Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
ROYxR2mmIVS9M1
Ilustracja przedstawia kolorowe nutki - różowe po lewej stronie i pomarańczowe po prawej stronie. Temat lekcji Nowe techniki w muzyce XX wieku.

Nowe techniki w muzyce XX wieku

Ważne daty

1

1894 – Claude Debussy, Popołudnie fauna.

1911 – Béla Bartók, Allegro Barbaro

1928 – Arnold Schönberg, Wariacje op. 31

1952 – John Cage, Tacet 4’33’’

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RnbGZRkqHkjnW
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

3. W zakresie ruchu przy muzyce. Uczeń:

3) improwizuje za pomocą gestu i ruchu oraz tworzy ilustracje ruchowe do muzyki.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości): reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności);

3) rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania

Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:

6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.

8. Potrafi uzasadnić własne preferencje muzyczne, argumentując swoje wybory.

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej;

Nauczysz się

opisywać impresjonizm, dodekafonię, witalizm, aleatoryzm i minimalizm;

rozpoznawać dzieła muzyczne;

stosować właściwą terminologię muzyczną;

rozpoznawać sylwetki twórców XX wieku.

Impresjonizm - muzyka wrażenia

Nowe zjawiska w muzyce XX wieku związane są z wrażeniami plastycznymi, obecnymi w twórczości Claude’a Debussy’ego. Kierunek w sztuce, zwany impresjonizmem, wpłynął na twórczość kompozytora, który, podobnie jak malarze, starał się uchwycić nieustannie zmieniającą się rzeczywistość i utrwalić subiektywne, ulotne wrażenia, jakie w nich wywoływała.

RFJlArFC54VCS
Zdjęcie Claude'a Debussy’ego. Kompozytor jest dość potężnym mężczyzną, z kędzierzawymi włosami, wąsami i brodą. Ubrany jest elegancko w białą koszulę i surdut, pod szyją ma muszkę. Pod punktami aktywnymi znajdują się informacje dodatkowe: 1. Achille-Claude Debussy Urodzony: 22 sierpnia 1862 w Saint-Germain-en-Laye Zmarł: 25 marca 1918 w Paryżu Francuski kompozytor, przedstawiciel impresjonizmu muzycznego. 2. Dorobek kompozytorski Claude’a Debussy’ego to 289 dzieł, w tym: 106 pieśni, 13 utworów zaliczanych do muzyki chóralnej, dwie symfonie, 1 koncert, 24 utwory zaliczane do muzyki kameralnej, 5 oper, 3 balety, 117 utworów na fortepian i 18 innych form orkiestralnych.
Félix Nadar, Claude Debussy (1862-1918), ok. 1908, wikimedia.org, domena publiczna

Debussy wyznaczył nowe horyzonty dla muzyki, o czym świadczyły chociażby jego wypowiedzi: Nie wierzę już we wszechmoc waszego odwiecznego: do re mi fa sol la si do… Nie trzeba tego usuwać, ale dać mu odpowiednie towarzystwo… (słowa wypowiedziane podczas rozmowy z Albertem Giraud - belgijskim poetą).

Polecenie 1
Odpowiedz na pytanie: Jakich środków wyrazu użył Claude Debussy w utworze Popołudnie Fauna?
Odpowiedz na pytanie: Jakich środków wyrazu użył Claude Debussy w utworze Popołudnie Fauna?
R1ZR5HxCYfOji
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz „Faun”, autorstwa Arnolda Böcklina. Faun (w połowie człowiek, w połowie kozioł) leży na łące. Obok niego leżą flet i nuty. Na ilustracji umieszczone są punkty aktywne po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje i pojawi się możliwość odtworzenia muzyki. Dodatkowe informacje 1. Doskonałą ilustracją jego muzyki jest utwór orkiestrowy: Preludium do Popołudnia Fauna 2. Debussy skomponował tę słynna kompozycję w 1894 roku, będąc pod wrażeniem wiersza francuskiego liryka Mallarmego. Utwór ukazuje rozmarzonego fauna, który pożądliwym wzrokiem obserwuje igrające nimfy i kusi je uwodzicielskimi dźwiękami fletu. Subtelne barwy oraz zmienna dynamika wywołują wizję gorącego popołudnia. Na nagraniu Utwór: Preludium do Popołudnia Fauna Wykonawca: Belgian Radio and Television Philharmonic Orchestra. Nagrany utwór rozpoczyna się marzycielską solówką fletu poprzecznego, po chwili pojawiają się pozostałe instrumenty orkiestry symfonicznej tworząc plamy dźwiękowe: słychać solówki rogów. Flet kontynuuje snucie swojej lirycznej melodii. Muzyka jest sielska, spokojna, malownicza. Debussy korzysta z bogactwa brzmieniowego orkiestry, często zmienia obsady instrumentalne, wykorzystuje bogatą dynamikę.
Arnold Böcklin, „Faun”, 1864/65, Lower Saxony State Museum, Hanower, wikimedia.org, domena publiczna
R1HI0aXXJ5iPq
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Witalizm - muzyka pierwotna

