Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RKLNYJDuHQ2QB1
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy, widać tytuł utworu: Missa de S. Spiritus. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Czterolinii jest na stronie klika. Pod nutami jest tekst utworu, który zaczyna się od ozdobnego inicjału przed pierwszą czterolinią.

Muzyka średniowieczna

Źródło: Marcin Łukasiewicz.

Ważne daty

313 r. – edykt mediolański – początek średniowiecza,

IX – X w. – rozwój chorału gregoriańskiego,

przełom XIII/ XIV w. – powstanie Bogurodzicy,

1253 r. – powstanie Gaude Mater Polonia.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R18Ll1iGXzXqS
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

4. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje charakterystyki:
1) muzyki ze względu na jej rodzaj (wokalna, instrumentalna, wokalno‑instrumentalna, artystyczna, rozrywkowa, ludowa oraz do wyboru: sakralna, filmowa, teatralna i inne).

6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze (…)) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.

Nauczysz się

wskazywać źródło muzyki średniowiecznej;

charakteryzować chorał gregoriański;

rozpoznawać utwory średniowieczne;

określać cechy muzyki świeckiej i kościelnej.

Jak powstała muzyka średniowieczna?

Za początek muzyki średniowiecznej przyjmuje się przyjęcie chrześcijaństwa jako oficjalnej religii Cesarstwa Rzymskiego i wprowadzenie śpiewu gregoriańskiego do liturgii kościoła. Nauka i sztuka rozwijała się w klasztorach, które decydowały o ich rozwoju i przemianach. Początkowo w muzyce kościelnej zabraniano wykorzystywania instrumentów, dominowała natomiast muzyka wokalna – chóry męskie śpiewały łacińskie utwory a cappellaA cappellaa cappella.

RaaVOSuf5UoEy
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Pod nutami widać łaciński tekst: Veni Creator Spiritus. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetli się napis: Utwór: Veni Creator Spiritus, nieznanego autora, Wykonawca: Gregorian vesperas, Wykonawca Schola Cantorum Gymevensis i odtworzy się nagranie. Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Widok nutowy na utwór „Veni Creator Spiritus”, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Autor nieznany, „hymn Veni Creator Spiritus”, ok. 809 r., online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

Muzyka kościelna

Jednogłosowa muzyka kościelna rozwinęła się za sprawą papieża Grzegorza I Wielkiego, od którego nazwę zawdzięcza chorał gregoriańskiChorał gregoriańskichorał gregoriański. To właśnie on wybrał lub zlecił wybór melodii kościelnych, które obowiązywały w Kościele, a następnie zostały zapisane w tzw. Antyfonarzu. Słowo chorał pochodzi od chorus, czyli miejsca przeznaczonego dla kościelnych śpiewaków. Średniowieczny chorał gregoriański charakteryzował się jednogłosowością, opartą na skalach kościelnychSkale kościelneskalach kościelnych, inaczej zwanych modalnymi. Śpiew przeznaczony dla wielu głosów, czyli wielogłosowy pojawił się dopiero w VII wieku. W Polsce najstarszym zabytkiem jest Bogurodzica. Ta pochodząca z przełomu XIII i XIV wieku pieśń jest pierwszym utworem zapisanym w języku polskim. Słynną pieśnią kościelną jest także Gaude Mater Polonia, która powstała w XIII wieku, a jej autorem jest Wincenty z Kielczy, pierwszy znany z imienia kompozytor polski.

RD2VPhDnXRKLp
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław." Na obrazie, w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawia się napis: Eugeniusz Sąsiadek, Zespół męski Madrygalistów Cappella Cracoviensis. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, śpiew po łacinie. Śpiewają tekst rozpoczynający się od słów: „Gaude Mater Polonia”. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie.
RFdBznCyEygk4
Ilustracja interaktywna przedstawia najstarszy, znany zapis tekstu „Bogurodzicy” z 1407 roku, umieszczony na tylnej wyklejce zbioru kazań łacińskich, skopiowanych przez wikarego w Kcyni na Pałukach - Macieja z Grochowa. Papier jest pożółkły, zniszczony, widoczne są linie, na których zapisane są nuty w kształcie rombów i ozdobne pierwsze litery tekstu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetla się napis: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, Wykonawca: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtwarza muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.
R58DmlzU9LmLA1
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło „Król Dawid, Pani Muzyka i muzykanci”. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Alegoria muzyki siedzi po środku przy portatywie. Otaczają ją muzycy, grający na różnych instrumentach. 2. Kobieta w czerwonej sukni gra na fidelu. 3. W okrągłym otoku znajduje się król Dawid, grający na psalterium. 4. Kobieta w prawym rogu gra na lutni. 5. Po prawej stronie młodzieniec gra na kołatkach. 6. Para muzyków dmie w trąbki. 7. Pod Panią Muzyką młody mężczyzna uderza w bębny. 8. Para w lewym dolnym rogu gra na dudach. 9. Postać po lewej stronie uderza w tamburyn.

Muzyka świecka

W okresie wczesnego średniowiecza do głosu zaczyna dochodzić świecka pieśń jednogłosowa, którą możemy uważać za przejaw muzyki ludowej. Muzyka ta wiąże się z postaciami grajków wędrownych, którzy byli jednocześnie wesołkami, akrobatami i aktorami. Wędrowali oni gromadami z miejsca na miejsce, biorąc udział w uroczystościach i zabawach ludowych, prześladowani zarówno przez władze świeckie, jak i Kościół.

