Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RwDzLpyJKLI7F1

Mit o Artemidzie i Akteonie

Ważne daty

ok. 8 – Owidiusz Metamorfozy

ok. 1540 – Lucas Cranach Starszy Diana i Akteon

ok. 1556‑1559 – Tycjan Diana i Akteon

ok. 1602 – Giuseppe Cesari Diana i Akteon

1634 – Rembrandt Diana z Akteonem i Kallisto

1836 – Camille Corot Diana i Akteon

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1XPssQUhNxok1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.

Nauczysz się

charakteryzować kulturę, oraz tradycję antyczną,

oceniać jej wpływ na kultury późniejsze,

przedstawiać mitologię Greków i Rzymian.

Artemida

RDHmhJoFulknW1
Lucca Penni, „Łowczyni Diana”, 1550, Luwr Museum, Paryż, Francja. wikipedia, domena publiczna.

Artemida (czy w wersji łacińskiej – Diana) była jedną z najważniejszych bogiń czczonych w świecie grecko‑rzymskim. Należała do bóstw olimpijskich. Jej ojcem był sam Zeus (rzymski Jowisz), a matką - Latona. Jej bratem bliźniakiem był Apollo, patron wszelkiej sztuki i wróżbiarstwa.

Jak wielu innych bogów greckich, Artemida patronowała różnym etapom ludzkiego życia. Grecy wzywali jej pomocy w trakcie porodu. Artemida była bowiem uznawana za boginię płodności, a modlitwy do niej zanoszone, miały zapewnić kobietom bezpieczne wydanie na świat potomstwa. Sama wybrała wieczne dziewictwo. Grecy prosili ją również o zdrowie i o szczęśliwą podróż – miała chronić podróżnych przed atakami dzikich zwierząt.

Bogini ta posiadała jednak swoje mroczne oblicze. Czczono ją jako boginię śmierci. W zamierzchłych czasach składano jej z tego powodu ofiary z ludzi. W starożytnej Sparcie obchodzono co roku rytuał, w czasie którego bito chłopców w taki sposób, aby krew skropiła ołtarz bogini.

Grecy czcili Artemidę również jako boginię księżyca. Często w sztuce przedstawiano ją z diadememDiademdiadememna głowie, który miał o tym przypominać. Do najważniejszych dziedzin, którymi się opiekowała, należy zaliczyć jednak te, związane z przyrodą. Artemida była patronką gór, lasów i dzikiej zwierzyny. Jej ulubionym zajęciem były polowania. Uzbrojona w łuk lub włócznię najwięcej czasu spędzała bogini na łonie natury, najczęściej w otoczeniu nimf.

Prezentacja obiektu 3D Diana łowczyni

R1Vx5MhBuZ5u81
Prezentacja 3D przedstawiająca łowczynie Dianę, znaną także jako Artemidę z Wersalu. Jest to kobieta w luźnej szacie. Na plecach ma przymocowany kołczan ze strzałami. Obok bogini stoi mały jelonek, na którym Diana trzyma swoją rękę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Artemida z Wersalu to rzymska kopia dzieła greckiego rzeźbiarza Leocharesa (IV w. p.n.e) pochodząca z I lub II wieku. Rzeźba przedstawia Artemidę w czasie polowania. Przedstawienie to jest najbardziej typowe dla tej bogini. Ubrana jest w krótką, niedbale przepasaną szatę, z diademem na głowie. O tym, że to właśnie ona, świadczą przypisane jej atrybuty: kołczan pełen strzał oraz łuk, który trzyma w lewej ręce (zachowany fragmentarycznie). Skupiony wzrok Artemida kieruje w prawo, najpewniej w kierunku wypatrzonej zwierzyny, a prawą ręką sięga po jedną ze swoich strzał, którą niebawem wymierzy do celu. Towarzyszy jej tutaj jeleń. Artemida, patronka lasów i dzikich zwierząt, często w sztuce przedstawiana była ze zwierzyną łowną, co wskazywało na jej ulubione zajęcie. Nie lubiła ona przebywać z innymi bogami na Olimpie, spędzając czas na ucztach. Wolała biegać po górach i lasach i oddawać się polowaniom.
„Diana łowczyni”, online-skills, CC BY 3.0
RHxhLJBDRsePM
Ćwiczenie 1
Po zapoznaniu się z głównymi dziedzinami, którymi opiekowała się bogini Artemida, wskaż sytuację, w której starożytny mieszkaniec Aten wznosiłby do niej modły. Możliwe odpowiedzi: 1. Dramaturg, któremu brakuje natchnienia. 2. Podróżny, przemierzający samotnie las w nocy. 3. Nieszczęśliwie zakochana dziewczyna.
RlX9yWjZuCqYk
Ćwiczenie 2
Przetłumacz następujące wyrazy: arcus, -us, iaculum, -i, pharetra, -ae.

