Ważne daty

Wprowadzenie

Michał Anioł Buonarotti urodził się w 1475 roku w Caprese we Włoszech. Niedługo po narodzinach chłopca, gdy mandat urzędniczy jego ojca wygasł, rodzina przeniosła się do Florencji. Tam Michał Anioł spędził dzieciństwo. Lata wczesnej dorosłości spędził w Rzymie. W ten sposób artysta wykształcił u siebie dwubiegunowy sposób myślenia o sztuce: florencki (emocjonalność) i rzymski (apoteoza śmierci). Zainteresowania Michała Anioła od samego początku kierowały się ku rysunkowi i sztuce. W 1488 roku podjął naukę w warsztacie malarskim Domenica Ghirlandaia. Tam uczył się rysunku i malarstwa, choć przez większość życia uważał się przede wszystkim za rzeźbiarza.

Pierwsze dzieła Michała Anioła

Pierwszym większym dziełem Michała Anioła, wykonanym samodzielnie na zamówienie, jest wyrzeźbiona w ok. 17 roku życia płaskorzeźbaPłaskorzeźbapłaskorzeźba przedstawiająca Walkę Centaurów z Lapitami (1490‑1492).

R138WDUOSHWp81

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia płaskorzeźbę Michała Anioła „Bitwa centaurów”. Ukazuje grupę splątanych ciał podczas walki. Wszystkie postacie ukazane są w akcie Przybierają różne, skomplikowane pozy. Ich ciała emanują energią. Są silnie umięśnione. Jedne pochylają się, inne są skręcone. Tablica z płaskorzeźba u góry jest niewykończona --marmur jest nieopracowany, chropowaty.

W prostokątnej ramie, zbliżonej do kwadratu, autor zmieścił 23 postaci, tak sytuując Centaurów, by nie trzeba było pokazywać tułowi końskich. Osią kompozycji jest władca Centaurów – Eurytion. Na pierwszy plan płaskorzeźby wysuwa się Herakles, zasłaniający się przed ciosem zwiniętą na lewym ramieniu chlamidą. Warto zauważyć, że twarze kobiece odróżnić można od męskich tylko po włosach. Uzyskana gra światłocieniŚwiatłocieńświatłocieni nadaje scenie dramatyczny charakter.

Równocześnie powstawała druga płaskorzeźba – relief wypukłyRelief wypukłyrelief wypukły – tzw. Madonna przy Schodach.

RurBCSNkt2VFt

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia marmurową rzeźbę Michała Anioła „Madonna przy schodach”. Ukazuje siedzącą Matkę Boską z dzieciątkiem karmionym piersią. Kobieta ma na sobie długą, udrapowana suknie oraz założony na głowie welon. Szata miękko układa się na podeście, na którym siedzi postać. Prawą ręką podtrzymuje uniesiony rąbek szaty. Po lewej stronie znajdują się chody z poręczą. Na ich wyższych stopniach zabawiają się dzieci.

Widzimy tu Madonnę z Dzieciątkiem na kolanach, zwróconą profilem. Ciało matki i syna zlewa się jakby w jedno, tworząc tym samym wewnętrzne napięcie. W głębi wznoszą się stopnie, na dalszym planie już nieco mglisto potraktowane postaci dwóch chłopców. Jest to najwcześniejszy przykład unikania przez Buonarrotiego pejzażu.

Pieta

Około roku 1499 Michał Anioł rozpoczął pracę nad Pietą. Jest ona pierwszym opracowaniem tematu zmarłego Chrystusa i opłakującej go Matki W trakcie pobytu w Rzymie Michał Anioł otrzymał zlecenie wykonania piety z marmuru, czyli wizerunku Matki Boskiej, która trzyma na kolanach martwe ciało Jezusa Chrystusa. Rzeźbę zamówił francuski kardynał Jean Bilhères, który przeznaczył ją na własny nagrobek w kościele Santa Petronilla. Dzieło odniosło niezwykły sukces i do dziś pozostaje jednym z najsłynniejszych na świecie.

Dawid

Kolejnym, równie słynnym dziełem, jest Dawid, który powstawał w latach 1501‑1504.

