Ważne daty

Muzyka w średniowiecznej Polsce - audiobook

RNRvPZvPb99znmcb334cb9d155a2bb_00000000000161

Audiobook: „Muzyka w średniowiecznej Polsce”. W celu wysłuchania audiobooka należy wybrać przycisk Odtwórz/Pauza. Można także zatrzymać audiobook za pomocą przycisku Stop, przejść do poprzedniego akapitu za pomocą przycisku Poprzedni lub do kolejnego akapitu korzystając z przycisku Następny.

Audiobook: „Muzyka w średniowiecznej Polsce”. W celu wysłuchania audiobooka należy wybrać przycisk Odtwórz/Pauza. Można także zatrzymać audiobook za pomocą przycisku Stop, przejść do poprzedniego akapitu za pomocą przycisku Poprzedni lub do kolejnego akapitu korzystając z przycisku Następny.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDCS3QVL0

RchDNROvyPScp

Prezentacja pt. Drzwi Gnieźnieńskie. W celu obejrzenia animacji należy wcisnąć biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku umieszczony na środku okna animacji. Na zdjęciu znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie. Są one odlane z brązu i podzielone są na 18 części - 9 z lewej strony i 9 z prawej. Kwatery otoczone są bordiurą z ornamentami roślinnymi. Nad drzwiami znajdują się archiwolty zdobione ornamentami roślinnymi. Całość otoczona jest cegłą. W naciśnięciu ikonek wyświetlają się dodatkowe informacje: 1. Drzwi Gnieźnieńskie - przybliżenie na kołatki. Na zdjęciu znajdują się kołatki w kształcie lwich głów. 2. Drzwi Gnieźnieńskie - unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej, wykonany za panowania księcia Mieszka III Starego. Oba skrzydła są różnej wielkości (lewe szer. 84 cm, wys. 328 cm i prawe 83 × 323 cm), odlane z brązu metodą wosku traconego; lewe jest bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane, zawierają po dziewięć kwater z płaskorzeźbami scen figuralnych i obramowanych bordiurą zdobioną ornamentem roślinnym z wplecionymi postaciami ludzi i zwierząt. Umocowane na nich kołatki w kształcie lwich głów odlano oddzielnie. W niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych.

Prezentacja pt. Drzwi Gnieźnieńskie. W celu obejrzenia animacji należy wcisnąć biały trójkąt, znajdujący się w szarym kółku umieszczony na środku okna animacji. Na zdjęciu znajdują się Drzwi Gnieźnieńskie. Są one odlane z brązu i podzielone są na 18 części - 9 z lewej strony i 9 z prawej. Kwatery otoczone są bordiurą z ornamentami roślinnymi. Nad drzwiami znajdują się archiwolty zdobione ornamentami roślinnymi. Całość otoczona jest cegłą. W naciśnięciu ikonek wyświetlają się dodatkowe informacje: 1. Drzwi Gnieźnieńskie - przybliżenie na kołatki. Na zdjęciu znajdują się kołatki w kształcie lwich głów. 2. Drzwi Gnieźnieńskie - unikatowy zabytek romańskiej sztuki odlewniczej, wykonany za panowania księcia Mieszka III Starego. Oba skrzydła są różnej wielkości (lewe szer. 84 cm, wys. 328 cm i prawe 83 × 323 cm), odlane z brązu metodą wosku traconego; lewe jest bardziej wypukłe w całości, a prawe w 24 częściach i zlutowane, zawierają po dziewięć kwater z płaskorzeźbami scen figuralnych i obramowanych bordiurą zdobioną ornamentem roślinnym z wplecionymi postaciami ludzi i zwierząt. Umocowane na nich kołatki w kształcie lwich głów odlano oddzielnie. W niektórych miejscach widoczne są pęknięcia spowodowane upadkami czy uderzeniami, oraz spawania i nadlewy powstałe podczas napraw. Ślady po kołkach wskazują na to, że metalowe drzwi były pierwotnie przymocowane do drzwi drewnianych.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDCS3QVL0

R1OtIGsY4huhq

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Hansa Memlinga „Muzykujące anioły”. Jest to tryptyk. Obraz środkowy przedstawia Chrystusa błogosławiącego w otoczeniu aniołów. Panele boczne przedstawiają anioły grające na różnych instrumentach. Na każdym z nich znajduje się pięć aniołów. Po kliknięciu w pulsujący punkt pojawia dodatkowa zawartość w postaci nagrania muzycznego. - Alleluja Mikołaja z Radomia. Kompozycja ma umiarkowane tempo, a wykonywana jest przez chór męski z towarzyszeniem instrumentów. Cechuje ją archaiczny, podniosły charakter.

