Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RifBNa0FJwgwu1

Mit Hestia. Helios. Eos

Ważne daty

III w. p.n.e. – powstanie pierwszej teorii heliocentrycznejHeliocentryzmteorii heliocentrycznej

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RgE3EPDt5DGeu1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:

b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego.

Nauczysz się

definiować mity oraz fakty z życia starożytnych Greków i Rzymian;

rozumieć rolę i znaczenie mitologii dla rozwoju cywilizacji europejskiej;

opisywać w jaki sposób stanowią inspirację dla sztuki – również współczesnej.

Wprowadzenie

Mity starożytnych Greków i Rzymian stanowiły tworzywo dla literatury, inspirację dla malarstwa i rzeźby, ale przede wszystkim u swego zarania wyjaśniały ważne zjawiska, pomagały w rozumieniu świata i ludzi, stanowiły historie, dzięki którym starożytni poznawali samych siebie oraz w których zawierali swoją wiedzę o świecie. Dlatego mity do dziś nie straciły swojej aktualności i wciąż mogą być źródłem natchnienia dla artystów szukających odpowiedzi na najbardziej podstawowe i fundamentalne pytania.

RxbVlSu8jcVnL1
Czarno-biała ilustracja przedstawia rzeźbę młodej kobiety, która ma długie włosy. Ubrana jest w szatę zakrywającą włosy oraz długą tunikę sięgającą do kostek. Jedną dłoń ma opartą o biodro, a drugą ma uniesioną do góry jakby coś wskazywała. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Hestia była najstarszym dziecko Kronosa i Rei jako pierwsza została połknięta przez swojego ojca, który obawiał się przepowiedni, zgodnie z którą potomek odbierze mu władzę. Dopiero gdy Reja podała mężowi środek wymiotny zmieszany z miodem, Hestia ujrzała światło dzienne. Ocalona bogini okazała się najłagodniejszym z bóstw olimpijskich. Ślubowała dziewictwo oraz niezałożenie własnej rodziny. Stała się ona bóstwem opiekuńczym rodziny, kobiet i domowego ogniska. Hestii nie budowano świątyń, uznawano bowiem, że każdy dom jest jej świątynią. Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia postać młodej kobiety o średniej długości włosach, ubranej w długie szaty sięgające kostek. Kobieta stoi przy palenisku i dokłada do niego drewna. 2. Opiekuńcza i łagodna Hestia cieszyła się wśród ludzi ogromnym szacunkiem. Jej było poświęcone centrum każdego domu – ognisko. Było ono miejscem świętym – nawet gdy do domu przychodził nieproszony gość lub wróg, nie mogła spotkać go żadna krzywda, jeżeli chwycił się krawędzi paleniska. Wraz z tym gestem objęty był ochroną Hestii, czyli – nietykalny. Z Hestią wiązano ideę rodzinnego szczęścia, trwałości rodziny i rodzinnej moralności. Gdy świeżo poślubiona kobieta po raz pierwszy przestępowała progi nowego domu, to jej matka rozpalała po raz pierwszy ognisko pochodnią zapaloną we własnym domu, wyrażając tym samym ciągłość rodziny poprzez kolejne pokolenia. Czarno-biała ilustracja przedstawia postać Bogini Hestii, która pilnuje świętego ognia. Kobieta ma średniej długości włosy, jest ubrana w długą jasną tunikę. W jednej dłoni kobieta trzyma chrust, a drugą dłonią dokłada chrust do paleniska. 3. Hestia była uosobieniem troskliwej gospodyni, kobiety, która ochrania, opiekuje się, zapewnia bezpieczne schronienie i ciepło. W piątym dniu po narodzeniu dziecka było ono obnoszono dookoła domowego ogniska, co było niezwykle ważną i uroczystą ceremonią, połączoną z nadawaniem imienia dziecku. Wszystkie gospodynie bardzo poważały i czciły Hestie, z nią wiązały bowiem szczęście swojej rodziny i pomyślność jej członków. To do Hestii modliły się o wszystkie łaski, jej powierzały domowników w czasie podróży i jej dziękowały za szczęśliwy powrót podróżnego do domowego ogniska. Gdy kobieta umierała, pozostawiając dziecko, to Hestii powierzała dziecko, którym nie mogła się już dłużej opiekować i którego nie było dane jej wychować. Ogień bogini symbolizował również funkcjonowania państwa, traktowanego jako dom wszystkich obywateli, dlatego w ratuszu płonął święty ogień, którego kapłanami byli najwyżsi urzędnicy. Koloniści zabierali ze sobą ogień zapalony właśnie w tym centrum państwa, by założyć nowy ośrodek, mający dzięki płomieniowi łączność z państwem założycielskim. Czarno biała ilustracja nieznanego autora przedstawia młodą kobietę ubraną w długą szatę sięgającą do kostek. W swoich dłoniach trzyma naczynie, w którym znajduje się ogień. Czarno-biała ilustracja przedstawia postać Bogini Hestii, która jest fragmentem kolorowanki dla dzieci. Hestia to młoda kobieta, jej włosy są zakryte chustą, ubrana jest w długie szaty sięgające kostek. W obu dłoniach trzyma znicz z płonącym ogniem. 