Między dziedzińcem a ogrodem – Vaux le Vicomte
Ważne daty
1656 – rozpoczęcie budowy pałacu Vaux le Vicomte (przedstawienie projektu pałacu)
1661 – ukończenie budowy pałacu Vaux le Vicomte
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
II.8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
charakteryzować założenie entre cour et jardin na przykładzie pałacu Vaux le Vicomte;
wyjaśniać znaczenie pałacu dla kształtowania typu założenia entre cour et jardin;
identyfikować głównych artystów pracujących przy pałacu Vaux le Vicomte;
dokonywać analizy planu, opisu bryły i przekroju pałacu.
Ogród francuski – nowy typ założenia barokowego
W okresie baroku budowle traktowano jak formy rzeźbiarskie – stosowano układy geometryczne, w których pojawiały się elementy łukowe, koszowe i eliptyczne. Sztuka ogrodowa tego okresu rozwijała się w dwóch kierunkach: pierwszy był kontynuacją stylu ogrodu włoskiego, pełnego przepychu i żywiołowej przyrody, drugi to harmonijny i klarowny ogród francuski. Charakteryzowały go bogate formy małej architektury i roślinności. Jego elementy przestrzenne lokalizowane były na głównych osiach kompozycyjnych. Pałac poprzedzała droga dojazdowa, a za nim znajdował się salon ogrodowy, który stanowił najbardziej reprezentacyjną część ogrodu. Ściany salonu tworzyły boskiety obwiedzione strzyżonymi szpaleramiszpalerami. W boskietachboskietach znajdowały się sale ogrodowe, gabinety i labirynty. Oś główną założenia akcentował kanał wodny lub aleja, łącząc ogród z krajobrazem. Oprócz boskietów bardzo ważną rolę pełniły partery ogrodowepartery ogrodowe, których można wyróżnić kilka typów: haftowany, wodny, rabatowy. Bogactwo roślinne uzupełniane było elementami małej architektury, które stosowano już w ogrodach renesansowych.
Schody i rampy pełniły funkcję komunikacyjną, mury tarasowe stanowiły architektoniczną oprawę płaskich tarasów z parterami ogrodowymi, ściśle powiązane z bryłą pałacu. TrejażeTrejaże występowały jako samodzielne elementy, formujące ściany, altanyaltany i korytarze. Tworzyła je ażurowa konstrukcja w postaci kraty, wykonana najczęściej z drewna. BindażBindaż stanowiła natomiast drewniana konstrukcja z kolebkowym sklepieniem nad aleją. BelwederBelweder, budowany najczęściej na obrzeżach ogrodu, był niedużą dekoracyjną budowlą. OranżerieOranżerie, czyli parterowe budynki z dużymi oknami, służyły do uprawy i przechowywania egzotycznych roślin w czasie zimy. Nieodłącznym elementem ogrodu barokowego była rzeźba, która występowała samodzielnie na parterach, w niszach strzyżonych szpalerówszpalerów, na skrzyżowaniu dróg, we wnętrzach sal i gabinetów ogrodowych, w teatrach ogrodowych. Bardzo ważnym elementem w ogrodzie barokowym była woda. Kanał o różnych kształtach, podkreślał oś główną założenia i łączył ogród z krajobrazem. Dynamiczna forma wody była ujęta w fontanny, bogato zdobione rzeźbami, wodotryski tworzące rytmiczne układy oraz kaskady wodne. Charakterystyczne były także tzw. schody wodne, tworzone z wielostopniowych kaskad.
