Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RAaqwWUK1CA20JLIKA‑051‑FOTO51

Mit Filemon i Baucis

Peter Paul Rubens, „Merkury i Jowisz w domu Filemona i Baucis”, 1620-1625 r., Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

Ważne daty

X w. p.n.e.FrygiaFrygiaFrygia zostaje zasiedlona przez Frygów

VIII w. p.n.e. – Frygia staje się niezależnym państwem ze stolicą w Gordion, jej rozkwit przypada na rządy Midasa

VI w. p.n.e. – Frygia zostaje podbita przez Krezusa

133 p.n.e. – Frygia staje się częścią Państwa Rzymskiego

XIV w. – Frygia zostaje podbita przez Turków

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

RnXucozajlTxK
Scenariusz zajęć do pobrania

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.

Nauczysz się

przedstawiać historię Filemona i Baucis;

wskazywać teksty kultury (literackie, malarskie, rzeźbiarskie, muzyczne) odwołujące się do mitu;

rozpoznawać co najmniej 7 przemian bohaterów mitologicznych.

ma1563aa857d9456b_0000000000057

Filemon i Baucis

RtkopDaH9Cftj1
Kolorowa ilustracja interaktywna pt. „Jowisz i Merkury – obcy przybysze w wiosce” przedstawia dwóch mężczyzn. Pierwszy ubrany jest w długą niebieską szatę, ma jasne włosy sięgające do ramion i zarost. W ręku trzyma wysoką laskę. Za nim stoi jego towarzysz w czerwonej szacie i jasnym kapeluszu. W prawej ręce trzyma krótki kij ozdobiony wyrzeźbionymi wężami i parą skrzydeł, którym broni się przed atakującymi psami. Za plecami wędrowców rozpościera się ulica, którą biegnie gromada małych dzieci z ramionami wyciągniętymi ku górze. Dzieci są ubrane w białe szaty. Dodatkowe informacje 1: Iuppiter et Mercurius ōlim in fōrmam hominum sē mūtāvērunt et ad terram dēscendērunt ut mōrēs hominum vidērent. Aliquandō igitur velut pauperēs vestītī urbem magnam et opulentam intrāvērunt. Illīc spērābant sē hominēs bonōs inventūrōs esse. Sed nēmō incolārum, etsī omnēs magnās dīvitiās habēbant, bonō animō erat, immō nōnnūllī iīs minābantur atque eōs celeriter abīre iubēbant. 2. Jowisz i Merkury niegdyś przybierali postacie ludzi i na ziemię schodzili, by zobaczyć obyczaje ludzi. Kiedyś więc ubrani jak biedacy weszli do miasta wielkiego i bogatego. Mieli nadzieję, że tam znajdą dobrych ludzi. Lecz żaden z mieszkańców, chociaż wszyscy mieli wielkie bogactwo, nie był pozytywnie usposobiony, przeciwnie, niektórzy im grozili i rozkazywali im szybko odchodzić.
Walter Crane, „Jowisz i Merkury – obcy przybysze w wiosce”, ilustracja z książki Nathaniela Hawthorne’a „Powrót do mitów greckich”, 1853 r., USA, online-skills, CC BY 3.0
RY9ixAPsela0b1
