Ważne daty
1434 – namalowanie przez Jana van Eycka Portretu Arnolfinich.
ok. 1435‑1440 – namalowanie przez Rogiera van der Weydena Świętego Łukasza malującego Matkę Boską.
1444 – namalowanie, przez Konrada Witza, Połowu ryb na jeziorze Genezaret.
ok. 1512‑1516 – stworzenie Ołtarza z Isenheim.
1510 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha, Madonny pod jodłami.
ok. 1510 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha Starszego, Adama i Ewy.
1529 – namalowanie, przez Albrecht Altdorfer, Bitwy Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos.
1532 – namalowanie, przez Hansa Holbeina Młodszego, Portretu Georga Gisze.
1533 – namalowanie, przez Hansa Holbeina Młodszego, Ambasadorów
ok. 1530‑1534 – namalowanie, przez Lucasa Cranacha Starszego, Odpoczywającej Diany.
Scenariusz dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III.2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
6. porównuje dzieła różnych artystów tworzących w podobnym czasie;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować najważniejsze dzieła malarstwa niemieckiego w renesansie;
rozpoznać i określać tematy i motywy ikonograficzne;
rozwijać umiejętność analizy porównawczej;
ustalać jaki wpływ na ich tworzenie miała ówczesna sytuacja polityczna, religijna i społeczna;
rozpoznać i opisać najbardziej znane obrazy takich artystów jak: Konrad Witz, Albrecht Altdorfer, Lucas Cranach Starszy, Matthias Grünewald oraz Hans Holbein;
identyfikować dzieła na podstawie ich cech oraz przyporządkowywać je do miejsc, w których się znajdują lub do których zostały stworzone;
definiować pojęcia: dyptykdyptyk, perizoniumperizonium, pentaptykpentaptyk.
Wpływy gotyckie w niemieckim malarstwie renesansowym
Północny styl nie odrzucał w całości osiągnięć średniowiecza, a jedynie je modyfikował, tworząc nową jakość. Postacie nadal przyjmują charakterystyczne, sztywne pozy. Tematyka religijna, tak ważna w gotyku, odgrywa również znaczącą rolę w malarstwie renesansowym. W tym przypadku obrazy o tematyce religijnej miały nie tylko służyć jako wystrój wnętrz świątyń, ale także były zamawiane przez indywidualnych kupców. Renesans Północy optował za religijnością indywidualną. Wspomniane dzieła miały wspomagać swoich właścicieli w kultywowaniu prywatnej pobożności.
Artyści północni wobec tradycji południowej
Malarze niemieckiego renesansu, w przeciwieństwie do artystów z Południa, koncentrowali się bardziej na szczegółowym ukazaniu rzeczywistości. Tematyka ich obrazów była różnorodna: religijna, mitologiczna, historyczna. Ważną rolę w ich dziełach odgrywała także tematyka związana z życiem codziennym, a także portrety.
Rewolucja w renesansowym malarstwie Północy polegała również na wynalezieniu nowych materiałów. O ile nieodzownym narzędziem średniowiecza malarza była tempera, to renesansowy mistrz zaczął używać farby olejnej. Wpłynęło to znacznie na kolorystykę obrazu. Dzięki temu malarzowi łatwiej było nadać swojemu dziełu świetlistości. Kolor złoty, przestał już być jedynym symbolem światłości. Kolejną innowacją było zastosowanie perspektywy zbieżnej oraz dopracowanie perspektywy powietrznej. Wrażenie trójwymiarowości, artysta otrzymywał, poprzez malowanie pozornie zmniejszających się wielkości przedmiotów w miarę odległości od widza. Obrazy z Północy, w przeciwieństwie do malowideł z Południa, były zazwyczaj niewielkich rozmiarów i dzięki temu były przeznaczone dla zwykłego użytkownika. Malarze z Północy zasłynęli również, ze szczególnej dbałości o szczegóły, a także z pieczołowicie przedstawianych pejzaży jako tła obrazu.