4. W przeciwieństwie do Greków, Rzymianie kapłanami swojego świętego domowego (państwowego) ogniska uczynili kobiety. Rzymską boginią pełniącą tę samą rolę dla rodziny i państwa, co Hestia w Grecji, była Westa. Jej kapłanki, wybierane przez najwyższego kapłana spośród córek najlepszych rodzin arystokratycznych, nosiły miano westalek. Do posługi w świątyni Westy przysposabiano już sześcioletnie dziewczynki (górna granica wieku kandydatki to około 10 lat). Ich posługa trwała 30 lat, spośród których pierwsze dziesięciolecie było czasem nauki, drugie – wykonywania swoich obowiązków jako pełnoprawna kapłanka, zaś trzecie – czasem przygotowania do posługi świątynnej młodych dziewcząt. Kolorowa ilustracja nieznanego autora przedstawia dorosłą kobietę o jasnych włosach. Kobieta stoi oparta o kolumnę, w jej dłoniach widoczna jest drewniana błyszcząca laska. Obok kobiety widoczne jest palenisko. Ilustracja przedstawia współczesne wyobrażenie bogini Westy – młodej kobiety o długich blond włosach, które są przykryte białym welonem. Kobieta jest ubrana w długą białą suknię. W dłoniach trzyma drewnianą laskę i obserwuje ogień w palenisku. Kobieta opiera się o jedną z kolumn. 5. Podstawowym ślubem przyszłej kapłanki była czystość, dopełniało ją wyrzeczenie się świata. Kapłanki rzymskiego ogniska cieszyły się za to ogromnym szacunkiem, dlatego nawet gdy po 30 latach służby dziewczęta, zwolnione ze ślubów, mogły powrócić do swych rodzin lub założyć własne, westalki najczęściej wybierały możliwość pozostania w świątyni, tym bardziej, że istniało wierzenie, zgodnie z którym była westalka nie znajdzie szczęścia w zwykłym życiu i małżeństwie. Głównym zajęciem westalek było strzeżenie wiecznego ognia, rozpalonego na ołtarzu bogini Westy i przestrzeganie wszystkich zasad rytuałów dokonywanych w ramach prastarego kultu. Dzieło nieznanego autora przedstawia grupę kobiet siedzących obok paleniska. Na głowach kobiet widoczne są białe welony zakrywające włosy. Ubrane są w długie suknie zakrywające ciało. Każda z kobiet dogląda ognia. Ilustracja przedstawia Westalki, które siedzą obok paleniska. Każda z kobiet jest ubrana na biało. Ich włosy są zakryte przez biały welon. Część kobiet plecie wianki, a część obserwuje ogień. 6. Poniżej znajdują się najważniejsze polecenia Westalek. 1. Przede wszystkim bezwzględnie przestrzegaj ślubów czystości! Za ich złamanie zostaniesz żywcem zamurowana pod ziemią. Co prawda zdarza się, że rodzina potajemnie uwolni nieszczęsną, ale nawet, jeżeli się to uda, musi ona zniknąć z życia publicznego. 2. Nie pozwól, by święty ogień wygasł. To nie spodoba się najwyższemu kapłanowi oraz społeczności, a ty zostaniesz za to ukarana śmiertelną chłostą. 3. Pamiętaj o kilku zasadach technicznych: ogień musi być krzesany za pomocą dwóch kawałków drewna, a w świątyni nie ma prawa znaleźć się żaden sprzęt z żelaza, tylko brąz jest dozwolony. Czarno-biała fotografia nieznanego autora przedstawia posąg Westalki widziany z profilu. Kobieta w średnim wieku ma na głowie chustę. Ubrana jest w długie szaty zakrywające jej ciało. Fotografia nieznanego autora przedstawia widok na kapłankę Westalkę, która została przedstawiona jako kobieta w średnim wieku. Westalka pozuje z profilu, jej włosy są zakryte przez biały welon, a ciało ukryte pod długą suknią. 7. Życie westalki wydaje się trudne i wymagające, ale są oczywiście również i plusy życia kapłanki: 1. Cieszysz się ogromnym szacunkiem – gdy wychodzisz na ulicę, poprzedzają cię liktorzy, tak, jakbyś była najwyższym urzędnikiem. 2. Masz zawsze zapewnione zaszczytne miejsce w teatrze i cyrku. 3. W sądzie twoje słowo ma wagę przysięgi. 4. Możesz uratować od egzekucji skazanego na śmierć, jeżeli spotka cię na ulicy i przypadnie ci do stóp. Wystarczy jedno twoje słowo łaski. 5. Co roku 9 czerwca – wielkie święto – Vestalia i huczne obchody, połączone z pielgrzymką rzymskich kobiet do świątyni Westy. Ilustracja nieznanego autora przedstawia elementy architektoniczne świątyni Westy w Tivoli. Na ilustracji widoczny jest przekrój kolumny.
Hestia i westalki