Kolorowa ilustracja interaktywna pt. „Filemon i Baucis” przedstawia siedzącą na ławie parę staruszków. Ubrani są w długie szaty. Mężczyzna ma siwą brodę, na głowie jasny kapelusz. Kobieta ma zarzuconą na głowę chustę, Na podłodze, obok ławy, stoi dzban i misa. W tle rozpościera się widok na domy i góry. Dodatkowe informacje: 1,. Vesperī autem Iuppiter et Mercurius parvam casam cōnspexērunt. Utinam inquit Mercurius, illīc hominēs bonō animō, nōn nimiā audāciā habitent! Utinam nē nōs in viā pellant! Hīs verbīs dictīs iānuam pulsāvērunt casae, in quā Baucis cum Philemōne habitābat. Hī quamquam senēs et pauperiōrēs, tamen fēlīciōrēs et meliōrēs erant hominēs quam cēterī cīvēs. 2. Wieczorem zaś Jowisz i Merkury dostrzegli mały domek. Oby powiedział Merkury - mieszkali tam ludzie o pozytywnym nastawieniu, a nie zbyt zuchwali. Oby nas nie wyrzucili na ulicę! To powiedziawszy zapukali do drzwi domu, w którym mieszkała Baucis z Filemonem. Ci, chociaż starzy i biedni, jednak byli szczęśliwszymi i lepszymi ludźmi niż pozostali mieszkańcy.
Walter Crane, „Filemon i Baucis”, ilustracja z książki Nathaniela Hawthorne’a „Powrót do mitów greckich”, 1853 r., USA, online-skills, CC BY 3.0
RAc4Is3jC7bq01
Interaktywna ilustracja ukazuje przestrzenną rzeźbę zatytułowaną „Jowisz i Mercury z Filemonem i Baucis”. Rzeźba przedstawia wnętrze pomieszczenia. Przy okrągłym stole na ławie przykrytej suknem zasiadają cztery postaci: trzej mężczyźni i kobieta. Dwaj brodaci dostojni mężowie, to Jowisz i Mercury. Jeden z nich nalewa Filemonowi napój z dzbana. Drugi rozmawia z Baucis. Pod stołem przechadza się gęś. Z dachu domu spogląda do pomieszczenia duży drapieżny ptak. Dodatkowe informacje: 1. Ubi sonum audīvērunt, Philemōn iānuam aperuit, advenās intrāre et cōnsīdere iussit. Senex holera ex hortō allāta in culīnā parāvit et coxit. Postquam dī accubuērunt, ānus mēnsam apposuit. Hospitēs ēdērunt et bibērunt nec tamen umquam lactis cōpia in pōculō minuēbātur. Cāseus etiam maior, mel dulcius, ūvae maiōrēs, rubriōrēs, dulciōrēs erant quam anteā. Baucis haec animadvertit et senī nūntiāvit. Ille respondit: Advenae mortālēs nōn sunt! Fortasse meliōrem et dulciōrem cibum cupiunt. Nostrum ānserem occīdēmus et coctum appōnēmus. 2. Gdy dźwięk (pukania) usłyszeli, Filemon otworzył drzwi, zarządził, by przybysze weszli i usiedli. Starzec warzywa przyniesione z ogrodu przygotował w kuchni i ugotował. Podczas gdy bogowie odpoczywali, staruszka przygotowała stół. Goście jedli i pili, jednak zapas mleka w kubku się nie zmniejszał. Ser zaś był większy, miód słodszy, winogrona pełniejsze, bardziej czerwone i słodsze niż wcześniej. Baucis to zauważyła i starcowi to oznajmiła. On odpowiedział: Przybysze nie są śmiertelnikami! Być może pragną lepszego i słodszego jadła. Zabijemy naszą gęś i przyniesiemy ugotowaną.
Jowisz i Mercury z Filemonem i Baucis, XVIII w., Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, rijksmuseum.nl, CC BY 3.0
R2I4387ChDK1T1