Wpływy weneckie w dziełach Lucasa Cranacha Starszego
Innowację w malarstwie, inspirowaną weneckim malarstwem, możemy dostrzec w obrazie: Odpoczywająca Diana (inna nazwa tego obrazu to: Nimfa u źródła). Cechuje go, umieszczenie bohaterki na całym obrazie, nagość postaci. Dwie różne nazwy dzieła, wynikają ze sporu historyków sztuki dotyczącego interpretacji obrazu. Według jednych główną bohaterką jest nimfa, o czym ma świadczyć inskrypcja: Jestem nimfą świętego źródła, zażywam spokoju, nie przerywaj mojego snu (Fontis nympha sacri somnum ne rumpe qiesco.) Inni upatrują w kobiecie samej Diany, na co według nich wskazuje umiejscowienie jej atrybutu – kołczanu ze strzałami.
Pejzaże w niemieckim malarstwie renesansowym
Niemieckie malarstwo charakteryzuje rozbudowany pejzaż. W obrazie Konrada Witza Połów ryb na jeziorze Genezaret (zwany tez jako Cudowny połów) artysta czerpał z twórczości malarzy niderlandzkich, prowansalskich i burgundzkich. Obraz stanowił pierwotnie fragment Ołtarza Św. Piotra znajdującego się niegdyś w katedrze genewskiej. Tradycyjne określenie tematu Cudowny połów ryb (Łk. V, 1 11) nie do końca pasuje do treści przedstawionej sceny. Słuszniejsza wydaje się teza, iż stanowi ona ilustrację epizodu opisanego przez św. Mateusza (XIV, 27 31): Chrystus, przebywający wraz z uczniami nad Jeziorem Genezaret, wyprawił ich łodzią na drugi brzeg, sam zaś dołączył do nich później, krocząc po wodzie. Na pierwszym planie widzimy sylwetkę owiniętego w czerwony płaszcz Chrystusa, spokojnie i pewnie stąpającego po tafli wody. Dalej łódź, w której siedzą uczniowie zajęci wyciąganiem sieci. Postać św. Piotra ukazana została dwukrotnie raz w łodzi, raz w wodzie w nawiązaniu do epizodu, w którym Jezus przyzywa go do siebie, a Piotr opuszcza łódź i idzie po jeziorze lecz przestraszywszy się, zaczyna tonąć. Malarz umiejętnie oddał przejrzystość i lśnienie wody, w której odbijają się ludzie i przedmioty, załamania światła i zmianę barw na jej powierzchni. Umieścił scenę w rozległym pejzażu: pod błękitnym niebem, na którym kłębią się białe obłoki widzimy domy, pola, łąki i lasy, na horyzoncie wyłaniają się szczyty gór. Jest to wierny obraz krajobrazu okolic Jeziora Bodeńskiego pierwsze w malarstwie europejskim przedstawienie konkretnego pejzażu. Natura ukazana tu została jednak nie tyle dla niej samej, ile jako przykład piękna i doskonałości boskiego stworzenia (źródło: Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).
Jak podkreśla historyk Sztuki Jan Białostocki, zamiłowanie do malarzy niderlandzkich i niemieckich do pejzaży, było tak wielkie, że często to one były najważniejszym elementem danego dzieła. Nawet jeśli dany obraz przedstawiał historyczne, mitologiczne, bądź religijne wydarzenie. Szczególnym dziełem w niemieckim malarstwie pejzażowym jest obraz Altdorfera Bitwa pod Issos.Dramatyczność bitewnych zmagań oddana została przez Altdorfera w szokująco śmiałym zespoleniu panoramicznej przestrzenności ogromnego, „kosmicznego” pejzażu widzianego z wysokości setek mil, jakby z dzisiejszego samolotu z miniatorską, skrajnie drobiazgową precyzją szczegółów bitwy. Widz postawiony jest tu w podwójnej roli. Jak Bóg, ogląda bitwę z wysoka, z niebios; jego wzrok sięga horyzontu; widzi całą Ziemię. Z drugiej strony, jego wzrok wnika w szczegóły bitwy, usiłuje ogarnąć chaos i zamęt bitewnego zgiełku. Obraz jest zatem niebywałym zespoleniem widzenia makro- i mikroskopowego. Ta oryginalna wizja starożytnej bitwy przekazuje zatem myśl o tym, że wszelkie działanie człowieka na ziemi, choćby i najbardziej wielkie i potężne, wszelkie ludzkie przedsięwzięcie doczesne na przykład polityczne podlega ocenie Boga, jest wpisane w porządek świata, wyznaczony przez Boga.