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Hansa Memlinga „Muzykujące anioły”. Jest to tryptyk. Obraz środkowy przedstawia Chrystusa błogosławiącego w otoczeniu aniołów. Panele boczne przedstawiają anioły grające na różnych instrumentach. Na każdym z nich znajduje się pięć aniołów. Po kliknięciu w pulsujący punkt pojawia dodatkowa zawartość w postaci nagrania muzycznego. - Alleluja Mikołaja z Radomia. Kompozycja ma umiarkowane tempo, a wykonywana jest przez chór męski z towarzyszeniem instrumentów. Cechuje ją archaiczny, podniosły charakter.

1

1. Mikołaj z Radomia, Alleluja {audio}

Początki muzyki w Polsce

Pierwsze wiadomości dotyczące muzykowania na ziemiach polskich sięgają X wieku i są rozproszone w ówczesnych kronikach. Na przykład Gall Anonim (XI‑XII w.) wspomina o pieśniach i tańcach z klaskaniem przy dźwiękach lutni, jednak do naszych czasów nie dotrwały żadne zabytki tej muzyki.

Przyjęcie chrześcijaństwa przez księcia Mieszka I (966 r.) i w konsekwencji stopniowe rozpowszechnienie chorału gregoriańskiego i notacji muzycznej przede wszystkim w największych piastowskich grodach: Poznaniu, Krakowie, Gnieźnie i Wrocławiu oraz w opactwach w Tyńcu i Mogile przyczyniło się do rozwoju polskiej muzyki w średniowieczu w łączności z głównymi nurtami muzyki europejskiej. Z tego czasu zachowały się bogato zdobione najstarsze księgi liturgiczne zawierające teksty chorałowe, a wśród nich Sacramentarium Tinecense (Sakramentarz tyniecki) (ok. 1060), Pontificale biskupów krakowskich (Liber Ordinalis) i Missale plenarium z Gniezna (XII w.). Przez długie stulecia miejsce szczególnie uprzywilejowane zajmowała w polskiej kulturze muzyka religijna w języku łacińskim.

RaUAJ3hHE86qE1

Ilustracja przedstawia kartę z Sakramentarza Tynieckiego, która przedstawia Chrystusa siedzącego na łuku tęczy. Postać wpisana jest w mandorlę, po której bokach stoją dwa sześcioskrzydłe serafiny. W rogach karty ukazano człowieka, orła, lwa i woła, które zgodnie z tradycją symbolizują ewangelistów: Mateusza, Jana, Marka i Łukasza. Głowę Chrystusa otacza nimb krzyżowy. Jedną rękę wznosi w geście błogosławieństwa, w drugiej trzyma zaś otwartą księgę z wypisanymi literami.

W XI wieku pielęgnowano w Polsce chorał w ośrodkach benedyktyńskich, a później w klasztorach cystersów, następnie franciszkanów i dominikanów. Powstawały hymnyHymnhymny i sekwencje związane z kultem polskich świętych patronów, zwłaszcza św. Wojciecha i św. Stanisława, a także św. Jadwigi Śląskiej. Z końca XI w. pochodzi pierwsza zachowana polska kompozycja chorałowa – antyfona ku czci św. Wojciecha Magna vox laude sonora. Natomiast z XIII wieku dotrwał do naszych czasów cały szereg polskich kompozycji chorałowych, a także pieśni religijnych opartych na melodiach gregoriańskich. Z tego właśnie czasu pochodzi Historia o św. Stanisławie Dies adest celebris, której autorem jest Wincenty z Kielczy, pierwszy znany z imienia polski kompozytor.