Rzeźba jest symbolem odzyskanych przez Florencję swobód republikańskich oraz cnót obywatelskich florentczyków: gniewu i siły, które wychwalane były w czasach autonomii miasta. Dzieło miało być ukłonem w stronę Ludwika XII, który wszedłszy do Toskanii obronił ją przed najazdem Cesarego Borgii. Dawid miał być personifikacją zbrojnych sił francuskich, Goliatem zaś – Borgia. Głowa Dawida, zwrócona w lewo, wyraża determinację i świadomość własnej siły. Twarz jest ściągnięta, zagniewana, a oczy wyrażają zatroskanie. Prawą ręką młodzieniec ściska kamień, który przeznaczony jest dla Goliata. Posąg osiąga wysokość 517 cm, co dodatkowo potwierdza siłę Dawida. Michał Anioł przesadnie zaakcentował wszelkie szczegóły anatomiczne, co świadczy o jego przywiązaniu do naturalności i realizmu.

RCy8SzebROoJK1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę Michała Anioła „Dawid”. Ukazuje posąg młodego, umięśnionego mężczyzny w akcie, stojącego w kontrapoście. Dawid ma odsunięta lewą nogę, jego ciężar ciała spoczywa na nodze prawej. Prawa ręka jest swobodnie opuszczona, dłoń zgięta w nadgarstku. Lewa ręka zgięta w łokciu trzyma przerzuconą przez lewe ramię procę. Głowa skierowana jest w lewa stronę. Lokowane włosy przysłaniają lekko kark i prawe ucho. Wzrok mężczyzny jest skupiony, a mimika twarzy nie zdradza uczuć, jest poważna. Z tyłu za jego prawą nogą widać kawałek pnia drzewa. Posąg ustawiony jest na postumencie. W tle widoczna jest ściana z kasetonami.

Nagrobek papieża Juliusza II oraz figura Mojżesza

Dwa lata po wyborze na tron papieski Juliusz II zlecił Michałowi Aniołowi stworzenie grobowca. W 1505 roku arystya wyjechał do Rzymu. Zamówienie to było najbardziej skomplikowanym zleceniem w życiu artysty. Prace ciągnęły się 40 lat. Na nawie Bazyliki San Pietro in Vincoli miało zostać zbudowane mauzoleumMauzoleummauzoleum, dostępne z czterech stron świata. Nieporozumienia z papieżem, kłopoty finansowe i wkrótce śmierć Juliusza II sprawiły, że Michał Anioł ukończył w końcu dzieło, jednak było ono zdecydowanie skromniejsze od pierwotnie założonego. W projekcie rekonstrukcji zmieniono koncepcję budowy z mauzoleum na konstrukcję przyścienną, którą ozdabiają rzeźby. Konstrukcja została radykalnie uproszczona. Na dole w centrum znalazła się postać Mojżesza. Po bokach stoją Lea i Rachela, żony Jakuba, które są personifikacjami życia aktywnego oraz życia kontemplacyjnego. Posąg Mojżesza został wyrzeźbiony ok. 1515 roku.

Ujęcie perspektywicznePerspektywaperspektywiczne idealnie oddaje dostojny charakter postaci, która siedzi na krześle sędziowskim. Twarz Mojżesza zwrócona jest w lewo, a prawe ramię oparte jest o tablice Praw. Spojrzenie charakteryzuje się intensywną, groźną ekspresją. Włosy i broda są świadectwem rzeźbiarskiej plastyczności Michała Anioła. Wystająca spod szat noga, ma nadludzkie proporcje. W tym dziele każdy szczegół jest dopracowany, nie ma miejsc niedokończonych i niedopowiedzianych.

RPgKNTifH8qK01

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia marmurową rzeźbę Michała Anioła „Mojżesz”. Ukazuje siedzącego mężczyznę z długą brodą i kręconymi włosami. Jego twarz skierowana jest w prawą stronę. Z jego głowy odchodzą dwa krótkie promienie. Prawa dłoń trzyma na znajdującej się z boku tablicy. Lewa zgięta spoczywa z przodu ciała. Na prawej nodze znajduje się podwinięta, mocno udrapowana szata. Lewa noga jest przykryta i lekko cofnięta. Twarz Mojżesza jest skupiona i poważna. W tle znajduje się architektoniczne wnętrze z dekorowanymi motywami roślinnymi pilastrami.

Mauzoleum rodziny Medici

W 1421 roku Filippo Brunelleschi rozpoczął budowę kościoła San Lorenzo we Florencji. Północną zakrystię przeznaczono na mauzoleum rodziny Medici. Pod kierownictwem Michała Anioła ukończono w 1524 roku mury i sklepienia. Mauzoleum zawiera sarkofagi: Giuliana (zm. 1516), księcia Nemours oraz Lorenza (zm. 1519), księcia Urbino. Bardzo interesujące są postaci symboliczne, rozłożone u stóp obu pomników. Na sarkofagu Giuliana Noc i Dzień, na Lorezna – Jutrzenka i Zmierzch.