Chaos bitwy jest jednak podwójnie pozorny. Żadna z postaci wojowników nie zaciera się w ogólnym widoku; można by ją wyjąć z obrazu i oglądać szczegóły jej uzbrojenia. A, po drugie, środek tłumnej kompozycji wskazuje chwost zwisający z unoszącej się w powietrzu tablicy inskrypcyjnej: dokładnie pod nim, w samym centrum bitwy, bez trudu odkrywamy główną postać wydarzenia Aleksandra Wielkiego. Obie sfery ziemska i niebieska są ze sobą ściśle powiązane. Działania bitewne, ruchy wojsk znajdują swe odzwieciedlenie w układzie chmur na niebie; nastrój gwałtownej bitwy na ziemi zaś odzwieciedlony został w dramatycznej aurze burzowego pejzażu. Ponadto, narracyjny ład w przedstawieniu bitwy wprowadzają liczne komentujące jej przebieg napisy na chorągwiach poszczególnych oddziałów.
Również odległy pejzaż ma swój kartograficzny porządek. Ukazuje bowiem, zgodnie z ówczesną wiedzą geograficzną, południowo‑wschodni obszar Morza Śródziemnego, z Cyprem, Egiptem z deltą Nilu, Małą i Wielką Syrtą, oraz obszar Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej.
Dzieło Altdorfera łączące rzeczowy realizm naukowy (historyczny i geograficzno‑kartograficzny) z dramatyczną werwą w przedstawieniu bitwy i z ekspresyjną wizją „oglądanego przez Boga” pejzażu było elementem wielkiego cyklu obrazów, wykonanego dla bawarskiego księcia Wilhelma IV Wittelsbacha i jego żony Jakoby Badeńskiej, najprawdopodobniej do jednej z sal Rezydencji w Monachium. Program treściowy tego cyklu miał gloryfikować parę książęcą poprzez porównania jej do wybitnych historycznych mężów stanu i matron, monarchów i monarchiń antycznych i biblijnych. Trzon cyklu tworzyły przedstawienia batalistyczne. Obok Altdorfera, twórcami tego, unikatowego w skali europejskiej zespołu obrazów, byli najwybitniejści ówcześni mistrzowie niemieccy, m.in. Jorg Breu St., Hans Burgkmair i Barthel Beham.
(Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002)
Portrety w renesansowym malarstwie Północy
Ważną rolę w malarstwie Północy odgrywały także portrety. Mistrzami, na których wzorowali się inni artyści byli: Jan van Eyck oraz Rogier van der Weyden. Pierwszy z malarzy jest autorem m.in. Portretu Arnolfinich. Dzieło to, będące jednym z najważniejszych przykładów renesansowego malarstwa Północy, przedstawia nie tylko parę małżonków w trakcie składania sobie uroczystej przysięgi, ale ukazuje z detalami wnętrze ich sypialni. Artysta połączył w tym obrazie dwa światy: oficjalny, który reprezentuje ukazana w dostojnych pozach para, a także intymny, jakim jest ukazanie wnętrza domu portretowanych.
Pełen symbolicznych znaczeń, perfekcyjnie malowany portret przedstawiający parę w chwili składania przysięgi małżeńskiej od lat budzi wielkie zainteresowanie i kontrowersje wśród badaczy. Przyjmuje się, że para przedstawiona na obrazie to kupiec włoski Giovanni Arnolfini i jego żona Giovanna Cenani. Ukazani zostali podczas ceremonii odbywającej się w intymnym wnętrzu mieszkania. Oboje odziani są uroczyście, zgodnie z ówcześnie panującą modą: mężczyzna w obszytą futrem tunikę i kapelusz, a kobieta w zieloną, strojną suknię z podniesionym stanem i obfitymi fałdami układającymi się na brzuchu. Scena rozgrywa się w sypialni, w której oprócz łoża jest tylko skrzynia, ława i krzesło, a na ścianie wisi wypukłe, okrągłe lustro w ramie ozdobionej scenami z życia Chrystusa (Małgorzata Omilanowska, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).
