Scenariusz dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
D) utworów ludowych w postaci oryginalnej i artystycznie opracowanej;
2) rozpoznaje ze słuchu:
A) brzmienie instrumentów muzycznych,
D) polskie tańce narodowe,
3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
II Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz;
5. Uczeń określa charakterystyczne cechy:
1) polskich tańców narodowych: poloneza, mazura, kujawiaka, oberka, krakowiaka;
2) wybranych polskich tańców ludowych z uwzględnieniem własnego regionu;
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej;
4. poznaje przykłady muzycznej twórczości ludowej, obrzędy, zwyczaje, tradycje swojego regionu.
rozpoznawać słuchem muzykę ludową;
rozpoznawać słuchem instrumenty muzyczne;
rozpoznawać kapele ludowe różnych regionów;
wyjaśniać rolę muzyki ludowej we współczesnym świecie;
wskazywać funkcje, jakie pełni muzyka ludowa w życiu człowieka.
Regiony folklorystyczne Polski
FolklorFolklor to materialne i niematerialne dziedzictwo kultury ludowej. Folklor regionalny składa się z wielu elementów, do których zaliczamy m.in.: stroje ludowe, sztukę ludową, obrzędy, zwyczaje, gwarę, wierzenia, podania, legendy, przysłowia, rzemiosło, budownictwo oraz muzykę. Muzyka ludowa to również szeroki zakres pieśni, tańców, instrumentów, kapelkapel. Najbardziej znanym badaczem polskiego folkloru był etnografetnograf Oskar Kolberg.
Muzyka ludowa
Muzyka ludowa, muzyka ludu, różnorodnie rozumiana w zależności od przyjętej definicji ludu. Nauka europejska nawiązywała do interpretacji pojęcia ludu pojawiającej się u Rzymian, którzy rozróżniali dwa znaczenia tego terminu: populus (wspólnota wszystkich obywateli) i vulgus (niższa warstwa społeczeństwa). Zainteresowanie muzyką ludową zaznaczyło się od epoki Oświecenia; powstałe wówczas definicje twórczości ludowej podkreślały moment zbiorowego tworzenia.
Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995
Cechą wyróżniającą polską muzykę ludową jest związek z życiem wspólnotowym wyznaczonym tak przez cykl rodzinny i kalendarzowy. Na cykl kalendarzowy zaś składają się rok liturgiczny i agrarnyagrarny. Do cyklu rodzinnego zaliczamy, m.in.: pieśni chrzcinowe, kawalerskie, panieńskie, weselne, pogrzebowe, natomiast do kalendarzowego, m.in. pieśni adwentowe, kolędy, śpiewy dyngusowe, gaikowe, sobótkowe, pieśni żniwne i dożynkowe
Lubelszczyzna
Do najpopularniejszych instrumentów używanych na Lubelszczyźnie należały skrzypceskrzypce, basybasy i bębenkibębenki. Oryginalnym instrumentem jest również suka biłgorajskasuka biłgorajska – zrekonstruowana pod koniec XX wieku na podstawie akwareli Wojciecha Gersona, ponieważ do naszych czasów nie przetrwał ani jeden egzemplarz tego instrumentu. Do tańców Lubelszczyzny należą, m.in. cygan, mach, osa, polka podlaska, śpioch, reczka oraz oberek.
Posłuchaj kapeli lubelskiej w typowym składzie instrumentalnym: skrzypce i bęben.
Posłuchaj polki lubelskiej, granej przez autentycznego muzyka ludowego, zwróć uwagę na instrument solo.
Jednym z tańców lubelskich jest cygan utrzymany w rytmie polki, tańczony parami w dwóch szeregach, najczęściej na weselach, wtedy prowadzony był przez parę młodą. Posłuchaj fragmentu tego tańca i śledź zapis muzyczny melodii.