Noc jest młodą matką o szlachetnych rysach twarzy, upadającą ze znużenia. Jej atrybuty to księżyc, gwiazda w koronie, maska, maki i sowa. Dzień – to atletyczny mężczyzna, którego twarz przypomina słońce wstające zza gór. Gruba faktura twarzy tej rzeźby podnosi jego monumentalność. Wrażenie jakby z nagła oślepiającego słońca wydobył tu Michał Anioł zwracając twarz w pełni ku widzowi, podczas gdy ciało spoczywa bokiem. Jutrzenka jest kobietą budzącą się z głębokiego snu. Jej mało pogodna twarz każe oczekiwać nowego trudu dnia, choć sama w sobie symbolizuje światło rozpraszające ciemność. Zmierzch wykazuje łagodną ociężałość i przysposabianie się do spoczynku. Płeć figur związana jest z rodzajem w nazwach włoskich: żeńskie są: La Notte i L’Aurora – Noc i Jutrzenka, męskie: Il Giono i Il Crepuscolo – Dzień i Zmierzch.

RthHcreW0EkUR1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia nagrobek Medicich „Noc i Dzień”, wykonany przez Michała Anioła. Na szczycie znajduje się siedzący mężczyzna trzymający w lewym ręku buławę, a w prawej dłoni dwie monety. ubrany jest w antyczną zbroję. Na przerwanym tympanonie spoczywają dwie alegoryczne postacie. Są nienaturalnie skręcone. Kobieta po lewej podpiera głowę i zasypia. Lewą nogę ma zgiętą i uniesioną wyżej, prawa jest swobodnie opuszczona w kolanie. Ukazany tyłem z odwróconą głową umięśniony mężczyzna budzi się ze snu. Jego ciało wsparte jest na lewym łokciu. Lewą nogę ma założoną na prawej. Posąg i tympanon ustawione są na podwyższeniu, na dwóch niewielkich filarach i podstawie w kształcie prostopadłościennej bryły. Nagrobek znajduje się na tle zielonej, ciemniej ściany.

R1EmVvkGF1aHH1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia nagrobek Medicich „Zmierzch i Jutrzenka” Michała Anioła. Na tle architektonicznej ściany ukazuje trzy rzeźby. U góry, w niszy siedzi zamyślony w hełmie i zbroi. Prawą rękę opiera na kolanie, lewą trzyma pod brodą. Po jego bokach są dwie puste nisze, dekorowane półokrągłym przyczółkiem. Pod posągiem na przerwanym tympanonie leżą dwie postacie. Po lewej stronie starszy mężczyzna w akcie ze swobodnie opuszczoną lewą nogą i przełożoną przez nią noga prawą. Podpiera się na lewym łokciu. Prawą rękę ma wyciągnięta i położoną wzdłuż ciała. Jego głowa jest lekko pochylona, wzrok skierowany ma w dół. Jest alegorią Zmierzchu. Kobieta po prawej stronie ułożona jest symetrycznie. Podpiera się na lewej ręce, prawą ma zgiętą w łokciu, a dłoń położoną na ramieniu. Jej głowa jest lekko odchylona. Kobieta to alegoria Jutrzenki.

Zwycięstwo

Około 1534 roku powstała zagadkowa rzeźba Zwycięstwo.

Zwycięzcą jest Alessandro Medici, syn Lorenza II Pensieroso, który rządził terrorem we Florencji. Swoimi brutalnymi rządami doprowadził on do wielu wyroków śmierci. W 1537 roku Lorenzo II został zamordowany. Rzeźba przedstawia zatem młodego tyrana, który kolanem miażdży wolność ludu florenckiego, rozglądając się jednocześnie za kolejnymi ofiarami.

RalkxFPMNedqx1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia dwa ujęcia dzieła Michała Anioła „Zwycięstwo”. Ukazuje rzeźbę młodego mężczyzny. Ilustracja po lewej stronie przedstawia widok posągu z przodu, z lekkim ujęciem prawej strony, Ilustracja po prawej stronie ukazuje mężczyznę z prawego boku i od strony pleców. Alegoria przedstawia nagiego, młodego, stojącego mężczyznę. z prawą ręką zgiętą w łokciu i dłonią opartą na ramieniu. Jego ciało jest skręcone. Mięśnie są wyeksponowane. Atletyczna budowa widoczna jest szczególnie w partiach pleców i brzucha oraz ud. Między nogami mężczyzny znajduje się jest druga postać. Leżący mężczyzna wzrok skierowany ma przed siebie, w dół. To pokonany w walce przeciwnik.