Interaktywna ilustracja przedstawia dzieło Dawida Ligare pt. „Krajobraz dla Baucis i Philemona”. Obraz jest bardzo realistyczny. Ukazuje wybrukowaną krótką uliczkę, na końcu której, po lewej stronie stoi budowla przypominająca małą świątynię. Dach wsparty jest na trzech kolumnach. Po prawej stronie rośnie rozłożyste drzewo. Na drugim planie płynie rzeka, na brzegu której rosną krzaki. Tło stanowią góry i błękitne niebo. Dodatkowe informacje: 1. Dī autem senem, quī cultrum dextrā tenēbat, ānserem necāre vetuērunt. Deinde alter ē duōbus haec verba addidit: Dī sumus, vestram casam relinquite et nōbīscum ad summum collem venīte! Illīc eōs dī rūrsus ad casam prōspicere iussērunt. At senēs nūllās aliās domōs praeter suam casam vīdērunt quae sola in latere collis stābat; nam omnia cētera palūde erant submersa. Intereā dī domum eōrum in templum mūtāvērunt cuius tēctum aurātum, iānua gemmīs ōrnāta, columnae candidae erant. 2. Bogowie zaś starcowi, który nóż trzymał w ręku, zabronili zabijać gęsi. Potem jeden z nich te słowa dodał: Jesteśmy bogami, zostawcie swój dom i chodźcie z nami na najwyższe wzniesienie. Tam bogowie rozkazali im znów popatrzeć na dom. I starcy nie zobaczyli żadnego innego domu, poza własnym, który stał samotnie na zboczu wzniesienia; bowiem wszystkie pozostałe zostały pochłonięte przez bagno. Tymczasem bogowie zamienili ich dom w świątynię, której dach był złoty, drzwi zdobione drogimi kamieniami, a kolumny śnieżnobiałe.
Dawid Ligare, „Krajobraz dla Baucis i Philemon”, 1984 r., Muzeum sztuki w Athens, USA, wikiart.org, CC BY 3.0
R1dSYTZFai9rl1
Interaktywna czarnobiała ilustracja przedstawia Filemona i Baucis zmieniających się w drzewa. Na prostokątnym tle, otoczonym bogato zdobionym obramowaniem, widnieją dwie postaci klęczące na schodach. Ich wyciągnięte ku górze ręce zamieniają się w gałęzie, nogi w korzenie drzew. Przed nimi znajduje się krużgankowa świątynia. Po lewej stronie, na skale, stoi grupa przyglądających się im ludzi. Dodatkowe informacje: 1. Tum Iuppiter: Dīcite igitur, sī quid habēre vēlitis, et ego vōbīs libenter dabō. At illī timidē Sacerdōtēs respondērunttuī templī esse velimus, dum vīvēmus, tum etiam eōdem diē morī, quoniam neuter nostrum sōlus vīvere potest. Libenter rēx deōrum atque hominum hoc, quod postulābant, iīs dedit. Multōs igitur annōs Philemon et Baucis sacerdōtēs templī Iovis fuērunt, et tandem eōdem diē dī eōs in arborēs mūtāvērunt. 2. Wtedy Jowisz: Powiedzcie więc, jeśli czegoś sobie życzycie, ja Wam to chętnie dam. A oni bojaźliwie Kapłanami odpowiedzieli Twojej świątyni chcemy być, dopóki żyć będziemy, wtedy jednak jednego dnia umrzeć, ponieważ żadne z nas nie może żyć samotnie. Król bogów i ludzi chętnie dał im to, czego sobie życzyli. Przez wiele lat Filemon i Baucis byli kapłanami świątyni Jowisza i gdy nadszedł kres ich życia tego samego dnia bogowie zamienili ich w drzewa
Virgil Solis, „Baucis i Filemon zamienieni w drzewa”, ilustracja do „Metamorfoz” Owidiusza, 1581 r., Frankfurt, latein-pagina.de, CC BY 3.0

Źródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenieŹródło i tłumaczenie

Źródło i tłumaczenie
RYaoHIlCKKPkX1
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie w języku łacińskim: Qua de causa di ad terram descenderunt?
RMTpUtAacW86I
Ćwiczenie 2
Wybierz poprawne zakończenie zdania: „Filemon et Baucis mutati sunt in formam … . Możliwe odpowiedzi: 1. hominum pauperum 2. deorum 3. arborum

Mit o Filemonie i Baucis

RFrrEqwBoOs171
Jacob Männl za Johann Carl Loth, „Jowisz i Mercury z Filemonem i Baucis”, XVII w., Kolekcje Targowe Wallace L. DeWolf i Joseph Brooks, Muzeum w Chicago, USA, artic.edu, CC BY 3.0

Potężny władca bogów, Jowisz (Zeus), miał w zwyczaju sprawdzać od czasu do czasu, co słychać u ludzi, by przekonać się, czy ich zachowanie nie stało się przypadkiem niecne i niegodziwe. Przybierał wtedy postać ludzką, by stać się podobnym do śmiertelnych mieszkańców Ziemi. Pewnego wieczoru, wraz z Merkurym (Hermesem), udali się do Frygii, do małej wioski położonej w górach. Przybrali postać ubogich ludzi ubranych w łachmany i przechadzali się po wiosce, pukając od drzwi do drzwi w poszukiwaniu gościny. Zaczęli od domów wyglądających na bardziej dostatnie, ku ich zdziwieniu jednak mieszkańcy wioski okazali się wyjątkowo niegościnni. Być może w obawie przed utratą swojego dorobku zamykali drzwi przed domniemanymi złodziejami, niektórzy nawet przepędzali ich kijem. W całej wiosce nie znalazł się nikt, kto przyjąłby wędrowców, dopóki nie dotarli do ostatniej chaty, wyglądającej na najbiedniejszą, położonej na skraju wioski. Bogowie po tak niegościnnym przyjęciu nie spodziewali się już wiele ze strony mieszkańców tego domostwa. Okazało się jednak, że nie mieli racji. W chatce mieszkała bowiem para staruszków, Filemon i jego żona Baucis, którzy choć biedni i żyjący bardzo skromnie, obdarzeni byli bardzo dobrym sercem i zaprosili nieznanych przybyszów do siebie. Wprawdzie nie mieli obfito zastawionego stołu, ale postanowili podzielić się ze swoimi gośćmi tym, czym sami dysponowali. Zebrali warzywa z ogrodu, ugotowali je, na stole postawili także miód, mleko i winogrona, by przybysze mogli posilić się przed noclegiem. Podczas posiłku zaobserwowali jednak, że dzieje się rzecz niesłychana - nie dość, że jedzenia nie ubywa, to jeszcze miód wydaje się jakby słodszy, a winogrona bardziej czerwone i soczyste.

R1Nq3TohimWKB1
Peter Paul Rubens, „Burzowy pejzaż z Filemonem i Baucis”, 1625 r., Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

Zaobserwowawszy ten fenomen Filemon stwierdził, że na stole brakuje jeszcze mięsa i należałoby podać na kolację jedyną gęś, jaką posiadali. Wziął więc nóż i udał się do ogrodu, by złapać gąskę i przygotować ją do podania na stół. Jowisz, widząc jego zamiar, powstrzymał starca i ujawnił swoją boską postać przed parą gospodarzy. Bogowie zaprowadzili oniemiałych staruszków na pobliskie wzgórze, skąd widać było całą wioskę. Jowisz uspokoił Filemona i Baucis, podziękował im również za to, że jako jedyni mieszkańcy udzielili bogom gościny. Na oczach staruszków ich dom zamienił się w piękną i bogatą świątynię, a wszystkie pozostałe domy pochłonęło bagno, jako kara za niegodziwość ich gospodarzy. Władca bogów zapytał Filomena i Baucis, czego sobie życzą w nagrodę za swoje dobre serce. Staruszkowie zgodnie odparli, że chcieliby zostać kapłanami w świątyni Jowisza i poprosili, by bogowie zabrali ich ze świata śmiertelników tego samego dnia, by nie musieli cierpieć tęsknoty za zmarłym małżonkiem i żyć w pojedynkę. Jowisz spełnił ich pragnienie - przez wiele lat sprawowali funkcję kapłanów w świątyni, a gdy przyszedł kres ich dni zostali zamienieni w drzewa splecione ze sobą, by zawsze mogli być razem.

R1OL1zwKFrmAO1
Jacob van Oost, „Merkury i Jowisz w domu Filemona i Baucis”, XVII w., Muzeum sztuki w San Francisco, USA, wikimedia.org, domena publiczna
R1GRrFjBZMkNy
Ćwiczenie 3
Polecenie do zadania brzmi: Popatrz na scenę z obrazu Jakuba van Oost i zdecyduj, jaki będzie ciąg dalszy przedstawionej sytuacji: Poniżej umieszczone są odpowiedzi, z których należy wybrać prawidłową. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest przycisk „Sprawdź”, służący sprawdzeniu poprawności jego wykonania.
RK4lmAk7JI38J
Ćwiczenie 4
Które z podanych zdań dotyczących mitu o Filemonie i Baucis jest prawdziwe? Możliwe odpowiedzi: 1. Nowożeńcy, Filemon i Baucis, mieszkali w ubogiej chacie na skraju wioski. 2. Mieszkańcy wioski nie chcieli ugościć przybyszów. 3. Jowisz i Merkury udali się do górskiej wioski we Frygii. 4. Bogowie przybrali postać bogatych dostojników. 5. Kolacja w domu Filemona i Baucis miała w sobie elementy magiczne - jedzenia nie ubywało, a przybywało. 6. Bogowie zmienili dom Filemona i Baucis w piękną świątynię, a pozostałe domy w wiosce spalili.

