Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RmTEFJGtucquV1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Muzyka w literaturze”.

Muzyka w literaturze

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Czy można oddać w literaturze wrażenia, emocje, doznania, które wiążą się z wysłuchaniem symfonii Beethovena, etiud Chopina, fug Bacha, koncertów Rachmaninowa? Czy można opisać wyjątkowość wielkich dzieł malarskich Leonarda da Vinci, Rafaela, Rubensa, Rembrandta? Czy można opisać muzykęmuzykamuzykę i dzieło malarskie w tekście literackim?

Pytania te wiążą się z problemem przekładalności sztuk, czyli wyrażania różnymi językami artystycznymi podobnych wartości. Wielu artystów próbuje przekraczać granice swojej dziedziny i oddać charakter innej sztuki w swoim dziele. Gdy pisarz usiłuje nakreślić plastyczny obraz świata, wprowadzić melodyjność, nastrój, dynamikę – wykracza poza ramy literatury i zbliża się raz ku sztukom plastycznym, raz ku muzyce. Z kolei malarz, tworząc wizję świata, nie zadowala się plastycznym obrazem, nasyca swoje dzieło ideami, wartościami, które zapewne lepiej wyraziłaby literatura. Od czasów starożytnych poszukiwano uniwersalnego języka sztuki, łączono muzykę z recytacją, śpiewem i tańcem. Dziś mówimy o syntezie, synestezjisynestezjasynestezji, przenikaniu sztuk. Opera łącząc tekst z muzyką, inscenizacją i scenografią, jest dobrym tego przykładem. Kiedy oglądamy jakiś obraz, dostrzegamy znacznie więcej niż tylko barwy, linie czy światłocienie, zwracamy też uwagę na ruch, dynamikę. Z kolei muzyka i dźwięki wywołują w pamięci konkretne obrazy lub kojarzą się z fragmentami dzieł literackich. W literaturze malarskie opisy pełnią funkcje symboliczne lub metaforyczne. Przez ich pryzmat możemy przyjrzeć się bohaterom, ich postawom, uczuciom, emocjom, stanowią element charakterystyki bohatera, czy wprowadzają nastrój.

R1EhqKvXbUFoY1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
R1KHYy2N1sSQq1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się
  • określać funkcje motywów muzycznych w literaturze;

  • omawiać wpływ muzyki na bohaterów;

  • opisywać nastrój wywołany przez muzykę;

  • rozpoznawać i nazywać środki wyrazu służące odzwierciedleniu w literaturze elementów muzycznych;

  • nazywać wrażenia, emocje wywołane przez muzykę.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia. Uczeń:

Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:

  1. rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;

  2. określa świat przedstawiony w utworze;

  3. identyfikuje emocje bohaterów;

  4. omawia nastrój przedstawionej sceny;

  5. rozpoznaje środki stylistyczne i ich funkcje;

  6. analizuje słownictwo, nazywa emocje;

  7. rozwija umiejętność tworzenia wypowiedzi inspirowanych motywem muzyki w literaturze.

m33bed36c8cd4da83_1502093859156_0

MUZYKA W LITERATURZE – audiobook

Rozdziały:

  1. Jak grają?

  2. Być muzyką

  3. Kafka nad morzem

1
Notatka dla prowadzącego

Notatka dla prowadzącego:

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R1Mv1ykMChSmS1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji 1.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.Plik w formacie ZIP, rozmiar 442 KB.
R10A3SqlqEvk51
Zasób R10A3SqlqEvk5 "załącznik do scenariusza lekcji"
Brak pliku manifest.json w paczce
Wskazówka

Wysłuchaj uważnie fragmentów, w których przedstawiona jest gra na instrumentach muzycznych. Zwróć uwagę na sposoby przedstawiania muzyki oraz muzyków w utworze literackim.

RMylmpxsVqdPRm33bed36c8cd4da83_1536748982003_01
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Muzyka w literaturze

Rozdział 1 
Jak grają?

Nagranie przedstawia fragment Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Ojciec i córka grają dla gości, którzy znajdują się w salonie Benedykta Korczyńskiego.

Orzelski drobnymi swymi kroczkami kręcił się dokoła swych leżących na fortepianie skrzypiec, ujął je teraz powoli, z lubością, jak najmilsze dziecię, i z oczami rozkosznie przymrużonymi, smyczkiem po strunie powiódł.

