Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RfUVPPYS3fmws1

Malarze niemieckiego renesansu - od gotyckiej tradycji do anamorfozy

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Ważne daty

1434 – namalowanie przez Jana van Eycka Portretu Arnolfinich.

ok. 1435‑1440 – namalowanie przez Rogiera van der Weydena Świętego Łukasza malującego Matkę Boską.

1444 – namalowanie, przez Konrada Witza, Połowu ryb na jeziorze Genezaret.

ok. 1512‑1516 – stworzenie Ołtarza z Isenheim.

1510 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha, Madonny pod jodłami.

ok. 1510 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha Starszego, Adama i Ewy.

1529 – namalowanie, przez Albrecht Altdorfer, Bitwy Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos.

1532 – namalowanie, przez Hansa Holbeina Młodszego, Portretu Georga Gisze.

1533 – namalowanie, przez Hansa Holbeina Młodszego, Ambasadorów

ok. 1530‑1534 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha Starszego, Odpoczywającej Diany.

1

Scenariusz dla nauczyciela

RbuMPFb1WvZT1

Pobierz załącznik

Plik PDF o rozmiarze 82.24 KB w języku polskim

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;

8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;

9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;

8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

charakteryzować najważniejsze dzieła malarstwa niemieckiego w renesansie;

rozpoznać i określać tematy i motywy ikonograficzne;
rozwijać umiejętność analizy porównawczej;

ustalać jaki wpływ na ich tworzenie miała ówczesna sytuacja polityczna, religijna i społeczna;

rozpoznać i  opisać najbardziej znane obrazy takich artystów jak: Konrad Witz, Albrecht Altdorfer, Lucas Cranach Starszy, Matthias Grünewald oraz Hans Holbein;

identyfikować dzieła na podstawie ich cech oraz przyporządkowywać je do miejsc, w których się znajdują lub do których zostały stworzone;

definiować pojęcia: dyptykdyptykdyptyk, perizoniumperizoniumperizonium, pentaptykpentaptykpentaptyk.

Wpływy gotyckie w niemieckim malarstwie renesansowym

Północny styl nie odrzucał w całości osiągnięć średniowiecza, a jedynie je modyfikował, tworząc nową jakość. Postacie nadal przyjmują charakterystyczne, sztywne pozy. Tematyka religijna, tak ważna w gotyku, odgrywa również znaczącą rolę w malarstwie renesansowym. W tym przypadku obrazy o tematyce religijnej miały nie tylko służyć jako wystrój wnętrz świątyń, ale także były zamawiane przez indywidualnych kupców. Renesans Północy optował za religijnością indywidualną. Wspomniane dzieła miały wspomagać swoich właścicieli w kultywowaniu prywatnej pobożności.

