Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1EoHiCUYcrCU1
Na ilustracji zbiór nut. W lewym dolnym rogu jest ich tak dużo, że widać tylko czarną plamę im dalej od tej plamy tym nutki są coraz rzadziej. Temat lekcji: Muzyka ilustracyjna i programowa.

Muzyka ilustracyjna i programowa

Źródło: online-skills.
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1SnNVxHvkZRU1
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego.

4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):

c) werbalizuje emocje i odczucia,

d) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

Nauczysz się

definiować pojęcia: muzyka ilustracyjna, programowa, absolutna;

przedstawiać przykłady utworów programowych i ilustracyjnych;

rozróżniać muzykę programową i ilustracyjną;

przedstawiać środki, za pomocą których osiąga się w muzyce efekty ilustracyjne;

opisywać wysłuchany utwór muzyczny.

Przypomnienie i utrwalenie wiadomości o podziale muzyki według sposobów jej wykonywania:

Muzykę ze względu na sposób jej wykonania dzielimy na:

  • WOKALNĄ – przeznaczona do śpiewania

  • INSTRUMENTALNĄ – przeznaczoną do wykonywania na instrumentach

  • WOKALNO‑INSTRUMENTALNĄ – przeznaczoną do grania i śpiewania

Utwory wokalne posiadają tekst słowny, który ilustrowany melodią podaje określoną treść, przez co oddziałuje ona na słuchacza bardziej wyraziście niż muzyka instrumentalna.

Polecenie 1
R1SOOsShHTX1m
Ilustracja przedstawia portret Modesta Musorgskiego, rosyjskiego kompozytora. Mężczyzna ukazany jest z lewego półprofilu od ramion w górę. Postać ma bujne włosy oraz zapuszczoną brodę. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Stary zamek z cyklu Obrazki z wystawy autorstwa Modesta Musorgskiego oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu smutny, trochę straszny utwór wykonany na fortepianie. Dźwięki z niskiego rejestru powtarzają się stale tworząc jakby pomruk.
R. K. Shirinyan (fot.), portret Modesta Musorgskiego (fragment), 1865, wikimedia.org, domena publiczna; Modest Musorgski, „Stary zamkek” z cyklu „Obrazki z wystawy”, online-skills, CC BY 3.0
RTOCWBBRrloHI1
Obraz Wiktora Hartmanna - Stary Zamek. Na pierwszym planie mur i bogato zdobiona brama, wyżej zamek z “cebulastymi “ kopułami, w tle białe wieże. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Stary zamek to miniatura pochodząca z cyklu Obrazki z wystawy skomponowanego na fortepian przez Modesta Musorgskiego (1839-1881). Dzieło powstało zainspirowane wystawą prac malarskich Wiktora Hartmanna, zmarłego przedwcześnie przyjaciela kompozytora. Każda z dziesięciu miniatur stanowi muzyczne odzwierciedlenie obrazów Hartmanna. Stary zamek to temat akwareli powstałej pod wpływem odbytej przez malarza podróży do Włoch.
Wiktor Hartmann, „Stary zamek”, miejsce przechowywania nieznane, i.pinimg.com, CC BY 3.0

Muzyka programowa

  • muzyka programowaProgramowa muzykamuzyka programowa – muzyka, która za pośrednictwem odpowiednich czynników (melodyka, harmonia, kolorystyka instrumentalna itp.) sugerować ma pewne wyobrażenia na temat określonych w tytule treści literackich, obrazowych czy ideologicznych.

Kompozytor podawał temat (program) utworu najczęściej w formie tytułu lub dokładniejszego opisu w celu wywołania zamierzonych wyobrażeń. Program sugerował skojarzenia pozamuzyczne. Do utworów programowych zalicza się między innymi poemat symfoniczny (np. Powracające fale Mieczysława Karłowicza czy Życie bohatera Ryszarda Straussa) oraz miniatury instrumentalne (np. cykle Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego, czy Sceny dziecięce Roberta Schumanna)

  • poemat symfonicznyPoemat symfonicznypoemat symfoniczny – instrumentalny utwór programowy bez ustalonej ściśle formy, który wyobraża lub sugeruje pewne określone treści literackie wskazane w tytule.