Dźwięki muzyki napełniły salon. Ojciec i córka grali jakąś piękną, długą i trudną kompozycję, przy której stopniowo, ale zadziwiająco Orzelski zmieniał się i przetwarzał. W miarę rozwijania się i potężnienia tonów, spod smyczka jego wychodzących, stary muzyk także wyrastał, usubtelniał się, szlachetniał. Niewielka i pękata postać jego nabierała linii prostych, niskie i białe czoło, z którego w tej chwili zniknęły wszystkie zmarszczki, wysoko podnosił, wzrok promienny, natchniony daleko kędyś posyłał. Lotne marzenia i skrzące zapały, morza rozkoszy i smutku, ze strun skrzypiec lejąc się w jego piersi, co chwilę zmieniały grę jego rysów, ścierając z nich wszelki ślad pospolitości i głupoty. W tym natchnionym artyście ani by poznać było podobna tego smakosza i zmysłowca, który przed chwilą nie mógł rozstać się z talerzem i słodkie oczy robił do starej panny z obwiązanym gardłem; ani tego dobrodusznego, głupowatego starca, który bez cienia urazy poddawał się drwinom znajomych. Było to prawie czarodziejstwem, a tą czarodziejką, która go różdżką swoją dotknęła, była wielka, całe długie już życie tego człowieka przenikająca namiętność.

Justyna swój trudny i zawikłany wtór wykonywała z precyzją i czystością, świadczącą o znacznej muzycznej wprawie, ale nie widać było po niej najlżejszego miłego albo przykrego wrażenia. Zupełnie obojętna, trochę nawet sztywna, z twarzą, w której żaden rys ani razu nie drgnął, widocznie spełniała obowiązek swój starannie, umiejętnie, ale zimno. Grała na pamięć; powieki miała spuszczone, a kiedy je podnosiła, wzrok jej był tak samo jak przedtem znużony i przygasły.

Muzyka trwała długo; niektórzy słuchali jej z uwagą i przyjemnością, a niektórzy z pootwieranymi od zdziwienia albo skrycie poziewającymi ustami. Na ganku nawet gwarne przedtem rozmowy przycichły. Gospodyni domu, nie potrzebując mówić, odpoczywała.

Rozdział 2 
Być muzyką

Nagranie przedstawia fragment Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej. Główna bohaterka – Róża – podejmuje próbę zagrania na skrzypcach koncertu skrzypcowego D‑dur Bramhsa.

Róża prędko przeszła do salonu i zapaliwszy świece wydobyła skrzypce z pudła. Na pulpicie rozłożyła partyturę. Gorączkowo podkręciła kołki, nastroiła instrument. Zupełnie tak samo wyraźnie jak szelest liści za szybą, plusk sadzawki i szkliste dzwonienie księżyca słyszała wiolonczele, flety, altówki Brahmsowskiego koncertu. Wyczekała, aż rozwieje się akordakordakord trąbek…

Pierwsze takty skrzypcowego partu zadźwięczały blado, w palcach nie było jeszcze ciepła, w piersi za wiele żaru. Niebawem wszakże wyrównał się bieg krwi, ramiona stężały na marmur, kiście nabrały miękkości.

Palce sprawnie działały, pasaż skrzypcowy za pasażem pokrywał majaczenie oboju, fagotu, violi. Róża nie czuła zwykłej nieśmiałości wobec instrumentu; opór strun, włosia, drewniane przydźwięki, niedołęstwo mięśni – przestały istnieć. Muzyka zdawała się powstawać w sposób niematerialny, bez udziału pracy, jedynie za przyczyną zachwytu. Wyzwolona z praw fizycznych, Róża bez najmniejszego trudu przenikała wszystkie strefy i wszystkie uczuciauczuciauczucia: zarówno nieziemskie modlitwy, jak miłosne scherzanda. Między domem a światem znikł przedział – księżycowa noc roztopiła ludzi, sny, niebo i mury, tajemnica zmieszała się z wiedzą, na miejscu chaosu weszła dźwięczna, jedwabista pełnia.

Szeroko rozwarła oczy, sprężyła znowu ramiona i – nieugięta, świetna – runęła w rytmy czardasza.

Pierwszych kilka taktów, mimo podwójne nuty i szalone wzmożenie tempa, zapłonęło żywym, łatwym ogniem, nierzeczywista orkiestra brzmiała spoiście jak morze. Róża poczuła łzy w gardle, tak wiele łez, że krtań mało nie pękała od ich nadmiaru. Spróbowała westchnąć. Jednocześnie w melodii coś zazgrzytało, obniżyło się, coś skłamało. Pot zrosił czoło Róży; szybko przełknęła łzy, podciągnęła intonację... Kiedy wszakże pasaż znowu rozbłysnął czystością, usłyszała rzecz straszną: wiolonczele, flety, viole odpływały w dal, zostawiając ją za sobą. Ścisnęła wargi, nadludzkim wysiłkiem pchnęła w przód, przyśpieszyła nutki trzy razy wiązane… Już, już miała dogonić tutti. Wtem huk bolesny ogłuszył ją i zmącił. Co to? – struchlała. Ach, nic! to serce śpieszy. Odzyskała otuchę, przydała mocy lewemu ramieniu, smyczek zamigotał w oktawach. Całą duszą wychyliła się poza siebie ku niknącej harmonii, szum krwi stawał się jednak głośniejszy niż melodia, nie odróżniała już instrumentów, wyrwa w rytmie ziała coraz okropniejszą pustką.