Rr9DmsFHdhZtv

Ilustracja interaktywna przedstawia miniaturę z XVI wieku Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”. Przedstawia ona św. Stanisława Szczepanowskiego jako patrona Polski, pod którego opiekę uciekają się król Zygmunt I oraz biskup krakowski Piotr Tomicki z towarzyszącymi im dostojnikami duchownymi i świeckimi. Święty Stanisław jest ubrany w strój pontyfikalny. Na głowie otoczonej nimbem spoczywa biskupia mitra. W lewej ręce Stanisław trzyma pastorał, a prawą wykonuje gest błogosławieństwa. Anioły po obu stronach Stanisława podtrzymują jego kapę otaczając nią modlące się poniżej postacie oraz trzymają atrybuty świętego: gałąź palmową oraz chorągiew z ukoronowanym Orłem Białym przepasanym literą "S". Niewielka postać nagiego brodatego mężczyzny u stóp świętego wyobraża Piotra. Po kliknięciu w pulsujący punkt wyświetla się dodatkowa zawartość: opis i utwór muzyczny. 1. Wincenty z Kielczy, Antyfona Dies adest celebris, rozpoczynająca oficjum o św. Stanisławie. Wykonanie Ensemble JERYCHO, dyrygent Bartosz Izbicki, z udziałem Bractwa Różanego Wianka z Jarosławia, Kościół pokamedulski w Warszawie, 9 listopada 2016. Kompozycję poprzedza recytacja. Utwór ma wolne tempo i uroczysty charakter. Wykonywana jest w jednogłosie przez chór męski.

Ilustracja interaktywna przedstawia miniaturę z XVI wieku Stanisława Samostrzelnika „Święty Stanisław”. Przedstawia ona św. Stanisława Szczepanowskiego jako patrona Polski, pod którego opiekę uciekają się król Zygmunt I oraz biskup krakowski Piotr Tomicki z towarzyszącymi im dostojnikami duchownymi i świeckimi. Święty Stanisław jest ubrany w strój pontyfikalny. Na głowie otoczonej nimbem spoczywa biskupia mitra. W lewej ręce Stanisław trzyma pastorał, a prawą wykonuje gest błogosławieństwa. Anioły po obu stronach Stanisława podtrzymują jego kapę otaczając nią modlące się poniżej postacie oraz trzymają atrybuty świętego: gałąź palmową oraz chorągiew z ukoronowanym Orłem Białym przepasanym literą "S". Niewielka postać nagiego brodatego mężczyzny u stóp świętego wyobraża Piotra. Po kliknięciu w pulsujący punkt wyświetla się dodatkowa zawartość: opis i utwór muzyczny. 1. Wincenty z Kielczy, Antyfona Dies adest celebris, rozpoczynająca oficjum o św. Stanisławie. Wykonanie Ensemble JERYCHO, dyrygent Bartosz Izbicki, z udziałem Bractwa Różanego Wianka z Jarosławia, Kościół pokamedulski w Warszawie, 9 listopada 2016. Kompozycję poprzedza recytacja. Utwór ma wolne tempo i uroczysty charakter. Wykonywana jest w jednogłosie przez chór męski.

1

1. Wincenty z Kielczy, Antyfona Dies adest celebris, rozpoczynająca oficjum o św. Stanisławie.

Wyk. Ensemble JERYCHO, dyr. Bartosz Izbicki, z udziałem Bractwa Różanego Wianka z Jarosławia, Kościół pokamedulski w Warszawie, 9 listopada 2016 {audio}

Wśród polskich zabytków specjalne miejsce zajmuje pieśń religijna Bogurodzica (przypuszczalnie z XIII wieku) — zwana przez Jana Długosza carmen patrium. Pełniła funkcję hymnu rycerstwa polskiego, śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku. Jest to pieśń jednogłosowa, ametryczna (tzn. śpiewana bez podziału na takty) i — podobnie jak w wypadku wielu melodii gregoriańskich — melizmatyczna (por. słowa: Maryja, eleison — na jednej sylabie śpiewanych jest kilka dźwięków).

Polskie pieśni średniowieczne

Bogurodzica jest utrzymana w skali doryckiej.

RmhSGw827PxbT1

Ilustracja zwiera zapis nutowy skali doryckiej (kościelnej).

Pomimo odnalezienia pewnych zbieżności z innymi kompozycjami tamtych czasów Bogurodzica w całości stanowi utwór z gruntu oryginalny. W postaci, w jakiej się zachowała, kompozycja niesie w sobie walor sztuki ponadczasowej, której upływ wieku nie potrafił odebrać cech najwyższego artyzmu.

R5Y1RrwZzIotZ1

Najstarszy zachowany rękopis Bogurodzicy pochodzi z 1407 roku i jest przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie

R1dmsjpqvBmLE1

Zdjęcie przedstawia zapis nutowy Bogurodzica - we współczesnej notacji.

