Ważne daty

Seneka

Rc6h00Jt7aYz21

Ilustracja przedstawia okładkę „O gniewie” autorstwa Seneki. Obraz ukazuje pierwszą strona dialogu Seneki „O gniewie”. Na grafice widoczne są literowe napisy, a w jej górnej części grafika króla, po bokach którego trąbią nadworni trębacze.

FILOZOFIA W UJĘCIU SENEKI MŁODSZEGO

Rzymianie zetknęli się z filozofią grecką po podbiciu terenu południowej Italii, zwanego Magna Graecia w III wieku p.n.e. Kontakty te zostały spotęgowane po podbiciu zhellenizowanej części Azji Mniejszej oraz zajęciu Sycylii i Grecji właściwej, co nastąpiło w II wieku p.n.e. Przekaz Katona mówi nam, że początkowo Rzymianie odnosili się do aktywności filozoficznej wrogo, czego przykładem było wypędzanie z Rzymu greckich myślicieli. Stopniowo jednak, w wyniku coraz większego wpływu kultury greckiej na rzymską i kształtowania się wspólnej kultury imperium, filozofia zaczęła odgrywać w wykształceniu zamożnych Rzymian coraz większą rolę, a odbycie studiów w tym zakresie, często w Atenach, było istotnym elementem zdobycia przez młodych Rzymian kompetencji kulturowych. Rzymianie byli filozoficznymi eklektykami. Przeważnie przyswajali sobie różne szkoły i prądy filozoficzne, skupiając swoją uwagę na ich składnikach praktycznych, np. etyce uczącej dobrego życia.

Seneka Młodszy traktował działalność filozoficzną jako powołanie do nauczenia współobywateli życia w cnocie. Uważał, że działalność polegająca na przekazywaniu innym tego, czego się samemu nauczyło poprzez studia i lektury, zawsze niesie za sobą nie chęć próżnego stawiania się w roli mistrza, ale coś zupełnie innego. Filozof uważał, że prawdziwy nauczyciel przekazuje mądrość wzbogaconą o własne rozważania i doświadczenie życiowe. Wiązało się to z jedną z cech filozofii antycznej, która dzisiaj bywa spychana nieco na margines rozważań. Dla znakomitej większości prądów filozoficznych, w tym dla stoików i epikurejczykówEpikureizmepikurejczyków, filozofia była szkołą życia – dobrego życia. Budowanie systemu miało pomóc w osiągnięciu tego celu.

Wielkim poprzednikiem Seneki był Marek Tulliusz Cyceron, który także chciał być dla Rzymian nauczycielem. Jednak myśliciele działali w innej sytuacji politycznej. Cyceron zakończył życie walcząc o wolną republikę. Seneka całe swoje życie przeżył w systemie nazywanym pryncypatem. Pryncypat zachował wiele tradycji i instytucji republikańskich, ale jedynowładztwo było faktem. Możemy więc zaobserwować pewne przemieszczenie akcentów z prób wychowania dobrego obywatela, co charakteryzowało Cycerona, na internalizację doświadczenia i zwrócenie się ku życiu prywatnemu. Było to naturalne w sytuacji, w której istota życia dobrego nie leżała już dłużej w sferze publicznej.

Seneka, stojąc na gruncie stoicyzmuStoicyzmstoicyzmu, wpisywał się w rzymską tradycję eklektycznegoEklektyzmeklektycznego sposobu kształtowania poglądów. Korzystał z dorobku cyników, epikurejczyków a nawet pitagorejczyków, szukając prawdy w różnych systemach filozoficznych. W jednym z listów skomentował wyniki swoich poszukiwań pisząc, że to, co prawdziwe, jest jego własnością (Ep. 12). Za podstawę dobrego myślenia uznawał krytycyzm. Ja także mam prawo do myślenia własnym rozumem – pisał – do jednego więc przyłączę się bez sprzeciwu, drugiemu każę podzielić na części jego zdanie i bardzo możliwe, że gdy już po wszystkim mnie z kolei zapytają o zdanie, nie będę zbijał żadnego punktu z powziętej przez moich poprzedników uchwały (…). Zresztą, w czym wszyscy stoicy są zgodni, jestem uległy prawom natury. Nie zbłądzić z jej drogi, kształtować swe życie według jej prawa i wzoru – oto co znaczy mądrość (De vita beata III, 2‑3).

Pomimo, że Seneka był dzieckiem swoich czasów, jego poglądy społeczne były przepojone głębokim humanizmem. Widać to wyraźnie m.in. w dziele O dobrodziejstwach (De beneficiis). Twierdził, że niewolnik może stać się dobrodziejem swojego pana. Przeciwstawiał się walkom gladiatorów i uważał, że niewolnik jest wolny w sensie samodzielności ducha. Zapewne takie poglądy umożliwiły pismom i postaci Seneki gładkie przejście do świata chrześcijańskiego, gdzie był traktowany jako swego rodzaju święty honoris causa. Seneka przedstawiał swoje poglądy poprzez zróżnicowane formy wypowiedzi artystycznej wykorzystując między innymi formę konsolacji, tragedii, listu czy nawet parodii.

