Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
REFrYbHybbTwn1

Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego i rola orkiestry w dziele

Ważne daty

1804‑1857 – lata życia Michała Glinki

1834‑1873 – lata życia Wiktora Hartmanna

1839‑1881 – lata życia Modesta Musorgskiego

1875‑1937 – lata życia Maurice Ravela

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1VXXin97tu5w1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

7. Romantyzm. Uczeń:

4) omawia szkoły narodowe: niemiecka (Carl Maria von Weber i Richard Wagner), czeska (Bedřich Smetana i Antonín Dvořák), polska (Stanisław Moniuszko, Fryderyk Chopin i Zygmunt Noskowski), rosyjska (Potężna Gromadka, a w niej przede wszystkim: Modest Musorgski, Aleksander Borodin i Nikołaj Rimski‑Korsakow), hiszpańska (Isaac Albéniz, Enrique Granados), francuska (César Franck), angielska (Edward Elgar, Ralph Vaughan Williams), w Skandynawii: norweska (Edvard‑Grieg) i fińska (Jan Sibelius);

6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;

4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:

a) elementy muzyki,

b) podstawowe techniki kompozytorskie,

c) cechy stylów muzycznych,

d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,

e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.;

5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

przedstawiać ideę korespondencji sztuk na przykładzie kompozycji Musorgskiego;

opisywać kontekst powstania cyklu miniatur fortepianowych;

opisywać ich związek z pracami Hartmanna;

przedstawiać rolę instrumentacji dla zmieniającej się szaty brzmieniowej utworu.

Wprowadzenie – rola szkół narodowych w XIX wieku

Wiek XIX stał się okresem, kiedy po klasycznych próbach stworzenia uniwersalnego, ponadnarodowego języka muzycznego, do głosu zaczęły dochodzić ponownie szkoły i warianty narodowe. Wiązało się to m. in. z głoszonymi przez Johanna Gottfrieda Herdera i Jeana‑Jaquesa Rousseau hasłami wskazującymi konieczność utrwalania kultury tradycyjnej najniższych warstw społeczeństwa, widząc w niej „ziarno na dnie duszy narodu”.

Początkowe, spontaniczne „wyprawy na wieś” wiązały się z gromadzeniem przede wszystkim tzw. literatury ludowej jako źródła twórczości artystycznej. Z czasem do tego grona dołączać zaczęli także przedstawiciele sztuk wizualnych (sztuk pięknych) oraz muzycy. Ludowość stała się bowiem jednym z głównych wyznaczników romantyzmu.

RhEXDQpgVBwnO1
Scena z opery Michała Glinki „Rusłan i Ludmiła”, balletandopera.com, CC BY 3.0

Jednym z ważniejszych ośrodków narodowych w XIX w. stała się Rosja. Działał tam najpierw Michał Glinka uznany za twórcę rosyjskiej operyOperaopery narodowej, łączącej pierwiastki tradycyjnej (ludowej) muzyki rosyjskiej z elementami modnego wówczas włoskiego stylu operowego eksponującego piękny śpiew, a jego zdobycze kontynuował następnie Aleksander Dargomyżski.

W II połowie XIX w. tradycje rosyjskiej szkoły narodowej kontynuowali kompozytorzy tworzący grupę Potężna Gromadka (inne nazwy grupy: Wielka Piątka, Moguczaja Kuczka), która działała pod ideowym patronatem Władimira Stasowa. Obok wprowadzania do swych dzieł folkloru rosyjskiego i łączenia ich z nowoczesną muzyką zachodnioeuropejską, wyciągali konsekwencje z właściwości kultury tradycyjnej eksponując już nie tylko cytaty, ale i właściwości tonalne, intonacyjne, rytmiczne pieśni ludowych, sięgając także do legendarnych podań, a nawet do kultury Orientu.

Życie i twórczość Modesta Musorgskiego

RlGIIwjzlUY8U1
Illja Riepin, portret Modesta Musorgskiego, Galeria Tretyakov, Moskwa, 5 marca 1881, wikipedia.org, domena publiczna

Jednym z członków Potężnej Gromadki, obok Aleksandra Borodina, Milija Bałakiriewa, Cezara Cui i Mikołaja Rimskiego‑Korsakowa, był Modest Musorgski.

Choć wykazywał od najmłodszych lat talent muzyczny, zgodnie z rodzinną tradycją został wysłany do szkoły oficerskiej w Petersburgu. Ze względu na problemy nerwowe został zwolniony ze służby, poświęcając się swojej największej życiowej pasji – muzyce. W związku z problemami finansowymi zmuszony był do podejmowania także różnorodnych prac dodatkowych w charakterze urzędnika.