  • miniatura muzycznaMiniatura muzycznaminiatura muzyczna – ogólna nazwa krótkich form muzyki instrumentalnej rozpowszechnionych szczególnie w okresie romantyzmu o różnych, często programowych tytułach.

Polecenie 2
RmGGqonG4vfP7

Sceny dziecięce (Kinderzenen, op. 15) to tytuł cyklu miniatur fortepianowych skomponowanych przez Roberta Schumanna (czyt.: szumana), słynnego kompozytora niemieckiego doby romantyzmu. Kompozycje wyróżniają się pośród innych jego utworów – mimo zwięzłej  formy słychać w nich romantyczny temperament i uczuciowość. W liście do narzeczonej, Klary Wieck z 1838 Schumann zamieścił informację: Napisałem trzydzieści maleńkich, zabawnych rzeczy, z których wybrałem około dwunastu i nazwałem Scenami dziecięcymi. Ucieszysz się nimi, ale — naturalnie — będziesz musiała zapomnieć o sobie jako o wirtuozie [...]. Sceny dziecięce, krótkie, tkliwe i szczęśliwe — jak nasza przyszłość” (cyt. za: https://www.rmfclassic.pl/encyklopedia/marzenie.html

R1SZfGVKscGCy1
Strona tytułowa „Scen dziecięcych” Roberta Schumanna, 1900 r., wikimedia.org, domena publiczna
mf985e7cd90aad944_0000000000006

Muzyka ilustracyjna

Kiedy kompozytor stara się jak najbardziej realistycznie oddać za pomocą dźwięków zjawiska pozamuzyczne, muzyka nabiera wówczas charakteru ilustracyjnego.

  • muzyka ilustracyjnaIlustracyjna muzykamuzyka ilustracyjna – muzyka charakteryzująca środkami muzycznymi zjawiska pozamuzyczne.

Polecenie 3
RW0n7NdtTcUIO
Portret Louis-Claude Daquin, autorstwa Étienne-Jehandier Desrochers. Francuski kompozytor został ukazany od ramion w górę w pozycji frontalnej. Postać ma na sobie koszulę z żabotem. Na głowie ma białą perukę z drobnymi loczkami. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetli się napis: Kukułka, autorstwa Louisa-Claude Daquina, wykonawca: muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wesoły utwór wykonany na klawesynie. Klawesyn ma brzęczące brzmienie. Często pojawiającym się w utworze jest tercja mała, która przypomina kukanie kukułki. Jest to motyw powracający w całym utworze.
Étienne-Jehandier Desrochers, „portret Louis-Claude Daquin” (fragment), 1747 r., Biblioteka Narodowa Francji, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Louis-Claude Daquin, „Kukułka”, AMFN, CC BY 3.0

Louis‑Claude Daquin (czyt.: lui klod dakę) to niezwykle utalentowany kompozytor dobry baroku, który zasłynął jak klawesynista i organista. Już jako sześcioletni chłopiec występował przed królem Francji Ludwikiem XIV, a jako dwunastolatek pełnił funkcję organisty w słynnych katedrach francuskich: Sainte‑Chapelle (czyt.: sęt szapẹl), Notre Dame (czyt.: notr dam) oraz w kościele św. Pawła w Paryżu. Największy rozgłos przyniósł mu utwór napisany w formie ronda  – Kukułka., zamieszczony razem z innymi opracowaniami na klawesyn  w Pierwszej księdze utworów klawesynowych.

Punktem wyjścia dla Musorgskiego w przypadku tego lekkiego i wdzięcznego utworu był wykonany przez Hartmanna projekt kostiumów do baletu. Wyraźnie słyszymy tu gromadę rozbiegających się piskląt i troskliwie gdaczącą nad nimi kwokę.