RpjIuvJQvgXqv1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Ołtarz Isenheim Mathiasa Grunewalda. Ukazuje przy panele oraz predellę. W centralnej części ukazane jest Ukrzyżowanie. Z lewej strony Matka Boża mdleje, osuwając się w ramionach św. Jana Ewangelisty. Poniżej ze złożonymi rękoma klęczy Maria Magdalena. Po prawej stoi Jan Chrzciciel, w lewej ręce trzyma otwartą księgę. Palcem prawej ręki wskazuje na Chrystusa. U jego stóp stoi baranek z krzyżem, którego krew spływa do kielicha. Lewy panel ukazuje stojącego na postumencie św. Sebastiana Ukazany jest jako młody, silny mężczyzna, obrócony w stronę sceny ukrzyżowania. W tle znajduje się okno z widokiem na pejzaż. Prawy panek przedstawia św. Antoniego Pustelnika. Ubrany jest w ciemnozielone i czerwone szaty, na głowie ma czerwony czepiec. W ręku trzyma pastorał. Dolna scena na predelli ukazuje złożenie do grobu. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Najcenniejszym obrazem jest tutaj: Ukrzyżowanie. Jak zauważa Jan Białostocki w swojej książce: Sztuka cenniejsza niż złoto: Ukrzyżowanie (…) choć zdradza pewne obycie ze sztuką renesansu, jest najwspanialszą realizacją typowo niemieckiej ekspresji i uczuciowości religijnej, dla wzmocnienia wyrazu deformującej obraz natury w sposób przywodzący na myśl mistyczne inspirowaną sztukę XIV wieku. Samo tak realistyczne przedstawienie w ten sposób umierającego Chrystusa, nie było częste w tym okresie. Na obrazie możemy też dostrzec rozpaczającą Maryję, pocieszającego ją świętego Jana, klęczącą Marię Magdalenę oraz świętego Jana Chrzciciela. Artysta umieścił także na obrazie Baranka Bożego, jako symbol odkupienia grzechów. 2. Święty Sebastian. 3. Święty Antoni. 4. Ołtarz z Isenheim powstał w latach 1506-1515 jako wotum dziękczynne za uzdrowienia z ciężkiej choroby – ergotyzmu (znanej również pod nazwą ognia świętego Antoniego). Jest to retabulum ołtarzowe, składające się z korpusu z predellą (drewnianej skrzyni) oraz dwóch pary skrzydeł. Łącznie ołtarz z Isenheim posiada aż siedem paneli oraz dziesięć figur. Dzięki temu mechanizmowi, może mieć trzy odsłony, z których każda jest przeznaczona na inny okres: roku liturgicznego. To monumentalne dzieło stworzyło trzech artystów: malarz – Mathis Nithart Gothardt zwanego Grünewaldem, rzeźbiarz – Nikolausa Hagenhauer oraz snycerz – Desiderius Beychel. Ołtarz obecnie znajduje się w Muzeum w Colmarze. 5. Scena złożenia Jezusa Chrystusa do grobu.
RsRbqDYYlE1sv1
Ilustracja interaktywna przedstawia drugą odsłonę Ołtarza Isenheim. Pośrodku mieści się podwójna scena - Madonna z Dzieciątkiem i muzykujący aniołowie. Muzykujące anioły oświetla tajemnicze, pomarańczowo-żółte światło, a tuż obok siedzi Madonna pokorna, otoczona zapadającym zmrokiem; na niebie widnieją migocące, płomienne chmury. Lewa strona przedstawia Zwiastowanie. Ukazuje Marię z archaniołem we wnętrzu dekorowanym gotyckim łukiem sklepienia. Prawy panel ukazuje Zmartwychwstanie. Owinięty w pomarańczowe, czerwone i żółte aureole Chrystus unosi się nad grobowcem i ciałami śpiących żołnierzy. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Prawe skrzydło obrazuje natomiast Zmartwychwstanie. Artysta w tym celu ukazał Jezusa Chrystusa na tle Słońca. Chrystus rozjaśnia tutaj mrok piekieł. 2. W centralnej części widzimy natomiast najpierw anielski chór, a następnie Maryję z małym Jezusem. 3. Lewe skrzydło przedstawia zwiastowanie. Maryja otrzymuje od Gabriela niezwykła wiadomość, podczas czytania proroctwa świętego Izajasza. 4. W dolnej części ołtarza widzimy ponownie Złożenie do grobu. Jednak w tym przypadku, scena, w przeciwieństwie do poprzedniej odsłony jest jedynie krótkim epizodem, mającym uwypuklić radosną nowinę, związaną z pokonaniem śmierci przez Chrystusa. Ta odsłona była przeznaczona przede wszystkim w dni powszechne. 5. Druga z odsłon ma zupełnie inny charakter. Pomimo użycia w dużej ilości czarnego koloru, to wymowa dzieła jest zupełnie inna. Jej przesłaniem jest danie nadziei oraz radości z powodu zmartwychwstania Jezusa. Obrazy w tej odsłonie układają się w chronologiczną historię.
R1SSDhARjDbLc1
Ilustracja interaktywna przedstawia trzecią odsłonę Ołtarza Isenheim. Po całkowitym otwarciu retabulum pojawiają się przedstawienia tworzące trzecią odsłonę zwaną świąteczną. W centrum umieszczono wykonaną przez Nicolasa z Haguenau. Brodata, zasiadająca na tronie figura św. Antoniego otoczona jest stojącymi figurami św. Hieronima i św. Augustyna. Poniżej, w rzeźbionej predelli znajduje się figura Chrystusa pośrodku siedzących apostołów, po dwie grupy trzech figur z każdej jego strony. Na skrzydłach bocznych kolejne malowidła Grünewalda - Kuszenie świętego Antoniego oraz Spotkanie świętego Antoniego ze świętym Pawłem. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Prawe skrzydło pokazuje scenę kuszenia świętego Antoniego przez demony. 2. Korpus i predella jest całkowicie otwarta, dzięki czemu możemy dojrzeć pieczołowicie wykonane rzeźby min. Boga Ojca, Jezusa Chrystusa oraz świętych. W predelli widzimy trzy monumentalne postacie: siedzącego na tronie Boga Ojca, Hieronima z pastorałem i mitrą biskupią oraz świętego Antoniego Pustelnika z jego atrybutem – świnią. Poniżej widzimy Syna Bożego, przedstawionego jako Zbawca Świata, któremu towarzyszą apostołowie i ewangeliści. Jest to też scena ukazująca Ostatnią wieczerzę. 3. Lewe skrzydło ukazuje wizytę świętego Augustyna u Święto Pawła w Tebach. 4. Na pierwszym obrazie można dostrzec też rośliny, których używali mnisi do wyrobu leczniczych balsamów na ergotyzm. Mistrzostwo w sztuce snycerskiej możemy dostrzec także, w wkomponowanych w roślinny ornament, symbolów Czterech Ewangelistów. Ta odsłona była przeznaczona na uroczyste święta, a szczególnie w świętego patrona kościoła – Antoniego Pustelnika, czyli 17 stycznia. 5. Trzecia odsłona, różni się od pozostałych dwóch, różnorodnością form przekazu.

