Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1bLNeKxpYIpG1
Pastele Pastele Źródło: www.pixabay.com, domena publiczna.
Pastele
www.pixabay.com, domena publiczna

Portrety dzieci oraz matki z dzieckiem należą dziś do najbardziej znanych i lubianych przez Polaków scen intymnych obrazujących silne relacje uczuciowe. Ich reprodukcje można znaleźć nie tylko w wielu domach, lecz także w instytucjach publicznych, takich jak przedszkola czy szpitale. Za co je lubimy? Dlaczego tak chętnie wieszane są na ścianach naszych mieszkań i w miejscach, gdzie bywają rodzice z dziećmi?

Już wiesz

1) Znajdź w bibliotece album poświęcony polskiej sztuce przełomu XIX i XX wieku. Może to być na przykład książka Stefanii Krzysztofowicz‑Kozakowskiej Sztuka Młodej Polski. Obejrzyj album, a następnie zrób krótkie notatki, w których znajdą się odpowiedzi na następujące pytania:

  • Czy podoba ci się sztuka, która powstawała na przełomie XIX i XX wieku? Dlaczego?

  • Czy wielu polskich malarzy tworzyło w tym czasie?

  • Co artyści najchętniej uwieczniali na swoich obrazach?

  • Twórczość którego z nich uważasz za najciekawszą? Dlaczego?

2) Wynotuj nazwiska trzech polskich malarzy tworzących na przełomie XIX i XX wieku oraz po dwa tytuły obrazów każdego z nich.

j0000007VKB1v50_0000000Q
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Stanisław Wyspiański – życie i twórczość

R7N4Zscy41SBD1
Stań się! (Bóg Ojciec)
Stanisław Wyspiański, Stań się! (Bóg Ojciec), 1897–1900, witraż, kościół św. Franciszka, Kraków, domena publiczna

Porozmawiajcie w klasie na temat polskiej sztuki przełomu XIX i XX wieku. Podczas dyskusji usystematyzujcie odpowiedzi na pytania:

Ćwiczenie 1.1

Czy komuś z was podobały się oglądane dzieła? Dlaczego?

Ćwiczenie 1.2

Czy można uznać, że tworzyło wówczas wielu artystów?

Ćwiczenie 1.3

Jakie tematy najczęściej powtarzały się na oglądanych przez was obrazach?

Ćwiczenie 1.4

Zróbcie w waszej klasie ranking popularności polskich artystów przełomu XIX i XX wieku i ich obrazów. Nazwisko którego malarza powtarza się najczęściej?

Stanisław Wyspiański
RzR7c33iuVPIT
Autoportret
Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1903, pastel na papierze, Muzeum Narodowe, Kraków, domena publiczna

Stanisław Wyspiański

Był wybitnym malarzem i dramaturgiem, ale także projektantem form użytkowych (zaprojektował m.in. zestaw mebli!). Tworzył głównie w Krakowie, w okresie nazywanym Młodą Polskąj0000007VKB1v50_000tp001Młodą Polską. Był wszechstronnie utalentowany, dzięki czemu jednocześnie studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczestnicząc w wykładach z zakresu historii sztuki, historii i literatury. Już w czasie studiów zaczął podróżować. Kilka lat spędził w Paryżu. Po powrocie do kraju w 1894 roku stworzył piękne wielobarwne polichromiej0000007VKB1v50_000tp002polichromie na ścianach kościoła Franciszkanów w Krakowie oraz wyjątkowy witraż z przedstawieniem Boga Ojca Stań się!, umieszczony w zachodniej ścianie kościoła.

W 1900 roku artysta poślubił chłopkę Teodorę Pytko. W następnych latach powstały wszystkie jego największe dzieła, zarówno literackie, jak i plastyczne. W tym czasie Wyspiański współpracował także z krakowskim teatrem, w którym wystawiał swoje dramaty, np. Wesele (1901). Z tego okresu pochodzą również m.in. portrety przyjaciół i najbliższej rodziny, autoportrety, cykl pejzaży z widokiem na kopiec Kościuszki. Szczególne miejsce wśród prac plastycznych Stanisława Wyspiańskiego zajmują portrety jego żony z dziećmi, będące zarówno odzwierciedleniem miłości matki do dzieci, jak i samego artysty – męża i ojca – do swojej żony i dzieci. Portrety te powstały w technice pastelu, ponieważ malarz był uczulony na farby olejne.