Animacja Helios, Eos i Selene

R2a6jcy1DULWS1
Animacja przedstawia wirtualny pokój, w którym umieszczono na ścianach reprodukcje dzeił. Pierwszy z nich to praca pod tytułem „Helios w swoim rydwanie”. Płaskorzeźba przedstawia Heliosa, który znajduje się w swoim rydwanie i szykuje się do podróży. Na pyskach koni widać przerażenie. Obok znajduje się informacja dodatkowa: Helios (rzymski Sol) był greckim bogiem Słońca. Wyobrażano go sobie jako woźnicę, który w pięknym rydwanie wyjeżdża o świcie, by opuścić nieboskłon wraz z zachodem Słońca. Helios, przedstawiany w promienistej, wspaniałej koronie, miał tak świetliste, promieniste oblicze, ze nawet jego własny syn, Featon, nie śmiał spojrzeć w jego oblicze. Siedzibą Heliosa był cudowny pałac, cały ze złota i ozdobiony drogocennymi kamieniami. Helios przebywał w nim w towarzystwie Dni, Miesięcy, Lat i Stuleci. Drugie dzieło to obraz Petera Paula Rubensa pod tytułem „Upadek Featona. Na obrazie został przedstawiony tytułowy upadek Featona, po którym stracił on życie. Featon nie posiadał odpowiednich umiejętności i wypadł z podniebnego rydwanu. W centrum obrazu widać mknące konie. Jeden leci ku górze, drugi na dół. Całości przyglądają się kobiety i mężczyźni, którzy są przerażeni sytuacją. Obok wyświetlona jest informacja dodatkowa: Wielką tragedią boga Heliosa była utrata syna, Faetona. Cierpiał on z powodu wątpliwości, dotyczących tego, czy jest synem Heliosa. Ojciec obiecał spełnić każde życzenie chłopca, by ten uwierzył, że jest synem boga Słońca. Faeton wyraził chęć, by choć raz pojechać słonecznym rydwanem. Mimo obaw, Helios wypełnił obietnicę. Niestety, podróż Faetona zakończyła się tragicznie. Okazało się, że nie ma dość sił, by właściwie powozić rydwanem. Wóz opadał zbyt nisko lub wznosił się zbyt wysoko. Gdy zbytnio zbliżał się do ziemi, skóra Etiopów stała się ciemna, spalona słońcem, a zielone pola w Afryce stały się pustynią. By zapobiec dalszym zniszczeniom, Zeus strącił piorunem młodzieńca z nieboskłonu. Jego imieniem nazwano rodzaj lekkiego powozu – faeton. Kolejny „obraz” to ilustracja przedstawiająca ognistego ptaka Feniksa, który lata po niebie. Obo wyświetlona jest informacja dodatkowa: Z kultem boga Słońca wiąże się legenda ognistego ptaka – Feniksa, czczonego zwłaszcza w egipskim Heliopolis – mieście Słońca. Ptak żył pond 500 lat, karmiąc się żywicą roślin balsamicznych. Gdy jego życie dobiegało końca, budował gniazdo z wonnych liści oraz ziół i umierał w nim spalony przez promienie Słońca. Z prochów powstawał nowy Feniks, który osiągnąwszy dorosłość umieszczał swoje gniazdo – miejsce swoich narodzin a zarazem śmierci ojca – w świątyni boga Słońca. Z legendą Feniksa łączy się wyrażenie: odradzać się jak Feniks z popiołów. Kolejnym dziełem jest praca Francesco Solimena pod tytułem „Aurora opuszczająca Titonosa”. Na obrazie widoczna jest roznegliżowana młoda kobieta która odlatuje od leżącego na ziemi starszego mężczyzny, który ubrany jest w żółte szaty. Aurora odchodzi od Titonosa w towarzystwie mężczyny, kobiety oraz dwóch putt. Swoją wędrówkę po nieboskłonie rozpoczynała każdego dnia bogini Eos, czyli Jutrzenka (rzymska Aurora), siostra Heliosa, jeszcze zanim jej promienisty brat ukazywał się światu w swym rydwanie. Nazywana Różanopalcą, Eos nie zaznała szczęścia ani w małżeństwie, ani w macierzyństwie. Zakochała się w śmiertelnym Titonosie, więc poprosiła Zeusa, by dał mu