Jednym z najznamienitszych niemieckich portrecistów, który wzorował się na flamandzkich mistrzach portretu był Hans Holbein Młodszy, portrecista na dworze Henryka VIII. Jego prace, cechuje z jednej strony wierne oddanie rzeczywistości, z drugiej symbolika. Dzieło ukazujące podwójny portret dyplomatów oddaje godność i potęgę przedstawianych na nich osób francuskiego szlachcica i ambasadora francuskiego władcy Franciszka I: Jean de Dinteville oraz biskupa Lavaur - Georges de Selve. Ich pozycję podkreśla nie tylko, szczegółowe przedstawienie pysznych strojów, ale także przedmioty, którymi są otoczone: globus, księgę do arytmetyki, flety, lutnię, śpiewnik, przyrządy astronomiczne oraz bogato zdobiony kilim.
Obaj posłowie ukazani są w dworskich, dumnych pozach, w całym splendorze ich urzędów, w bogatych strojach dworskich, na tle reprezentacyjnej, wzorzystej kotary. Mozaika posadzki wskazuje, że stoją oni we wnętrzu kościoła opackiego Westminster, głównej świątyni anglikańskiej w Londynie, miejsca pochówków królewskich. W środku bogata martwa natura wprowadza atrybuty ich zainteresowań naukowych, humanistycznych i artystycznych. Ambasodorowie ukazani są tu bowiem nie tylko jako dyplomaci, ale przede wszystkim jako uczeni humaniści. Wszystkie te przedmioty są rzeczywistymi księgami lub instrumentami naukowymi, dobranymi bardzo przemyślnie. Na przykład, globus świata, leżący na dolnej półce stolika, jest globusem wykonanym w 1523 r. przez norymberczyka Johanna Schonera, przyjaciela Kopernika, przy czym zaznaczone zostały na nim miejsca ważne dla żywota Jeana Dinteville'a, m.in. jego rodowa posiadłość Polissy. Księga nutowa zawiera dwa hymny Marcina Lutra (Komm heiliger Geist... i Mensch, wiltu leben seliglich...), te akurat, które należały i należą do kanonicznego repertuaru hymnów Kościoła katolickiego. Jest to aluzja do wspólnoty i pojednania wyznań, katolicyzmu i protestantyzmu (utrwalonego w Anglii przez Henryka VIII), o którym marzył sportretowany tu biskup Georges de Salve.
Najbardziej ekscytującym fragmentem obrazu jest ukośna forma na pierwszym planie. To tzw. anamorfoza czyli kształt namalowany w tak przemyślnym skrócie perspektywicznym, by dawał się rozszyfrować tylko po przyłożeniu specjalnie wygiętego zwierciadła. Tu owa dziwaczna forma przedstawia czaszkę ludzką symbol przemijania i śmiertelności, Vanitas. Obraz Holbeina staje się przeto swoistym rebusem, wyrafinowanym dziełem konceptualnym. To co ukazane iluzyjnie jako realne dworski splendor póz i strojów, pyszne bogactwo doczesnych dokonań umysłowych, symbolizowany przez instrumenty naukowe okazuje się, po rozpoznaniu anamorfozy czaszki, marnością, vanitas vanitatum. Można rozumieć ten obraz jako moralistyczną wypowiedź: doczesna polityka, nauki i sztuki pozostają o tyle warte, o ile służą ćwiczeniu pobożności i pokory chrześcijańskiej, które powinny łączyć oba wyznania katolickie i protestanckie (Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).
Obaj posłowie ukazani są w dworskich, dumnych pozach, w całym splendorze ich urzędów, w bogatych strojach dworskich, na tle reprezentacyjnej, wzorzystej kotary. Mozaika posadzki wskazuje, że stoją oni we wnętrzu kościoła opackiego Westminster, głównej świątyni anglikańskiej w Londynie, miejsca pochówków królewskich. W środku bogata martwa natura wprowadza atrybuty ich zainteresowań naukowych, humanistycznych i artystycznych. Ambasodorowie ukazani są tu bowiem nie tylko jako dyplomaci, ale przede wszystkim jako uczeni humaniści. Wszystkie te przedmioty są rzeczywistymi księgami lub instrumentami naukowymi, dobranymi bardzo przemyślnie. Na przykład, globus świata, leżący na dolnej półce stolika, jest globusem wykonanym w 1523 r. przez norymberczyka Johanna Schonera, przyjaciela Kopernika, przy czym zaznaczone zostały na nim miejsca ważne dla żywota Jeana Dinteville'a, m.in. jego rodowa posiadłość Polissy. Księga nutowa zawiera dwa hymny Marcina Lutra (Komm heiliger Geist... i Mensch, wiltu leben seliglich...), te akurat, które należały i należą do kanonicznego repertuaru hymnów Kościoła katolickiego. Jest to aluzja do wspólnoty i pojednania wyznań, katolicyzmu i protestantyzmu (utrwalonego w Anglii przez Henryka VIII), o którym marzył sportretowany tu biskup Georges de Salve.
