Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał

Do degradacji środowiska naturalnego w największym stopniu przyczynia się człowiek. Dlatego tak ważne jest prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą, czyli rozwój zrównoważony. Służą temu rozmaite działania człowieka mające na celu ochronę środowiska. Często jednak stajemy przed dylematem – rozwój gospodarczy albo ochrona przyrody. Czy taki dylemat rzeczywiście jest słuszny? Czy nie można rozwijać gospodarki bez szkody dla środowiska?

R1BqhaWTpJObi1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • jakie są główne formy ochrony przyrody;

  • czym są walory kulturowe.

Nauczysz się
  • wykazywać konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego;

  • podawać aktualne przykłady różnych sposobów ochrony środowiska w Polsce;

  • proponować konkretne działania na rzecz ochrony przyrody we własnym regionie.

i4yL6sE2OX_d5e231

1. Dlaczego chronimy przyrodę i jak to robimy?

Degradacja przyrody ma charakter globalny, ponieważ człowiek na całym świecie wykorzystuje bogactwa natury. Robi to na różne sposoby, mniej lub bardziej szkodząc przyrodzie w sposób bezpośredni albo pośredni. Obecnie do największych zagrożeń środowiska naturalnego w skali ogólnoświatowej zaliczają się:

  • „kwaśne deszcze”„kwaśne deszcze” (opady)„kwaśne deszcze”,

    R14l8IvksjoJZ1
    Zanieczyszczenia gromadzące się w powietrzu opadają na ziemię i zatruwają żyjące tam organizmy

  • efekt cieplarnianyefekt cieplarnianyefekt cieplarniany – globalne ocieplenie,

    R1O264VUHTbD31
    Gazy cieplarniane gromadzące się w atmosferze ograniczają oddawanie ciepła przez Ziemię, co skutkuje globalnym ociepleniem

  • „dziura ozonowa”„dziura ozonowa”„dziura ozonowa”.

    R4JA5Cx5dECee1
    Zmniejszenie warstwy ozonu w atmosferze sprawia, że do Ziemi dociera więcej szkodliwego promieniowania ultrafioletowego

W Polsce środowisko zanieczyszczane jest głównie przez przemysł, który wytwarza olbrzymie ilości pyłów, gazów, ścieków i odpadów stałych. Ponadto transport drogowy emituje do atmosfery spaliny samochodowe, a z gospodarstw domowych pochodzą śmieci i ścieki komunalne, z niektórych także spaliny z domowych pieców oraz kotłów centralnego ogrzewania. Wszystko to razem oraz inne źródła zanieczyszczeń bardzo niekorzystnie wpływają na stan środowiska naturalnego. Jak łatwo zauważyć, zanieczyszczeń najwięcej jest tam, gdzie mieszka dużo ludzi, zwłaszcza w miastach z silnie rozwiniętym przemysłem.

R98MBktuxzS0H1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Omów i wyjaśnij zagadnienia przedstawione na mapach powyżej – gdzie i dlaczego właśnie tam występują wartości największe i najmniejsze?

Redukcja zanieczyszczeń prowadzona jest w Polsce na coraz szerszą skalę. Takie są ogólnoświatowe trendy, wymaga tego od nas Unia Europejska, a także jest to po prostu korzystne dla środowiska, czyli dla naszego otoczenia i nas samych. Na mapach poniżej widać jednak pewne niepokojące zjawiska.

  • niski poziom redukcji zanieczyszczeń gazowych (w tym dwutlenku siarki i tlenków azotu) w województwie śląskim, gdzie emisja tych zanieczyszczeń jest największa;

  • niski poziom redukcji zanieczyszczeń gazowych w województwie lubuskim i na północnym wschodzie kraju; co prawda emisja gazów jest tam mała, ale na obszarach tych występuje bogactwo dzikiej przyrody, którą należy chronić w szczególny sposób;

  • mały odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w województwach południowo‑wschodnich, co jest związane z przewagą ludności wiejskiej; mamy tu jeszcze bardzo dużo do zrobienia.

Pozytywnym zjawiskiem jest wysoki poziom redukcji zanieczyszczeń gazowych w województwach dolnośląskim, łódzkim i wielkopolskim, gdzie działają duże elektrownie cieplne opalane węglem brunatnym. Cieszy również najwyższy odsetek ludności korzystającej z kanalizacji w województwach nadmorskich – to skutek szczególnej dbałości o czystość wód naszego morza, do których niegdyś płynęły nieoczyszczone ścieki z wielu rzek i miast wybrzeża.