Rs7fa5HrKHdY3
Na ilustracji projekt stroju do utworu “Taniec kurcząt w skorupkach” Znajdujący się na ilustracji człowiek ubrany jest w duże jajo. Na głowie ma czapeczkę kurczaka, na nogach żółto-czerwone rajstopy. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: “Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu Obrazki z wystawy wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Muzyka jest szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, przeważa artykulacja staccato. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki.
Wiktor Hartmann, projekt stroju do utworu „Taniec kurcząt w skorupkach”, i0.wp.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Modest Musorgski, „Taniec kurcząt w skorupkach”, z cyklu „Obrazki z wystawy”, AMFN, CC BY 3.0

Muzyka ilustracyjna a programowa

Muzyka ilustracyjna, jak sama nazwa wskazuje, ilustruje, czy odzwierciedla, naśladuje jakieś zjawisko za pomocą dźwięku, szczególną uwagę zwracając na detale i korzystając z tzw. fonicznej onomatopei językowej, czyli naśladownictwa w brzmieniu. Daquin, komponując Kukułkę naśladował głos tytułowego ptaka.

Przeciwieństwem muzyki ilustracyjnej jest muzyka programowa, która wyraża ideę kompozytora, często inspirowaną dziełem literackim, malarskim, wydarzeniem historycznym itp. w muzyce programowej istotną rolę pełni tytuł lub dołączone do niego motto, cytat oraz całościowy odbiór dzieła.

Muzyka absolutna

Przeciwieństwem muzyki programowej i ilustracyjnej jest muzyka absolutna.

  • muzyka absolutnaAbsolutna muzykamuzyka absolutna – określenie muzyki pozbawionej treści pozamuzycznej.

Utwory reprezentujące ten rodzaj muzyki opatrzone są tytułami określającymi ich formę np. sonata, koncert, etiuda, jednak niektórzy kompozytorzy, m.in. Haydn, Chopin, pomimo programowości również nadawali utworom nazwy związane z formą.