Kaszuby
Chlubą Kaszubów jest ich mowa. Język kaszubski, w odróżnieniu od innych regionów w naszym kraju, jest żywy w mowie i piśmie. Znanym badaczem tego języka był Bernard Sychta (1907‑1982), ksiądz z Sierakowic. Posłuchaj, jak brzmią kaszubskie nuty, czyli abecadło kaszubskie. Śledź tekst i obrazki.
Kaszubskie nuty to tradycyjna pieśń‑wyliczanka, która stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów folkloru kaszubskiego. Odtwórz Kaszubskie nuty jeszcze raz i spróbuj zaśpiewać melodię z tekstem. Pod tekstem oryginalnym znajdziesz tłumaczenie na język polski.
Kaszëbsczé nótë
To je krótczé, to je dłudżé, to kaszëbskô stolëca
to są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba.
Òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
To je ridel, to je ticz, to są chòjnë, widłë gnojné.
Chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
To je prosté, to je krzëwé, to je slédné kòło wòzné.
Slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé,
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
To są hôczi, to są ptôczi, to są prësczé półtorôczi.
Hôk, ptôk, półtorôk,
slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé,
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
To je klëka, to je wół, to je całé, a to pół.
Całé, pół, klëka, wół,
hôk, ptôk, półtorôk,
slédné kòło wòzné, prosté, krzëwé,
chòjnë, widłë gnojné, ridel, ticz,
òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi,
krótczé, dłudżé, to kaszëbskô stolëca.
To je môłé, a to wiôldżé, to są jinstrumenta wszelczé.
Kaszubskie nuty
To jest krótkie, to jest długie, to kaszubska stolica.
To są basy, to są skrzypce, to oznacza Kaszubę.
Oznacza Kaszubę, basy, skrzypce,
krótkie, długie, to kaszubska stolica.
To jest szpadel [rydel], to jest tyczka, to sosny, widły do gnoju.
Sosny, widły do gnoju, szpadel, tyczka,
oznacza Kaszubę, basy, skrzypce,
krótkie, długie, to kaszubska stolica.
To jest proste, to jest krzywe, to tylne koło wozu.
Tylne koło wozu, proste, krzywe,
sosny, widły do gnoju, szpadel, tyczka,
oznacza Kaszubę, basy, skrzypce,
krótkie, długie, to kaszubska stolica.
To są haczki [motyki do kopania ziemniaków], to są ptaki, to są pruskie półtrojaki.
Haczka, ptak, półtrojak,
tylne koło wozu, proste, krzywe,
sosny, widły do gnoju, szpadel, tyczka,
oznacza Kaszubę, basy, skrzypce,
krótkie, długie, to kaszubska stolica.
To jest jarzmo, to jest wół, to jest cały, a to pół.
Cały, pół, jarzmo, wół,
haczka, ptak, półtrojak,
tylne koło wozu, proste, krzywe,
sosny, widły do gnoju, szpadel, tyczka,
oznacza Kaszubę, basy, skrzypce,
krótkie, długie, to kaszubska stolica.
To jest małe, a to wielkie, to są instrumenty wszelkie.
Tekst i tłumaczenie za: http://naszekaszuby.pl
Kurpie
Tańce kurpiowskie zachowały się niemal w niezmienionej formie. Do najpopularniejszych tańców kurpiowskich zaliczamy: olender, trampólka, okrąglak, polka trzęsiona, fafur, powolniak, żuraw, wyrwas, stara baba, oberek oraz konik. Konik to prawdopodobnie najstarszy taniec kurpiowski, w trakcie którego tancerze naśladują bieg konia. Posłuchaj fragmentu tego tańca.
Folklor górski
Najbardziej rozpoznawalny pośród folkloru w Polskich Karpatach jest folklor podhalański.
Kapela góralska składa się z prymistyprymisty, który na skrzypcach i przewodniczy kapeli, kilku innych skrzypków oraz muzyka grającego na basach, instrumencie podobnym do kontrabasu. Wcześniej grano także na złóbcokachzłóbcokach i oktawkachoktawkach. Charakterystyczną cechą w śpiewie są wysokie partie męskie.