Pietà florencka

Ze względu na brak precyzji, grupa wypada niejednolicie, postaci są niezharmonizowane, a proporcje niepewne. Jedynie smutna twarz Nikodema, duchowy autoportret, wykonana jest z dawnym mistrzostwem. Michał Anioł sam uważał dzieło za niezbyt udane i w przypływie zwątpienia rozbił je młotem. Tiberio Calcagni złożył później dzieło, naprawiając uszkodzenie i dodając prawie ramię Chrystusa. Rzeźba powinna była stanąć na grobie Michała Anioła, jednak postawiono ją w kącie prezbiterium katedry florenckiej.

R11Ft9AwbIGMC1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia dzieło Michała Anioła „Pietà florencka”. Ukazuje cztery postacie: martwego Jezusa Chrystusa zdjętego z Krzyża, trzymającego jego ciało Nikodema w kapturze oraz dwie kobiety trzymające ciało Zbawiciela po bokach. Ciało Chrystusa jest bezwładne, konwulsyjnie poskręcane. Prawa ręka opada z przodu, lewa oparta jest na głowie kobiety z lewej strony. Głowa natomiast opada w prawo. Rzeźba ustawiona jest na kwadratowym postumencie na tle jasnej ściany.

Słownik pojęć

Źródło:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, wyd. IV, Warszawa 2003

Galeria dzieł sztuki

R138WDUOSHWp81

Ilustracja o kształcie kwadratu przedstawia płaskorzeźbę Michała Anioła „Bitwa centaurów”. Ukazuje grupę splątanych ciał podczas walki. Wszystkie postacie ukazane są w akcie Przybierają różne, skomplikowane pozy. Ich ciała emanują energią. Są silnie umięśnione. Jedne pochylają się, inne są skręcone. Tablica z płaskorzeźba u góry jest niewykończona --marmur jest nieopracowany, chropowaty.

RurBCSNkt2VFt1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia marmurową rzeźbę Michała Anioła „Madonna przy schodach”. Ukazuje siedzącą Matkę Boską z dzieciątkiem karmionym piersią. Kobieta ma na sobie długą, udrapowana suknie oraz założony na głowie welon. Szata miękko układa się na podeście, na którym siedzi postać. Prawą ręką podtrzymuje uniesiony rąbek szaty. Po lewej stronie znajdują się chody z poręczą. Na ich wyższych stopniach zabawiają się dzieci.

R139mkIPxTpxW1

Ilustracja przedstawia rzeźbę siedzącej Maryi trzymającej w ramionach zdjętego z krzyża Jezusa. Matka Boska jest ubrana w suknię, która jest mocno pofałdowana u dołu. Ma głowie ma chustę. Głowę ma lekko pochyloną i spogląda na ciało Jezusa. Lewą rękę ma wyciągniętą, a prawą przytrzymuje Jezusa. Postacie nie są proporcjonalne ze względu na trudności jakie wiązałyby się z przedstawieniem dorosłego mężczyzny trzymanego na kolanach kobiety. Jako że większa część postaci Madonny jest ukryta pod fałdami szat, wspomniana dysproporcja nie rzuca się w oczy i figury wyglądają naturalnie. Ciało Jezusa jest nagie, zakrywa je jedynie niewielki skrawek materiału obowiązany w pasie. Nogi zwisają z kolan kobiety, a prawa ręka bezwładnie zwisa ku dołowi. Rzeźba stoi na tle ściany wyłożonej pomarańczowym marmurkowym kamieniem.

RCy8SzebROoJK1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rzeźbę Michała Anioła „Dawid”. Ukazuje posąg młodego, umięśnionego mężczyzny w akcie, stojącego w kontrapoście. Dawid ma odsunięta lewą nogę, jego ciężar ciała spoczywa na nodze prawej. Prawa ręka jest swobodnie opuszczona, dłoń zgięta w nadgarstku. Lewa ręka zgięta w łokciu trzyma przerzuconą przez lewe ramię procę. Głowa skierowana jest w lewa stronę. Lokowane włosy przysłaniają lekko kark i prawe ucho. Wzrok mężczyzny jest skupiony, a mimika twarzy nie zdradza uczuć, jest poważna. Z tyłu za jego prawą nogą widać kawałek pnia drzewa. Posąg ustawiony jest na postumencie. W tle widoczna jest ściana z kasetonami.