R8CAt8hP985lK1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Korzystając z czterech powyższych map, omów poziom emisji i redukcji zanieczyszczeń w twoim województwie.

Globalne cele ochrony przyrody to:

  • utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

  • zachowanie różnorodności biologicznej;

  • zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;

  • zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów wraz z ich siedliskami, przez utrzymanie lub przywracanie środowiska do właściwego stanu;

  • ochrona walorów krajobrazowych w miastach i wsiach oraz zadrzewień;

  • utrzymanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także zasobów, tworów i składników przyrody;

  • kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Globalny wpływ człowieka na środowisko naturalne jest sumą działań wszystkich ludzi, w tym także każdego z nas. Bezpośrednie kontakty z przyrodą mamy niemal codziennie i dlatego tak ważna jest pełna świadomość naszych poczynań oraz ich skutków.

Przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu człowieka na środowisko naturalne

DEGRADACJA ŚRODOWISKA NATURALNEGO PRZEZ CZŁOWIEKA

DZIAŁANIA CZŁOWIEKA BEZPOŚREDNIO CHRONIĄCE ŚRODOWISKO

Niszczenie roślinności, w tym lasów, na potrzeby przemysłu, rolnictwa, osadnictwa.

Większe wykorzystanie odpadów, w tym surowców wtórnych. Lepsze zagospodarowanie istniejących terenów rolniczych i osiedlowych.

Zanieczyszczanie powietrza na skutek spalania paliw w przemyśle i gospodarstwach domowych.

Stosowanie urządzeń do redukcji emisji zanieczyszczeń. Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii.

Zanieczyszczanie powietrza spalinami samochodowymi i innych środków transportu.

Stosowanie benzyn bezołowiowych i katalizatorów spalin. Wykorzystanie gazu, biopaliw, baterii elektrycznych i słonecznych czy innych źródeł napędu pojazdów.

Zanieczyszczanie wód powierzchniowych ściekami przemysłowymi i komunalnymi (miejskimi).

Budowa oczyszczalni ścieków, zwłaszcza ekologicznych. Racjonalne gospodarowanie wodą.

Zanieczyszczanie gleb i wód wskutek stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin.

Rozwój rolnictwa ekologicznego, wykorzystującego m.in. nawozy naturalne. Racjonalna gospodarka żywnościowa.

Składowiska odpadów, wysypiska śmieci – „bomby ekologiczne z opóźnionym zapłonem” – zagrażają całej okolicznej przyrodzie.

Segregacja śmieci i powtórne ich wykorzystanie. Budowa przyjaznych środowisku spalarni śmieci. Utylizacja pozostałych odpadów. Rekultywacja wysypisk i składowisk.

Radioaktywne odpady z elektrowni atomowych powodują napromieniowanie organizmów, co zagraża ich życiu i zdrowiu.

Utylizacja odpadów radioaktywnych. Większa ostrożność i dokładniejsze zabezpieczenia przy użytkowaniu substancji promieniotwórczych.

Polecenie 3

Wskaż przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu człowieka na środowisko naturalne w twoim najbliższym otoczeniu. Zastanów się, czy występują one we właściwych proporcjach i co można zrobić, by lepiej przestrzegać zasad zrównoważonego rozwojurozwój zrównoważonyzrównoważonego rozwoju.

Oprócz działań indywidualnych, lokalnych, regionalnych ochroną przyrody w Polsce zajmują się władze państwowe. Prowadzą one ogólnokrajową politykę środowiskową, polegającą m.in. na ustanawianiu prawnych form ochrony przyrody. Organem wykonawczym jest tu Ministerstwo Środowiska.

