Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RLYWJCFExOMMU1

Mit o Zeusie i Io

Ważne daty

Ok. 7000 p.n.e. Początki osadnictwa na terenie dzisiejszego Argos

V w. p.n.e. Powstanie attyckiego naczynia ze sceną z Zeusem, Herą, Io, Argosem i Hermesem

V w. p.n.e. Powstanie attyckiego naczynia ze sceną z Hermesem szykującym się do zabicia Argosa

II poł. V w. p.n.e. Powstanie dramatu Prometeusz skowany

I w. p.n.e. Powstanie pompejańskiego fresku z Izydą, Io i bogiem Nilu

II poł. XVII w. Powstanie obrazu Gerbranda van den Eeckhouta, Zeus, Hera i Io

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela.

R173bj3GaRdMe1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
1. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego;
8. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu mitologii greckiej i rzymskiej:
b) mity o bogach olimpijskich i pozostałych bóstwach panteonu greckiego;

Nauczysz się

rozpoznawać i interpretować motywy związane z mitem o Io i Zeusie;

analizować rolę mitu o Zeusie i Io w dramacie greckim;

rozpoznawać i analizować przetworzenia mitu o Zeusie i Io w sztuce późniejszej;

intepretować mit i dzieła kultury będące jego recepcją.

Związki Zeusa

RcgkCNGD2LPst1
Animacja przedstawia salę w wirtualnym muzeum, na ścianach wiszą obrazy przedstawiające: 1. Byka, 2. Łabędzia, 3. Deszczową chmurę, 4. Orła, 5. Obraz ukazujący Zeusa, Herę i Io. Obrazy te opatrzone są następującymi opisami: 1. Byk. W mitologii greckiej Zeus znany był nie tylko jako potężny władca bogów i pan Olimpu, ale także jako wyjątkowo kochliwy i niewierny mąż bogini małżeństwa, Hery. Ponieważ Hera była o niego ogromnie zazdrosna, a w razie wykrycia romansu – bezlitosna dla kochanek i ich ewentualnego potomstwa, Zeus robił wszystko, by żona nie miał okazji dowiedzieć się o jego zachowaniach. W przypadku Io poeta Owidiusz pisze, że ukrył całe Argos pod płaszczem gęstej mgły. Następnie zaś, gdy podstęp się nie udał, przemienił swoją kochankę w jałówkę. Często jednak bywało tak, że to sam gromowładny władca Olimpu zmieniał postać podczas zalotów. 2. Łabędź. Kiedy zakochał się w córce fenickiego króla Agenora, Europie, Zeus przybrał postać białego byka. Kiedy dziewczyna wsiadła mu na grzbiet, porwał ją z ojczyzny i zawiózł na Kretę. Tam Europa została matką jego synów, Minosa i Radamantysa. 3. Deszczowa chmura. Innym razem Zeus postanowił zdobyć spartańską królową Ledę. Przybrał w tym celu postać łabędzia. Leda zaszła w ciążę, a kiedy przyszedł czas porodu, zniosła jajko, z którego wykluły się dzieci Zeusa: heros Polluks i piękna Helena. Z drugiego jajka zniesionego przez Ledę wyszły śmiertelne dzieci męża Ledy: bliźniak Polluksa, Kastor, i córka Klitajmestra. 4. Orzeł. Król Akrizjos otrzymał przepowiednię, że zginie z ręki wnuka. Swoją córkę Danae zamknął więc w wieży i zabronił jej nawet myśleć o małżeństwie. Nie przeszkodziło to Zeusowi, który dostał się do komnaty dziewczyny w postaci złotego deszczu. 5. Zeus, Hera i Io. Kiedy z kolei władca bogów postanowił porwać trojańskiego królewicza Ganimedesa, przybrał postać ogromnego orła – ptaki te były poświęcone Zeusowi – i w tej postaci zaniósł młodzieńca na Olimp.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
Rf75YIRTkkWuy
Ćwiczenie 1
Wymień istoty w jakie zmieniał się Zeus.

Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej

Opowiadano, że Io we śnie otrzymała polecenie, by udała się na brzeg Jeziora Lerneńskiego i tam uległa Zeusowi. Kiedy opowiedział swój sen ojcu, InachosInachosInachos zwrócił się po radę do wyroczni w DodonieDodonaDodonie w DelfachDelfyDelfach. Wyrocznie poleciły mu posłuchać woli boga, jeśli nie chce zginąć od piorunu wraz z całym swoim domem. Zeus posiadł więc dziewczynę, lecz wkrótce o tej przygodzie dowiedziała się Hera. By uchronić Io przed zazdrością swej żony, Zeus przemienił ją w śnieżnobiałą jałówkę. Przysiągł też Herze, że nigdy nie kochał tego zwierzęcia. Wówczas Hera zażądała, by ofiarowano jej tę właśnie jałówkę. Tak więc Io poświęcona została swej rywalce. Bogini oddała ją pod straż Stuokiego Argosa (…). Wtedy to rozpoczęły się cierpienia Io. Błąkała się nieopodal Myken, a potem po Eubei. Zeus (…) wysłał Hermesa, żeby uwolnił ją od jej strażnika. Hermes za pomocą swej czarodziejskiej laski uśpił pięćdziesiąt oczu Argosa, podczas gdy pięćdziesiąt spało snem naturalnym, a potem zabił go nożem. (…). Śmierć Argosa nie położyła jednak kresu niedoli Io. Hera zesłała na nią bowiem złośliwego gza, który nękał ją nieustannie i przyprawiał o szaleństwo. Io błąkała się po Grecji, początkowo wzdłuż wybrzeża zatoki, która od jej imienia przyjęła nazwę Zatoki Jońskiej; przecięła morze w miejscu, gdzie cieśnina dzieli wybrzeża Europy od Azji. Z tej przyczyny cieśnina ta nosi nazwę Bosforu, tj. Przeprawy krowy [gr. bous – krowa, poros – przejście, przeprawa]. Długo jeszcze błąkała się po Azji, w końcu powróciła do Egiptu, gdzie przyjęto ją życzliwie i gdzie wydała na świat syna Zeusa, Epafosa.

R4D4Zz1ROj2q8
Ćwiczenie 2
Uszereguj wydarzenia z mitu w kolejności chronologicznej. Elementy do uszeregowania: 1. Io ma proroczy sen, w którym widzi się w roli kochanki Zeusa. 2. Hermes zabija Argosa. 3. Hera zsyła na dziewczynę gza, żeby bez przerwy ją dręczył. 4. Zeus zamienia Io w jałówkę. 5. Io trafia do Egiptu. 6. Na świat przychodzi syn Io i Zeusa, Epafos.
RZ3KL2vUwNZes1
Ilustracja interaktywna przedstawia fresk z Pompei pochodzący z I wieku przed naszą erą. Fresk znajduje się aktualnie w Narodowym Muzeum Archeologicznym we Włoszech. Centralnymi postaciami są stojąca kobieta z rogami oraz siedząca kobieta z wężem w ręku. Obok nich klęczy Neilos - bóg rzeki Nil. W tle znajdują się dwie inne kobiety. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Egipska bogini Izyda (siedząca, w białych szatach i z wężem w dłoni), symbolizująca Egipt, gościnnie przyjmuje Io. Kochanka Zeusa na ma czole krowie rogi, symbolizujące jej przemianę. Podtrzymuje ją Neilos, bóg rzeki Nil.
Fresk z Pompei, I w pne., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol,jerryandgod.com, CC BY 3.0
R1JURW9OqPcQo1
Ilustracja interaktywna przedstawia starożytne naczynie. Zdobi je rysunek, na którym widać dwóch walczących ze sobą mężczyzn. W tle znajduje się jałówka. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Hermes (stojący, z mieczem w dłoni, w płaszczu zwanym chlamida i w kapeluszu) zamierza się na Argosa (znaki na jego ciele oznaczają posiadane przez Argosa 50 par oczu). Za nimi stoi Io w postaci jałówki.
Ateńskie naczynie czerwono-figurowe, V w. p.n.e., Museum Historii Sztuki, Wiedeń, pinterest.es., CC BY 3.0
R1GW3mTz9AEty1
Ilustracja interaktywna przedstawia starożytne naczynie. Zdobi je rysunek, na którym widać postacie w starożytnych szatach, ustawionych w rzędzie. W centrum rysunku umieszczono dwóch walczących ze sobą mężczyzn. Oprócz nich widać również dwie kobiety, mężczyznę i cielę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Od lewej: Zeus, Hera, Io jako jałówka, Argos z oczami na ciele i Hermes z mieczem i w typowym dla siebie kapeluszu podróżnym.
Ateńskie naczynie czerwono-figurowe, V w. p.n.e., Muzeum Sztuk Pięknych, Boston, pinterest.es, CC BY 3.0
RJYNwuiMOlF1f1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Zeus, Hera i Io” autorstwa Gerbranda van den Eeckhouta. Obraz ukazuje bogato ubraną kobietę w koronie na głowie, leżącego u jej stóp mężczyznę oraz cielę o białej sierści. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Scena przedstawia Zeusa i Herę w kostiumie współczesnym artyście, nie antycznym. Nad całością kompozycji dominuje postać Hery w koronie i złotych szatach. Io ukazana jest w postaci jałówki. 2. Gerbrand van den Eeckhout (1621–1674) był niderlandzkim malarzem, uczniem Rembrandta. Zasłynął jako portrecista oraz twórca scen rodzajowym i mitologicznych.
Gerbrand van den Eeckhout, „Zeus, Hera i Io”, olej na płótnie, II połowa XVII w., commons.wikimedia.org, Domena publiczna
RSf8zWXbxZT1i
Ćwiczenie 3
W jakie zwierzę została zamieniona Io?