RPgKNTifH8qK01

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia marmurową rzeźbę Michała Anioła „Mojżesz”. Ukazuje siedzącego mężczyznę z długą brodą i kręconymi włosami. Jego twarz skierowana jest w prawą stronę. Z jego głowy odchodzą dwa krótkie promienie. Prawa dłoń trzyma na znajdującej się z boku tablicy. Lewa zgięta spoczywa z przodu ciała. Na prawej nodze znajduje się podwinięta, mocno udrapowana szata. Lewa noga jest przykryta i lekko cofnięta. Twarz Mojżesza jest skupiona i poważna. W tle znajduje się architektoniczne wnętrze z dekorowanymi motywami roślinnymi pilastrami.

RthHcreW0EkUR1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia nagrobek Medicich „Noc i Dzień”, wykonany przez Michała Anioła. Na szczycie znajduje się siedzący mężczyzna trzymający w lewym ręku buławę, a w prawej dłoni dwie monety. ubrany jest w antyczną zbroję. Na przerwanym tympanonie spoczywają dwie alegoryczne postacie. Są nienaturalnie skręcone. Kobieta po lewej podpiera głowę i zasypia. Lewą nogę ma zgiętą i uniesioną wyżej, prawa jest swobodnie opuszczona w kolanie. Ukazany tyłem z odwróconą głową umięśniony mężczyzna budzi się ze snu. Jego ciało wsparte jest na lewym łokciu. Lewą nogę ma założoną na prawej. Posąg i tympanon ustawione są na podwyższeniu, na dwóch niewielkich filarach i podstawie w kształcie prostopadłościennej bryły. Nagrobek znajduje się na tle zielonej, ciemniej ściany.

R1EmVvkGF1aHH1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia nagrobek Medicich „Zmierzch i Jutrzenka” Michała Anioła. Na tle architektonicznej ściany ukazuje trzy rzeźby. U góry, w niszy siedzi zamyślony w hełmie i zbroi. Prawą rękę opiera na kolanie, lewą trzyma pod brodą. Po jego bokach są dwie puste nisze, dekorowane półokrągłym przyczółkiem. Pod posągiem na przerwanym tympanonie leżą dwie postacie. Po lewej stronie starszy mężczyzna w akcie ze swobodnie opuszczoną lewą nogą i przełożoną przez nią noga prawą. Podpiera się na lewym łokciu. Prawą rękę ma wyciągnięta i położoną wzdłuż ciała. Jego głowa jest lekko pochylona, wzrok skierowany ma w dół. Jest alegorią Zmierzchu. Kobieta po prawej stronie ułożona jest symetrycznie. Podpiera się na lewej ręce, prawą ma zgiętą w łokciu, a dłoń położoną na ramieniu. Jej głowa jest lekko odchylona. Kobieta to alegoria Jutrzenki.

RalkxFPMNedqx1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia dwa ujęcia dzieła Michała Anioła „Zwycięstwo”. Ukazuje rzeźbę młodego mężczyzny. Ilustracja po lewej stronie przedstawia widok posągu z przodu, z lekkim ujęciem prawej strony, Ilustracja po prawej stronie ukazuje mężczyznę z prawego boku i od strony pleców. Alegoria przedstawia nagiego, młodego, stojącego mężczyznę. z prawą ręką zgiętą w łokciu i dłonią opartą na ramieniu. Jego ciało jest skręcone. Mięśnie są wyeksponowane. Atletyczna budowa widoczna jest szczególnie w partiach pleców i brzucha oraz ud. Między nogami mężczyzny znajduje się jest druga postać. Leżący mężczyzna wzrok skierowany ma przed siebie, w dół. To pokonany w walce przeciwnik.

R11Ft9AwbIGMC1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia dzieło Michała Anioła „Pietà florencka”. Ukazuje cztery postacie: martwego Jezusa Chrystusa zdjętego z Krzyża, trzymającego jego ciało Nikodema w kapturze oraz dwie kobiety trzymające ciało Zbawiciela po bokach. Ciało Chrystusa jest bezwładne, konwulsyjnie poskręcane. Prawa ręka opada z przodu, lewa oparta jest na głowie kobiety z lewej strony. Głowa natomiast opada w prawo. Rzeźba ustawiona jest na kwadratowym postumencie na tle jasnej ściany.

Bibliografia

M. Girardi, Klasycy sztuki. Michał Anioł, tłum. J. Walkowska, Warszawa 2006

T. Broniewski, Michał Anioł Buonarroti, Wrocław 1966