Warto wiedzieć

W Polsce działa wiele pozarządowych organizacji ekologicznych, które skupiają licznych miłośników przyrody, np. Liga Ochrony Przyrody, Fundacja Nasza Ziemia, Polski Klub Ekologiczny, Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian” czy też oddziały organizacji międzynarodowych – WWF (Światowy Fundusz na rzecz Dzikich Zwierząt), Greenpeace.

i4yL6sE2OX_d5e358

2. Prawne formy ochrony przyrody w Polsce

Prawna ochrona przyrody w Polsce realizowana jest głównie w oparciu o  Ustawę i4yL6sE2OX_d1010t312 z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W jej myśl ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody. Ustawa zawiera zasady obejmowania ochroną prawną obszarówobiektów wartościowych pod względem przyrodniczym oraz unikalnych gatunków organizmów, jakie u nas występują. W Polsce mamy 9 krajowych rodzajów prawnych form ochrony przyrody, m.in. parki narodowepark narodowyparki narodowekrajobrazowepark krajobrazowykrajobrazowe, rezerwatyrezerwat przyrodyrezerwatypomniki przyrodypomnik przyrodypomniki przyrody, ochrona gatunkowaochrona gatunkowaochrona gatunkowa.

Prawne formy ochrony przyrody

Forma ochrony przyrody

Opis formy ochrony przyrody

Park narodowy

dosyć duży obszar (w Polsce powyżej 1 tys. ha) mający szczególnie cenne walory przyrodnicze, niemal całkowicie wolny od ingerencji człowieka; obecnie w Polsce mamy 23 parki narodowe o łącznej powierzchni 317,3 tys. ha (nieco ponad 1% terytorium kraju); około 1/5 tych terenów objęta jest ochroną ścisłą

Park krajobrazowy

duży obszar wartościowy ze względu na krajobraz i przyrodę; jego ochrona prawna nie jest tak ścisła jak w parku narodowym, gdyż dopuszcza się tu działalność człowieka (np. rolniczą), pod warunkiem jednak, że nie niszczy ona środowiska naturalnego; w Polsce są 122 takie parki

Rezerwat przyrody

niewielki obszar wyodrębniony ze względu na ochronę jednego na ogół elementu środowiska – stąd rezerwaty leśne, stepowe, wodne, florystyczne, torfowiskowe, zwierzęce, krajobrazowe i inne; w Polsce w 2014 r. było ich 1478; łącznie mają powierzchnię 168,3 tys. ha, z czego ok. 2% zajmują rezerwaty ścisłe z całkowitym zakazem wstępu

Pomnik przyrody

forma ochrony indywidualnej, odnosząca się do unikatowego (co najmniej na skalę lokalną) obiektu przyrodniczego; wśród ponad 35 tys. polskich pomników przyrody największą grupę stanowią drzewa (80%), a ponadto są nimi też głazy narzutowe, skałki, jaskinie, wodospady

Ochrona gatunkowa

indywidualna forma ochrony obejmująca w Polsce kilkaset gatunków roślin (m.in. cis pospolity, limba, kosodrzewina, brzoza karłowata, skrzyp olbrzymi, długosz królewski, mikołajek nadmorski) i zwierząt (m.in. żubr, kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, żółw błotny, żmija zygzakowata); ochrona gatunkowa może być ścisła albo częściowa, która dopuszcza za specjalnym zezwoleniem na przykład zbieranie roślin ziołowych

Obszar krajobrazu chronionego

teren chroniony o największej powierzchni, mogący obejmować nawet całą jednostkę krajobrazową, np. dolinę, kotlinę, płaskowyż, wzgórza; może łączyć ze sobą inne obszary chronione – parki narodowe, parki krajobrazowe; działalność człowieka jest tu ograniczona w niewielkim stopniu; w Polsce obszary te zajmują aż 22,3% powierzchni kraju

Zespół przyrodniczo‑krajobrazowy

fragment krajobrazu naturalnego i przeobrażonego (kulturowego) o cennych walorach widokowych i estetycznych; zespoły te często znajdują się na trasach szlaków turystycznych; mamy ich ponad 220

Stanowisko dokumentacyjne

miejsce mające wartość przede wszystkim naukową i edukacyjną, np. odkrywka skalna, nagromadzenie skamieniałości, profil glebowy; w Polsce jest ich ponad 230

Użytek ekologiczny

odrębny, mały ekosystem (np. oczko wodne, starorzecze, torfowisko, kępa drzew) wewnątrz innego, większego zespołu biosfery; mniejszy od rezerwatu i zazwyczaj nieco mniej od niego cenny; w Polsce jest ich kilka tysięcy

Schematyczny poziom ochrony i powierzchnię (liczbę obiektów) w poszczególnych formach ochrony pokazuje poniższy wykres.