Filemon i Baucis w Metamorfozach Owidiusza

W tak romantyczny sposób opisuje przemianę Filemona i Baucis mistrz Owidiusz:

Pewnego razu bardzo już sędziwi stali u stóp świątyni, rozmawiając o niezwykłym losie swej wioski. Nagle spostrzegła Baucis, że starszy Filemon okrywa się liściem, ujrzał Filemon Baucis w liść odzianą. Już ponad podwójne twarze rosną drzew korony. Dopóki mogli, szeptali wzajemnie:

-          Żegnaj, żono!

-          Żegnaj, mężu!

I kora jednocześnie usta im okryła. Jeszcze i dziś Frygijczyk pokazuje dwa pnie zrośnięte z dwu ciał.

Źródło: Owidiusz, Metamorfozy, przekład Anna Kamieńska i Stanisław Stabryła, Wrocław 1995. Księga VIII, w. 713‑721

RD1hekpdi0gqG1
Arthur Rackham, „Stary Filemon i stara Baucis”, ilustracja z książki Nathaniela Hawthorne’a „Powrót do mitów greckich”, 1853 r., USA, earthstoriez.com, CC BY 3.0
R1afbXEhFSMgg
Ćwiczenie 5
Wymień przynajmniej jednego artystę, który w swej twórczości przedstawił sceny z mitu o Filemonie i Baucis.
RbL1hNUE9wYfq1
Ćwiczenie 6
Przytocz dwie przemiany bohaterów mitologicznych poza tą, która występuje w micie o Filemonie i Baucis.
ma1563aa857d9456b_0000000000129

Recepcja mitu o Filemonie i Baucis w muzyce

R1WwbPMW2QNT21
Ilustracja interaktywna przedstawia pięciolinię wygiętą w kształcie fali, na której znajduje się zapis nutowy. Dodatkowo zamieszczono utwór muzyczny, arię pt. „Il mio pastor tu sei” z opery „ Bauci e Filemone”. Kompozytorem opery jest Christoph Willibald Gluck, a wykonuje ją sopranistka Ditte Andersen. Fragment cechuje się szybkim tempem oraz żywiołowym, radosnym charakterem.
Ditte Andersen, Il mio pastor tu sei, z opery Bauci e Filemone, 1769 r., Christoph Willibald Gluck
RqvPONnhdlN251
Ilustracja interaktywna - po kliknięciu kursorem myszy na grafikę przedstawiającą nuty, zostanie wyświetlona informacja dodatkowa oraz odtworzony utwór muzyczny.
George Pappas, Philemon, z opery Philemon et Baucis, 1860 r., Charles Gounod
RAaqwWUK1CA201
Peter Paul Rubens, „Merkury i Jowisz w domu Filemona i Baucis”, 1620-1625 r., Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, Austria, wikimedia.org, domena publiczna
RENXE2heFRpRR
Ćwiczenie 7
Wskaż zdanie prawdziwe spośród następujących: 1. Opera, to dzieła zebrane danego pisarza. 2. Opera, to sceniczne dzieło muzyczne wokalno-instrumentalne. 3. Opera, to utwór poetycki o tematyce mitologicznej.

Słowniki

Słownik pojęć

Frygia
Frygia

(łac. Phrygia) kraina w Azji Mn., pomiędzy Bitynią a Mizją; główne rzeki: Hermos, Meander i Marsjasz; główne miasta: Kyzikos.

Libretto
Libretto

(wł.), tekst słowny opery, operetki, także literackie przedstawienie treści baletu, pantomimy.

Opera
Opera

(wł.< łac.), sceniczne dzieło muzyczne, w którym muzyka współdziała z akcją dramatyczną, ujętą w libretcie, składające się z partii wokalnych - solowych i chóralnych, z partii instrumentalnych, niekiedy także z partii tanecznych i mówionych; przeznaczona do wykonania na scenie, zazwyczaj w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, zwanym również operą.

Słownik łacińsko‑polski

RMIReUT0xIovY1
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
ma1563aa857d9456b_0000000000171

Galeria dzieł sztuki

ma1563aa857d9456b_0000000000176

Bibliografia

Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.

W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, 2003.

L. Miraglia, Fabulae Syrae – Graecorum Romanorumque fabulae ad usum discipulorum Latine narratae, Rzym 2010.

J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992.

Owidiusz, Metamorfozy, przekład Anna Kamieńska i Stanisław Stabryła, Wrocław 1995.