Najbardziej ekscytującym fragmentem obrazu jest ukośna forma na pierwszym planie. To tzw. anamorfoza czyli kształt namalowany w tak przemyślnym skrócie perspektywicznym, by dawał się rozszyfrować tylko po przyłożeniu specjalnie wygiętego zwierciadła. Tu owa dziwaczna forma przedstawia czaszkę ludzką symbol przemijania i śmiertelności, Vanitas. Obraz Holbeina staje się przeto swoistym rebusem, wyrafinowanym dziełem konceptualnym. To co ukazane iluzyjnie jako realne dworski splendor póz i strojów, pyszne bogactwo doczesnych dokonań umysłowych, symbolizowany przez instrumenty naukowe okazuje się, po rozpoznaniu anamorfozy czaszki, marnością, vanitas vanitatum. Można rozumieć ten obraz jako moralistyczną wypowiedź: doczesna polityka, nauki i sztuki pozostają o tyle warte, o ile służą ćwiczeniu pobożności i pokory chrześcijańskiej, które powinny łączyć oba wyznania katolickie i protestanckie (Antoni Ziemba, Złota Encyklopedia PWN, Wyd. 2002).
Inne dzieło królewskiego portrecisty przedstawia wpływowego i bardzo zamożnego gdańskiego kupca: Georga Giese. W tym przypadku na uwagę zasługuje nie tylko sposób przedstawienia samej postaci, ale tło obrazu. I właśnie tłu artysta poświecił więcej uwagi. Widać na nim przedmioty nawiązujące do wszechstronnych zainteresowań portretowanego. Natomiast goździki symbolizują matrymonialne plany portretowanego. Znajdują się także na nim atrybuty władzy i nauki. Sentencja: Nulla sine mearore voluptas (nie ma przyjemności bez troski) umieszczona na obrazie oddaje natomiast motto życia kupca i przedsiębiorcy.
Zadania
Przyporządkuj definicje do ich wyjaśnień.
1. poliptyk składający się z trzech części: środkowej nieruchomej i dwóch ruchomych zamykanych skrzydeł. <br>2. trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska., pozorne zmniejszanie się przedmiotów w miarę ich oddalania się od oka oraz pozorna zbieżności ku horyzontowi wszelkich linii biegnących w głąb oka., stosowana od XVI w. Uwzględnia zjawisko, że z dużej odległości przedmioty nie tylko maleją, ale zmieniają także kolor; warstwa atmosfery dzielącej dalekie przedmioty od oka sprowadza ich kolor do szaroniebieskiej tonacji; zmiany w kolorze występują przeważnie w odniesieniu do barw ciemnych i zimnych, kolory jasne i ciepłe zachowują większą widoczność w oddaleniu., stosowana od XVI w. Polega na wykorzystaniu w kompozycji malarskiej zjawiska, w którym złudzenie głębi, wywołane rpzez różne kolory jednakowo oddalone od obserwatora, jest rozmaite np. czerwień i żółcień wydają się występować ku przodowi, błękit – cofać w głąb., nastawa ołtarzowa, szczególnie w ołtarzach średniowiecznych, składająca się z dwóch ruchomych skrzydeł, podzielonych zwykle na części (kwatery)., poliptyk składający się z pięciu części: szafy środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych i dwóch skrzydeł ruchomych, zamykających część środkową.
dyptyk | |
tryptyk | |
pentaptyk | |
perspektywa linearna/ zbieżna | |
perspektywa powietrzna | |
perspektywa barwna |
Przyporządkuj dzieła do muzeum, w którym się znajduje.