Ważne!

Pastelj0000007VKB1v50_000tp003Pastel to farba uformowana w cienkie wałeczki z pigmentu z dodatkiem kredy, gipsu i niewielkiej ilości spoiwa organicznegoj0000007VKB1v50_000tp004spoiwa organicznego. Dlatego też wielu artystów woli posługiwać się określeniem „kredka”, a nie „farba”. Prace wykonywane w tej technice bywają nazywane „rysunkami”, a nie „obrazami” (choć nie przez wszystkich).

Rozróżniamy dwa podstawowe typy pasteli: suche oraz mokre (tzw. tłuste). Określenie zależy od rodzaju spoiwa w kredce. Efekt zastosowania różnych typów pasteli jest widoczny gołym okiem: rysunek stworzony tłustym pastelem wygląda tak jak praca wykonana popularną kredką świecową (woskową), a suchym pastelem – tak jak rysunek wykonany kolorowąj0000007VKB1v50_000tp005kolorową kredą.

j0000007VKB1v50_000tp001
j0000007VKB1v50_000tp002
j0000007VKB1v50_000tp003
j0000007VKB1v50_000tp004
j0000007VKB1v50_000tp005
j0000007VKB1v50_0000002F
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Stanisław Wyspiański, Żona artysty z synkiem Stasiem

Ćwiczenie 2
RJYcjb2urlQP71
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
1
Ćwiczenie 3
R1PwkS5ag9GBz1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RS9qlwEf3gt3J1
Żona artysty z synkiem Stasiem
Stanisław Wyspiański , Żona artysty z synkiem Stasiem, 1904, pastel na papierze, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, domena publiczna
Ćwiczenie 4

Zastanów się, czy tytuł rysunku został nadany przez samego artystę, czy też przez muzealnikówj0000007VKB1v50_000tp006muzealników, którzy musieli stworzyć kartę katalogową dla obrazu, kiedy trafił do muzeum. Jakie informacje byłyby ci potrzebne do nadania tytułu rysunkowi, gdyby ten tytuł zależał od ciebie? Gdzie należałoby szukać tych informacji?

Wskazówka

Podpowiedzi dla ucznia, pomocne w prawidłowym rozwiązaniu zadania: autorstwo pracy – na podstawie sygnatury; data powstania pracy – jest na rysunku; identyfikacja osób na rysunku – na podstawie informacji spoza rysunku: inne prace, zdjęcia.

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
1
Ćwiczenie 5
RZkHHvQroAd0v1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Ćwiczenie 6
RBPVw6xdniIEm1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000007VKB1v50_000tp006
j0000007VKB1v50_00000034
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Symboliczna wymowa przedstawienia

Jako przedostatni etap opisu może się w nim znaleźć interpretacja symbolicznej wymowy przedstawienia czy też jego ogólnego nastroju, które budowane są za pomocą wszystkich opisanych wcześniej elementów.

Ćwiczenie 7

Odnieś się do pytań 9 i 10 z wcześniejszej tabeli. Czy zgadzasz się z propozycją haseł, które zostały przypisane do tych pytań? Jeżeli nie, zaproponuj inne. Jak ty interpretujesz utrwalone na rysunku relacje między matką a synkiem?

uzupełnij treść
Ćwiczenie 8

Wyraź swoją opinię na temat pastelu Stanisława Wyspiańskiego. Nie zapomnij o uzasadnieniu. W swojej wypowiedzi nawiąż też do elementów opisu, na przykład w taki sposób:

Podoba mi się:
Pastel Stanisława Wyspiańskiego podoba mi się, ponieważ uważam, że artysta zastosował w nim interesujące kolory. Podoba mi się ich zestawienie.

Nie podoba mi się:
Rysunek Stanisława Wyspiańskiego nie podoba mi się, ponieważ uważam, że postaci są zbyt duże, niemal w całości wypełniają jego powierzchnię. Wydaje mi się, że byłoby lepiej dla kompozycji, gdyby na drugim planie artysta wyraźnie narysował pokój, w którym znajdują się postaci.