Z XIV i XV wieku zachowało się kilkadziesiąt jednogłosowych pieśni religijnych z polskimi tekstami. Przeważnie były one związane z okresem Wielkanocy (jak na przykład Chrystus zmartwychwstan jest), Bożego Narodzenia i z kultem Matki Bożej.

RPHn0hN2YGr8G1

Zdjęcie przedstawia zapis nutowy pieśni „Chrystus zmartwychwstan jest”.

Najstarsze zachowane utwory wielogłosowe polskiego średniowiecza zostały odnalezione niedawno, bo dopiero w ostatnich dekadach XX wieku, a prace poszukiwawcze wciąż trwają. Wśród anonimowych zabytków polskiej wielogłosowości są różne kompozycje i fragmenty pochodzące z XIII‑XV wieku badane i przechowywane w bibliotekach w Starym Sączu, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Kórniku i Warszawie. Nie zawsze przetrwały jako oddzielne rękopisy, bo niekiedy zachowały się jedynie np. pocięte na paski i wykorzystane w postaci wyklejek introligatorskich w nowszych księgach. Ich zawartość pozwala jednak stwierdzić, że w XIII i kolejnych wiekach polska kultura muzyczna wchłaniała najnowsze osiągnięcia muzyki europejskiej. Odnalezione źródła stanowią dowód, że istniała bezpośrednia łączność między klasztorem klarysek w Nowym Sączu a Szkołą Notre Dame w Paryżu i najnowsze osiągnięcia wielogłosowej polifonii średniowiecznej były w polskim ośrodku klasztornym przyswojone i rozwijane. Jeden z rękopisów odnalezionych w Starym Sączu zawiera czterogłosowy konduktusKonduktus (łac. conductus)konduktus Omnia beneficia, którego wszystkie głosy utrzymane są w jednorodnej rytmice. Ta kunsztowna trzynastowieczna kompozycja jest unikatem, nie ma odpowiednika w żadnych innych znanych źródłach, posiada też specyficzne cechy notacji.

RZm6Ei1o2XUMy

Ilustracja interaktywna przedstawia Czterogłosowy conductus „Omnia beneficia”, Biblioteka Klasztoru św. Kingi PP. Klarysek w Starym Sączu, fragment pergaminowy. Po kliknięciu w pulsujący punkt pojawia informacja i utwór muzyczny. 1. Omnia beneficia, XIII w. Kompozycja jest wykonywana na zmianę przez zespół instrumentalny i chór męski. Ma umiarkowane tempo. Cechuje ją żywy, taneczny, a zarazem dostojny charakter.

Ilustracja interaktywna przedstawia Czterogłosowy conductus „Omnia beneficia”, Biblioteka Klasztoru św. Kingi PP. Klarysek w Starym Sączu, fragment pergaminowy. Po kliknięciu w pulsujący punkt pojawia informacja i utwór muzyczny. 1. Omnia beneficia, XIII w. Kompozycja jest wykonywana na zmianę przez zespół instrumentalny i chór męski. Ma umiarkowane tempo. Cechuje ją żywy, taneczny, a zarazem dostojny charakter.

1

1. Omnia beneficia, XIII w.{audio}

Omnia beneficia gaudia generatia variaque
dat gratia, dulcia movens studia.
Laudare Deum qui salvat reum data venia
Sapui, sicut fatui, nam ut potui,
ita posui sed initui renui prout potui.
Si nunc regiro non est pro miro, quia sonui”.

Z kolei rękopis odnaleziony w romańskim kościele św. Andrzeja zawiera trzygłosowy utwór Surrexit Christus hodie wiązany tematycznie ze Świętami Wielkiej Nocy i utrzymany w ścisłym stylu konduktowym.