Zadania

ReGqM2CCXiuQY
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj imiona do nazwisk kompozytorów. Nazwisko: Musorgski Możliwe odpowiedzi: 1. Mieczysław, 2. Modest, 3. Ryszard, 4. Robert, 5. Louis-Claude. Nazwisko: Schumann Możliwe odpowiedzi: 1. Mieczysław, 2. Modest, 3. Ryszard, 4. Robert, 5. Louis-Claude. Nazwisko: Daquin Możliwe odpowiedzi: 1. Mieczysław, 2. Modest, 3. Ryszard, 4. Robert, 5. Louis-Claude. Nazwisko: Strauss Możliwe odpowiedzi: 1. Mieczysław, 2. Modest, 3. Ryszard, 4. Robert, 5. Louis-Claude. Nazwisko: Karłowicz Możliwe odpowiedzi: 1. Mieczysław, 2. Modest, 3. Ryszard, 4. Robert, 5. Louis-Claude
R1bYX23r325Gr
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytania: 1. Jak nazywamy muzykę pozbawioną treści pozamuzycznej? Możliwe odpowiedzi: a. absolutna, b. programowa, c. ilustracyjna. 2. Jak nazywamy muzykę, która za pośrednictwem odpowiednich czynników sugerować ma pewne wyobrażenia na temat określonych w tytule treści literackich, obrazowych, ideologicznych? Możliwe odpowiedzi: a. absolutna, b. programowa, c. ilustracyjna. 3. Jak nazywa się muzyka przekazująca środkami muzycznymi zjawiska pozamuzyczne? Możliwe odpowiedzi: a. absolutna, b. programowa, c. ilustracyjna.
Ćwiczenie 3
RX0i4IibfXQpP
Spośród wymienionych tytułów wskaż, te które są częściami cyklu Sceny dziecięce Roberta Schumanna. Możliwe odpowiedzi: A. Strachy, B. Radosne oczekiwanie C. Marzenie D. Troska E. Szczęście.
R1C5lR5YEwRut
Ćwiczenie 4
Podane tytuły utworów dopasuj do nazwisk kompozytorów:. Stary zamek Możliwe odpowiedzi: 1. Ryszard Strauss, 2. Robert Schumann, 3. Mieczysław Karłowicz, 4. Claude Daquin, 5. Modest Musorgski Kukułka Możliwe odpowiedzi: 1. Ryszard Strauss, 2. Robert Schumann, 3. Mieczysław Karłowicz, 4. Claude Daquin, 5. Modest Musorgski Marzenie Możliwe odpowiedzi: 1. Ryszard Strauss, 2. Robert Schumann, 3. Mieczysław Karłowicz, 4. Claude Daquin, 5. Modest Musorgski Powracające fale Możliwe odpowiedzi: 1. Ryszard Strauss, 2. Robert Schumann, 3. Mieczysław Karłowicz, 4. Claude Daquin, 5. Modest Musorgski Życie bohatera Możliwe odpowiedzi: 1. Ryszard Strauss, 2. Robert Schumann, 3. Mieczysław Karłowicz, 4. Claude Daquin, 5. Modest Musorgski
R1WWXKUiQWRk3
Ćwiczenie 5
Przyporządkuj tytuły utworów do ich opisu. Opisy: 1. jest muzyczną ilustracją pewnego gatunku ptaka, 2. zainspirowany projektem strojów do baletu, 3. wprowadza w stan rozmarzenia Tytuły A. Taniec kurcząt w skorupkach B. Marzenie C. Kukułka
RtDEWTQAyvUC5
Ćwiczenie 6
Określ czy wymienione utwory są muzyką programową, ilustracyjną czy absolutną. Utwory: 1. Koncert fortepianowy, 2. Etiuda, 3. Kukułka, 4. Powracające fale, 5. Marzenie, 6. Sonata, 7. Taniec kurcząt w skorupkach, 8. Życie bohatera
R8szL4nO4MqNt
Ćwiczenie 7
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do lat w których żyli: 1839-1881 Możliwe odpowiedzi: 1. Modest Musorgski, 2. Robert Schumann, 3. Louis-Claude Daquin 1694-1772 Możliwe odpowiedzi: 1. Modest Musorgski, 2. Robert Schumann, 3. Louis-Claude Daquin 1810-1856 Możliwe odpowiedzi: 1. Modest Musorgski, 2. Robert Schumann, 3. Louis-Claude Daquin

Słownik pojęć

Absolutna muzyka
Absolutna muzyka

określenie muzyki pozbawionej treści pozamuzycznej

Ilustracyjna muzyka
Ilustracyjna muzyka

muzyka charakteryzująca środkami muzycznymi zjawiska pozamuzyczne

Miniatura muzyczna
Miniatura muzyczna

ogólna nazwa krótkich form muzyki instrumentalnej rozpowszechnionych szczególnie w okresie romantyzmu o różnych, często programowych tytułach

Poemat symfoniczny
Poemat symfoniczny

instrumentalny utwór programowy bez ustalonej ściśle formy, który wyobraża lub sugeruje pewne określone treści literackie wskazane w tytule

Programowa muzyka
Programowa muzyka

muzyka, która za pośrednictwem odpowiednich czynników (melodyka, harmonia, kolorystyka instrumentalna itp.) sugerować ma pewne wyobrażenia na temat określonych w tytule treści literackich, obrazowych czy ideologicznych

Źródło:

Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, Wydawnictwo PWM 1988

mf985e7cd90aad944_0000000000250

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, Wydawnictwo PWM 1988

www.muzykotekaszkolna.pl/kanon/robert‑schumann‑sceny‑dzieciece‑op‑15/

http://www.muzykotekaszkolna.pl/kanon/louis-claude-daquin-kukulka/

bazhum.muzhp.pl/media//files/Sztuka_i_Filozofia/Sztuka_i_Filozofia‑r1997‑t14/Sztuka_i_Filozofia‑r1997‑t14‑s101‑111/Sztuka_i_Filozofia‑r1997‑t14‑s101‑111.pdf