Róża opuściła ręce. Siadła – nogi drżały. Rzuciła smyczek...

Rozdział 3 
Kafka nad morzem

Nagranie zawiera fragment powieści Harukiego Murakamiego Kafka nad morzem.

Przede wszystkim muzyka jest wspaniała. Piękna melodia bez żadnych udziwnień. Ale wcale nie jest zwyczajna. Głos pani Saeki naturalnie się z nią stapia. Nie ma siły wokalnej zawodowej piosenkarki ani jej techniki, lecz jej głos miękko obmywa świadomość słuchacza, jak wiosenny deszczyk skrapiający kamienne stopnie w ogrodzie. Zaśpiewała, akompaniującakompaniamentakompaniując sobie na pianinie, a potem dodano niewielką sekcję smyczków i obój. Pewnie nie było pieniędzy – to skromna aranżacjaaranżacjaaranżacja nawet jak na tamte czasy – ale dzięki temu utwór ma w sobie świeżość, nie dodano nic niepotrzebnego.

W refrenie pojawiają się dwa przedziwne akordy. Pozostałe są wyjątkowo proste i często spotykane, tylko te dwa nieprzyjemnie awangardoweawangardowyawangardowe. Na początku trudno się zorientować, co to za akordy. Przy pierwszym słuchaniu przez chwilę mam w głowie zamęt. Mówiąc przesadnie, czuję się nieomal zdradzony. Nieoczekiwana inność tych akordów wstrząsa mną, wypełnia niepokojem. Zupełnie jakby niespodziewanie powiał z jakiejś szpary zimny wiatr. Po refrenie powraca jednak początkowa piękna melodia i prowadzi nas do poprzedniego świata, harmonijnego i bliskiego. Zimny wiatr już się tu nie dostaje. Wkrótce piosenka dobiega końca, fortepian wydaje ostatni dźwięk, smyczki cicho podtrzymują akord i obój zamyka melodię, pozostawiając po sobie echo.

Po kilkakrotnym wysłuchaniu zaczynam rozumieć co prawda w bardzo ogólnym sensie, dlaczego ten utwór zawładnął sercami tylu ludzi. Bezpośrednio i gładko zlały się w nim w jedną całość wrodzony talent i bezinteresowne uczucie. To zespolenie jest tak całkowite, że można je wręcz nazwać cudownym. Mieszkająca na prowincji nieśmiała dziewiętnastoletnia dziewczyna napisała tekst piosenki o tęsknocie za dalekim ukochanym, usiadła przy pianinie, skomponowała muzykę i zaśpiewała bez żadnej afektacjiAfektacjaafektacji. Napisała tę piosenkę nie dla innych, a dla siebie, chcąc choć trochę podnieść się na duchu. Ta niewinność cicho, lecz niewątpliwie wzrusza słuchacza.

Polecenie 1

Porównaj sposoby wykonywania utworu muzycznego przez ojca i córkę. Jaki wpływ na bohaterów ma muzyka?

Polecenie 2

Jak Maria Kuncewiczowa opisała koncert Róży? Jakich środków artystycznego wyrazu użyła?

Polecenie 3

Na czym polega wyjątkowość utworu muzycznego opisywanego w powieści Murakamiego Kafka nad morzem?

m33bed36c8cd4da83_1536748982003_0
m33bed36c8cd4da83_1502093867461_0

Podsumowanie

R3dXlt3VPpoWm1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
R10jPQHnLwds31
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Zadanie 1.

Jakie funkcje pełnią motywy muzyczne w zaprezentowanych w audiobooku fragmentach powieści?

Zadanie 2.

