Nocne pejzaże i muzyczne rejestracje w malarstwie Jamesa McNeila Whistlera
Ważne daty
1834‑1903 lata życia Jamesa McNeilla Whistlera
1861‑1862 – powstaje Symfonia w bieli nr 1: Dziewczyna w bieli
1864‑1865 stworzenie Symfonia w bieli 2: Biała dziewczynka
1865‑1867 Whistler maluje Symfonie w bieli 3
1871 – powstaje Portret matki artysty
1871 – powstanie obrazu Nokturn w błękicie i srebrze- Chelsea
1872‑1874 namalowanie Harmonii w szarości i zieleni – Panna Cicely Alexander
1875 powstaje Nokturn w czerni i złocie- Spadająca raca
1876- 1877 – dekorowanie Sali Pawia
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
określać ramy czasowe, w których tworzył James McNeill Whistler;
charakteryzować twórczość malarską Jamesa McNeilla Whistlera w kontekście założeń programowych epoki, w której tworzył;
rozpoznawać konkretne dzieła Whistlera: Symfonia w bieli nr 1: Dziewczyna w bieli; Symfonia w bieli nr 2: Biała dziewczynka, Symfonia w bieli 3, Aranżacja szarości i czerni nr 1: matka artysty, Harmonia w szarości i zieleni – Panna Cicely Alexander, Nokturn w błękicie i srebrze – Chelsea, Nokturn w czerni i złocie – Spadająca raca, Sala Pawia;
dokonywać krótkiego opisu i analizy dzieł sztuki Whistlera szczególnie w ich kontekście „muzycznym”;
określać miejsce przechowywania konkretnych obrazów Whistlera.
Osobowość twórcza Jamesa McNeilla Whistlera
James McNeill Whistler przyszedł na świat w 1834 roku w Lovell (Massachussets) jako syn inżyniera kolei żelaznych oraz prostej prowincjuszki. Całe swoje dzieciństwo spędził podróżując po Stanach Zjednoczonych z rodzicami i rodzeństwem, aż w końcu w 1843 roku rodzina osiadła w Rosji, gdzie James otrzymał solidne wykształcenie, w tym także plastyczne.
Po śmierci ojca i powrocie do Ameryki w roku 1855 James postanawia wyjechać do Paryża i tam uczyć się malarstwa. Paryż jest wówczas „stolicą sztuki”, miejscem narodzin impresjonizmu, następnie nurtów postimpresjonistycznych, a także terytorium rozwoju realizmu i secesji. Wszystkie te tendencje, które wiele czerpały również ze sztuki japońskiej zakiełkują w twórczości Whistlera po jego przeprowadzce do Londynu.
W Londynie artysta uchodzi za dandysa – prowokacyjnego impertynenta, którego wyrafinowanie estetyczne odbierane jest jako gra pozorów i powierzchowność.
Czy rzeczywiście tak było? A może Whistler starał się uczynić z całego swojego życia prawdziwe dzieło sztuki? Nierozumiany, często wykpiwany bronił się przed krytyką, stale szukał możliwości wystawiania swoich prac stąd często powracał do Paryża, ale prawdziwa sława i uznanie przyszły do artysty dopiero w Anglii.
W latach siedemdziesiątych XIX wieku współpracował z Bractwem PrerafaelitówPrerafaelitów i ich wpływy będą dostrzegalne szczególnie w jego późniejszych kobiecych portretach.
Rok 1874 przyniósł jego pierwszą samodzielną wystawę prac i wydarzenie to było przełomowym w jego karierze. Od tego momentu pomnożyły się zaszczyty, przydzielane były mu nagrody, spływały do niego kolejne zamówienia. Tendencja ta potrwała do końca życia artysty – James McNeill Whistler umiera w Londynie w 1903 roku jako artysta znany i szanowany.
Specyfika dzieł Jamesa McNeila Whistlera
Whistler sam zwykł mawiać, że natura zawiera elementy, kolory i kształty wszystkich obrazów, tak jak klawiatura zawiera nuty całej muzyki. Ta zasada analogii dwóch artystycznych światów- świata muzycznego i malarskiego, jest obecna w twórczości artysty i na niej zasadza się jej wyjątkowość. Whistler od pewnego momentu, a szczegółowiej od roku 1872, tytułuje swoje prace terminami zaczerpniętymi z teorii muzyki stąd w jego oeuvreoeuvre odnajdujemy liczne Symfonie…, Harmonie czy Nokturny…
Kolejno w latach 1861‑1862, 1864‑1865, 1865‑1867 powstają słynne trzy kompozycje zatytułowane Symfonia w bieli. Obrazy te, będące portretami kobiet, wywierają ogromne wrażenie bogatą gamą różnych odcieni bieli. Bogactwo to jest uzasadnieniem muzycznych odniesień tytułów.