Posłuchaj pieśni podhalańskiej Idzie dysc, zwróć uwagę na brzmienie instrumentów oraz partię wokalną.
Wysłuchaj Wiązanki melodii beskidzkich i zwróć uwagę na instrumenty, użyte w tym utworze. Czy potrafisz rozpoznać nazwy obu instrumentów?
Kujawy
Ludowa kapela kujawska składała się z dwojga skrzypiec, basów, zwanych Maryną, i bębenka. Z czasem w skład kapeli weszły inne instrumenty, m.in. harmoniaharmonia.
Najbardziej znanym tańcem regionalnym jest kujawiak. Utwory ludowe często wykonywane są przez innych artystów. Posłuchaj kujawiaka Czerwone Jabłuszko w wykonaniu Chóru i Orkiestry Polskiego Radia.
Stylizowana muzyka ludowa
Muzyka stylizowana to taka, w której twórca wykorzystuje pewne środki kompozytorskie charakterystyczne dla innej epoki, środowiska, czy też indywidualnego stylu innego kompozytora. Kompozytorzy na całym świecie często inspirują się muzyką ludową, tworząc kompozycje muzyki klasycznej, wówczas mówimy o stylizowanej muzyce ludowej. Wśród znanych kompozytorów polskich, którzy czerpali z muzyki ludowej, możemy wymienić takich twórców jak: Fryderyk Chopin (1810‑1849), Stanisław Moniuszko (1819‑1872), Henryk Wieniawski (1835‑1880), Ignacy Jan Paderewski (1860‑1941).
Posłuchaj kilka fragmentów utworów muzyki klasycznej, inspirowanych muzyką ludową.
Uporządkuj utwory muzyki stylizowanej w takim porządku, w którym będą odtwarzane.
Henryk Wieniawski, <i>Kujawiak a-moll</i>, Fryderyk Chopin, <i>Mazurek B-dur</i>, Ignacy Jan Paderewski, <i>Krakowiak Fantastyczny</i>
Utwór 1 | |
Utwór 2 | |
Utwór 3 |
Praca domowa
Wyszukaj informacje na temat muzyki ludowej Twojego regionu i wpisz notatkę na ten temat.
Słownik pojęć
inaczej: rolniczy.
prymitywna ludowa wiolonczela o 2‑4 strunach pełniąca funkcję instrumentu towarzyszącego.
instrument z grupy membranofonów, składający się z korpusu i jednej lub 2 membran.
nauka opisująca tradycyjną kulturę różnych ludów.
ogół elementów kulturowych danego regionu - muzyka, taniec, zwyczaje, przyśpiewki, czy powiedzenia. Folklor nabrał na znaczeniu w epoce romantyzmu, w której to kompozytorzy często w swoich pracach odwoływali się do kultury ludowej. Przykładem takiego zjawiska mogą być miniatury muzyczne - Mazurki, które tworzył Fryderyk Chopin.
instrument z grupy aerofonów stroikowych.
instrument muzyczny składający się z rozciąganego podczas gry miecha oraz z dwu klawiatur guzikowych.
zespół muzyczny wykonujący muzykę ludową.
ludowy instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych, spokrewnione ze Żłóbcokami. Podobnie jak Żłóbcoki posiadają cztery struny i nie posiadają wcięcia w talii. Wyszły z użycia pod koniec XIX wieku. Pochodzą z rejonu Pienin.
muzyk w kapeli ludowej grający główną melodię.
instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych.
instrument smyczkowy, na którym gra się (skraca struny) techniką paznokciową.
ludowy instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych (chordofony), zwany też gęślikami podhalańskimi. Instrumenty te są wykonywane z jednego kawałka drewna, nie posiadają wcięć w talii i posiadają cztery struny. Wydają ciche i piskliwe dźwięki. Obecnie instrument jest zastępowany skrzypcami.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995