Artyści północni wobec tradycji południowej

Malarze niemieckiego renesansu, w przeciwieństwie do artystów z Południa, koncentrowali się bardziej na szczegółowym ukazaniu rzeczywistości. Tematyka ich obrazów była różnorodna: religijna, mitologiczna, historyczna. Ważną rolę w ich dziełach odgrywała także tematyka związana z życiem codziennym, a także portrety.

Rewolucja w renesansowym malarstwie Północy polegała również na wynalezieniu nowych materiałów. O ile nieodzownym narzędziem średniowiecza malarza była tempera, to renesansowy mistrz zaczął używać farby olejnej. Wpłynęło to znacznie na kolorystykę obrazu. Dzięki temu malarzowi łatwiej było nadać swojemu dziełu świetlistości. Kolor złoty, przestał już być jedynym symbolem światłości. Kolejną innowacją było zastosowanie perspektywy zbieżnej oraz dopracowanie perspektywy powietrznej. Wrażenie trójwymiarowości, artysta otrzymywał, poprzez malowanie pozornie zmniejszających się wielkości przedmiotów w miarę odległości od widza. Obrazy z Północy, w przeciwieństwie do malowideł z Południa, były zazwyczaj niewielkich rozmiarów i dzięki temu były przeznaczone dla zwykłego użytkownika. Malarze z Północy zasłynęli również, ze szczególnej dbałości o szczegóły, a także z pieczołowicie przedstawianych pejzaży jako tła obrazu.

Wpływy weneckie w dziełach Lucasa Cranacha Starszego

Innowację w malarstwie, inspirowaną weneckim malarstwem, możemy dostrzec w obrazie: Odpoczywająca Diana (inna nazwa tego obrazu to: Nimfa u źródła). Cechuje go, umieszczenie bohaterki na całym obrazie, nagość postaci. Dwie różne nazwy dzieła, wynikają ze sporu historyków sztuki dotyczącego interpretacji obrazu. Według jednych główną bohaterką jest nimfa, o czym ma świadczyć inskrypcja: Jestem nimfą świętego źródła, zażywam spokoju, nie przerywaj mojego snu (Fontis nympha sacri somnum ne rumpe qiesco.) Inni upatrują w kobiecie samej Diany, na co według nich wskazuje umiejscowienie jej atrybutu – kołczanu ze strzałami.

R5Ggj2TQRrLq91
Źródło: online-skills.