RV4YE5i3nIJjo1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Oprócz form ochrony ustanawianych przez władze krajowe mamy też w Polsce obszary chronione w ramach międzynarodowych programów ekologicznych:

  • Natura 2000Natura 2000Natura 2000 – program Unii Europejskiej mający na celu stworzenie wspólnego, europejskiego systemu ochrony środowiska naturalnego. Obejmuje około 1000 obszarów w Polsce (Natura 2000).

  • Polski Komitet ds. UNESCO Program Man and Biosphere (MAB, Człowiek i Biosfera) – działający od 1971 roku ogólnoświatowy program UNESCO, obejmujący dodatkową ochroną najcenniejsze obszary i obiekty przyrodnicze. Na całym świecie jest ich ponad 600, a w Polsce do programu należy 10 obszarów – m.in. parki narodowe i rezerwaty.

  • Konwecja Ramsarska – porozumienie zawarte w 1971 roku w irańskim mieście Ramsar, mające na celu objęcie dodatkową ochroną obszarów wodno‑błotnych, a w szczególności żyjące tam ptactwo. W Polsce do konwencji należy 13 obszarów.

    RwPprwYtGu7LJ1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 4

Korzystając z mapy powyżej, odczytaj nazwy obszarów chronionych w twoim regionie. Które z nich są najcenniejsze i co szczególnego się w nich znajduje?

Wszystkie obszary i obiekty objęte w Polsce ochroną prawną znaleźć można w Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. Niektóre z nich przedstawiono poniżej.

ReEjgKu0Hp7EN1
panorama wirtualna Białowieski Park Narodowy
Białowieski Park Narodowy
R1TcJniqtPRwi1
panorama wirtualna - Słowiński Park Narodowy
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1UBzc5z1CY4p1
panorama interaktywna Woliński Park Narodowy
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1YmxiRbfd00M1
Wirtualna wycieczka po Roztoczańskim Parku Narodowym
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1BXyHBgEnUJc1
Wycieczka wirtualna po Wigierskim Parku Narodowym
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
Rc3FuHSnD8qyW1
Panorama Biebrzański Park Narodowy
Biebrzański Park Narodowy
R1CgTtE4e7tyu1
panorama Pomnik Przyrody Dąb Bartek
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1TCIABCNXLmP1
Panorama wirtualna - pomnik przyrody Dąb Bolesław
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
RjBMoaOJNLprl1
panorama pomnik przyrody głaz Trygław
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1EZsf5LcC5l11
Wycieczka wirtualna po rezerwacie Orłowo
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1DSK6eZ3kym91
panorama rezerwat Kołacznia
Rezerwat przyrody Kołacznia
REAzmirgQdiFv1
Rezerwat Torfowisko Rąbień panorama interaktywna
Rezerwat przyrody Torfowisko Rąbień
RkUU19OQXUwV61
Rezerwat przyrody Góra Uszeście panorama interaktywna
Rezerwat przyrody Góra Uszeście
RVK4gYiPdkK3C1
Rezerwat Owczary panorama interaktywna
Rezerwat przyrody Owczary
Polecenie 5

Wymień główne formy prawnej ochrony przyrody w Polsce i podaj odpowiednie przykłady.

Polecenie 6

Dowiedz się, które organizacje międzynarodowe i krajowe prowadzą aktualnie akcje na rzecz ochrony przyrody i czego dokładnie te akcje dotyczą. Czy przyłączysz się do którejś z nich? Odpowiedź uzasadnij.

Warto wiedzieć

„Zielone Płuca Polski” to obszar na północnym‑wschodzie naszego kraju, zaliczający się do ostatnich w Europie obszarów o nieskażonej przyrodzie i szczególnych walorach krajoznawczych oraz kulturowych. W 1994 r. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej wydał specjalną deklarację, w której zalecił dalsze konsekwentne przestrzeganie zasad ekorozwoju w tym regionie, czyli integracji ochrony środowiska z postępem technicznym i rozwojem gospodarczym.