Średniowieczna muzyka świecka

Muzyka świecka w średniowiecznej Polsce w znacznie większym stopniu niż muzyka religijna była związana z tradycją oralną, o wiele mniej jest więc o niej informacji i mniej zachowanych zabytków, a te zachowane pochodzą z o wiele późniejszych czasów niż zabytki muzyki religijnej. Mimo że nieliczne, posiadają jednak wysoką rangę artystyczną. Są wśród nich utwory okolicznościowe o bardzo zróżnicowanym charakterze: zarówno kunsztowny, podniosły motet Cracovia civitas, jak i  jak i swawolna, żartobliwa pieśń Breve regnum, powstała na okazję wyboru króla żaków Akademii Krakowskiej podczas studenckiego tygodniowego świętowania. Z kolei tematyka religijna nie wykluczała również funkcji świeckiej – np. Bogurodzica była pieśnią rycerstwa, uroczystym hymnem wojsk polskich, utworem posiadającym w XV wieku rangę hymnu państwowego. Tematyka religijna splotła się więc w Polsce z wątkami świeckimi. Nie inaczej było też w wypadku podniosłego hymnu Gaude Mater Polonia, pochodzącego z z XIII wieku. Łaciński tekst słowny o św. Stanisławie został napisany przez anonimowego autora polskiego i podłożony pod istniejącą, znaną już melodię, czyli jest to tzw. kontrafaktura. Niezwykła popularność tego utworu utrzymywała się w Polsce przez wieki. Posłuchajmy zatem tego śpiewanego często również i dziś hymnu w czterogłosowym opracowaniu sporządzonym w XIX wieku przez Teofila Klonowskiego:

RrJ9B53YEuz5m

Ilustracja interaktywna zawiera zapis nutowy utworu Gaude Mater Polonia w opracowaniu na czterogłosowy chór mieszany. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Gaude Mater Polonia, XIII w. - XIX w. Wyk. Henryk Wojnarowski – dyrygent, Chór Filharmonii Narodowej w Warszawie. Koncert z 1 kwietnia 2016 w sali koncertowej Filharmonii Narodowej. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje ją podniosły, dostojny, hymniczny charakter. Tekst pieśni: Gaude, mater Polonia. Prole fecunda nobili, Summi Regis magnalia Laude frequenta vigili. Amen.

Ilustracja interaktywna zawiera zapis nutowy utworu Gaude Mater Polonia w opracowaniu na czterogłosowy chór mieszany. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Gaude Mater Polonia, XIII w. - XIX w. Wyk. Henryk Wojnarowski – dyrygent, Chór Filharmonii Narodowej w Warszawie. Koncert z 1 kwietnia 2016 w sali koncertowej Filharmonii Narodowej. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje ją podniosły, dostojny, hymniczny charakter. Tekst pieśni: Gaude, mater Polonia. Prole fecunda nobili, Summi Regis magnalia Laude frequenta vigili. Amen.

1

1. Gaude Mater Polonia, XIII w. - XIX w.

Wyk. Henryk Wojnarowski – dyrygent, Chór Filharmonii Narodowej w Warszawie. Koncert z 1 kwietnia 2016 w sali koncertowej Filharmonii Narodowej. {audio}

Breve regnum (Krótkie panowanie) z XV wieku to dwugłosowa, łacińska pieśń krakowskich żaków, traktująca o zwyczajowym wyborze króla studentów i związanej z tym całotygodniowej zabawie. Odpowiednio do swej tematyki posiada prostą, zwrotkową budowę, cechuje się żywym tempem, wyrazistą rytmiką i zadziornym charakterem:

R1Q32cr9rL5UK

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy utworu Breve regnum”, Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Breve regnum, XV w. Wyk. Zespół Ars Nova, śpiew Marcin Zalewski, Piotr Zalewski, Włodzimierz Sołtysik i Krzysztof Owczynik. Kompozycja ma wykonywana jest przez zespół wokalny przy akompaniamencie instrumentów. Posiada prostą, zwrotkową budowę, cechuje się żywym tempem, wyrazistą rytmiką i zadziornym charakterem.

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy utworu Breve regnum”, Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Breve regnum, XV w. Wyk. Zespół Ars Nova, śpiew Marcin Zalewski, Piotr Zalewski, Włodzimierz Sołtysik i Krzysztof Owczynik. Kompozycja ma wykonywana jest przez zespół wokalny przy akompaniamencie instrumentów. Posiada prostą, zwrotkową budowę, cechuje się żywym tempem, wyrazistą rytmiką i zadziornym charakterem.

1

1. Breve regnum, XV w.

Wyk. Zespół Ars Nova, śpiew Marcin Zalewski, Piotr Zalewski, Włodzimierz Sołtysik i Krzysztof Owczynik. {audio}

Tekst słowny w przekładzie autorstwa Tadeusza Maklakiewicza:
„Ot, królestwo się zakłada,
Krótko się w nim tylko włada
I zniesione w niwecz pada,
Kiedy minie władcy czas.

A krakowska nasza wiara,
O pomysłach co niemiara,
W myśl się profesorów stara
Króla obrać spośród nas.
Wybieramy Krakowiaka,
Z wszystkich najlepszego żaka,
Niczym lilija chłopaka
Przepełnego wszelkich kras.