Pejzaże w niemieckim malarstwie renesansowym

Niemieckie malarstwo charakteryzuje rozbudowany pejzaż. W obrazie Konrada Witza Połów ryb na jeziorze Genezaret (zwany tez jako Cudowny połów) artysta czerpał z twórczości malarzy niderlandzkich, prowansalskich i burgundzkich.  Obraz stanowił pierwotnie fragment Ołtarza Św. Piotra znajdującego się niegdyś w katedrze genewskiej. Tradycyjne określenie tematu   Cudowny połów ryb (Łk. V, 1 11) nie do końca pasuje do treści przedstawionej sceny. Słuszniejsza wydaje się teza, iż stanowi ona ilustrację epizodu opisanego przez św. Mateusza (XIV, 27 31): Chrystus, przebywający wraz z uczniami nad Jeziorem Genezaret, wyprawił ich łodzią na drugi brzeg, sam zaś dołączył do nich później, krocząc po wodzie. Na pierwszym planie widzimy sylwetkę owiniętego w czerwony płaszcz Chrystusa, spokojnie i pewnie stąpającego po tafli wody. Dalej łódź, w której siedzą uczniowie zajęci wyciąganiem sieci. Postać św. Piotra ukazana została dwukrotnie   raz w łodzi, raz w wodzie   w nawiązaniu do epizodu, w którym Jezus przyzywa go do siebie, a Piotr opuszcza łódź i idzie po jeziorze lecz przestraszywszy się, zaczyna tonąć. Malarz umiejętnie oddał przejrzystość i lśnienie wody, w której odbijają się ludzie i przedmioty, załamania światła i zmianę barw na jej powierzchni. Umieścił scenę w rozległym pejzażu: pod błękitnym niebem, na którym kłębią się białe obłoki widzimy domy, pola, łąki i lasy, na horyzoncie wyłaniają się szczyty gór. Jest to wierny obraz krajobrazu okolic Jeziora Bodeńskiego   pierwsze w malarstwie europejskim przedstawienie konkretnego pejzażu. Natura ukazana tu została jednak nie tyle dla niej samej, ile jako przykład piękna i doskonałości boskiego stworzenia (źródło: Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).

RtUVV90rZTxq81
Źródło: online-skills.

Jak podkreśla historyk Sztuki Jan Białostocki, zamiłowanie do malarzy niderlandzkich i niemieckich do pejzaży, było tak wielkie, że często to one były najważniejszym elementem danego dzieła. Nawet jeśli dany obraz przedstawiał historyczne, mitologiczne, bądź religijne wydarzenie. Szczególnym dziełem w niemieckim malarstwie pejzażowym jest obraz Altdorfera Bitwa pod Issos.Dramatyczność bitewnych zmagań oddana została przez Altdorfera w szokująco śmiałym zespoleniu panoramicznej przestrzenności ogromnego, „kosmicznego” pejzażu widzianego z wysokości setek mil, jakby z dzisiejszego samolotu   z miniatorską, skrajnie drobiazgową precyzją szczegółów bitwy. Widz postawiony jest tu w podwójnej roli. Jak Bóg, ogląda bitwę z wysoka, z niebios; jego wzrok sięga horyzontu; widzi całą Ziemię. Z drugiej strony, jego wzrok wnika w szczegóły bitwy, usiłuje ogarnąć chaos i zamęt bitewnego zgiełku. Obraz jest zatem niebywałym zespoleniem widzenia makro- i mikroskopowego. Ta oryginalna wizja starożytnej bitwy przekazuje zatem myśl o tym, że wszelkie działanie człowieka na ziemi, choćby i najbardziej wielkie i potężne, wszelkie ludzkie przedsięwzięcie doczesne na przykład polityczne   podlega ocenie Boga, jest wpisane w porządek świata, wyznaczony przez Boga.
Chaos bitwy jest jednak podwójnie pozorny. Żadna z postaci wojowników nie zaciera się w ogólnym widoku; można by ją wyjąć z obrazu i oglądać szczegóły jej uzbrojenia. A, po drugie, środek tłumnej kompozycji wskazuje chwost zwisający z unoszącej się w powietrzu tablicy inskrypcyjnej: dokładnie pod nim, w samym centrum bitwy, bez trudu odkrywamy główną postać wydarzenia   Aleksandra Wielkiego. Obie sfery   ziemska i niebieska   są ze sobą ściśle powiązane. Działania bitewne, ruchy wojsk znajdują swe odzwieciedlenie w układzie chmur na niebie; nastrój gwałtownej bitwy na ziemi zaś odzwieciedlony został w dramatycznej aurze burzowego pejzażu. Ponadto, narracyjny ład w przedstawieniu bitwy wprowadzają liczne komentujące jej przebieg napisy na chorągwiach poszczególnych oddziałów.
Również odległy pejzaż ma swój kartograficzny porządek. Ukazuje bowiem, zgodnie z ówczesną wiedzą geograficzną, południowo‑wschodni obszar Morza Śródziemnego, z Cyprem, Egiptem z deltą Nilu, Małą i Wielką Syrtą, oraz obszar Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej.
Dzieło Altdorfera   łączące rzeczowy realizm naukowy (historyczny i geograficzno‑kartograficzny) z dramatyczną werwą w przedstawieniu bitwy i z ekspresyjną wizją „oglądanego przez Boga” pejzażu było elementem wielkiego cyklu obrazów, wykonanego dla bawarskiego księcia Wilhelma IV Wittelsbacha i jego żony Jakoby Badeńskiej, najprawdopodobniej do jednej z sal Rezydencji w Monachium. Program treściowy tego cyklu miał gloryfikować parę książęcą poprzez porównania jej do wybitnych historycznych mężów stanu i matron, monarchów i monarchiń antycznych i biblijnych. Trzon cyklu tworzyły przedstawienia batalistyczne. Obok Altdorfera, twórcami tego, unikatowego w skali europejskiej zespołu obrazów, byli najwybitniejści ówcześni mistrzowie niemieccy, m.in. Jorg Breu St., Hans Burgkmair i Barthel Beham.
(Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002)

