpicediumepicedia) - sławił zaślubiny Zygmunta Augusta z Elżbietą Austriaczką, później z Katarzyną Habsburżanką (De apparatu nuptiarum... Sigismundi Augusti et Catherinae, 1553), uczcił pieśnią śmierć Zygmunta I (Historia funebris in obitu divi Sigismundi..., 1548) i Barbary Radziwiłłówny. Wśród jego twórczości znalazły się także utwory panegirycznePanegirykpanegiryczne, m.in. poemat napisany heksametrem o Św. Stanisławie (Carmen de sancto pontifice caeso..., 1547). Wraz z Janem Kochanowskim zapoczątkowali w Polsce żartobliwą poezję makaronicznąMakaronizmmakaroniczną, którą Roizjusz kierował głównie przeciwko pijakom. Podczas pobytu na Litwie wydał swoje jedyne dzieło prawnicze (Decisiones... de rebus in sacro auditorio Lithuanico..., 1563), zawierające pięć zagadnień prawnych, które rozwiązywał według zasad prawa rzymskiego.
R1PhIpcwdLOFe„Decisiones”, Petri Royzii Maurei, 1572 r, Wenecja, lietuvosmenas.com, CC BY 3.0
RVdJeaDt6FnEJ
Ćwiczenie 5
O doktorze Hiszpanie - Jan Kochanowski
Piotr Roizjusz był nader popularny wśród krakowskiej elity intelektualnej, zarówno z powodu swoich walorów umysłowych, jak i talentów towarzyskich. Uważany był za mistrza ciętej riposty. Wysoko cenił Roizjusza Mikołaj Rej, który zadedykował mu drugie wydanie Figlików, „by językowi temu trudnemu polskiemu snadniej się przyłamował. Roizjus ten Hiszpan, choć ma krzywe oczy, ale rozum, ten wierz mi, iż mu prosto kroczy” - pisał o nim Rej. Krzywe oczy oznaczają słaby wzrok Hiszpana, który stale musiał używać szkieł.
RkNfBozUSSz6L
Jan Kochanowski poświęcił Roizjuszowi kilka swoich fraszek, bardziej skupiając się nad tematyką picia i jedzenia, niż możliwości intelektualnych aragońskiego prawnika. Najsłynniejszą z nich jest fraszka O doktorze Hiszpanie, który szedł spać trzeźwy a wstawał pijany, obrazująca hulaszczy tryb życia Roizjusza. Oto ona:
Nasz dobry doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerze.
Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli!
Już po wieczerzy, pódźmy do Hiszpana!
Ba, wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana.
Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły.
Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!
By jeno jedna - doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
Trudny - powiada - mój rząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany.
Źródło: Jan Kochanowski, Fraszki, oprac. J. Pelc, Wrocław 1991.
Rs906x28YREHxFeliks Sypniewski, „Kochanowski wręcza swego Satyra Zygmuntowi Augustowi”, 1884 r., Tygodnik Ilustrowany, wikimedia.org, domena publiczna
R4DAOMVTLy6g41
Ćwiczenie 6
Makaronizmy
MakaronizmMakaronizmMakaronizmto obcy wyraz, zwrot lub forma gramatyczna, wpleciony do zdania w języku rodzimym (np. elementy łaciny w polszczyźnie XVI, XVII w.). Najbardziej znanym przykładem poezji makaronicznej jest Carmen macaronicum de eligendo vitae, której autorstwo przypisuje się Janowi Kochanowskiemu lub Sebastianowi Fabianowi Klonowicowi.
Jest w pobliżu wysokiego Krakowa przesławny las, wyróżniający się dębami, zadziwiający mnogością żołędzi, położony nad wodą Wisły i gdańskim gościńcem: nosi nazwę Dąbie, Dąbiem nazwali go przodkowie. Tam właśnie, gdy Syriusz palił suche pola i niemądra Kanikuła rozganiała Żaków, wybrałem się pogrążony w rozmyślaniach nad warunkami żywota i przyszłym bytowaniem.
Źródło: Autor opracowania
Jan Kochanowski, Carmen macaronicum de eligendo vitae genere, Warszawa 1981.
R1R2Mr9S8xTxB
Ćwiczenie 7
Słownik
Słownik pojęć
Epicedium
Epicedium
w greckiej liryce chóralnej pieśń żałobna, łącząca wyrazy żalu po zmarłym z pochwałą jego zalet, także poemat lub mowa na cześć zmarłego.
Epitalamium
Epitalamium
pieśń weselna, utwór poetycki, napisany z okazji uroczystości ślubnej.
Makaronizm
Makaronizm
obcy wyraz, zwrot lub forma gramatyczna, wpleciony do zdania w języku rodzimym (np. elementy łaciny w polszczyźnie XVI, XVII w.).
Panegiryk
Panegiryk
wypowiedź wysławiająca, często w przesadnie pochlebny sposób, osobę, czyn, wydarzenie.
Słownik łacińsko‑polski
RuolSDJEjoQy9
Galeria dzieł sztuki
RJn8tFfttBjuE
R1J7ttkjrO49y
RNpHrPDzMaifY
R1JqkFB7j8Ypa
R1cwwAgPUNM8r
RkNfBozUSSz6L
Rs906x28YREHxFeliks Sypniewski, „Kochanowski wręcza swego Satyra Zygmuntowi Augustowi”, 1884 r., Tygodnik Ilustrowany, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
Słownik pisarzy polskich, pod red. E. Zarych, Kraków 2008.
J. Tazbir, Polski słownik biograficzny, t. XXXI, Wrocław 1989.
A. Wojciech Mikołajczak, Łacina w kulturze polskiej, Wrocław 2005.Oryginalna Azetka. Encyklopedia PWN, Warszawa 2016.
Piotr Roizjusz, Petrii Royzii Maurei Alcagnicensis Carmina, Kraków 1900.
J. Kochanowski, Carmen macaronicum de eligendo vitae genere, Warszawa 1981.