Mit o Artemidzie i Akteonie

R10UBsXdQRvCM1
Autor nieznany, Owidiusz, illibraio.it, CC BY 3.0

Mit o Artemidzie i Akteonie w najbardziej znanej wersji przekazał nam w  Metamorfozach rzymski poeta Publisz Owidiusz Nazo (43 p.n.e. – 17/18 n.e.). Autor ten opublikował m. in. utwory o tematyce miłosnej – Amores (Miłostki) i Ars Amatoria (Sztuka kochania), utwory o tematyce mitologicznej – Fasti (Kalendarz poetycki) oraz Metamorphoseon libri (Metamorfozy). W 8 roku n.e. poeta, z niewyjaśnionych dotąd przyczyn, został przez cesarza Augusta skazany na wygnanie. Ostatnie lata życia spędził Owidiusz w Tomis (obecnie Konstanca w Rumunii). W okresie tym tworzył swoje kolejne zbiory poetyckie – Tristia (Żale) i Epistulae ex Ponto (Listy znad Morza Czarnego).

Twórczość Owidiusza charakteryzował doskonały styl, plastyczność opisu, autoironia i humor. Poeta do dziś pozostaje jednym z najważniejszych starożytnych autorów łacińskich.

Same Metamorfozy to eposEposepos mitologiczny, którego głównym tematem są tytułowe przemiany. Owidiusz zaczyna swoje dzieło od mitologicznych początków świata i prowadzi je aż do czasów sobie współczesnych. W 15 księgach swojego dzieła poeta zawarł ok. 250 różnorodnych mitów, które łączy motyw przemiany. Bogactwo przedstawionego przez Owidiusza materiału mitologicznego oraz barwny opis wielu historii spowodował, że dzieło to stało się inspiracją dla wielu późniejszych autorów: literatów, malarzy, rzeźbiarzy, a nawet kompozytorów. Przed długi czas Metamorfozy były podstawowym podręcznikiem mitologii w szkołach całej Europy, źródłem wiedzy na temat wierzeń Greków i Rzymian.

R1HUZqh1kwv8Q
Ćwiczenie 3
Metamorfozy Owidiusza to nie jedyny starożytny epos. Połącz w pary autora i tytuł jego dzieła. Homer Możliwe odpowiedzi: 1. Teogonia, 2. Eneida, 3. Odyseja, 4. Metamorfozy, 5. Tebaida Hezjod Możliwe odpowiedzi: 1. Teogonia, 2. Eneida, 3. Odyseja, 4. Metamorfozy, 5. Tebaida Wergiliusz Możliwe odpowiedzi: 1. Teogonia, 2. Eneida, 3. Odyseja, 4. Metamorfozy, 5. Tebaida Owidiusz Możliwe odpowiedzi: 1. Teogonia, 2. Eneida, 3. Odyseja, 4. Metamorfozy, 5. Tebaida Stacjusz Możliwe odpowiedzi: 1. Teogonia, 2. Eneida, 3. Odyseja, 4. Metamorfozy, 5. Tebaida
Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją, która przedstawia mit o Dianie i Akteonie w wersji zamieszczonej przez Owidiusza w Metamorfozach.