A TERAZ TWOJA KOLEJ:

uzupełnij treść

Jest wiele różnych typów opisów: katalogowy, w którym najistotniejsze są wszystkie dane na temat każdego dzieła; formalny (analiza kompozycji dzieła, podczas której określamy miejsca na płaszczyźnie, plany i kierunki kompozycji); ikonograficzny – należy tu uwzględnić całą „treść” przedstawienia, motywy, które można wskazać w dziele. Dodaliśmy jeszcze element interpretacji, odwołujący się bezpośrednio do wcześniejszych ustaleń.

Wszystkie te działania kierują nas do ostatniego etapu spotkania z dziełem: wyrażenia własnych przemyśleń, odczuć, emocji, które towarzyszyły nam podczas kontaktu z dziełem.

Jest to etap najbardziej osobistego zbliżenia się odbiorcy do dzieła sztuki.

j0000007VKB1v50_0000003O
JPOL_E3_E4_Konteksty

Macierzyństwo namalowane

Ćwiczenie 9
R1SkmqidGw3oO1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RBE5wiZMZMhfu1
Macierzyństwo
Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo, 1904, pastel na papierze, 62 x 47,4 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie , domena publiczna
RYzpPaZTE83mq1
Macierzyństwo
Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo, 1905, pastel na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
R4srQ06z5uEde1
Macierzyństwo
Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo, 1902, pastel na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
Macierzyństwo, piękny i nieznany pastel WyspiańskiegoElżbieta Charazińska
Elżbieta Charazińska Macierzyństwo, piękny i nieznany pastel Wyspiańskiego

Obraz, ukazujący żonę artysty Teodorę gestem pełnym matczynej miłości tulącą w ramionach najmłodszego synka, Stasia, wpisuje się w rozbudowaną serię przedstawień ze scenami macierzyństwa. Motyw matki karmiącej niemowlę bądź przytulającej je do piersi pojawia się w twórczości Wyspiańskiego wraz z przyjściem na świat własnego potomstwa artysty. W dawnych katalogach obrazy o tej tematyce występują pod różnie brzmiącymi tytułami: Matka karmiąca dziecko, Dziecko przy piersi, Matka karmiąca, Matka i dziecko, Macierzyństwo. W tych intymnych scenach niemal zawsze występuje Teodora Wyspiańska karmiąca starszego synka Mietka (ur. 1899) lub najmłodszego Stasia (ur. 1901). Natomiast w rozwiązaniach kompozycyjnych Wyspiański pozwala sobie na śmiałe kadrowania, ograniczając niekiedy pole obrazowe do ujęcia samego niemowlęcia przy piersi, uniemożliwiając tym zabiegiem identyfikację matki. […]

Artystycznym wyrazem zachwytu Wyspiańskiego nad objawami bezinteresownej matczynej miłości było wiele przedstawień żony z najmłodszym synkiem, które namalował w 1902 i w 1904. Jednym z takich obrazów jest ta efektowna kompozycja, ukazująca utrudzoną kobietę usiłującą uśpić w ramionach rozkapryszone dziecko. Zmęczenie rysujące się na twarzy Teodory wydobył artysta delikatnym modelunkiemj0000007VKB1v50_000tp007modelunkiem i mistrzowskim rozkładem światła. Podkreślił je również zestawieniem z płomienną barwą korali i chusty, spod której opadają na czoło niesforne kosmyki włosów. Natomiast małego chłopca o wielkich błękitnych oczach i kapryśnie zaciśniętych ustach, spowitego w suto sfałdowaną koszulkę, przedstawił w desperackim zmaganiu z nadchodzącym snem. Rozwiązanie kolorystyczne całości oparł na kontraście gorącej gamy czerwieni i ugrówj0000007VKB1v50_000tp008ugrów z chłodnym błękitem i różem. W tej scenie urzeka także charakterystyka postaci oraz naturalność ich póz i gestów.

Macierzyństwo, piękny i nieznany pastel Wyspiańskiego

Ćwiczenie 10
RIEI4id1XZN3H1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11

W jakich sytuacjach Wyspiański uwieczniał na obrazach żonę z dziećmi?