Dziewczyna w bieli to obraz namalowany przez Whistlera na przełomie 1861 i 1862 roku, który znajduje się dzisiaj w National Gallery of Art w Waszyngtonie.
Przedstawiona w całej postaci dziewczyna w białej sukni to Joanna Hiffernan, kochanka Whistlera.
2.Przedstawiona w całej postaci dziewczyna w białej sukni to Joanna Hiffernan, kochanka Whistlera.
, 3.Format obrazu to długi i wysmukły prostokąt, a poza modelki i jej ubiór dodatkowo podkreślają pionowy charakter malowidła.
W liście do swojego znajomego Whistler komentował, że obraz przedstawia: kobietę w pięknej batystowej sukni, stojącą przed oknem przepuszczającym światło przez przezroczystą, białą, muślinową zasłonę; postać kobiety jest mocno oświetlona z prawej strony i dlatego obraz, oprócz [jej] rudych włosów, stanowi zachwycającą masę olśniewającej bieli.
Ta refleksja tłumaczy skąd później w tytule znalazła się Symfonia w bieli. Otóż ten muzyczny termin ukazuje intencje Whistlera jakoby harmonia kolorów miała zadziałać na odbiorcę podobnie jak muzyczny utwór. Obraz był wczesnym eksperymentem w bieli na tle bieli – z kobietą stojącą w białej sukni na białym tle.
Takim zabiegiem Whistler posługuje się także później malując jeszcze dwa obrazy o podobnym motywie, które zatytułował Symfonia nr 2 (1864) i Symfonia nr 3 (1865‑67).
Dzieło bywa często interpretowane jako alegoria dziewictwa (na co wskazywałyby biel i lilia), ale także jego utraty (dzika zwierzęca głowa), jak i aluzja do Najświętszej Maryi Panny (zwierzę pod stopami, któremu dziewczyna „miażdży głowę”).
Obraz Biała dziewczynka, która analogicznie do Dziewczyny w bieli we wczesnych latach siedemdziesiątych XIX wieku staje się Symfonią w bieli powstał w latach 1864‑1865 (dzisiaj przechowywany jest w Tate Gallery w Londynie).
Na obrazie widzimy ubraną w białą suknię dziewczynę, która ukazana w trzech czwartych opiera się o kominek, na którym stoi lustro. Melancholijnie spogląda na obrączkę, a dodatkowo nastrój zadumy potęguje jej odbicie w lustrze.
2.Tytułowa Dziewczynka w bieli to ponownie Joanna Hiffernan, która, mimo iż nie była żoną Whistlera, przygląda się bacznie obrączce na swoim palcu. Ten symbol sakramentu małżeństwa ukazuje charakter relacji między muzą, a artystą i ich wzajemną miłość i oddanie.
W latach 1865‑1867 powstaje ostatnie z serii „białych”, „symfonicznych” płócien Whistlera, które od początku nosi tytuł Symfonia w bieli 3, a jako podtytuł stosuje się Dwie dziewczynki w bieli.
Inaczej niż w dwu poprzednich obrazach Whistler ukazuje tutaj nie jedną, a dwie postaci kobiece. Jedna z nich, podtrzymując ręką głowę siedzi na kanapie (to znana już Joanna Hiffernan), druga (żona przyjaciela artysty- Milly Jones) siedzi na podłodze, przy kanapie. Prawa część płótna kadrowana jest rośliną o białych kwiatach.
2.Ciekawe jest tutaj zastosowane asymetryczne ułożenie postaci w jednej przestrzeni malarskiej, choć najważniejsze zdaje się być wrażenie bogatej gamy najróżniejszych odcieni bieli. Bogactwo to niesie za sobą ciąg skojarzeń muzycznych – zarówno harmonicznych jak i tych związanych z samym tytułem obrazu.
Rola nokturnów w pracach Whistlera
Nokturny Whistlera to nocne pejzaże zbliżające się w wymowie niemal do abstrakcji, a przywodzące na myśl muzyczne utwory inspirowane spokojnym i nastrojowym klimatem nocy. Do historii przeszły słowa artysty, który twierdził, że kiedy gaśnie światło, cienie stają się wyraziste, zbędne szczegóły znikają; znika banalność i widzę rzeczy takimi jakimi są.