nieśmiertelność, zapominając poprosić o wieczną młodość. W końcu nad zdziecinniały i skarlałym, zgrzybiałym staruszkiem zlitował się Zeusa, zamieniając go w świerszcza. Ukochany syn Eos, Memnon padł z ręki Achillesa – liczne przedstawienia bogini ukazują ją z umierającym synem w jej ramionach. Kolejna grafika to przedstawienie Jutrzenki i Memnon na okładce książki Z. Herberta pod tytułem Wiersze zebrane. Postacie zostały przedstawione na okrągłym przedmiocie przypominającym talerz. Jutrzenka trzyma na kolanach Memnona. Na jej twarzy widoczny jest smutek. Obok wyświetlona jest informacja dodatkowa: Bazując na przedstawieniu Jutrzenki z umierającym synem, Memnonem na wazie panatenajskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie, Zbigniew Herbert tak poetycko opisał ostatnie chwile młodzieńca: Fragment wazy greckiej. Na pierwszym planie widać dorodne ciało młodzieńca broda oparta o piersi kolano podkurczone ręka jak martwa gałąź zamknął oczy wyrzeka się nawet Eos jej palce wbite w powietrze i włosy rozpuszczone a także linie jej szaty tworzą trzy kręgi żalu zamknął oczy wyrzeka się zbroi miedzianej pięknego hełmu ozdobionego krwią i czarną kitą tarczy złamanej i włóczni zamknął oczy wyrzeka się świata liście zwisają w cichym powietrzu drży gałąź potrącona cieniem odlatujących ptaków i tylko świerszcz ukryty w żywych jeszcze włosach Memnona głosi przekonywającą pochwałę życia . Z. Herbert, Fragment wazy greckiej [w:] Tegoż: Struna światła, Wrocław 1999, s. 71-72. Świerszcz we włosach Jutrzenki to oczywiście Titonos, nieśmiertelny mąż Eos przemieniony przez Zeusa. Kolejne dzieło to praca Bernarda Picarto pod tytułem „Selene i Endymion”. Praca przedstawia dwie tytułowe postaci odpoczywające w nocy na polanie. Selene ma krótkie włosy i ubrana jest w długą suknię. Kobieta siedzi na urwisku i spogląda na Endymiona, który śpi pod krzakiem. W tle widoczny jest duży i jasny księżyc. Obok widoczna jest informacja dodatkowa: Selene, boginię księżyca (rzymska Luna), siostrę Heliosa i Eos, tak opisuje hymn grecki. Selene ma skrzydła przestronne, a blask, który rozsiewa po niebie, rodzi się w jej głowy nieśmiertelnej i ogarnia całą ziemię. Poświatą swoją ozdabia wszystkie rzeczy, a jej złota korona rozświetla ciemne powietrze. W połowie miesiąca boska Selene kąpie się w oceanie i ubrana w szaty świetliste zaprzęga jasne rumaki do wozu, z którego lecą dalekie promienie. Wtedy moc jej największa, a jej światło staje się wróżbą dla ludzi. J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Londyn 1992, s. 101. Ostatnie dzieło to praca nieznanego autora pod tytułem „Selene i Endymnion”. Tytułowa para siedzi w bliżej nieokreślonym miejscu. Kobieta ubrana jest w długą suknię, ale ma odkryte piersi, obejmuje śpiącego Endymiona – młodego mężczyny, który odpoczywa po ciężkim dniu. Obok wyświetlona jest informacja dodatkowa: Piękna Selene, księżycowa bogini, pokochała całym sercem Endymiona. Był on pasterzem tak pięknym, że nawet sam Zeus nie mógł znieść myśli, że chłopiec kiedyś zestarzeje się i zbrzydnie. Dlatego uczynił go wiecznie młodym i pogrążył w wiecznym śnie, czyniąc z niego swoisty posąg doskonałości. I to właśnie w śpiącym w grocie Latmos młodzieńcu zakochała się Selene; co noc odwiedza go, przygląda się śpiącemu i szepcze zaklęcia, które nie mają jednak mocy, by wybudzić go z uśpienia.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Zadania