Ćwiczenie 12

Za pomocą jakich efektów malarskich artysta podkreślił na obrazie zmęczenie żony? Przyjrzyj się obrazowi i wskaż te efekty.

j0000007VKB1v50_000tp007
j0000007VKB1v50_000tp008
j0000007VKB1v50_0000004R
JPOL_E3_E4_Preteksty

Uczucie wyrażone gestem

JPOL_E3_E4_Preteksty
R2YwCWvAZ5qK91
Źródło: www.pixabay.com, fotografia czarno-biała, domena publiczna.
www.pixabay.com, fotografia czarno-biała, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Preteksty

Zwróciliście uwagę, w jaki sposób matka trzyma swojego małego synka na obrazach Wyspiańskiego? Gest obejmujących dziecko ramion mówi o matczynej miłości i chęci zapewnienia mu bezpieczeństwa. Co – bez słów – przekazujemy innym ludziom za pomocą gestów naszych rąk?

Co mówią gesty rąk?
Co mówią gesty rąk?

– Mocny i energiczny uścisk dłoni sprawia wrażenie osoby silnej i statecznej – jest to człowiek ze zrównoważonym charakterem, szczery i bez kompleksów. – Lekki uścisk dłoni oznacza, że rozmówca nie jest pewny siebie i brakuje mu odwagi w podejmowaniu decyzji. Lekki uścisk cechuje też ludzi podejrzliwych, jednak gdy uda nam się zjednać ich zaufanie, to mamy w nich bardzo oddanych przyjaciół czy pracowników. […] – Skrzyżowanie rąk na piersiach to wyraz postawy negatywnej lub obronnej, osoba taka nie czuje się pewnie i bezpiecznie lub też nie zgadza się z tym, co mówi rozmówca. Im wyżej są trzymane ręce, tym gorszy jest humor tej osoby.
– Trzymanie rąk za plecami, podniesiona głowa i wypięta pierś – ten gest świadczy o dużej pewności siebie i poczuciu bezpieczeństwa. […] – Siedzenie z rękoma założonymi za głową i skrzyżowanymi nogami oznacza dużą pewność siebie, komfort psychiczny i przewagę nad rozmówcą, poczucie dominacji.
– Stukanie palcami w stół oznacza zniecierpliwienie; osoba ta może być sfrustrowana, zdenerwowana lub znudzona przeciągającym się tematem rozmowy i czeka na jej zakończenie. […]
– Ręce w kieszeniach, a kciuk na zewnątrz jest prezentowaniem siły psychicznej i pewności siebie. Osoba taka jest gotowa na niespodziewane wyzwania i nie obawia się trudności.
– Ręce wsunięte do tylnych kieszeni – taką pozycję przyjmuje osoba ambitna, ale przez swoją skromność pozbawiona siły przebicia.
– Zacieranie rąk to oczekiwanie na pomyślne wiadomości.
– Poprawianie, układanie włosów – brak pewności siebie, brak poczucia bezpieczeństwa.
– Stukanie się w brodę – próba podjęcia decyzji, szukanie wyjścia z trudnej sytuacji.
– Obgryzanie paznokci – brak poczucia bezpieczeństwa, zdenerwowanie, niepewność.

Co mówią gesty rąk?

Ćwiczenie 13

Omów wymienione w zestawieniu gesty rąk. Odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 14.1

Czy zgadzasz się z ich interpretacją?

Ćwiczenie 14.2

Czy znasz też inne gesty, które komunikują inne treści?

Ćwiczenie 14.3

Jak sądzicie, czy we wszystkich krajach wymienione gesty oznaczają to samo?

j0000007VKB1v50_0000005E

Zadaniowo

Ćwiczenie 15

Stanisław Wyspiański stworzył wiele pasteli, na których uwiecznił swoją żonę wraz z dziećmi – Stasiem, Mietkiem, Helenką. Wybierz dwa z nich i zastanów się, co je łączy. Swoją odpowiedź uzasadnijj0000007VKB1v50_000tp009uzasadnij.

Ćwiczenie 16

Uczucie macierzyńskiej miłości do dziecka może być wyrażane w sztuce i literaturze na różne sposoby. Nie zawsze musi to być namalowany portret czy jego opis. Jak inaczej można wyrazić to uczucie?

R11nKCO4iPeDC1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000007VKB1v50_000tp009