Stosował on w swoich nokturnach specyficzną technikę, która polegała na tym, że mocno rozrzedzoną farbę w niewielkich ilościach nakładał na płótno tak żeby ta wsiąkając w płótno stwarzała efekt wcieranego koloru, który współgrał z fakturą podkładu.
Pierwszy z serii NokturnówNokturnów Whistlera, ten w błękicie i srebrze – Chelsea powstał w 1871 roku jako Harmonia w błękitnozielonym świetle księżyca i dziś zobaczyć go można w Tate Gallery w Londynie.
W 1872 roku przyjaciel artysty doradził, by ten nazywał swoje obrazy muzycznym terminem- nokturnów. Stąd też wszelkie poetyckie nokturnowe (czyli nocne) widoki Tamizy sugerują swoje niemalże muzyczne oddziaływanie, piękne i spokojne. Nokturn w błękicie i srebrze – Chelsea przedstawia Tamizę widzianą z Battersea w stronę Chelsea.
2.Z prawej strony widać wieżę Chelsea Old Church.
3.Na pierwszym planie widać rybaka zwróconego w stronę swojej barki. W wodach rzeki błyszczą światła miasta, a fabryki odbijają się od tafli wody; rybak i barka namalowani ledwie dostrzegalnymi muśnięciami pędzla są słabo widzialni. Wszystkie te zabiegi podkreślają poetykę i tajemniczość sceny, Whistler przenosi nas niemal do krainy oniryzmu.
W Institue of Art w Detroit można podziwiać kolejny z nokturnów Whistlera – powstały w 1875 roku Nokturn w czerni i złocie- Spadająca raca.
Obraz przedstawia park rozrywki Cremorne Gardens w Londynie, w którym urządzano pokazy fajerwerków na tle nocnego nieba. Złote refleksy, rozpryskując się po niebie, nie stanowią konkretnych zdefiniowanych form, a stają się zaledwie zapisami wrażeń ulotnych zjawisk. Stąd też sztuczne ognie tworząc poświatę w pochmurnej atmosferze, pozostawiają kłęby dymu i w związku z tym ich przedstawienie sięga już po elementy abstrakcyjne, nie zaś figuratywne.
W HarmoniachHarmoniach natomiast chodziło mu o to, by bogactwo odcieni stosowanych w danym obrazie było prawdziwą „melodią” dla oczu.
Portret córki bogatego londyńskiego bankiera znany pod tytułem Harmonia szarości i zieleni: Miss Cicely Alexander powstał w latach 1872‑1874 i oglądać go można w Tate Gallery w Londynie.
Doskonałym przykładem takiej harmonijnej, chociaż mocno ascetycznej, kompozycji jest Aranżacja szarości i czerni nr 1: matka artysty.
Powstały w 1871 roku, a przechowywany w Musée d’Orsay w Paryżu obraz Aranżacja szarości i czerni nr 1: matka artysty, to dzieło naprawdę wyjątkowe. Analityczna, oszczędna kompozycja dzieła zorganizowana jest za pomocą kilku przenikających się osi pionowych i poziomych. Jedyną przeciwwagą takiego układu jest siedząca postać matki artysty – Anny Whistler, jednakże i ona przedstawiona jest za pomocą prostych środków, bez szczegółów i upiększeń. Nietypowy też to portret także ze względu na klasyczne pojmowanie tego gatunku malarskiego.
Wszystkie te środki stanowią o psychologicznej przenikliwości portretu, która ukazana jest wyraziście przez celowo zredukowaną kompozycję. Najdalej posunięte tezy dotyczące sztuki mówią o tym, że Whistler wyprzedza w tym swoim doświadczeniu co najmniej o pół wieku abstrakcję geometryczną.
Portret ten jest dziełem przełomowym w twórczości Whistlera, który stara się przekonać odbiorcę o tym, że malarstwo ma wystarczać samo sobie, że jest tworem autonomicznym, zestawionym z tonów, niuansów, kontrastów. To, co Whistler chce za wszelką cenę uzyskać, i co mu się tutaj absolutnie udaje, to harmonia kolorów, która wyraża duszę modela, jego psychikę i osobowość.
Pewnego rodzaju podsumowaniem osiągnięć malarskich Jamesa Whistlera (choć na wiele jeszcze lat przed śmiercią) jest dekoracja tzw. Sali Pawiej.