Geneza zespołu pałacowo‑ogrodowego Vaux le Vicomte
Zespół pałacowo‑ogrodowy Vaux le Vicomte położony jest w miejscowości Maincy na południe od Paryża. Jest uważany za najwspanialszy, obok pałacu w Wersalu, kompleks architektoniczny we Francji, powstały za czasów króla Ludwika XIV. Budowa pałacu Vaux le Vicomte wiąże się z wybuchem wyjątkowego skandalu. Całe przedsięwzięcie było niezwykle kosztowne i powstało wyłącznie dzięki ogromnym nakładom nadintendentanadintendenta finansów, Nicolasa Fouqueta. Kompleks pałacowy wybudowano na miejscu trzech uprzednio zburzonych wsi, a do jego budowy zatrudniono 18 tysięcy robotników. Pałac ten w opinii współczesnych przyćmił wszystko, co wcześniej osiągnięto w tej dziedzinie. Budowla powstała w rekordowo szybkim czasie. Architekt Louis Le Vau przedstawił projekty w 1656 roku, w 1661 roku zaś miało miejsce uroczyste otwarcie rezydencji, połączone z pełnym rozmachu festynem na cześć króla. Koncepcja Vaux le Vicomte była do tego stopnia przekonująca, że miała się stać wzorem dla najważniejszej francuskiej budowli pałacowej, Wersalu, na której z kolei wzorowano liczne budowle pałacowe na obszarze całej Europy.
Pałac, wyniesiony na szerokim tarasie, otoczony w nieco staromodny, lecz efektowny sposób rowami wypełnionymi wodą.
2.Pałac otwiera się na rozległe założenie ogrodowe, zaprojektowane przez André Le Notre’a.
3.Dojście do całego kompleksu tworzy dziedziniec reprezentacyjny, poprzedzony przeddziedzińcem (avant-cour), na który wjeżdża się między ozdobnymi bramami połączonymi kratą.
4.Przeddziedziniec ograniczają po bokach dwa wielkie czworoboki niskich oficyn.
5.Za fosą od strony wjazdu znajduje się mniejszy dziedziniec reprezentacyjny.
6.Ogród założony jest na planie zbliżonym do prostokąta, ma układ osiowy, symetryczny.
7.W głębi znajdują się partery ogrodowe, boskiety, baseny wodne i trawniki.
8.Ogród zamyka grota z kaskadą.
Otoczenie pałacu Vaux le Vicomte
Główną nowością w Vaux le Vicomte było założenie entre cour et jardinentre cour et jardin, czyli „między dziedzińcem a ogrodem”. Rozległy ogród otaczający pałac Vaux le Vicomte jest najwcześniejszą w pełni rozwiniętą realizacją barokowego ogrodu francuskiego. Projekt André le Notre’a opierał się na krzyżujących się prostopadłych osiach: główną oś wyznaczają zbiegające od pałacu tarasy z licznymi rzeźbami, kilkoma basenami owalnymi i prostokątnymi oraz – na zamknięciu osi – grotą z muszlami i rzeźbionymi personifikacjami rzek; osie poprzeczne kolejnych tarasów tworzą aleje wysadzane drzewami, a także wielki kanał. Bogato rzeźbione fontanny miały nowatorskie wówczas rozwiązania inżynieryjne.
Król był pod ogromnym wrażeniem, zwłaszcza w majątku, który był dziełem trzech młodych talentów: architekta Louisa Le Vau, malarza i dekoratora Charlesa Le Bruna oraz architekta krajobrazu André Le Norte. Podczas gdy zamek jest pięknie proporcje i wystrój jest gustownie bogaty, ogrody i tereny sprawiają, że Vaux jest arcydziełem. Haftowane partery, stawy, fontanny i posągi, wraz z wszystkimi roślinami i budynkami, są wyjątkowym osiągnięciem w harmonii i wyważonych proporcjach. W prostej strukturze ogrodów zawarta została doskonała równowaga i współgranie delikatnie zaburzonych symetrii. Opierając się na nowych osiągnięciach i przyjmując nowoczesny punkt widzenia, ogród Le Notre’a jest dziełem, które łączy rygor z bogactwem form, zaskakując wykorzystaniem zaskakujących efektów. Wyróżniającą cechą jest świat wody, stawów i kanałów, łączący prostotę z elegancją.
Pałac Vaux le Vicomte- plan i bryła
Pałac został założony na planie podłużnym prostokąta. Symetryczny rzut budowli wprowadza harmonię układu pomieszczeń. Ryzalit środkowy zajmuje owalny salon, półkoliście występujący poza lico fasady. Wejście do salonu poprzedza portyk.
Dwukondygnacyjny pałac jest masywną budowlą o nieregularnej bryle, posiadającej liczne występy poza zasadniczy kształt prostokąta. Od strony ogrodu, nad owalnym salonem zajmującym dwie kondygnacje budowlę kryje kopuła z latarnią. Pozostałe elementy pokryte są wysokimi, stromymi dachami o układzie piramidalnym nad alkierzami.