R1aeRyjHaWPH71

Ilustracja przedstawia pomnik „Seneka”. Ilustracja ukazuje pomnika filozofa Lucius Annaeus Seneki oraz fragmentu średniowiecznej bramy Puerta del Almodovar.

R13Sfxc20HREb1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Pseudo-Seneka” autora nieznanego. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny. Postać ma bujne włosy, wąsy i brodę. Mężczyzna ma smutny wyraz twarzy i patrzy na wprost z lekko otwartymi ustami.

Cytaty z utworów Seneki Młodszego

Nōn mortem timēmus, sed cōgītātiōnem mortis.m013c86b27ab18bf8_0000000000004Nōn mortem timēmus, sed cōgītātiōnem mortis. (Epistulae 30.17)

Imperāre sibi maximum imperium est.m013c86b27ab18bf8_0000000000005Imperāre sibi maximum imperium est. (Epistulae 113.31)

Maximum remedīum īrae mora est.m013c86b27ab18bf8_0000000000006Maximum remedīum īrae mora est. (Dē īrā 2.29.1)

Nūllum enim malum gaudium est.m013c86b27ab18bf8_0000000000007Nūllum enim malum gaudium est. (Epistulae 59.3)

Aliēna vitia in oculīs habēmus, ā tergō nostrā sunt.m013c86b27ab18bf8_0000000000008Aliēna vitia in oculīs habēmus, ā tergō nostrā sunt. (Dē īrā 2.28.8)

Longum itēr est per praecepta, breve et efficāx per exempla.m013c86b27ab18bf8_0000000000009Longum itēr est per praecepta, breve et efficāx per exempla. (Epistulae 6.5)

Nam quī peccāre sē nescit, corrigī nōn vult.m013c86b27ab18bf8_0000000000010Nam quī peccāre sē nescit, corrigī nōn vult. (Epistulae 28.9)

Ratiōnāle enim anīmal est homō.m013c86b27ab18bf8_0000000000011Ratiōnāle enim anīmal est homō. (Epistulae 41.8)

Magna pars homīnum est quae nōn peccātīs īrāscitur, sed peccantibus.m013c86b27ab18bf8_0000000000012Magna pars homīnum est quae nōn peccātīs īrāscitur, sed peccantibus. (Dē īrā 2.28)

Iocīs temperātis dēlectāmur, immodicīs īrāscimur.m013c86b27ab18bf8_0000000000013Iocīs temperātis dēlectāmur, immodicīs īrāscimur. (Dē Cōnstantiā 16.5)

Vītā, sī utī sciās, longā est.m013c86b27ab18bf8_0000000000014Vītā, sī utī sciās, longā est. (Dē brevitāte vītae 2.1)

Ubicumque hōmō est, ibi beneficiī locus est.m013c86b27ab18bf8_0000000000015Ubicumque hōmō est, ibi beneficiī locus est. (Dē vītā beātā 24.3)

Nōn est bonum vīvere, sed bene vīvere.m013c86b27ab18bf8_0000000000016Nōn est bonum vīvere, sed bene vīvere. (Dē beneficiīs 3.31.4)

Tyrannus autem ā rēge factīs distat, nōn nōmine.m013c86b27ab18bf8_0000000000017Tyrannus autem ā rēge factīs distat, nōn nōmine. (Dē clēmentiā 1.12.1)

Zadania

Seneka

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

Rc6h00Jt7aYz21

Ilustracja przedstawia okładkę „O gniewie” autorstwa Seneki. Obraz ukazuje pierwszą strona dialogu Seneki „O gniewie”. Na grafice widoczne są literowe napisy, a w jej górnej części grafika króla, po bokach którego trąbią nadworni trębacze.

R1aeRyjHaWPH71

Ilustracja przedstawia pomnik „Seneka”. Ilustracja ukazuje pomnika filozofa Lucius Annaeus Seneki oraz fragmentu średniowiecznej bramy Puerta del Almodovar.

R13Sfxc20HREb1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Pseudo-Seneka” autora nieznanego. Rzeźba ukazuje popiersie mężczyzny. Postać ma bujne włosy, wąsy i brodę. Mężczyzna ma smutny wyraz twarzy i patrzy na wprost z lekko otwartymi ustami.

Bibliografia

J. A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, PWN, Warszawa–Kraków 1999.

Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012.

Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.

M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.

M. Crawford, Rzym w okresie republiki, Prószyński i S‑ka, Warszawa 2000.

Pliniusz Młodszy, Listy, Ks. I–VII, Częstochowa 1967.