Galeria Narodowa, Berlin., Muzeum Archidiecezjalne, Wrocław., Stara Pinakoteka, Monachium., Galeria Narodowa, Londyn., Muzeum Thyssen-Bornemisz, Madryt., Muzeum Narodowe, Warszawa., Muzeum Sztuki i Historii, Genewa.
Połów ryb nad jeziorem Genezaret | |
Madonna pod Jodłami | |
Odpoczywająca Diana | |
Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos | |
Adam i Ewa (obraz Lucasa Cranacha Starszego) | |
Portret Georga Gisze | |
Ambasadorowie |
Słownik pojęć
1. malowidło lub płaskorzeźba złożone z dwóch części połączonych zawiasami, zdobione po wewnętrznej stronie scenami ze Starego i Nowego Testamentu; w gotyku forma dyptyku została wzbogacona trójkątnymi szczytami lub fialami.
2. nastawa ołtarzowa, szczególnie w ołtarzach średniowiecznych, składająca się z dwóch ruchomych skrzydeł, podzielonych zwykle na części (kwatery).
drapowana opaska okrywająca biodra ukrzyżowanego Chrystusa; na romańskich przedstawieniach plastycznych o sztywnych fałdach pionowych, związanych węzłem z przodu, sięga od pasa do kolan; w gotyku stała się krótsza, o bogato i fantazyjnie drapowanych fałdach, węzeł przesunął się na bok; od XVII w. wąskie perizonium podtrzymywał często sznur okalający biodra.
poliptyk składający się z pięciu części: szafy środkowej, dwóch nieruchomych skrzydeł bocznych i dwóch skrzydeł ruchomych, zamykających część środkową.
stosowana od XVI w. Polega na wykorzystaniu w kompozycji malarskiej zjawiska, w którym złudzenie głębi, wywołane rpzez różne kolory jednakowo oddalone od obserwatora, jest rozmaite np. czerwień i żółcień wydają się występować ku przodowi, błękit – cofać w głąb.
stosowana od XVI w. Uwzględnia zjawisko, że z dużej odległości przedmioty nie tylko maleją, ale zmieniają także kolor; warstwa atmosfery dzielącej dalekie przedmioty od oka sprowadza ich kolor do szaroniebieskiej tonacji; zmiany w kolorze występują przeważnie w odniesieniu do barw ciemnych i zimnych, kolory jasne i ciepłe zachowują większą widoczność w oddaleniu.
polega na pozornym zmniejszaniu się przedmiotów w miarę ich oddalania się od oka oraz na pozornej zbieżności ku horyzontowi wszelkich linii biegnących w głąb oka.
1. poliptyk składający się z trzech części: środkowej nieruchomej i dwóch ruchomych zamykanych skrzydeł.
2. trzyczęściowa kompozycja malarska lub rzeźbiarska.
Słownik pojęć stworzony został w oparciu o:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Stefan Kozakiewicz, Warszawa 1969.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Jan Bałostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, PWN, Warszawa 2017.
Wielcy Malarze – Ich życie, inspiracje i dzieło, Lucas Cranach, red. Ewa Dołowska, nr 54, 1999.
Wielcy Malarze – Ich życie, inspiracje i dzieło, Hans Holbein, red. Ewa Dołowska, nr 55, 1999.
Dominika Jackowiak, Historia Sztuki Malarstwo, Warszawa 2016.
Anna Maria Lepacka, Renesans. Historia – Sztuka - Ludzie, Warszawa 2017.
Wielka historia sztuki, T.3. Wczesny renesans, Warszawa 2010.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. Stefan Kozakiewicz, Warszawa 1969.
Włodzimierz Kalicki, Madonna pod jodłami' wróciła do Polski, [w:] Zamek Królewski na Wawelu [dostępny na stronie] http://www.wawel.krakow.pl/pl/op/153/Opis‑Projektu, [dostęp z dnia: 12.01.2018r.
Schemat w sztuce I co z niego wynika, [w:] Wielka sztuka w małych dawkach [dostępny na stronie] http://wielka‑sztuka‑w-malych‑dawkach.blog.pl/tag/georg‑gisze/, [dostęp z dnia: 12.01.2018r.]