R1C0ksXAJ7Rqx
Ćwiczenie 1
Vestalia organizowane były w Rzymie: Możliwe odpowiedzi: 1. 9 czerwca, 2. 9 sierpnia, 3. 9 grudnia
RWwoesDzlxZNu
Ćwiczenie 2
Prima erat filia Croni et Rheae, qua de causa erat dea aetatis deorum Olympicorum primae, cui fratres erant: Demeter, Hera, Hades, Posidon et Zeus. W powyższym zdaniu mowa jest o: Możliwe odpowiedzi: 1. słynnych westalkach, 2. o bogini Hestii, 3. kapłanach Hestii
RT6nnW8ZGiETH
Ćwiczenie 3
Połącz w pary imiona greckich bogów z ich rzymskimi odpowiednikami: Grecki bóg: Eos Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Selene Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Hestia Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Helios Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Zeus Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Hera Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol. Grecki bóg: Demeter Możliwe odpowiedzi: 1. Junona, 2. Aurora, 3. Cerera, 4. Jowisz, 5. Luna, 6. Westa, 7. Sol
R7eIsQlAhatK3
Ćwiczenie 4
Faeton, sportowy, czterokołowy pojazd konny, został nazwany imieniem: Możliwe odpowiedzi: 1. boga Słońca, 2. syna Heliosa, 3. syna bogini Jutrzenki
R7jH9yAshWqY1
Ćwiczenie 5
Na podstawie zdobytej wiedzy odpowiedz na pytanie. Dlaczego Hestii nie budowano świątyń?
R19qtjiSBZVtC
Ćwiczenie 6
Siostrami Heliosa były: Możliwe odpowiedzi: 1. Hestia i Aurora, 2. Eos i Selene, 3. Luna i Westa
Rau4hzf5FfWnQ1
Ćwiczenie 7
Wskaż w kim zakochała się Selene. Możliwe odpowiedzi: 1. w Endymnionie 2. w Zeusie 3. w Eosie.

Słownik pojęć

Prometejski
Prometejski

przypominający Prometeusza, jego czyny i dzieła, śmiały, twórczy, heroiczny, tytaniczny, buntowniczy, występujący w obronie praw ludzkich

Heliocentryzm
Heliocentryzm

teoria heliocentryczna, według której Słońce jest środkiem układu planetarnego

Słownik łacińsko‑polski

RaPOdJRvTGHhzm31f23d7501a80912_00000000000051
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
m31f23d7501a80912_0000000000005

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.

Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.