R19mnADv9dX091
Albrecht Altdorfer, „Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos”, 1529, Stara Pinakoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

Portrety w renesansowym malarstwie Północy

Ważną rolę w malarstwie Północy odgrywały także portrety. Mistrzami, na których wzorowali się inni artyści byli: Jan van Eyck oraz Rogier van der Weyden. Pierwszy z malarzy jest autorem m.in. Portretu Arnolfinich. Dzieło to, będące jednym z najważniejszych przykładów renesansowego malarstwa Północy, przedstawia nie tylko parę małżonków w trakcie składania sobie uroczystej przysięgi, ale ukazuje z detalami wnętrze ich sypialni. Artysta połączył w tym obrazie dwa światy: oficjalny, który reprezentuje ukazana w dostojnych pozach para, a także intymny, jakim jest ukazanie wnętrza domu portretowanych.

Pełen symbolicznych znaczeń, perfekcyjnie malowany portret przedstawiający parę w chwili składania przysięgi małżeńskiej od lat budzi wielkie zainteresowanie i kontrowersje wśród badaczy. Przyjmuje się, że para przedstawiona na obrazie to kupiec włoski Giovanni Arnolfini i jego żona Giovanna Cenani. Ukazani zostali podczas ceremonii odbywającej się w intymnym wnętrzu mieszkania. Oboje odziani są uroczyście, zgodnie z ówcześnie panującą modą: mężczyzna  w obszytą futrem tunikę i kapelusz, a kobieta   w zieloną, strojną suknię z podniesionym stanem i obfitymi fałdami układającymi się na brzuchu. Scena rozgrywa się w sypialni, w której oprócz łoża jest tylko skrzynia, ława i krzesło, a na ścianie wisi wypukłe, okrągłe lustro w ramie ozdobionej scenami z życia Chrystusa (Małgorzata Omilanowska, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).

RSwXjQE4mDpWC1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Jana van Eycka „Portret Arnolfinich”. Ukazuje dwie postacie w centrum oraz psa w prywatnym wnętrzu, prawdopodobnie sypialni. Kobieta po prawej ma na sobie długą, zieloną, mocno udrapowaną suknię. Lewą rękę trzyma na brzuchu, który może sugerować jej brzemienność. Prawą rękę wyciągniętą ma w stronę mężczyzny. Postacie trzymają się za dłonie. Małżonek ubrany jest w długi płaszcz za kolana z futrzanym wykończeniem, na głowie ma ciemny kapelusz. Prawą rękę unosi na znak przysięgi lub błogosławieństwa. Po lewej stronie wnętrza znajduje się okno z parapetem, na którym lezą owoce, w tle czerwone krzesło, nad którym wisi lustro, a nad nim żyrandol, po lewej stronie natomiast stoi czerwone łóżko z baldachimem. Na ścianie, tuż nad lustrem znajduje się napis. Pies stoi przed małżonkami, a po lewej stronie, w narożniku na podłodze leży obuwie. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. Nad lustrem została umieszczona inskrypcja, która głosi: Johannes de eyck fuit hic / 1434 (Jan van Eyck był tutaj / 1434). 2. W lustrze widoczne jest odbicie młodej pary, świadków oraz samego malarza.
Jan van Eyck, „Portret Arnolfinich”, 1434, Galeria Narodowa, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Jednym z najznamienitszych niemieckich portrecistów, który wzorował się na flamandzkich mistrzach portretu był Hans Holbein Młodszy, portrecista na dworze Henryka VIII. Jego prace, cechuje z jednej strony wierne oddanie rzeczywistości,  z drugiej symbolika. Dzieło ukazujące podwójny portret dyplomatów oddaje godność i potęgę przedstawianych na nich osób francuskiego szlachcica i ambasadora francuskiego władcy Franciszka I: Jean de Dinteville oraz biskupa Lavaur - Georges de Selve. Ich pozycję podkreśla nie tylko, szczegółowe przedstawienie pysznych strojów, ale także przedmioty, którymi są otoczone: globus, księgę do arytmetyki, flety, lutnię, śpiewnik, przyrządy astronomiczne oraz bogato zdobiony kilim.