Ciekawostka

Bobry to pierwsze zwierzęta, które zostały w Polsce objęte ochroną – miało to miejsce już w XI wieku. Spośród roślin najwcześniej, bo od 1423 roku, chronione były cisy. W Henrykowie Lubańskim na Dolnym Śląsku rośnie najstarsze drzewo w Polsce, którym jest właśnie cis liczący sobie około 1200 lat.

i4yL6sE2OX_d5e447

3. Ochrona dziedzictwa kulturowego w Polsce

Do dziedzictwa kulturowego danego obszaru, np. kraju, zaliczają się wszystkie zabytki z różnych dziedzin – budownictwa, sztuki, rzemiosła, techniki, archeologii i in. ZabytkizabytekZabytki to obiekty lub ich części albo zespoły obiektów będące dziełem człowieka i stanowiące świadectwo minionej epoki lub zdarzenia; zachowanie zabytków w jak najlepszym stanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, naukową czy historyczną.
Jest dla nas oczywiste, że zabytków nie wolno niszczyć ani zmieniać. Przetrwały one setki lat i musimy dbać o to, by kolejne pokolenia również mogły je podziwiać. Ze strony władz państwa zajmuje się tym Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Działa ono opierając się m.in. na i4yL6sE2OX_d1010t423.
Podstawową formą ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce jest wpisanie danego obiektu do rejestru zabytków. Zabytki dzielą się na:

  • nieruchome – budowle lub ich części albo zespoły, np. domy mieszkalne, pałace, kościoły, mosty, wieże, portale, mury obronne, układy urbanistyczne itp.

  • ruchome – np. dzieła sztuki malarskiej, rzeźbiarskiej, medalierskiej, jubilerskiej, garncarskiej, a także dawne pojazdy, maszyny, uzbrojenie oraz inne obiekty niezwiązane trwale z ziemią;

  • archeologiczne – obiekty nieruchome lub ruchome będące powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, np. odsłonięte w wykopaliskach ślady dawnych zabudowań, grobów, fortyfikacji.

Najcenniejsze zabytki mogą zostać uznane za Pomniki Historiipomnik historiiPomniki Historii. Status ten nadawany jest przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Pomnik Historii musi posiadać szczególną wartość historyczną, naukową oraz artystyczną i być utrwalony w powszechnej świadomości, a także mieć duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego Polski. Niektóre nasze pomniki historii znalazły się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Obszary bogate w obiekty dziedzictwa kulturowego mogą zostać uznane za Parki Kulturowepark kulturowyParki Kulturowe. Są to tereny wyróżniające się w krajobrazie licznymi zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

R1bIlrVpdHP4z1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 7
  1. Z mapy powyżej odczytaj nazwy pomników historii i parków kulturowych, które znajdują się w twoim regionie. Które z nich znasz i co o nich wiesz?

  2. Wskaż na mapie obiekty w Polsce, które dotychczas udało ci się obejrzeć, np. podczas wakacyjnych podróży. Który z nich zrobił na tobie największe wrażenie? Odpowiedź uzasadnij.

Poniżej przedstawionych jest kilka wybranych pomników historii.

R1Nr8hYvr7nmx1
Wycieczka wirtualna po kopalni soli w Wieliczce
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1JJyTsp0rggg1
Wirtualna wycieczka po Zamościu
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
RsZ5EAmM7nX3q1
Wirtualna wycieczka po Kanale Elbląskim
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
RBKglA4iCDo4U1
Wycieczka wirtualna po zamku w Malborku
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1AEXbWNHuNhM1
Wycieczka wirtualna po Górze Świętej Anny
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
RpiODB5Ar9DJq1
Wirtualna wycieczka po meczecie w Kruszynianach
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
R1RH1uj2ghaBz1
Kazimierz
Źródło: PANORAMIX, licencja: CC BY 3.0.
i4yL6sE2OX_d5e511

Podsumowanie

  • Globalne ocieplenie, będące częściowo wynikiem efektu cieplarnianego, a także „dziura ozonowa” i „kwaśne deszcze” to obecnie największe ogólnoświatowe zagrożenia dla środowiska naturalnego.

  • W Polsce najwięcej zanieczyszczeń wytwarzanych jest w centrum i na południu, zwłaszcza na Górnym Śląsku, gdzie rozwinął się przemysł i mieszka dużo ludzi.

  • Redukcja zanieczyszczeń prowadzona jest m.in. poprzez oczyszczanie ścieków, zakładanie filtrów na dymiące kominy, stosowanie katalizatorów w samochodach, utylizację odpadów lub ich ponowne wykorzystanie.