Jest to dzieło totalne, łączące w sobie wiele dziedzin sztuki, i w którym szczególnie widoczne są wpływy japońskie. To, co wcześniej pojawiało się w dziełach malarskich czyli charakterystyczne „cięcia” kompozycji (tak, że np. wiszące w tle obrazy sugerują rozciągającą się poza kadr przestrzeń), a także malowanie za pomocą plam prawie bez tonalnych urozmaiceń, szerokimi pociągnięciami pędzla, powściągliwe zestawianie barw oraz efekt harmonijnej równowagi pojawia się właśnie w Pawiej Sali.
Podsumowanie
James McNeill Whistler powiedział kiedyś, że jedyna wierność malarza polega na malowaniu według własnych wizji i tej teorii trzymał się w swojej twórczości. Doświadczenia współczesnej mu sztuki przynosiły wiele gotowych przepisów i reguł, którym wystarczyło się podporządkować. Jednak Whistler pozostał wierny sobie i swojej intuicji. Był artystą , którego celem pozostawało samo dzieło, do tego stopnia wręcz, że zrezygnował z sygnowania swoich prac, a pozostawiał na nich subtelny motyw przestylizowanego motyla, którego forma zmieniała się w zależności od tematu i stylu płótna. W wyborze znaku też słychać echo japońskich gustów malarza.
Te japońskie influencje, zainteresowanie językiem wypowiedzi rozmaitych dziedzin sztuki i silny indywidualizm twórczy stanowią o niewątpliwym mistrzostwie Whistlera, u którego w myśl wyznawanej filozofii analogii sztuki i muzyki najważniejsza była kompozycja dzieł, a nie ich temat.
Zadania
W jakim kraju urodził się James McNeill Whistler?
- Francja
- Stany Zjednoczone
- Anglia
Przyporządkuj reprodukcjom ich tytuły.
Symfonia w bieli 2 Biała dziewczynka, Symfonia w bieli 1 Dziewczyna w bieli, Symfonia w bieli 3
Dopasuj odpowiednią nazwę do przytoczonej definicji.
.............. to obraz przedstawiający scenę nocną, zwłaszcza w przyrodzie.
Takie dobranie barw, które pozwala stworzyć jednorodną kompozycję obrazu to .................
W klasycznym kształcie to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, popularny w XVIII, XIXi w pierwszej połowie XX wieku; charakteryzuje się tym, że muzyka przedstawia i ilustruje program (czyli treść pozamuzyczną – literacką): .................
Tate Gallery, Freer Gallery of Art, Musée d’Orsay
Wpływy sztuki którego kraju inspirowały twórczość Whistlera?
- Chiny
- Japonia
- Stany Zjednoczone
Spośród podanych poniżej wybierz 10 haseł, które łączą się ze sztuką Whistlera.
- malarstwo
- rzeźba włoska
- plafon
- nokturn
- rokoko
- prerafaelici
- buduar
- harmonia
- abakus
- impost
- Paryż
- pejzaż
- faza analityczna
- sfumato
- symfonia
- alabaster
- dalmatyka
- portret
- kolumna
- tonacje kolorystyczne
- Japonia
- meander
Który z owadów posłużył Whistlerowi do podpisywania swoich dzieł?
- ważka
- mucha
- motyl
Słownik pojęć
obrazowe przedstawienie abstrakcyjnego pojęcia, ukazanego pod postacią ludzką, zwierzęcą bądź w formie grupy figuralnej, której postacie poprzez swe cechy, atrybuty, strój, pozy, gesty i zachowania oznaczają określoną sytuację będącą tematem uogólnienia.
takie dobranie barw, które pozwala stworzyć jednorodną kompozycję obrazu.
1). plast. obraz przedstawiający scenę nocną, zwłaszcza w przyrodzie.
2). muz. bardzo spokojna i zrównoważona oraz równie nastrojowa instrumentalna forma muzyczna inspirowana poetyckim nastrojem nocy.
całość dorobku danego artysty, wszystkie jego dzieła.
konwencja literacka, polegająca na ukazaniu rzeczywistości na kształt snu, marzenia sennego, czasem koszmaru.
stowarzyszenie artystyczne założone w Londynie w 1848 roku przez studentów The Royal Academy of Art: Johna Everetta Millaisa, Williama Hunta, Dantego Gabriela Rossettiego, które za ideał postawiło sobie gotyckie oraz włoskie piętnastowieczne malarstwo sprzed działalności Rafaela Santiego .
w klasycznym kształcie to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, popularny w XVIII, XIX i w pierwszej połowie XX wieku; charakteryzuje się tym, że muzyka przedstawia i ilustruje program (czyli treść pozamuzyczną – literacką).
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
I. Chilvers, Oksfordzki leksykon sztuki Arkady, Warszawa 2002.
S. Weintraub, Whistler: A biography, Collins, Londyn 1974.