Kierunek ten sięga do pierwotnych instynktów człowieka. Często inspirowany jest folkloremFolklorfolklorem, obrzędami pogańskimi. Jego najbardziej charakterystyczne cechy to: wyraźne podkreślenie rytmu poprzez powtarzalność, nieregularne układy, akcenty; szorstka i agresywna harmonia; przejrzysta budowa formalna utworów; prosta, ale wyraźnie podkreślona melodykaMelodykamelodyka; charakter pogodny, żartobliwy, groteskowy, energiczny, brutalny. Przedstawicielem tego kierunku jest np. Béla Bartók

REfoy6H3cfwQu
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Beli Bartoka. Mężczyzna ukazany jest w pozycji siedzącej. Ubrany jest w garnitur oraz koszulę z krawatem. Kompozytor ma siwe włosy, ciemne oczy, szczupłą twarz. Na ilustracji umieszczone są punkty aktywne, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Béla Bartók Urodzony: 25 marca 1881, Nagyszentmiklós, Austro-Węgry Zmarł: 26 września 1945, Nowy Jork Węgierski kompozytor i pianista, badacz muzyki ludowej. 2. Béla Bartók, jako pianista, szczególnie znany był z wykonań utworów Franciszka Liszta. 3. Tworzył kompozycje instrumentalne (np. Kossuth, Tańce z Siedmiogrodu), wokalne i wokalno-instrumentalne (np. Węgierskie pieśni ludowe, Cantata profana) oraz sceniczne (np. muzyka do opery Zamek Sinobrodego). 4. Bartók pisał również utwory dla dzieci i młodzieży. Przykładem jest cykl 153 miniatur zatytułowany - Mikrokosmos. Inne popularne utwory to: Koncert na orkiestrę czy Muzyka na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę.
Fot. nieznany, portret Beli Bartoka, 1927, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 2
Opisz jakie są założenia witalizmu.
Opisz jakie są założenia witalizmu.
R1d8aQNzgUCgt
Zapis nutowy pierwszych ośmiu taktów kompozycji Allegro Barbaro Béli Bartóka. Utwór w metrum dwie czwarte. Nie ma znaków przykluczowych, za to bardzo dużo jest znaków chromatycznych przygodnych. Rytm składający się z samych ósemek. Pierwsze takty wyglądają w ten sposób że lewa i prawa ręka grają na przemian: akord w ręce lewej, akord w ręce prawej. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się napis: Béla Bartók Allegro Barbaro na fortepian. Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego oraz pojawia się możliwość odtworzenia muzyki. Na nagraniu dynamiczny utwór wykonany na fortepianie. Przeważa dynamika forte, melodia pojawiająca się w głosie górnym jest gwałtowna. Utwór nie jest ani w tonacji molowej ani w tonacji durowej, w melodii słychać skalę góralską.
Béla Bartók, „Allegro barbaro” - fragment, pianostreet.com (ilustracja) / Béla Bartók, „Allegro barbaro na fortepian”, AMFN (utwór) / online-skills, CC BY 3.0
R1GhceNAbDFLw
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Dodekafonia - skala dwunastostopniowa

Technika dodekafonicznaDodekafoniadodekafoniczna powstała w wyniku poszukiwania nowej metody organizowania wysokości dźwięków, która zastąpiłaby tradycyjną tonalność. Zamiast siedmiodźwiękowych skal durowych i molowych stosowano skalę dwunastodźwiękową tzw. serię. Dotychczas skale durowe i molowe, posiadały dwa ważne dźwięki – pierwszy i piąty, na których mogliśmy budować akordy zwane toniką i dominantą. Pierwszy z nich posiadał szczególną właściwość. Był centrum całego utworu i określał tonację. Teraz w nowej technice wszystkie dźwięki w serii miały być tak samo ważne. Ta zasada zapewniała jedność w całym utworze muzycznym. Twórcą nowego języka muzycznego był Arnold Schönberg.

