Polskie tradycje

TRADYCJATradycjaTRADYCJA to według Słownika języka polskiego ogół obyczajów, poglądów, zachowań itp., które ludzie należący do jednego narodu lub jednej grupy przekazują sobie z pokolenia na pokolenie.

Tradycyjne obrzędy i zwyczaje związane są często z codziennym życiem, ważnymi wydarzeniami, zmianami zachodzącymi w przyrodzie, zgodnie z porami roku, wreszcie ze świętami. Gdy po zimie czekamy na nadejście wiosny, robimy kukłę – Marzannę, którą topimy w rzece lub palimy na znak, że nie chcemy już zimy. Gaik, to wiosenny zwyczaj, zgodnie z którym przystrajamy zieloną gałąź świerku i chodzimy od domu do domu z życzeniami urodzaju. Innymi zwyczajami są: święto sobótki (obchodzone w noc z 23 na 24 czerwca), dożynki na zakończenie żniw, andrzejki w wigilię świętego Andrzeja, mikołajki – 6 grudnia, święto Trzech Króli – 6 stycznia, czy ostatki i koza zapustna na zakończenia karnawału. Wiele z tych zwyczajów tradycyjnie obchodzi się w całej Polsce, niektóre występują tylko w części regionów, inne wyłącznie na wsiach.

Wysłuchaj utworu.

Z okresem Bożego Narodzenia wiążą się tradycyjne przygotowania do świąt: pieczenie pierników, strojenie choinki i przygotowywanie prezentów, wigilia z 12 potrawami, opłatkiem, prezentami, śpiewaniem kolędTradycjakolęd i pastorałek.

Rgbh3TzwKvmDk1

Fotografia przedstawia pierniki przystrojone lukrem, to akcent bożonarodzeniowy.

RdFYTelMcKWWH

Fotografia przedstawia przystrojoną choinkę. Pod choinką ułożone są prezenty.

R1eGSRUR4UFWd

Ilustracja przedstawia stół wigilijny. Na stole znajdują się pełne talerze z czerwonym barszczem i uszkami. W półmiskach znajdują się dania wigilijne, takie jak: kuta, ryba po grecku, karp, pierogi, kompot, śledzie.

Kolęda domowa

Wysłuchaj utworu.

Kolęda domowa
Ta kolęda od opłatka się zaczyna,
bo opłatkiem najpierw dzieli się rodzina.
Od opłatka i od życzeń naszej mamy,
od tych słów nad opłatkiem wyszeptanych.
A ty nasza kolędo domowa,
słowa mamy w pamięci zachowaj, zachowaj.

Tradycyjne zwyczaje bożonarodzeniowe:

• wieczerza wigilijna wg tradycji rozpoczyna się wówczas, gdy na niebie pojawi się pierwsza gwiazda;

• cała wielopokoleniowa rodzina zasiada wtedy do dużego, nakrytego białym obrusem stołu. Pod obrus wkłada się trochę sianka, które ma zapewnić dostatek i urodzaj, a chrześcijanom przypomina o skromności, którą każdy powinien nosić w sercu;

• na stół stawiamy 12 potraw: karp w galarecie, barszcz z uszkami, groch z kapustą, kapusta z grzybami, pierogi z kapustą i grzybami, kluski z makiem, kutia, piernik, makowiec, krokiety z grzybami, śledź, kompot z suszonych owoców (lub inne, wg lokalnych tradycji);

• przygotowujemy jedno więcej nakrycie dla niespodziewanego gościa lub strudzonego wędrowca;

• wieczerzę wigilijną rozpoczyna dzielenie się opłatkiem i składanie życzeń;

• po wieczerzy obdarowujemy się prezentami, które zgodnie z tradycją przynosi Mikołaj, Gwiazdor lub Aniołek;

• śpiewamy kolędy:

• na 24.00 udajemy się do kościoła, na uroczystą pasterkę.

Kolędy i pastorałki

Kolęda to pieśń związana tematycznie z Bożym Narodzeniem, śpiewana w kościołach i przy stołach wigilijnych.