Wnętrza Vaux le Vicomte
Kosztowne wyposażenie wnętrz spoczywało w rękach Charlesa le Bruna – nadwornego malarza króla Ludwika XIV, który kierując wielkim zespołem wybitnych specjalistów stworzył w największych salach reprezentacyjnych jednolity wystrój imponujący nie tylko przepychem złoceń, lecz przede wszystkim wirtuozerskim przenikaniem różnych środków artystycznych (stiuki, marmury, iluzjonistyczne tkaniny, malowane plafony, boazerie). O ile salon i westybul mają głównie dekorację architektoniczna, to w apartamentach przede wszystkim malarstwo iluzjonistyczne Le Bruna, podporządkowuje sobie architekturę i rzeźbę. Namalowane przez Le Bruna dla Vaux le Vicomte plafony należą do najlepszych malarskich dzieł tego artysty.
Rozpoznaj wnętrze i podaj jego nazwę.
Odpowiedź: ..............................
Rozpoznaj detale architektoniczne.
1. ................
2. ..............
3. ................
Podpisz wskazane elementy założenia pałacowo‑ogrodowego.
1. ..............
2. ......................................................
3. ..................................
Rozpoznaj wnętrze i podaj jego nazwę.
Odpowiedź: ..................
Uzupełnij tekst.
Zespół pałacowo-ogrodowy Vaux le Vicomte położony jest w miejscowości ............ na południe od Paryża. Jest uważany za najwspanialszy, obok pałacu w Wersalu, kompleks architektoniczny we Francji, powstały za czasów króla ....................... Budowa pałacu Vaux le Vicomte wiąże się z wybuchem wyjątkowego skandalu. Architekt ........................ przedstawił projekty w 1656 roku, w 1661 roku zaś miało miejsce uroczyste otwarcie rezydencji, połączone z pełnym rozmachu festynem na cześć króla.
Do definicji dopisz terminy.
.............. – zwarty masyw drzew wysokopiennych i krzewów, ujęty w strzyżone ściany szpalerów, występujący w ogrodach barokowych.
.............. – ażurowa krata obrośnięta roślinami pnącymi.
Słownik pojęć
budowla ogrodowa lekkiej konstrukcji, często z ażurowymi ścianami, obsadzona roślinami pnącymi.
wł. belvedere: piękny, budowla ogrodowa położona na wzniesieniu, skąd roztacza się rozległy i piękny widok; także najwyższa kondygnacja budynku, z której roztacza się piękny widok.
kryta aleja w ogrodach XVI–XVII w., zasklepiona półkolistą kratownicą, podtrzymującą pnącza lub gałęzie drzew.
zwarty masyw drzew wysokopiennych i krzewów, ujęty w strzyżone ściany szpalerów, występujący w ogrodach barokowych.
fr. ãtr kur e żardę̣; typ barokowego założenia pałacowego o osiowym, symetrycznym układzie, w którym korpus gł. pałacu i skrzydła ujmują z 3 stron dziedziniec reprezentacyjny (cour d’honneur).
urzędnik, który sprawuje pieczę nad kwestiami skarbowymi, ekonomicznymi, finansowymi, poborem podatków, pozostający bezpośrednio w otoczeniu króla; wyższy rangą intendent.
pomarańczarnia, budowla ogrodowa, najczęściej prostokątna, jednokondygnacyjna, z dużymi oknami na południe; ogrzewana.
element kompozycyjny ogrodu, tworzący płaski kwietnik lub gazon o zarysie geometrycznym, ozdobiony różnego rodzaju ornamentem.
dwa szeregi drzew lub krzewów tworzące aleję.
ażurowa krata obrośnięta roślinami pnącymi.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
https://pl.glosbe.com
https://sjp.pwn.pl
https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J. Chrzanowska‑Pieńkos, A. Pieńkos, Słownik artystyczny Paryża i regionu Ile‑de‑France, Warszawa 1996.
J.P. Couchoud, Sztuka francuska, t. I, Warszawa 1981