W dodekafonii stosowano przekształcenia materiału dźwiękowego. Były to cztery postacie serii. Wersję oryginalną, inwersję (odbicie lustrzane dźwięków), rak (dźwięki ułożone od końca), rak inwersji (od końca i w odbiciu lustrzanym jednocześnie) oraz inne. Dźwięki nie mogły się powtarzać (przynajmniej do momentu, aż seria nie dobiegnie końca), wszystkie postacie mogą być transponowane (zaczynać się od drugiego, trzeciego, itd., dźwięku serii podstawowej).

R1DbA3qZ09KGD1
Przykładowa seria, triangiel.com, CC BY 3.0

Twórcą nowego języka muzycznego był Arnold Schönberg.

RIJEOj7Zhyxts
Ilustracja przedstawia fotografię Arnolda Schönberga. Starszy mężczyzna ukazany jest z lewego profilu. Ubrany jest w garnitur oraz koszulę. Kompozytor ma wianuszek włosów wokół łysiny, krzaczaste ciemne brwi. Na ilustracji umieszczone punkty aktywne po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: 1. Arnold Schönberg Urodzony: 13 września 1874 w Wiedniu Zmarł: 13 lipca 1951 w Los Angeles Austriacki kompozytor żydowskiego pochodzenia. 2. Schönberg był kompozytorem uniwersalnym. Jego twórczość obejmuje różne formy począwszy od pieśni i muzyki chóralnej, przez utwory na małe zespoły instrumentalne, muzykę kameralną do dzieł symfonicznych.
Florence Homolka (fot.), Arnold Schönberg, ok. 1948, Uniwersytet Południowej Kalifornii, Los Angeles, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna
Polecenie 3
Wyjaśnij na czym polegała dodekafonia.
Wyjaśnij na czym polegała dodekafonia.
R1ajHvYJbrTPT
Utwór Wariacje opus trzydzieste pierwsze Arnolda Schönberga. Utwór przeznaczony jest na orkiestrę symfoniczną. Chociaż brzmi on trochę jak zbitego przypadkowych dźwięków niesie ze sobą olbrzymi ładunek emocjonalny.
R1UCbAP157o3t
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Aleatoryzm - przypadek w muzyce

Komplikacja i złożoność jaka pojawiła się w muzyce XX wieku wpłynęła na pojawienie się innego, przeciwstawnego spojrzenia. Po II wojnie światowej kompozytorzy postanowili porzucić dotychczasowy sposób myślenia o komponowaniu i wykonywaniu utworów, na rzecz spontaniczności i przypadku. Narodził się aleatoryzmAleatoryzmaleatoryzm (z łac. alea, kostka do gry). Aleatoryzm może dotyczyć rytmiki, dynamiki, instrumentacji, a nawet budowy utworu. Czynniki przypadkowe mogą być dwojakiego rodzaju: kompozytor stosuje działania losowe podczas pracy nad utworem (mogą to być rzuty kostką, monetą, losowanie z talii kart, korzystanie z generatora dźwiękówGenerator dźwiękówgeneratora dźwięków przypadkowych); wykonawca wprowadza je podczas realizacji utworu.

Najbardziej kojarzoną z aleatoryzmem postacią jest amerykański kompozytor John Cage (1912‑1992).

Ruh9tXoK9a3oS1
John Cage, cantaloupemusic.com, CC BY 3.0

Działanie przypadku w muzyce przyczyniało się często do zaistnienia w niej zjawisk pozamuzycznych, np. widowiskowych. W sztuce określa się to jako happeningHappeninghappening (ang. happen - zdarzenie). Taką pozamuzyczną kategorią może być np. nietradycyjny sposób zachowania się artystów na estradzie. Przykładem może być utwór Cage'a zatytułowany Tacet 4'33” (Cisza, 1962), który polega na tym, że instrumentalista lub orkiestra wraz z dyrygentem spędzają nad instrumentami określony w tytule czas w skupieniu i ciszy. Partytura to kilka pustych stron. Utwór ten jest więc wynikiem zachowań pianisty w określonym czasie oraz słuchaczy, a nie samej gry.

Polecenie 4
Przedstaw swoje zdanie na temat utworu 4:33.
Przedstaw swoje zdanie na temat utworu 4:33.