I przez osiem dni z kolei
Blask tej władzy tak jaśnieje,
Która potem tak kruszeje,
Że pod rózgą pada gród.

Bo gdy króla się mianuje,
Już się studium zaniedbuje
I przez tydzień się próżnuje,
Niemą pustką wieje z klas”.

Utwory uświetniające uroczystości patrycjatu miejskiego

Wraz z rozwojem miast powstawały utwory uświetniające uroczystości patrycjatu miejskiego. Przykładem jest np. Cracovia civitas, trzygłosowy motet nieznanego kompozytora. Tekst słowny ułożył Stanisław Ciołek.

RhBfL3WAheHKT

Ilustracja interaktywna przedstawia okładkę płyty „Muzyka polskiego średniowiecza”. Na środku ilustracji znajduje się zarys ptaka na kwadratowym tle. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Cracovia civitas, anonim, 1420-1430, słowa Stanisław Ciołek wyk. Robert Pożarski, zespół Ars Nova, dyr. Jacek Urbaniak Agnieszka Obst, Joanna Nogal, Paweł Zalewski, Marcin Zalewski, Krzysztof Owczynik, Bartłomiej Swebodziński, Jacek Urbaniak. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głos męski przy akompaniamencie instrumentów. Cechuje ją radosny, podniosły charakter. Tekst śpiewany jest języki łacińskim.

Ilustracja interaktywna przedstawia okładkę płyty „Muzyka polskiego średniowiecza”. Na środku ilustracji znajduje się zarys ptaka na kwadratowym tle. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Cracovia civitas, anonim, 1420-1430, słowa Stanisław Ciołek wyk. Robert Pożarski, zespół Ars Nova, dyr. Jacek Urbaniak Agnieszka Obst, Joanna Nogal, Paweł Zalewski, Marcin Zalewski, Krzysztof Owczynik, Bartłomiej Swebodziński, Jacek Urbaniak. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez głos męski przy akompaniamencie instrumentów. Cechuje ją radosny, podniosły charakter. Tekst śpiewany jest języki łacińskim.

1

1. Cracovia civitas, anonim, 1420-1430, słowa Stanisław Ciołek

wyk. Robert Pożarski, zespół Ars Nova, dyr. Jacek Urbaniak Agnieszka Obst, Joanna Nogal, Paweł Zalewski, Marcin Zalewski, Krzysztof Owczynik, Bartłomiej Swebodziński, Jacek Urbaniak {audio}

Inne zachowane zabytki rozwiniętej polifonii późnego średniowiecza w Polsce to kunsztowne i zawierające wiele oryginalnych cech kompozycje nieznanego autorstwa, takie jak Chwała Tobie, gospodzinie (pierwszy utwór wielogłosowy do tekstu polskiego), dwugłosowa pieśń maryjna O najdroższy kwiatku panieńskiej czystości, trzygłosowa Bądź wiesioła, Panno czysta.

Pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim tworzącym muzykę polifoniczną i zarazem najwybitniejszym kompozytorem polskiego średniowiecza był Mikołaj z Radomia. Działał w pierwszej połowie XV wieku, był autorem m.in. Magnificat (hymn Maryi ku chwale Bożej z tekstem zaczerpniętym z Ewangelii) i opracowań części mszalnych. Jako przedstawiciel trzygłosowej polifonii Mikołaj z Radomia jest zaliczany do najwybitniejszych twórców europejskich I połowy XV wieku, czyli epoki w dziejach muzyki określanej mianem Ars nova.

RqrPHGwRGDBSE

Ilustracja interaktywna przedstawia fragment obrazu "Madonna del Magnificat" Sandro Botticelliego. Na ilustracji znajduje się otwarta księga z tekstem Magnificatu. Nad księgą namalowane są ręce. Jedna z dłoni trzyma pióro, które zanurza w atramencie trzymanym przez dłoń innej osoby. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Mikołaj z Radomia, Magnificat Wyk. zespół Ars Nova i solista kontratenor Mariusz Gebel, dyr. Jacek Urbaniak. Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją radosny, dostojny, tajemniczy charakter.