Tragedia Ajschylosa, Prometeusz skowany

Prometeusz: (…) teraz ja wam w szczerej
Wyjawię opowieści, jakie ją z rąk Hery
Czekają jeszcze trudy (...)
Naprzód więc, zwrócona ku wschodowi słońca,
Przebiegniesz ugorzyska, kraj pusty i dziki (…)
W tej drodze dalekiej
Do słusznie tak nazwanej Rwistej dojdziesz rzeki,
Lecz nie myśl o przeprawie – nikt jej nie przepłynie. (…)
Ku bramie dojdziesz morskiej, ku wąskiej cieśninie (…)
Byś potem Meocką przepłynęła zatokę – przeprawa,
Stąd wielka u śmiertelnych urośnie ci sława,
Zaś przesmyk ten na wieki będzie od tej doby
Bosforu miał nazwisko. Takimi sposoby
Rzuciwszy Europę, wraz powitasz kraje
azjatyckie. (…)
Przebywszy wpław cieśninę, dzielącą dwa lądy,
Masz rzucić się w nurt morza, w rozpienione prądy
Gdzie słońca wschodzącego palą się płomienie. (…)
Na krańce
Ty Ziemi potem dojdziesz (…)
Skąd bierze początek rzeka Ajtiops. Na jego wybrzeże
Miej oko, aż nie dotrzesz hen, ku wodogrzmotom,
Gdzie z szczytów wzgórz (…) swoją falę złotą
Przelewa święty Neilos [Nil]. Wybrzeżami swemi
Zawiedzie cię on potem do trójkątnej ziemi
Neilotis. W tym dalekim kraju, o Iono [Io],
I tobie, i twym dzieciom osiąść przeznaczono.

Źródło: Ajschylos, Prometeusz skowany, wg przekładu Jana Kasprowicza, w. 786–960 (wybór)