Czy potrafisz wskazać jeszcze jakąś inną postać z mitologii, która zobaczyła nagą boginię w trakcie kąpieli? Jaka była kara wymierzona przez boginię?

Film animowany poświęcony mitowi Artemidy i Akteona.

RN0qOKywenoL2
Film pod tytułem „Mit o Artemidzie i Akteonie”. Film przedstawia historię, w której Akteon poznaje Artemidę. Pierwszy ekran to scena w której Akteon idąc przez las spotyka w kąpielisku grupę kobiet. Akteon to młody mężczyzna o długich rudych włosach, ubrany jest w zbroję i szaty, na jego plecach widoczny jest kołczan oraz łuk, w jednej dłoni trzyma strzałę. Obok Akteona znajdują się jego psy. W lewej górnej części obrazu widoczne są kąpiące się kobiety. Wraz z pokazem omawianej sceny lektor czyta tekst: Akteon w mitologii greckiej był myśliwym z Teb. Pewnego dnia Akteon odpoczywał wraz z towarzyszami w lesie po udanym polowaniu. Chcąc odpocząć kazał towarzyszom pozbierać niezbędny do łowów sprzęt, a sam udał się w drogę do domu. Akteon podczas spaceru usłyszał szmer wody i śmiech dziewcząt, więc postanowił sprawdzić, co dzieje się w pobliskim jeziorze. Drugi ekran to scena w której to Akteon podchodzi do kąpiących się kobiet, te w popłochu zakrywają swoje ciała. Młody mężczyzna wkracza pomiędzy roznegliżowane kobiety, macha do nich, jest wyraźnie zainteresowany tym co go spotkało, na twarzach kobiet widoczne jest zawstydzenie, zażenowanie i nieśmiałość. W trakcie pokazu lektor czyta tekst: Nad jeziorem przebywała bogini Artemida z towarzyszącymi jej nimfami. Wszystkie kąpały się w leśnym jeziorze. Akteon schował się za drzewem, by podziwiać boginię i nimfy. Nieświadoma niczego bogini z przyjemnością spędzała czas z towarzyszkami. Jedna z nimf zauważyła Akteona i wskazała go bogini. Trzeci ekran prezentuje spotkanie Akteona oraz Artemidy. Na twarzy mężczyzny widać podniecenie ale i przerażenie, w tym momencie musiał się dowiedzieć o tym co go czeka za podglądactwo. Bogini jest wyraźnie zmieszana sytuacją, schyla się w kierunku wody, aby zachlapać młodego mężczyznę i go ukarać. Wszystkiemu przyglądają się psy Akteona. Lektor czyta tekst: Artemida zawstydzona swoją nagością, wpadła w złość. Chlapnęła myśliwemu prosto w oczy. Młodzieniec zaczął przeobrażać się w jelenia – jego nogi zmieniły się w kopyta, na głowie zaczęły rosnąć mu rogi, a zamiast głosu z gardła wydobywał się jeleni ryk. Czwarty ekran przedstawia wazę na której uwieczniono pożarcie Akteona przez własne psy, które nie rozpoznały go po przeobrażeniu w jelenia. Lektor czyta tekst: Akteon zaczął uciekać, jednak jego własne psy myśliwskie były szybsze. Otoczyły go i nie poznając własnego pana, powaliły na ziemię. Akteon zginął rozszarpany przez własne psy myśliwskie.
RMZWE8CpDkikD
Ćwiczenie 4
Gdzie znajdowało się źródło, w którym kąpała się bogini Artemida? Wskaż poprawną odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: 1. U podnóża góry Helikon, 2. Na wyspie Delos, 3. W dolinie Gargafie
R18MKdeK0QL6c
Ćwiczenie 5
W mitologii grecko-rzymskiej bogowie byli antropomorficzni. Z poniższej listy wybierz te cechy Artemidy, które łączą ją ze światem ludzkim: Możliwe odpowiedzi: 1. nieśmiertelność, 2. wieczna młodość, 3. posiadanie ciała, 4. odczuwanie silnych emocji, tj. gniew, 5. nadzwyczajna moc, 6. poczucie wstydu