Ilustracja interaktywna przedstawia fragment obrazu "Madonna del Magnificat" Sandro Botticelliego. Na ilustracji znajduje się otwarta księga z tekstem Magnificatu. Nad księgą namalowane są ręce. Jedna z dłoni trzyma pióro, które zanurza w atramencie trzymanym przez dłoń innej osoby. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Mikołaj z Radomia, Magnificat Wyk. zespół Ars Nova i solista kontratenor Mariusz Gebel, dyr. Jacek Urbaniak. Kompozycja ma wolne tempo. Cechuje ją radosny, dostojny, tajemniczy charakter.

1

1. Mikołaj z Radomia, Magnificat

Wyk. zespół Ars Nova i solista kontratenor Mariusz Gebel, dyr. Jacek Urbaniak {audio}

Wyjątkowo ciekawą, nietuzinkową postacią polskiej i europejskiej muzyki XV wieku jest również Piotr z Grudziądza – Petrus Wilhelmi de Grudencz (ok. 1392 – ok. 1480). Jego podróże i kontakty z różnymi środowiskami uczyniły go twórcą międzynarodowym. Był przedstawicielem środkowoeuropejskiego nurtu popularnej twórczości pieśniowo‑motetowej. Znaczna jej część mogła mieć również zastosowanie liturgiczne. Piotr z Grudziądza napisał kilkadziesiąt wielogłosowych utworów religijnych i świeckich, Większość jego kompozycji to wielotekstowe motety łacińskie, podpisywane charakterystycznym akrostychem – Petrus, który składał się zawsze z pierwszych liter kolejnych słów tekstu. Akrostych ten był unikatem, gdyż popularne w owym czasie akrostychy zwykle były pierwszymi literami wersów lub zwrotek. Można przypuszczać, że Piotr z Grudziądza samodzielnie pisał teksty słowne do swoich kompozycji.

RDn1XbpW71XeW

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy utworu Piotra z Grudziądza, „Predulcis eurus turbinis”. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Piotr z Grudziądza, motet Predulcis eurus turbinis. Wyk. zespół Ars Nova de Varsovie. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny i instrumentalny. Cechuje ją sentymentalny, tęskny charakter.

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy utworu Piotra z Grudziądza, „Predulcis eurus turbinis”. Po kliknięciu na pulsujący punkt pojawia się dodatkowa informacja i utwór muzyczny. 1. Piotr z Grudziądza, motet Predulcis eurus turbinis. Wyk. zespół Ars Nova de Varsovie. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Wykonywana jest przez zespół wokalny i instrumentalny. Cechuje ją sentymentalny, tęskny charakter.

1

1. Piotr z Grudziądza, motet Predulcis eurus turbinis

Wyk. zespół Ars Nova de Varsovie {audio}

W XV wieku Polska przeżywała okres wielkiej pomyślności politycznej, gospodarczej, był to również czas bardzo owocny w rozwoju polskiej kultury. Wiek, w którym powstały tak genialne dzieła jak ołtarz Wita Stwosza i Kronika Jana Długosza, a Uniwersytet w Krakowie zaczął słynąć jako jeden z najważniejszych ośrodków intelektualnych Europy, również w muzyce polskiej zaznaczył się jako epoka wielkiego rozkwitu. Tymczasem Złoty Wiek w kulturze polskiej miał właśnie dopiero nadejść...

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

www.encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł szuki

R1ICJJq2EfjP61

Obraz przedstawia grupę muzykujących aniołów.

RaUAJ3hHE86qE1

Ilustracja przedstawia kartę z Sakramentarza Tynieckiego, która przedstawia Chrystusa siedzącego na łuku tęczy. Postać wpisana jest w mandorlę, po której bokach stoją dwa sześcioskrzydłe serafiny. W rogach karty ukazano człowieka, orła, lwa i woła, które zgodnie z tradycją symbolizują ewangelistów: Mateusza, Jana, Marka i Łukasza. Głowę Chrystusa otacza nimb krzyżowy. Jedną rękę wznosi w geście błogosławieństwa, w drugiej trzyma zaś otwartą księgę z wypisanymi literami.

R1AqPJ85SWprs1

Obraz przedstawia Świętego Stanisława, który znajduje się na środku obrazu. Obok widoczne są anioły, oraz ludzie. Miniatura z XVI wieku

R5Y1RrwZzIotZ1

Najstarszy zachowany rękopis Bogurodzicy pochodzi z 1407 roku i jest przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie

R1INwKOrmIGWJ1

Zapis nutowy „Breve Regnum”, XV wiek

Biblioteka muzyczna