RRtR2hc1tea1v
Ćwiczenie 4
Oceń, czy poniższe zdania zgodne są z informacjami o przyszłości, podanymi Io przez Prometeusza w Prometeuszu skowanym. Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Io dotrze nad rzekę Ajtiops. 2. Podczas swojej tułaczki Io nigdy nie opuści kontynentu europejskiego. 3. Ostatecznie Io i jej potomkowie zamieszkają w ziemi Neilotis, nad Nilem. 4. Io długo jeszcze będzie się błąkać po świecie. 5. Io zdoła przeprawić się przez rzekę Rwistą.
R15zgH0gLOoYn1
Ilustracja interaktywna przedstawia pozostałości po starożytnym mieście. Na pierwszym planie widać strome schody prowadzące do sceny. W tle współczesne i zamieszkane budynki. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Mit o Io wiąże się bardzo mocno z peloponeskim miastem Argos, położonym w krainie zwanej Argolidą. Jego pierwszym królem miał być Inachos, bóg płynącej w pobliżu rzeki o tej samej nazwie. W wielu wersjach opowieści o Io to on jest jej ojcem (w innych jest to któryś z jego potomków). Argos do dziś należy do ważnych miast Peloponezu, stanowi bowiem centrum współczesnej prefektury Argos-Mykeny. Miasto słynie ze swoich antycznych zabytków – na ilustracji widzimy panoramę współczesnego miasta, widzianego z ruin starożytnego teatru. 2. Dawne Argos odgrywa znaczącą rolę w mitologii: z tego miasta pochodzi wielu ważnych herosów. Warto jednak pamiętać, że także i historycznie było to ważne miasto. Argos szczególnie znane było jako ośrodek kultu Hery. Pierwszą świątynię ku czci bogini, tak zwany Herajon, wybudowano już zapewne około IX w. p.n.e. Kult bogini kontynuowany był w tym miejscu aż do końca starożytności. 3. Ze świątyni pozostały do dzisiaj tylko fundamenty. Wiemy jednak, że położona była na wzgórzach nad miastem i że uchodziła za jedną z najważniejszych i najstarszych świątyń greckich. Na obrazie z początku XX wieku przedstawiono próbę rekonstrukcji, jak mógł wyglądać Herajon w Argos w okresie swego rozkwitu. 4. Miasto słynęło nie tylko ze świątyni ku czci swojej patronki Hery. Do dziś zachowały się także ruiny imponującego teatru, widocznego na zdjęciu, jak również zabytki z czasów późniejszych – rzymskich i bizantyjskich. Zamieszkiwane bez przerwy od prawie 7000 lat, od późnego okresu neolitycznego, Argos jest jednym z najstarszych do dziś istniejących miast świata.
„Argos, miasto Io”, wikimedia.org, GNU
R1N1m8LhtTJRC
Ćwiczenie 5
Wpisz nazwy miejsc i postaci związanych z Argos do zdań, do których pasują, tak, aby powstała całość zgodna z mitem i historią. 1. Bóstwo szczególnie czczone w Argos to Tu uzupełnij. 2. Kraina, w której leży Argos, to Tu uzupełnij. 3. Atrakcją miasta jest do dzisiaj dobrze zachowany Tu uzupełnij. 4. W mieście znajdują się ruiny świątyni o nazwie Tu uzupełnij.
R1aSX7JY1F2SR
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj imiona do opisów i charakterystyk postaci mitologicznych w micie o uczcie Zeusie i Io. Opis: Niewierny mąż: Możliwe odpowiedzi: 1. Nil (Neilos), 2. Prometeusz, 3. Zeus, 4. Io. Opis: Po przemianie zostaje podarowana Herze. Możliwe odpowiedzi: 1. Nil (Neilos), 2. Prometeusz, 3. Zeus, 4. Io. Opis: Przepowiada Io jej dalsze losy. Możliwe odpowiedzi: 1. Nil (Neilos), 2. Prometeusz, 3. Zeus, 4. Io. Opis: W przyszłości przyjmie Io do własnej krainy. Możliwe odpowiedzi: 1. Nil (Neilos), 2. Prometeusz, 3. Zeus, 4. Io.
Ru0OhWMUHj3HN
Ćwiczenie 7
Kto był strażnikiem Io z polecenia Hery? Możliwe odpowiedzi: 1. Stuoki Argos, 2. Hermes, 3. Inachos
Polecenie 1

W poznanym na lekcji dramacie Ajschylosa Prometeusz skowany Io rozpaczliwie skarży się na los, który jej zgotował Zeus, i na nieszczęścia, jakie ją spotkały. Wyobraź sobie, że jesteś prawnikiem, który w imieniu Io ma oskarżyć Zeusa, i napisz swoją mowę oskarżycielską.

R1Lri2FAk0CAc
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słowniki

Słownik pojęć

Delfy
Delfy

Miasto greckie w Fokidzie na południu Grecji właściwej, siedziba słynnej wyroczni Apollina.

Dodona
Dodona

Miasto w Epirze, na północnym zachodzie Grecji, siedziba wyroczni Zeusa.

Eubea
Eubea

Duża przybrzeżna wyspa grecka na Morzu Egejskim

giez
giez

Owad z rodziny muchówek, pasożyt bydła. Powoduje bolesne ukąszenia i groźne choroby zwierząt.

Inachos
Inachos

Rzeka niedaleko Argos. Także imię jej boga, pierwszego króla Argos.

Jezioro Lernejskie
Jezioro Lernejskie

Jezioro, które leżało w Argolidzie. Obecnie nie istnieje, na jego miejscu pozostały jedynie bagna.

Mykeny
Mykeny

Miasto na północnym wschodzie Peloponezu, centralny ośrodek polityczny i kulturalny kultury mykeńskiej, która rozwijała się w Grecji w 2. poł. II tysiąclecia p.n.e.

Zatoka Meocka
Zatoka Meocka

Inaczej Jezioro Meockie. Grecka nazwa Morza Azowskiego.

Słownik łacińsko‑polski

RMIReUT0xIovY1
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

R. Graves, Mity greckie, przeł. H. Krzeczkowski, Warszawa 1992.

J. Parandowski Mitologia, Londyn 1992.

J. Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Poznań 1989.

W. Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2003.

Z. Kubiak Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.