W zakresie kompozycji Musorgski był samoukiem, nie odbył żadnych regularnych studiów, ucząc się tylko dorywczo (m. in. u Bałakiriewa). Zaczynał od komponowania drobnych utworów przeznaczonych na fortepian lub głos z towarzyszeniem fortepianu, zasłynął jednak przede wszystkim jako twórca znakomitych dzieł scenicznych, m. in. Borys Godunow, Chowańszczyzna oraz poematu symfonicznegoPoemat symfonicznypoematu symfonicznego Noc na Łysej Górze.

Obrazki z wystawy

Autorzy monografii poświęconych Modestowi Musorgskiemu często podkreślają jego introwertyczną postawę. Nie należał on do ludzi łatwo nawiązujących kontakty z otoczeniem, stąd też serdeczna przyjaźń, jaką obdarzył rosyjskiego malarza Wiktora Hartmanna, była dla otoczenia zadziwiająca.

Przyjaźń ta nie trwała jednak długo. Po trzech latach znajomości, w roku 1873, Hartmann zmarł. Dla uczczenia jego zasług dla współtworzenia rosyjskiego stylu w sztukach plastycznych, w Petersburgu, w 1874 r., zorganizowano pośmiertną wystawę różnorodnych prac (obrazów, grafik, ilustracji do książek, kostiumów, projektów architektonicznych), na którą udał się także Musorgski. Pod wpływem tej wystawy, w ciągu kilku dni czerwca 1874 r. powstał cykl miniatur fortepianowych Obrazki z wystawy. Cykl ten zbudowany jest z 10 miniatur‑obrazków przedzielanych prostą Promenadą symbolizującą przechodzenie pomiędzy obiektami prezentowanymi na wystawie.

Rl45xH539gq0P1
Utwór: Modest Musorgski, „Taniec kurcząt w skorupkach”, wykonanie: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.

Animacja pt. Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego i rola orkiestry w dziele

R1cDDXYwgAtCt
Film edukacyjny pt. „Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego i rola orkiestry w dziele”. Wiktor Hartmann Wykształcony w Petersburgu Wiktor Hartmann był rosyjskim malarzem i architektem. Jako jeden z pierwszych przedstawicieli sztuk plastycznych zaczął włączać tradycyjne motywy rosyjskie do swych prac. Zorganizowana po jego śmierci wystawa zainspirowała Modesta Musorgskiego do skomponowania Obrazków z wystawy. W. Hartmann: Rynek w Limoges. Po powrocie z wystawy twórca niemal natychmiast przystąpił do pracy. W jednym z listów tak opisywał proces twórczy: Dźwięki i myśli przylatują do mnie jak pieczone gołąbki. Połykam i połykam je aż do przesytu. Zaledwie udaje mi się przenieść wszystko z konieczną szybkością na papier. W. Hartmann: Taniec kurcząt w skorupkach. Jedną z zaprezentowanych na wystawie prac były kostiumy baletowe do przedstawienia Trilbi Gerbera, w którym to po scenie żywo poruszały się dzieci ze szkoły tańca. Musorgski wspaniale oddał atmosferę szkicu charakterystyczną, ażurową fakturą, wysokim rejestrem fortepianu i drobnymi wartościami rytmicznymi. W. Hartmann: Samuel Goldenberg i Szmul. Dwa szkice, jakie powstały w czasie pobytu Hartmanna w Sandomierzu, portretujące bogatego i ubogiego Żyda, umuzycznił Musorgski w jednej miniaturze. Warto zwrócić uwagę na następujące po sobie dwie podstawowe melodie, dostojną, spokojną – symbolizującą Samuela Goldenberga i piskliwą, wrzaskliwą – muzyczny atrybut ubogiego Szmula. W. Hartmann: Samuel Goldenberg i Szmul. Dwa szkice, jakie powstały w czasie pobytu Hartmanna w Sandomierzu, portretujące bogatego i ubogiego Żyda, umuzycznił Musorgski w jednej miniaturze. Warto zwrócić uwagę na następujące po sobie dwie podstawowe melodie, dostojną, spokojną – symbolizującą Samuela Goldenberga i piskliwą, wrzaskliwą – muzyczny atrybut ubogiego Szmula. W. Hartmann: Katakumby Grafika przedstawia Hartmanna zwiedzającego z latarnią paryskie katakumby. Muzyka tego fragmentu cyklu rozwija się spokojnie, niejako poza czasem… W. Hartmann: Wielka brama w Kijowie Projekt Bramy Bohaterów nadesłany na konkurs ogłoszony w roku 1869 – ukazuje świetność Rusi Kijowskiej. Musorgski Wielką Bramą Kijowską domknął Obrazki z wystawy, czyniąc zeń kulminację cyklu.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Źródła inspiracji Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego

RsYNYZTCU0ptb1
Autor nieznany, Wiktor Hartmann, korschmin.com, CC BY 3.0

Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego obecnie bardziej znane są z ich wersji orkiestrowej, jaką w 1922 r., na bazie cyklu fortepianowego stworzył Maurycy Ravel. Wyzyskał on impulsy płynące ze sposobu wykorzystania właściwości instrumentu solowego i te potencjalne możliwości kolorystyczne przeniósł na wielki zespół instrumentalny. Nie odszedł jednak od idei Musorgskiego, kongenialnie wzmacniając efekty wersji fortepianowej.

Najbardziej znanym fragmentem Obrazków… Musorgskiego, czy może nawet Musorgskiego‑Ravela jest Taniec kurcząt w skorupkach. Wyeksponowanie delikatnych brzmień instrumentów dętych drewnianych oraz charakterystyczne środki artykulacyjneArtykulacjaartykulacyjne (staccato)Staccato(staccato) jednoznacznie wywołują skojarzenia z drobnymi kroczkami w bardzo szybkim tempie. Uzyskany został efekt scherzinaScherzinoscherzina.

RZXhkTaO4xyGg
Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej (Modest Musorgski) Utwór: Obrazki z wystawy, Taniec kurcząt w skorupkach (instrumentacja M. Ravel) Nagrano w Filharmonii Narodowej w Warszawie (21.02.2016). Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.

Innym Ravelowskim majstersztykiem jest obraz zatytułowany Bydło. Grafika Hartmanna przedstawiała parę wołów ciągnących wielki wóz drabiniasty. W interpretacji Musorgskiego wyeksponowane zostały niskie rejestryRejestrrejestry fortepianu, co przy wolnym tempie wywoływało efekt ociężałości. Ravel także na plan pierwszy wysunął ciemne barwy orkiestry, wzmagając dodatkowo działanie dynamiki. Część ta rozpoczyna się w subtelnej, cichej dynamiceDynamikadynamice, po czym stopniowo poziom głośności narasta, jak gdyby wóz zbliżał się do nieruchomego słuchacza. Po osiągnięciu punktu kulminacyjnego dynamika opada i całość kończy się delikatnym piano. Tak oto oddany został za pomocą środków muzycznych efekt przybliżania i oddalania.

RniAa8Xxq06Gl1
Utwór: Modest Musorgski, „Obrazki z wystawy”, wykonanie: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się groźnym, tajemniczym charakterem.

Potężnymi, dostojnymi brzmieniami wyeksponowanych instrumentów dętych blaszanych rozbrzmiewa finałowa część cyklu Obrazki z wystawy. Rosyjska w stylu muzyka wzmocniona, spotęgowana zwielokrotnionym brzmieniem wielkiej orkiestry symfonicznej stanowi nasycone ekspresją domknięcie kompozycji. To orkiestrowy fajerwerk!

R1UkydVbtEEh6
Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej (Modest Musorgski) Utwór: Obrazki z wystawy, Wielka brama w Kijowie (instrumentacja M. Ravel) Nagrano w Filharmonii Narodowej w Warszawie (21.02.2016). Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym charakterem.

Dzięki wyjątkowemu zmysłowi kolorystycznemu Ravela dzisiaj bardziej ceni się jego opracowanie cyklu Musorgskiego niż oryginalną, fortepianową wersję.

Dla zainteresowanych

Utwór ten okazał się być jednak tak popularny, że zainspirował także muzyków rockowych, m. in. zespół Emerson, Lake and Palmer.

R1AiqJBZKFJhe
Wykonawca: Emerson, Lake & Palmer (Modest Musorgski) Utwór: Obrazki z wystawy. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się spokojnym, a następnie żywiołowym charakterem.