Jak muzyka zmienia bohaterów, którzy ją wykonują? Odpowiedz na podstawie fragmentów Nad NiemnemCudzoziemki.

m33bed36c8cd4da83_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
RQdtZ0ggWESuS1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 1. zatytułowane „Dwóch muzyków”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Odnosząc się do poznanego fragmentu powieści Nad Niemnem, oceń, czy podane twierdzenia są prawdziwe”. Poniżej znajdują się cztery niedokończone zdania. Pod nimi znajdują się okienka, w których jest napis „Wybierz odpowiedź” i strzałka w dół. Po naciśnięciu na okienko rozwija się lista możliwych odpowiedzi. Należy wybrać prawidłową. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 2
Rqdw3U2pMwhBB1
Na ekranie pokazane w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Być artystą”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Dopasuj określenia dotyczące wykonywanego utworu muzycznego do sytuacji, w jakiej znajduje się artystka”. Poniżej znajduje się tabelka przedstawiająca sześć wierszy, które zawierają określenia dotyczące wykonywanego utworu muzycznego oraz dwie kolumny mówiące o sytuacji, w jakiej znajduje się artystka. Należy wybrać odpowiednią odpowiedź. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1djW6SyvYmCJ1
Ćwiczenie 3
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł „Być artystą”. Polecenie ćwiczenia brzmi „Dopasuj określenia dotyczące wykonywanego utworu muzycznego do sytuacji, w jakiej znajduje się artystka”. Pod poleceniem znajduje się sześć krótkich cytatów z „Cudzoziemki” Marii Kuncewiczowej. Należy określić, czy te cytaty oznaczają triumf czy klęskę artystki. Za pomocą rozwijanych list znajdujących się pod każdym cytatem należy określić charakter cytatu. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
R1RlJTQQtyiDk1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Muzyka wyzwala emocje”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Nazwij stany emocjonalne towarzyszące bohaterom podczas słuchania utworów muzycznych”. Poniżej znajdują się trzy pola z tytułem utworu oraz bohaterem. Pod nimi znajduje się dwanaście kafelków, którymi należy je uzupełnić. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1aaoL2vN3XF91
Ćwiczenie 5
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania trzeciego. Ćwiczenie ma tytuł „Muzyka wyzwala emocje”. Polecenie ćwiczenia brzmi „Do nazw stanów emocjonalnych towarzyszącym bohaterom podczas słuchania muzyki dopasuj tytuł utworu”. Pod poleceniem wymienionych jest dwanaście stanów emocjonalnych. Pod każdym z nich znajduje się rozwijana lista, za pomocą której należy wybrać utwór, w którym pojawia się dany stan emocjonalny. W prawym dolnym rogu ćwiczenia umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania ćwiczenia.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
m33bed36c8cd4da83_1502358147126_0

Słowniczek

afektacja
afektacja

(łac.affectatio, od af‑ficere – przyczyniać komuś coś) przesadna nienaturalność, pretensjonalność w zachowaniu się, zwłaszcza w wyrażaniu uczuć i opinii,; egzaltacja

akompaniament
akompaniament

(wł. accompagnamento– wtór, orszak) tło muzyczne towarzyszące głównej partii melodycznej, wykonywanej zazwyczaj solo (przez jednego instrumentalistę lub śpiewaka), i stanowiące jej uzupełnienie harmoniczne, także rytmiczne i kolorystyczne

akord
akord

(fr. accord– porozumienie, zgoda, uzgodnienie) jednoczesne brzmienie kilku, co najmniej trzech dźwięków, zróżnicowanych pod względem wysokości zorganizowane według pewnej zasady

aranżacja
aranżacja

(franc.arranger– porządkować, załatwiać, układać, organizować) muz. układ, adaptacja utworu muzycznego, który ma być przeznaczony na inny głos, instrument, zespół muzyczny

awangardowy
awangardowy

(fr.avant‑garde – przednia straż) nowatorski, nowoczesny, niekonwencjonalny

muzyka
muzyka

ciąg dźwięków śpiewanych lub granych na instrumentach, tworzących pewną kompozycyjną całość; też: sztuka układania i wykonywania takich kompozycji

synestezja
synestezja

(gr.syn‑aisthesis – jednoczesne postrzeganie) odbieranie wrażeń zmysłowych różnego typu przy bodźcu działającym na jeden tylko zmysł

uczucia
uczucia

synteza wszystkich stanów emocjonalnych, stanowiąca główną motywację ludzkiego postępowania, zwykle przeciwstawiana logice i rozsądkowi

uwznoślenie
uwznoślenie

uczynienie kogoś wzniosłym, czyli odznaczającym się szlachetnością uczuć, dążeń; też: wyrażającym takie dążenia, taką postawę moralną

m33bed36c8cd4da83_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura i życie”.

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/141804/v/latest/t/student-canon

2.1.1. Pozytywistyczne ścieżki

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/141804/v/latest/t/student-canon/m/j0000000E8B2v23