„4' 33''” jest najsłynniejszym, wręcz rewolucyjnym utworem Johna Cage'a. Pracował nad nim pięć lat. Dlaczego tak długo? Bo za partyturą, w której napisane jest, że „żaden z instrumentów nie gra żadnej nuty”, stoją głębokie przemyślenia twórcy i idea, którą skwitował zdaniem: „Cisza nie istnieje – wszystko jest muzyką”. Prapremiera „Four minutes, thirty‑three seconds” odbyła się w piątek 29 sierpnia 1952 r. w Maverick Concert Hall w Woodstock, w stanie Nowy Jork. Był to koncert „Benefit Artists Welfare Fund”. Wykonawcą kilku kompozycji Cage'a, a także utworów współczesnych Feldmana, Bouleza i Wolffa był młody pianista David Tudor. (…) Nie obyło się bez skandalu, bo publiczność nie była przygotowana na „ciszę” w utworze, który miał partyturę. Pianista zasiadł do fortepianu, rozłożył manuskrypt (który później zaginął) i wyjął stoper, by dokładnie odmierzać części kompozycji. Opuścił pokrywę klawiatury i siedział bez ruchu 30 sekund. Sygnalizując koniec pierwszej części, podniósł pokrywę by po chwili znowu ją opuścić. I tak we wszystkich trzech częściach utworu. Kiedy Tudor zakończył i wstał, publiczność była tak zirytowana, że zamiast oklasków wszczęła wrzawę i żywe dyskusje. - Nie zrozumieli przesłania - wspominał potem John Cage nazywając swe dzieło „Cztery, trzydzieści trzy”. - Nie istnieje nic takiego, jak cisza. Sądzili, że to cisza, bo nie potrafili słuchać, a przestrzeń była pełna niespodziewanych dźwięków. W pierwszej części można było usłyszeć szum wiatru dochodzący spoza budynku. W części drugiej krople deszczu zaczęły bębnić po dachu, a w trzeciej sama publiczność zaczęła wydawać różne interesujące dźwięki kręcąc się na siedzeniach, szepcząc, a nawet wychodząc.

Źródło: https://www.rp.pl/artykul/930678-Jedna-z-najslynniejszych-kompozycji-muzyki-wspolczesnej-jest-cisza.html

RGMFbaJzwS3wn
Nagranie utworu Tecet 4’33’’ Johna Cage. Na nagraniu odgłosy sali koncertowej. W pierwszych sekundach nagrania słychać otwarcie fortepianu i włączenie stopera. Potem jest cisza, od czasu do czasu słychać chrząkanie, przesuwanie krzesła i podobne odgłosy.
R1R7eYLd7DahQ
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Minimalizm – prostota przekazu

W latach sześćdziesiątych wielu kompozytorów coraz częściej upraszczało technikę. Powstawały utwory, w których melodia, harmonia i rytm zmieniały się w niewielkim stopniu. Kompozytorzy zaczęli interesować się dalekowschodnią muzyką i filozofią, której kontemplacyjno‑medytacyjny charakter inspirował do nowych poszukiwań. Szczególną rolę odegrali tu twórcy amerykańscy. Jednym z prekursorów nowej muzyki był La Monte Young.

RgkkcGJkNU0Jv1
Autor nieznany, La Monte Young, labourscarle.wordpress.com, CC BY 3.0
Polecenie 5
Przedstaw swoje zdanie na temat utworu Miniatura nr 7 z cyklu Composition 1960.
Przedstaw swoje zdanie na temat utworu Miniatura nr 7 z cyklu Composition 1960.
Ri0D0tFpv8qvp
Utwór muzyczny: Miniatura nr 7 Composition 1960, autorstwa La Monte Young’a. Na nagraniu w pierwszych sekundach zagrano na fortepianie interwał. Dwa dźwięki wybrzmiewają bardzo długo. Potem nastaje cisza.
R1L9iKAseG8Lr
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Zadania