Poemat Owidiusza

Polecenie 2

Poemat Owidiusza koncentruje się na przemianach. Korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego, przetłumacz poniższy fragment utworu, który opisuje w jaki sposób Akteon zmienia się w jelenia.

[…]
dat sparso capiti vivacis cornua cervi,
dat spatium collo summasque cacuminat aures,
cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutat
cruribus et velat maculoso vellere corpus.
Additus et pavor est. Fugit Autonoeius heros
et se tam celerem cursu miratur in ipso.
Ut vero vultus et cornua vidit in unda,
„me miserum!” dicturus erat: vox nulla secuta est.
Ingemuit: vox illa fuit, lacrimaeque per ora
non sua fluxerunt; mens tantum pristina mansit.

R97v4Neg24l36
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Owidiusz w historii o Artemidzie i Akteonie wiele miejsca poświęca na charakterystykę psów myśliwskich. W ich opisie posługuje się przydawkami wyrażonymi przymiotnikiem lub bardziej złożonymi konstrukcjami.
Przydawka:

  • przymiotnikowa, np. magna cura – wielka troska

  • genetivus qualitatis – np. vir magnae sapientiae – człowiek wielkiej mądrości, człowiek bardzo mądry

  • ablativus qualitatis – np. virgo divina pulchritudine – dziewczyna o boskiej urodzie, dziewczyna piękna jak bogini

  • ablativus respectus – np. pedibus celer Achilles – szybkonogi Achilles (dosł. Achilles szybki pod względem nóg)

R1XFFzCm2ZgAK
Ćwiczenie 6
Przeanalizuj poniższe przykłady przydawek używanych w języku łacińskim: przydawka przymiotnikowa Możliwe odpowiedzi: 1. niveis Leucon (Leukon biały jak śnieg), 2. atris villis Asbolus (Asbolus o czarnej sierści), 3. Spartana gente Melampus (Melampus rodem ze Spary), 4. acutae vocis Hylactor (Hylaktor z groźnym głosem), 5. utilis naribus Agre (Agre o czujnym węchu), 6. Lachne corpore hirsuta (kudłata Lachne), 7. Hylaeus ferox (dziki Hyleus), 8. cursu fortis Aello (Aello wytrwały w biegu), 9. valens Nebrophonus (potężny Nebrofonus) genetivus qualitatis Możliwe odpowiedzi: 1. niveis Leucon (Leukon biały jak śnieg), 2. atris villis Asbolus (Asbolus o czarnej sierści), 3. Spartana gente Melampus (Melampus rodem ze Spary), 4. acutae vocis Hylactor (Hylaktor z groźnym głosem), 5. utilis naribus Agre (Agre o czujnym węchu), 6. Lachne corpore hirsuta (kudłata Lachne), 7. Hylaeus ferox (dziki Hyleus), 8. cursu fortis Aello (Aello wytrwały w biegu), 9. valens Nebrophonus (potężny Nebrofonus) ablativus qualitatis Możliwe odpowiedzi: 1. niveis Leucon (Leukon biały jak śnieg), 2. atris villis Asbolus (Asbolus o czarnej sierści), 3. Spartana gente Melampus (Melampus rodem ze Spary), 4. acutae vocis Hylactor (Hylaktor z groźnym głosem), 5. utilis naribus Agre (Agre o czujnym węchu), 6. Lachne corpore hirsuta (kudłata Lachne), 7. Hylaeus ferox (dziki Hyleus), 8. cursu fortis Aello (Aello wytrwały w biegu), 9. valens Nebrophonus (potężny Nebrofonus) ablativus respectus Możliwe odpowiedzi: 1. niveis Leucon (Leukon biały jak śnieg), 2. atris villis Asbolus (Asbolus o czarnej sierści), 3. Spartana gente Melampus (Melampus rodem ze Spary), 4. acutae vocis Hylactor (Hylaktor z groźnym głosem), 5. utilis naribus Agre (Agre o czujnym węchu), 6. Lachne corpore hirsuta (kudłata Lachne), 7. Hylaeus ferox (dziki Hyleus), 8. cursu fortis Aello (Aello wytrwały w biegu), 9. valens Nebrophonus (potężny Nebrofonus)