Poeci‑muzycy, którzy wywodzili się ze stanów wyższych (tj. rycerskich lub arystokracji), zwano trubadurami (Francja południowa) truwerami (Francja północna), oraz minnesangerami (wym. minezengerami) (Niemcy). Pieśni wykonywane przez tych śpiewaków najczęściej dotyczyły czynów rycerskich, miłości, oraz opisywały piękno przyrody. W XIV—XV w Niemczech pojawili się meistersingerzy (wym. majsterzingerzy), którzy tworzyli w miastach własne związki na wzór cechów rzemieślniczych.

R6i6GhxzD7LAS
Ilustracja interaktywna przedstawia francuskiego trubadura Giraut de Bornelh. Ilustracja jest inicjałem z trzynastowiecznego śpiewnika. W ozdobną literę B wrysowane są trzy postaci: jedna większa, w bogatszym stroju i z nakryciem głowy, dwie mniejsze - ubrane skromnie. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawi się napis: „Reis Glorios”, autorstwa Giraut de Bornelh oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.

Zadania

Ćwiczenie 1
R35GnwhaJMEZ8
RtT9e79q0bjGJ
Spośród wymienionych wybierz instrumenty, które były znane w średniowieczu. Możliwości: 1. psauterium, 2. lutnia, 3. pianino, 4. trąbka, 5. puzon, 6. dudy, 7. bębny.
Ćwiczenie 2
R1SQ5XhsQuCWF
Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.
R1OlKqWhw1RNb
Zapoznaj się z informacjami, dotyczącymi powyższego nagrania i podaj tytuł kompozycji.
RFNZAkbasrvlC
Ćwiczenie 3
Wskaż nazwę francuskich wędrownych pieśniarzy. Możliwe odpowiedzi: 1. trubadurzy, 2. minnesangerzy, 3. truwerzy
RFa49o8xMmC6h
Ćwiczenie 4
Wskaż te zdania, które są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Bogurodzica jest najstarszym zabytkiem polskiej muzyki wokalnej, 2. Gaude Mater Polonia jest przykładem muzyki wokalno-instrumentalnej, 3. W średniowiecznej muzyce kościelnej dominowała muzyka instrumentalna, 4. Autorem Bogurodzicy jest Wincenty z Kielczy.
Ćwiczenie 5
RP3SFJrEeq3EI
Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
RUWNGmdUjrJF3
Zapoznaj się z informacjami, dotyczącymi nagrania powyżej i wskaż formę muzyczną tego utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Chorał gregoriański, 2. Świecka pieśń jednogłosowa, 3. Aria operowa.
R1WLMBgWJKDbV
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytania: 1. Jaki moment przyjmuje się za początek muzyki średniowiecznej? 2. Czy zawsze można było wykorzystywać instrumenty w muzyce kościelnej? 3. W jakim języku początkowo śpiewano w kościele katolickim?
Ćwiczenie 7
RyQiyWTCzewQ8
Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.
RctkhdDzAiufU
Podaj tytuł najbardziej znanego utworu Wincentego z Kielczy.

Słownik pojęć

A cappella
A cappella

bez akompaniamentu instrumentów.

Chorał gregoriański
Chorał gregoriański

uroczysty śpiew kościelny; też: utwór muzyczny stylizowany na wzór takiego śpiewu.

Skale kościelne
Skale kościelne

skale, na których opierała się muzyka europejska w średniowieczu i renesansie.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

Biblioteka muzyczna

RaaVOSuf5UoEy
Ilustracja przedstawia średniowieczny zapis nutowy. Kwadratowe nuty są umieszczone na 4 czerwonych liniach. Pod nutami widać łaciński tekst: Veni Creator Spiritus. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetli się napis: Utwór: Veni Creator Spiritus, nieznanego autora, Wykonawca: Gregorian vesperas, Wykonawca Schola Cantorum Gymevensis i odtworzy się nagranie. Utwór rozpoczyna się śpiewem kantora: Veni Sanctus Spiritus, potem kontynuuje cały chór mężczyzn. Śpiewają a cappella (bez akompaniamentu instrumentu), po łacinie. Muzyka kojarzy się z kościołem i modlitwą. Melodia jest spokojna, natchniona.
Widok nutowy na utwór „Veni Creator Spiritus”, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja); Autor nieznany, „hymn Veni Creator Spiritus”, ok. 809 r., online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)
RD2VPhDnXRKLp
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław." Na obrazie, w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawia się napis: Eugeniusz Sąsiadek, Zespół męski Madrygalistów Cappella Cracoviensis. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, śpiew po łacinie. Śpiewają tekst rozpoczynający się od słów: „Gaude Mater Polonia”. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie.
RFdBznCyEygk4
Ilustracja interaktywna przedstawia najstarszy, znany zapis tekstu „Bogurodzicy” z 1407 roku, umieszczony na tylnej wyklejce zbioru kazań łacińskich, skopiowanych przez wikarego w Kcyni na Pałukach - Macieja z Grochowa. Papier jest pożółkły, zniszczony, widoczne są linie, na których zapisane są nuty w kształcie rombów i ozdobne pierwsze litery tekstu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, wyświetla się napis: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, Wykonawca: Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtwarza muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.
R6i6GhxzD7LAS
Ilustracja interaktywna przedstawia francuskiego trubadura Giraut de Bornelh. Ilustracja jest inicjałem z trzynastowiecznego śpiewnika. W ozdobną literę B wrysowane są trzy postaci: jedna większa, w bogatszym stroju i z nakryciem głowy, dwie mniejsze - ubrane skromnie. Po naciśnięciu punktu interaktywnego, pojawi się napis: „Reis Glorios”, autorstwa Giraut de Bornelh oraz pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu miły, łagodny głos żeński śpiewa tęskną, spokojną pieśń z akompaniamentem instrumentu strunowego, najprawdopodobniej liry korbowej.

Bibliografia

Bogusław Schaeffer, Dzieje kultury muzycznej, WSiP Warszawa, 1998