RRGtDzhOjvRwy
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj tytuł dzieła muzycznego do jego twórcy. Popołudnie Fauna Możliwe odpowiedzi: 1. Arnold Schönberg, 2. Béla Bartók, 3. Claude Debussy, 4. John Cage Allegro Barbaro Możliwe odpowiedzi: 1. Arnold Schönberg, 2. Béla Bartók, 3. Claude Debussy, 4. John Cage Tacet 4’33’’ Możliwe odpowiedzi: 1. Arnold Schönberg, 2. Béla Bartók, 3. Claude Debussy, 4. John Cage Wariacje op. 31 Możliwe odpowiedzi: 1. Arnold Schönberg, 2. Béla Bartók, 3. Claude Debussy, 4. John Cage
R1RpbzLrqqhfq
Ćwiczenie 2
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Witalizm jest nurtem odwołującym się do pierwotnych instynktów człowieka i folkloru. 2. John Cage był przedstawicielem impresjonizmu. 3. Dodekafonia wywodzi się z malarstwa francuskiego. 4. Aleatoryzm polega na losowości w muzyce
Ćwiczenie 3
R1AErzxdG1gRF
Wyjaśnij pojęcia: witalizm, aleatoryzm, impresjonizm, dodekafonia.
RxG36rUuwcnMK
Ćwiczenie 4
Podane nazwiska kompozytorów przyporządkuj do odpowiednich nazw kierunków muzyki XX wieku. A. Claude Debussy Możliwe odpowiedzi: 1. aleatoryzm, 2. witalizm, 3. impresjonizm, 4. dodekafonia B. Arnold Schönberg Możliwe odpowiedzi: 1. aleatoryzm, 2. witalizm, 3. impresjonizm, 4. dodekafonia C. Béla Bartók Możliwe odpowiedzi: 1. aleatoryzm, 2. witalizm, 3. impresjonizm, 4. dodekafonia D. John Cage Możliwe odpowiedzi: 1. aleatoryzm, 2. witalizm, 3. impresjonizm, 4. dodekafonia
RxqKzJDcGUDn5
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie: Kto skomponował Popołudnie Fauna?
RzXtaxhTV4EqK
Ćwiczenie 6
Przyporządkuj imię do nazwiska 1. Schönberg Możliwe imiona: Béla, John, Arnold, Claude. 2. Bartók Możliwe imiona: Béla, John, Arnold, Claude. 3. Cage Możliwe imiona: Béla, John, Arnold, Claude. 4. Debussy Możliwe imiona: Béla, John, Arnold, Claude.
R13tTfnniyoYP
Ćwiczenie 7
Wymień co najmniej cztery kierunki w muzyce XX wieku.

Słownik pojęć

Aleatoryzm
Aleatoryzm

termin wprowadzony przez P. Bouleza na określenie typu nowoczesnej konstrukcji dzieła muzycznego, polegającej na zaleconej przez kompozytora, częściowo ustalonej, przypadkowości w realizacji wykonawczej pewnych elementów konstrukcji utworu (np.: w zakresie rytmu, dynamiki, czasu trwania, wysokości dźwięków).

Dodekafonia
Dodekafonia

technika dwunastodźwiękowa, atonalna, której cechą jest brak centrum tonalnego dzięki równouprawnieniu wszystkich 12 dźwięków oktawy, w przeciwieństwie do techniki tonalnej.

Folklor
Folklor

ludowa twórczość muzyczna: pieśni, tance, muzyka instrumentalna.

Generator dźwięków
Generator dźwięków

urządzenie elektroniczne służące do wytwarzania drgań elektrycznych o określonej częstotliwości i amplitudzie.

Happening
Happening

(ang. zdarzenie) – jednorazowe wydarzenie artystyczne, zazwyczaj odbywające się przy współudziale publiczności, łączące elementy muzyki, teatru, baletu, działań plastycznych itp., często o przebiegu trudnym do przewidzenia.

Impresjonizm
Impresjonizm

styl twórczy reprezentowany przez Claude Debussy’ego i jego naśladowców na przełomie XIX i XX wieku; powstał jako reakcja na muzykę klasyczną, romantyczną; styl ten na pierwszym miejscu stawia elementy kolorystyczne muzyki, stosowanie nie używanego dotąd materiału dźwiękowego, co w konsekwencji daje nowe efekty harmoniczne.

Melodyka
Melodyka

jeden z głównych elementów dzieła muzycznego. Jej istotą jest poziomy układ pojedynczych dźwięków.

Sonoryzm
Sonoryzm

kierunek, technika charakterystyczna dla polskiej szkoły kompozytorskiej w latach 60‑tych, wysuwająca na pierwszy plan brzmienie.

Tacet
Tacet

(łac. milczy) - w zapisie nutowym, szczególnie w głosach instrumentalnych lub wokalnych, oznacza, że dany instrument lub głos w danej części utworu nie bierze udziału.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Muza SA, Warszawa 2000

Galeria dzieł sztuki

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, WSiP, Warszawa 1983.

Bogusław Schaeffer, Mały informator muzyki XX wieku, PWM, Kraków 1987.

Danuta Wójcik, ABC form muzycznych, Musica Jagellonica, Kraków 1999.

Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, PWM, Kraków 1986.