Obaj posłowie ukazani są w  dworskich, dumnych pozach, w całym splendorze ich urzędów, w  bogatych strojach dworskich, na tle reprezentacyjnej, wzorzystej kotary. Mozaika posadzki wskazuje, że stoją oni we wnętrzu kościoła opackiego Westminster, głównej świątyni anglikańskiej w Londynie, miejsca pochówków królewskich. W  środku bogata martwa natura wprowadza atrybuty ich zainteresowań naukowych, humanistycznych i  artystycznych. Ambasodorowie ukazani są tu bowiem nie tylko jako dyplomaci, ale przede wszystkim jako uczeni humaniści. Wszystkie te przedmioty są rzeczywistymi księgami lub instrumentami naukowymi, dobranymi bardzo przemyślnie. Na przykład, globus świata, leżący na dolnej półce stolika, jest globusem wykonanym w 1523 r. przez norymberczyka Johanna Schonera, przyjaciela Kopernika, przy czym zaznaczone zostały na nim miejsca ważne dla żywota Jeana Dinteville'a, m.in. jego rodowa posiadłość Polissy. Księga nutowa zawiera dwa hymny Marcina Lutra (Komm heiliger Geist... i  Mensch, wiltu leben seliglich...), te akurat, które należały i należą do kanonicznego repertuaru hymnów Kościoła katolickiego. Jest to aluzja do wspólnoty i  pojednania wyznań, katolicyzmu i protestantyzmu (utrwalonego w Anglii przez Henryka VIII), o  którym marzył sportretowany tu biskup Georges de Salve.

Najbardziej ekscytującym fragmentem obrazu jest ukośna forma na pierwszym planie. To tzw. anamorfoza czyli kształt namalowany w tak przemyślnym skrócie perspektywicznym, by dawał się rozszyfrować tylko po przyłożeniu specjalnie wygiętego zwierciadła. Tu owa dziwaczna forma przedstawia czaszkę ludzką symbol przemijania i śmiertelności, Vanitas. Obraz Holbeina staje się przeto swoistym rebusem, wyrafinowanym dziełem konceptualnym. To co ukazane iluzyjnie jako realne dworski splendor póz i strojów, pyszne bogactwo doczesnych dokonań umysłowych, symbolizowany przez instrumenty naukowe   okazuje się, po rozpoznaniu anamorfozy czaszki, marnością, vanitas vanitatum. Można rozumieć ten obraz jako moralistyczną wypowiedź: doczesna polityka, nauki i sztuki pozostają o tyle warte, o ile służą ćwiczeniu pobożności i pokory chrześcijańskiej, które powinny łączyć oba wyznania katolickie i  protestanckie (Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).

R15GLRysivhK21
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia obraz Hansa Holbeina Młodszego „Ambasadorowie". Ukazuje dwóch mężczyzn we wnętrzu. Po lewej stoi Jean de Dinteville, po prawej stoi Georges de Selves. Obydwaj opierają się o mebel z dwiema półkami. Na wyższej półce widnieją przedmioty pomiaru czasu, sfera astralna i książka. Na niższej półce widnieje globus, dwie książki, lutnia z zerwaną struną i flety. Za postaciami wisi zielona kotara. Posadzka, na której stoją posiada geometryczne wzory. Przed mężczyznami znajduje się owalny kształt czaszki. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. U dołu znajduje się zdeformowana czaszka. We właściwym kształcie można ją ujrzeć, patrząc pod odpowiednim kątem. Taki zabieg perspektywiczny określa się jako anamorfozę. 2. Kolejny motyw czaszki, jako symbolu przemijania, odnajdziemy także na broszy przypiętej do nakrycia głowy Dinteville.
Hans Holbein Młodszy, „Ambasadorowie", 1533, Galeria Narodowa, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna

Obaj posłowie ukazani są w dworskich, dumnych pozach, w całym splendorze ich urzędów, w bogatych strojach dworskich, na tle reprezentacyjnej, wzorzystej kotary. Mozaika posadzki wskazuje, że stoją oni we wnętrzu kościoła opackiego Westminster, głównej świątyni anglikańskiej w Londynie, miejsca pochówków królewskich. W środku bogata martwa natura wprowadza atrybuty ich zainteresowań naukowych, humanistycznych i artystycznych. Ambasodorowie ukazani są tu bowiem nie tylko jako dyplomaci, ale przede wszystkim jako uczeni humaniści. Wszystkie te przedmioty są rzeczywistymi księgami lub instrumentami naukowymi, dobranymi bardzo przemyślnie. Na przykład, globus świata, leżący na dolnej półce stolika, jest globusem wykonanym w 1523 r. przez norymberczyka Johanna Schonera, przyjaciela Kopernika, przy czym zaznaczone zostały na nim miejsca ważne dla żywota Jeana Dinteville'a, m.in. jego rodowa posiadłość   Polissy. Księga nutowa zawiera dwa hymny Marcina Lutra (Komm heiliger Geist... i Mensch, wiltu leben seliglich...), te akurat, które należały i należą do kanonicznego repertuaru hymnów Kościoła katolickiego. Jest to aluzja do wspólnoty i pojednania wyznań, katolicyzmu i protestantyzmu (utrwalonego w Anglii przez Henryka VIII), o którym marzył sportretowany tu biskup Georges de Salve.
Najbardziej ekscytującym fragmentem obrazu jest ukośna forma na pierwszym planie. To tzw. anamorfoza   czyli kształt namalowany w tak przemyślnym skrócie perspektywicznym, by dawał się rozszyfrować tylko po przyłożeniu specjalnie wygiętego zwierciadła. Tu owa dziwaczna forma przedstawia czaszkę ludzką   symbol przemijania i śmiertelności, Vanitas. Obraz Holbeina staje się przeto swoistym rebusem, wyrafinowanym dziełem konceptualnym. To co ukazane iluzyjnie jako realne   dworski splendor póz i strojów, pyszne bogactwo doczesnych dokonań umysłowych, symbolizowany przez instrumenty naukowe   okazuje się, po rozpoznaniu anamorfozy czaszki, marnością, vanitas vanitatum. Można rozumieć ten obraz jako moralistyczną wypowiedź: doczesna polityka, nauki i sztuki pozostają o tyle warte, o ile służą ćwiczeniu pobożności i pokory chrześcijańskiej, które powinny łączyć oba wyznania   katolickie i protestanckie (Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).

Inne dzieło królewskiego portrecisty przedstawia wpływowego i bardzo zamożnego gdańskiego kupca: Georga Giese. W tym przypadku na uwagę zasługuje nie tylko sposób przedstawienia samej postaci, ale tło obrazu. I właśnie tłu artysta poświecił więcej uwagi. Widać na nim przedmioty nawiązujące do wszechstronnych zainteresowań portretowanego. Natomiast goździki symbolizują matrymonialne plany portretowanego. Znajdują się także na nim atrybuty władzy i nauki. Sentencja: Nulla sine mearore voluptas (nie ma przyjemności bez troski) umieszczona na obrazie oddaje natomiast motto życia kupca i przedsiębiorcy.

RkEFZLu105V8C1
Źródło: online-skills.

Zadania

R9s6fyLHYDDk0
Ćwiczenie 1
Określ tematykę obrazu „Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos”. Możliwe odpowiedzi: 1. historyczna. 2. biblijna. 3. mitologiczna
R1b3lKmeZn7EL1
Ćwiczenie 2
Jak nazywa się technika stosowana w malarstwie, wykorzystująca zjawisko skrótu perspektywicznego? Możliwe odpowiedzi: 1. androkefalizm. 2. anastyloza. 3. anamorfoza
Źródło: online-skills.
R1Iz2RTj9hCkB1
Ćwiczenie 3
Autorem którego z tych dzieł jest Lucas Cranach Starszy? Możliwe odpowiedzi: 1, "Madonna pod jodłami". 2. "Odpoczywająca Diana". 3. "Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos".
Źródło: online-skills.
R81aRoW2ag5V31
Ćwiczenie 4
Podaj tytuł dzieła Lucasa Cranacha Starszego znajdującego się w Polsce. Możliwe odpowiedzi: 1. "Adam i Ewa". 2. Odpoczywająca Diana". 3. "Madonna pod jodłami"
Źródło: online-skills.
R134hh7LgdVPa1
Ćwiczenie 5
Wyjaśnij pojęcie pentaptyk.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
R1eUJaPYCGjbW1
Ćwiczenie 6
Podaj nazwiska osób przedstawionych na portrecie „Ambasadorowie”.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
R2reZHCal6z4B1
Ćwiczenie 7
Odpowiedz, na jakich niderlandzkich twórcach wzorowali się malarze niemieccy.