Mit o Artemidzie i Akteonie stał się ważny w całej kulturze europejskiej. Wielu twórców znalazło w tej historii inspirację dla swoich dzieł. Zapoznaj się z niektórymi przykładami malarskiego wyobrażenia opowieści z Metamofroz.

Animacja 3D pod tytułem: Diana i Akteon

RakYNQuOYsHLy1
Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, na ścianach wiszą obrazy przedstawiające 1. Lucas Cranach Starszy – Diana i Akteon – ok. 1540 2. Tycjan - Diana i Akteon – ok. 1556-1559 3. Giuseppe Cesari – Diana i Akteon, ok. 1602 4. Rembrandt – Diana z Akteonem i Kallisto - 1634 5. Jean-Baptiste-Camille Corot – Diana i Akteon – 1836 Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Lucas Cranach Starszy (1472-1553) był niemieckim malarzem epoki renesansu. W poszukiwaniu inspiracji dużo podróżował, co znalazło odzwierciedlenie w jego różnorodnej twórczości. Cechą jego malarstwa jest zmienność stylu. Znajdziemy tu elementy malarstwa późnogotyckiego, renesansowego i manierystycznego. Obraz Diana i Akteon bardzo wyraźnie nawiązuje do mitu przedstawionego przez Owidiusza. Dostrzegamy tu główne wątki historii przedstawione na jednym płótnie. Widzimy nagą boginię zanurzoną w jeziorze. Towarzyszą jej nimfy przedstawione z różnej perspektywy. Sama bogini ochlapuje właśnie Akteona. Młodzieniec przedstawiony jest tu w trakcie przemiany w jelenia. Pojawia się również motyw jego śmierci – jego postać opadają psy, które doprowadzą do jego zguby. W tle widzimy scenę polowania oraz miasto na wzgórzu. 2. Tycjan (ok. 1488-1575) był włoskim malarzem epoki odrodzenia, przedstawicielem tzw. szkoły weneckiej. Malował sceny religijne, mitologiczne oraz alegorie. Diana i Akteon to jeden z siedmiu obrazów Tycjana zainspirowany mitologią. Scena przedstawia moment, w którym Akteon przypadkiem napotyka Dianę i jej towarzyszki w trakcie kąpieli. Sam myśliwy wydaje się tutaj być zaskoczony całym zajściem. Bogini Artemida, przedstawiona po prawej stronie z diademem w kształcie księżyca na głowie, stara się ukryć twarz, co podkreśla jej zawstydzenie. Towarzyszący Akteonowi pies wskazuje na późniejszą śmierć myśliwego. Wydarzenia rozgrywają się na tle motywów architektonicznych, a w tle widać błękit nieba. Charakterystyczne dla Tycjana jest użycie w tym obrazie wyrazistych barw, np. zasłony czy nieba. 3. Giuseppe Cesari (1568-1640) był malarzem włoskim. Przez historyków sztuki określany jest jako manierysta. Inspirowany Metamofrozami Owidiusza obraz Diana i Akteon przedstawia niespodziewane pojawienie się łowczego przy strumieniu, w którym znajdują się nagie nimfy i Artemida. Jej towarzyszki są zaskoczone i starają się ukryć swą nagość. Widzimy boginię z diademem w kształcie księżyca na głowie pochylającą się, by nabrać wody i ochlapać przybysza. Zmiana Akteona w jelenia już się dokonuje, na co wskazują wyrastające na głowie rogi. Znajdujące się w jego otoczeniu psy zapowiadają, jaką śmiercią zginie. 