Zadania

R1ZKQv7M3M5nZ
Ćwiczenie 1
W twórczości Modesta Musorgskiego ważną rolę odgrywają dzieła sceniczne. Wskaż tytuł skomponowanej przez niego opery: Możliwe odpowiedzi: 1. Borys Godunow, 2. Bajka o carze Sałtanie, 3. Eugeniusz Oniegin
R1YZ4799Ub2ZE
Ćwiczenie 2
Wraz z czterema innymi kompozytorami Modest Musorgski tworzył grupę nazywaną Potężna Gromadka (także Wielka Piątka). Wskaż nazwiska pozostałych członków grupy: Możliwe odpowiedzi: 1. Piotr Czajkowski, 2. Cezar Cui, 3. Igor Strawiński, 4. Mikołaj Rimski-Korsakow, 5. Sergiusz Prokofiew, 6. Aleksander Borodin, 7. Milij Bałakiriew
RlaDnfMY6bMjS
Ćwiczenie 3
"Cykl miniatur fortepianowych Obrazki z wystawy scala niewielkie ogniwo o stałej linii melodycznej. Zaznacz jego nazwę: " Możliwe odpowiedzi: 1. Trotuar, 2. Promenada, 3. Zwiedzając wystawę, 4. Tuileries
R1QtzkOpKjplN
Ćwiczenie 4
Uzupełnij pola. Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego powstały pod wpływem pośmiertnej wystawy prac Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych.
Organizatorem tej wystawy był Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych, przywódca ideowy Wielkiej Piątki.
Kompozycja Musorgskiego, powstała w ciągu kilku miesięcy roku Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych,
to Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych.
Utwór został zinstrumentowany m.in. przez Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych w roku Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych i odtąd stał się bardziej popularny od oryginalnej wersji fortepianowej.
Kompozycję Musorgskiego na grunt symfonicznego rocka przeniósł w roku 1971 zespół Tu uzupełnij 1. 1922, 2. Emerson, Lake and Palmer, 3. 1874, 4. Władimir Stasow, 5. Wiktora Hartmanna, 6. Maurycego Ravela, 7. cykl miniatur fortepianowych.
Re049iiKE1t6e
Ćwiczenie 5
Wskaż zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Wiktor Hartmann uznawany jest za jednego z twórców stylu rosyjskiego w sztukach plastycznych., 2. Obrazki z wystawy Musorgskiego skomponowane zostały na orkiestrę symfoniczną., 3. Modest Musorgski, zgodnie z rodzinną tradycją, przeznaczony był do służby wojskowej., 4. Cykl Musorgskiego Obrazki z wystawy składa się z 10 miniatur-obrazów muzycznych., 5. Wersja orkiestrowa Obrazków z wystawy powstała w roku 1874.
R13faoMfnSx7O
Utwór do ćwiczenia 6. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się skocznym, żwawym, wesołym charakterem.
R4N6bxpUSSFhq
Ćwiczenie 6
Po wysłuchaniu fragmentu muzycznego wskaż, która to część Obrazków z wystawy Modesta Musorgskiego: Możliwe odpowiedzi: 1. Wielka brama w Kijowie, 2. Bydło, 3. Taniec kurcząt w skorupkach
Inna wersja zadania

Przedstaw ideę korespondencji sztuk na przykładzie kompozycji Musorgskiego.

RMEWnHPseQq3V
Ćwiczenie 7
Wskaż prace Wiktora Hartmanna, które zainspirowały Modesta Musorgskiego do skomponowania wybranych części Obrazków z wystawy.
Inna wersja zadania

Omów z kolegą kontekst powstania cyklu miniatur fortepianowych.

Polecenie 1

Wejdź na poniższą stronę internetową i spróbuj uruchomić swoją wyobraźnię dźwiękową. Przyjrzyj się np. grafice Kontury Bogusława Schaeffra, która ma inspirować do wykonania muzyki. Używając głosu, odgłosów, jakie możesz uzyskać używając rąk, nóg oraz otaczających Ciebie przedmiotów, spróbuj zrealizować swoją wizję tego utworu.

http://graphicnotation.blogspot.com/2010/11/bogusaw‑schaeffer.html

R1BrzWwRsQ6vB
Wykonaj zgodnie z poleceniem.

Słownik pojęć

Artykulacja
Artykulacja

element dzieła muzycznego odnoszący się do sposobu wydobycia dźwięku.

Dynamika
Dynamika

element dzieła muzycznego odnoszący się do natężenia (siły / głośności) dźwięku.

Opera
Opera

sceniczne dzieło wokalno‑instrumentalne, w którym muzyka współgra z librettem.

Piano
Piano

określenie dynamiczne – cicho.

Poemat symfoniczny
Poemat symfoniczny

gatunek z kręgu muzyki programowej, w którym forma utworu podporządkowana jest prezentowanym treściom.

Rejestr
Rejestr

wycinek skali głosu lub instrumentu (niski, środkowy, wysoki).

Scherzino
Scherzino

(czyt. skercino) małe scherzo (czyt. skerco) – utwór o charakterze żartobliwym. W XIX w., m. in. w twórczości Chopina, scherzo zmieniło swój charakter.

Staccato
Staccato

(czyt. stakato) określenie artykulacyjne odnoszące się do wykonywania krótkich, odrywanych dźwięków .

Źródło:

  • Wojciech Marchwica, Słownik muzyki, Zielona Sowa, Kraków 2006.

Galeria dzieł sztuki

Biblioteka muzyczna