  • Prawne formy ochrony przyrody polegają na objęciu ochroną określonych obszarów, obiektów lub gatunków organizmów żywych. Najważniejsze z nich to parki narodowe i krajobrazowe oraz rezerwaty i pomniki przyrody, a także ochrona gatunkowa.

  • Polska uczestniczy w międzynarodowych programach ochrony środowiska, takich jak Natura 2000 (UE) czy Man and Biosphere (UNESCO).

  • W ramach ochrony dziedzictwa kulturowego ochroną i opieką objęte zostały zabytki nieruchome, ruchome i archeologiczne.

  • Zabytki o największej wartości otrzymały status pomników historii.

Praca domowa
Polecenie 8.1

Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody odszukaj obszary i obiekty chronione znajdujące się w twoim powiecie. Ze stron bibliography_iLsb51MRkJ_d736t384 pobierz wykaz zabytków nieruchomych dla swojego województwa. Z poniższej galerii wydrukuj mapę swojego województwa i stwórz mapę ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego – oznacz na niej odpowiednimi sygnaturami i opisami wybrane przez ciebie obiekty (obszary) chronione znajdujące się w twoim województwie. Szczególnie uwzględnij obiekty znajdujące się w twoim powiecie. W razie potrzeby użyj oznaczeń cyfrowych lub literowych.

RN98dj5uIKJbY1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R15VC2D26727d1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RFd8BzcJ7THnP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R14YvDLaoly6K1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1H3llXjlIYFU1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RaOLFf74yomwH1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RnDDzZuI1WAMe1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R9ujLIbTVzyrg1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1ZJS0BOeaORa1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RqgEc909Y4L771
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RKbxGcoxK1Wmh1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1MppXjGqAjl11
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1M8qmfISpFl11
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Rfb700r5RihTX1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1bu5yddenjnh1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RBVEL4rPgtKnB1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
i4yL6sE2OX_d5e887

Słowniczek

„dziura ozonowa”
„dziura ozonowa”

znaczący ubytek ozonu w górnych warstwach atmosfery, przez co do Ziemi dociera więcej promieniowania ultrafioletowego; nadmiar tego promieniowania niszczy chlorofil w roślinach, wywołuje zmiany klimatyczne, zwiększa zachorowalność na nowotwory i inne choroby; największy ubytek warstwy ozonowej występuje nad obszarami okołobiegunowymi

efekt cieplarniany
efekt cieplarniany

zjawisko zachodzące w atmosferze, powodujące naturalny wzrost temperatury Ziemi poprzez zatrzymanie energii słonecznej przez tzw. gazy cieplarniane (para wodna, dwutlenek węgla, metan), które pochłaniają i odbijają energię płynącą z powierzchni Ziemi

„kwaśne deszcze” (opady)
„kwaśne deszcze” (opady)

deszcze, śniegi, mgły zawierające w sobie zwiększoną ilość kwasu siarkowego i azotowego; wywierają negatywny wpływ na organizmy, m.in. przyczyniają się do chorób układu oddechowego i odpornościowego, powodują obumieranie lasów, zakwaszają gleby; przyspieszają też korozję różnego rodzaju konstrukcji metalowych, np. dachy zabytków; występują na obszarach, gdzie atmosfera jest narażona na długotrwałą emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu, zarówno ze źródeł naturalnych (czynne wulkany), jak również sztucznych (spalanie paliw kopalnych)

Natura 2000
Natura 2000

program Unii Europejskiej mający na celu stworzenie wspólnego, europejskiego systemu ochrony środowiska naturalnego; w Polsce obejmuje około 1000 różnych obszarów

obszar krajobrazu chronionego
obszar krajobrazu chronionego

teren chroniony o dużej powierzchni, mogący obejmować nawet całą jednostkę krajobrazową, np. dolinę, kotlinę, płaskowyż, wzgórza; może łączyć ze sobą inne obszary chronione, np. parki narodowe, parki krajobrazowe; działalność człowieka jest tu ograniczona w niewielkim stopniu; w Polsce 395 takich obszarów zajmuje aż 22,3% powierzchni kraju