4. Holenderski malarz, rysownik i grafik – Rembrandt (1606-1669) – to jeden z największych artystów w dziejach. Jego twórczość przypada na okres „złotego wieku” kultury holenderskiej. Charakterystyczną cechą jego twórczości jest wykorzystanie światłocienia. Diana z Akteonem i Kallisto przedstawia moment, w którym bogini zauważa młodzieńca i postanawia go ukarać zamieniając w jelenia – na głowie Akteona zaczynają już rosnąć nogi. Otaczają go psy myśliwskie, co jest zapowiedzią jego przyszłej zguby. Sama bogini (którą możemy rozpoznać po diademie na głowie) zanurza ręce w jeziorze w sposób, który wskazuje na to, że za chwilę ochlapie niespodziewanego przybysza. Wszystkie towarzyszki Diany uciekają z wody, chcąc ukryć swoją nagość. Na pierwszym planie widzimy jedną ciężarną nimfę, Kallisto. Jest to nawiązanie do innego mitu. Nimfa urodzi syna Zeusowi, za co ukarze ją zazdrosna o męża Hera, zamieniając ją w niedźwiedzia. Po śmierci Kallisto została przez Zeusa zamieniona w gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy. Obraz pełen jest dynamiki i dramatyzmu, podkreślonego przez malarza grą światła i cienia. 5. Jean-Baptiste-Camille Carrot (1796-1875) był malarzem francuskim, który reprezentował kierunek realistyczny. Znany jest głównie jako twórca pejzaży, choć malował również sceny historyczne i portrety. Jego obraz Diana i Akteon pokazuje realizm, z jakim artysta przedstawiał przyrodę. Malownicza sceneria staje się tutaj miejcem dramatu. Widzimy boginię Dianę okrywającą swe nagie ciało. Na brzegu leśnego strumienia widzimy złożone uzbrojenie bogini: łuk, kołczan i oszczepy, opisane przez Owidiusza w Metamorfozach. Władczy gest ręki wyciągniętej w kierunku uciekającego w dali Akteona pokazuje status bogini. Za chwilę młodzieńca spotka kara, co zapowiadają już wyrastające na jego głowie rogi. Z prawej strony w głębi lasu widzimy jedną z nimf biegnącą z psem myśliwskim w kierunku uciekającego łowczego.
„Diana i Akteon”, online-skills, CC BY 3.0
R1S94wC1u1oQJ1
Ćwiczenie 7
Wymień atrybuty bogini Artemidy.

Słowniki

Słownik pojęć

Antropomorfizm
Antropomorfizm

wyobrażenie bóstwa na podobieństwo człowieka i przypisywanie mu cech właściwych człowie‑kowi.

Atrybut
Atrybut

przedmiot o charakterze symbolicznym, ściśle związany z życiem lub działalnością jakiejś postaci.

Diadem
Diadem

opaska na głowę wykonana ze złota lub srebra, będąca oznaką władzy królewskiej, książęcej lub duchownej .

Epos
Epos

dłuższy utwór epicki, zwykle wierszowany, nacechowany patosem i powagą. Prototypem epopei były w literaturze greckiej Iliada i Odyseja Homera, a w łacińskiej Eneida Wergiliusza.

Słownik łacińsko‑polski

R1ymFzVE0lKoim27f3c0728222fc90_00000000000111
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
m27f3c0728222fc90_0000000000011

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1991.

J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992.

J. Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

R. Graves, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa, 1992.