Słownik pojęć

dyptyk
dyptyk

1. malowidło lub płaskorzeźba złożone z dwóch części połączonych zawiasami, zdobione po wewnętrznej stronie scenami ze Starego i Nowego Testamentu; w gotyku forma dyptyku została wzbogacona trójkątnymi szczytami lub fialami.

2. nastawa ołtarzowa, szczególnie w ołtarzach średniowiecznych, składająca się z dwóch ruchomych skrzydeł, podzielonych zwykle na części (kwatery).

perizonium
perizonium

drapowana opaska okrywająca biodra ukrzyżowanego Chrystusa; na romańskich przedstawieniach plastycznych o sztywnych fałdach pionowych, związanych węzłem z przodu, sięga od pasa do kolan; w gotyku stała się krótsza, o bogato i fantazyjnie drapowanych fałdach, węzeł przesunął się na bok; od XVII w. wąskie perizonium podtrzymywał często sznur okalający biodra.

pentaptyk
pentaptyk

poliptyk składający się z pięciu części: szafy środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych i dwóch skrzydeł ruchomych, zamykających część środkową.

perspektywa barwna
perspektywa barwna

stosowana od XVI w. Polega na wykorzystaniu w kompozycji malarskiej zjawiska, w którym złudzenie głębi, wywołane rpzez różne kolory jednakowo oddalone od obserwatora, jest rozmaite np. czerwień i żółcień wydają się występować ku przodowi, błękit – cofać w głąb.

perspektywa powietrzna
perspektywa powietrzna

stosowana od XVI w. Uwzględnia zjawisko, że z dużej odległości przedmioty nie tylko maleją, ale zmieniają także kolor; warstwa atmosfery dzielącej dalekie przedmioty od oka sprowadza ich kolor do szaroniebieskiej tonacji; zmiany w kolorze występują przeważnie w odniesieniu do barw ciemnych i zimnych, kolory jasne i ciepłe zachowują większą widoczność w oddaleniu.

perspektywa zbieżna/ linearna
perspektywa zbieżna/ linearna

polega na pozornym zmniejszaniu się przedmiotów w miarę ich oddalania się od oka oraz na pozornej zbieżności ku horyzontowi wszelkich linii biegnących w głąb oka.

tryptyk
tryptyk

1. poliptyk składający się z trzech części: środkowej nieruchomej i dwóch ruchomych zamykanych skrzydeł.

2. trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska.

Słownik pojęć stworzony został w oparciu o:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Stefan Kozakiewicz, Warszawa 1969.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

Jan Bałostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, PWN, Warszawa 2017.

Wielcy Malarze – Ich życie, inspiracje i dzieło, Lucas Cranach, red. Ewa Dołowska, nr 54, 1999.

Wielcy Malarze – Ich życie, inspiracje i dzieło, Hans Holbein, red. Ewa Dołowska, nr 55, 1999.

Dominika Jackowiak, Historia Sztuki Malarstwo, Warszawa 2016.

Anna Maria Lepacka, Renesans. Historia – Sztuka - Ludzie, Warszawa 2017.

Wielka historia sztuki, T.3. Wczesny renesans, Warszawa 2010.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Stefan Kozakiewicz, Warszawa 1969.

Włodzimierz Kalicki, Madonna pod jodłami' wróciła do Polski, [w:] Zamek Królewski na Wawelu [dostępny na stronie] http://www.wawel.krakow.pl/pl/op/153/Opis‑Projektu, [dostęp z dnia: 12.01.2018r.

Schemat w sztuce I co z niego wynika, [w:] Wielka sztuka w małych dawkach [dostępny na stronie] http://wielka‑sztuka‑w-malych‑dawkach.blog.pl/tag/georg‑gisze/, [dostęp z dnia: 12.01.2018r.]