ochrona gatunkowa
ochrona gatunkowa

indywidualna forma ochrony obejmująca w Polsce kilkaset gatunków roślin (m.in. cis pospolity, limba, kosodrzewina, brzoza karłowata, skrzyp olbrzymi, długosz królewski, mikołajek nadmorski) i zwierząt (m.in. żubr, kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, żółw błotny, żmija zygzakowata); ochrona gatunkowa może być ścisła albo częściowa, która dopuszcza za specjalnym zezwoleniem np. zbieranie roślin ziołowych

park krajobrazowy
park krajobrazowy

duży obszar, wartościowy ze względu na krajobraz i przyrodę; jego ochrona prawna nie jest tak ścisła jak w parku narodowym, gdyż dopuszcza się tu działalność człowieka (np. rolniczą), pod warunkiem jednak, że nie niszczy ona środowiska naturalnego; w Polsce są 122 takie parki

park kulturowy
park kulturowy

obszar wyróżniający się w krajobrazie licznymi zabytkami nieruchomymi, charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej

park narodowy
park narodowy

dosyć duży obszar (w Polsce powyżej 1 tys. ha) mający szczególnie cenne walory przyrodnicze, niemal całkowicie wolny od ingerencji człowieka; w Polsce mamy 23 parki narodowe o łącznej powierzchni 317,3 tys. ha (nieco ponad 1% terytorium kraju); około 1/5 tych terenów objęta jest ochroną ścisłą

pomnik historii
pomnik historii

status przyznawany przez prezydenta RP zabytkom posiadającym szczególną wartość historyczną, naukową oraz artystyczną i mającym trwałe miejsce w powszechnej świadomości oraz duże znaczenie dla dziedzictwa kulturowego

pomnik przyrody
pomnik przyrody

forma ochrony indywidualnej odnosząca się do unikatowego (co najmniej na skalę lokalną) obiektu przyrodniczego; wśród ponad 36 tys. polskich pomników przyrody największą grupę stanowią drzewa (80%), a ponadto pomnikami są też głazy narzutowe, skałki, jaskinie, wodospady

rezerwat przyrody
rezerwat przyrody

niewielki obszar wyodrębniony ze względu na ochronę jednego na ogół elementu środowiska i stąd rezerwaty leśne, stepowe, wodne, florystyczne, torfowiskowe, zwierzęce, krajobrazowe i inne; w Polsce w 2015 r. było ich 1479; łącznie mają powierzchnię 168,3 tys. ha, z czego ~2% zajmują rezerwaty ścisłe z całkowitym zakazem wstępu

rozwój zrównoważony
rozwój zrównoważony

prowadzenie przez człowieka działalności gospodarczej w harmonii ze środowiskiem naturalnym, tzn. bez nadmiernie negatywnego wpływu na przyrodę, chroniąc jednocześnie wszystko to, co jest możliwe do ochrony

stanowisko dokumentacyjne
stanowisko dokumentacyjne

miejsce mające wartość przede wszystkim naukową i edukacyjną, np. odkrywka skalna, nagromadzenie skamieniałości, profil glebowy; w Polsce jest ich 171

użytek ekologiczny
użytek ekologiczny

odrębny, mały ekosystem (np. oczko wodne, starorzecze, torfowisko, kępa drzew) wewnątrz innego, większego zespołu biosfery; mniejszy od rezerwatu i zazwyczaj nieco mniej od niego cenny; w Polsce jest ich ponad 7 tysięcy

zabytek
zabytek

obiekt lub jego część albo zespół obiektów będący dziełem człowieka i stanowiący świadectwo minionej epoki lub zdarzenia; zachowanie zabytków w jak najlepszym stanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, naukową czy historyczną

zespół przyrodniczo‑krajobrazowy
zespół przyrodniczo‑krajobrazowy

fragment krajobrazu naturalnego i przeobrażonego (kulturowego) o cennych walorach widokowych i estetycznych; zespoły te często znajdują się na trasach szlaków turystycznych; mamy ich 287

i4yL6sE2OX_d5e1179

Zadania

Ćwiczenie 1
RZ1b6KNlQWWbp1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1DRURh96RktC1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R15xRdbXlJz5R1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1ASMEGDlQuOy1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1Cu8CmP6V3Fq1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RJVdCUfHXDvi81
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R1bKuoGSQJ79I1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R5eafdTVniImz1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.