Znane polskie kolędy to:
Wśród nocnej ciszy (należy do najczęściej śpiewanych polskich kolęd, tradycyjnie rozpoczyna pasterkę),
Bóg się rodzi (autorem tekstu kolędy jest poeta – Franciszek Karpiński (1741‑1825), melodia kolędy, nieznanego autora, powstała w XVIII wieku i utrzymana jest w rytmie polskiego tańca narodowego – poloneza. Najstarszy zapis kolędy pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku),
Jezus malusieńki (najstarsze przekazy melodii i tekstów tej kolędy pochodzą z pierwszej połowy XVIII w., jej autorzy są nieznani; kolęda ma rytm chodzonego, dawnego tańca ludowego).

Inne znane kolędy to:
Anioł pasterzom mówił,
Przybieżeli do Betlejem,
Pójdźmy wszyscy do stajenki,
Gdy śliczna Panna,
Lulajże Jezuniu,
Gdy się Chrystus rodzi.

W Polsce bardzo znane i chętnie śpiewane są również pastorałki: pastorałka to pieśń ludowa o wesołym, tanecznym charakterze, tematycznie związana z Bożym Narodzeniem.

Do znanych polskich pastorałek należą:
W dzień Bożego Narodzenia,
Hej, w dzień narodzenia,
Z narodzenia Pana,
Oj Maluśki (pastorałka ta pochodzi z Podhala, jest to pastorałka góralska).

Wysłuchaj utworu.

Charakterystyczną cechą pastorałek jest pasterska tematyka, utrzymana w nastroju radości i humoru. Większość z nich pochodzi z XVII i XVIII wieku. Akcja pastorałek nie rozgrywa się w Betlejem, lecz w rodzinnym, zimowym krajobrazie, dlatego często pastorałki stanowią cenne źródło wiadomości o życiu wsi w dawnej Polsce. Dzięki pastorałkom poznajemy: imiona pasterzy, nazwy popularnych, w ówczesnym środowisku wiejskim, instrumentów, niektóre zwyczaje związane z Bożym Narodzeniem.

Wysłuchaj utworu.

• obok kolęd w okresie Bożego Narodzenia śpiewamy również piosenki, opowiadające o narodzonym Dzieciątku i świętach;

Wysłuchaj utworu.

• kolędy i pastorałki były źródłem inspiracji dla wielu znanych kompozytorów, np. Fryderyk Chopin w środkowej części Sherza h‑moll wprowadził motyw kolędy Lulajże Jezuniu;

• kolędy i pastorałki wykonuje się w okresie od 24 grudnia do 2 lutego. W pieśniach tych często wykorzystywane są rytmy taneczne. Spotykamy wśród nich polonezy (np. Bóg się rodzi), mazurki i krakowiaki, a także dawne tańce obcego pochodzenia. Niektóre kolędy utrzymane są w charakterze kołysanki, dumki lub hymnu. Polski kompozytor i publicysta – Jan Maklakiewicz w artykule napisał o kolędach: […] przez nie nauczyłem się kochać wszystko, co polskie.

• okres po Świętach Bożego Narodzenia, to czas wesołych zwyczajów i zabaw: chodzenie z gwiazdą i szopką z towarzyszeniem kolęd, pochody karnawałowych przebierańców, zabawy karnawałowe;

• przez okres Bożego Narodzenia, aż do Święta Ofiarowania Pańskiego (2 lutego, w polskim kościele katolickim, święto to ma również nazwę: Święto Matki Boskiej Gromnicznej) w kościołach oglądać można szopki bożonarodzeniowe. Bardzo znane są tradycyjne szopki krakowskie:

RGFl8yCqGi1sk1

Na zdjęciu szopka bożonarodzeniowa, pochodząca z Krakowa. Szopka podobna jest z do kościoła z wieżami. W okienkach umieszczone są figurki. W górnych rzędach nieruchome postaci: Jezusa, Maryi, Józefa i aniołów. W dolnym rzędzie ruchome postaci mieszkańców Krakowa, niektórzy z nich niosą w darze mniejsze szopki.

Rr7WjeX5GNAtC

Na zdjęciu szopka bożonarodzeniowa, pochodząca z Krakowa. Szopka podobna jest z do kościoła z wieżami. Na podwyższeniu, w rodzaju balkonu Święta Rodzina. U stóp budowli: figurki krakowiaków i krakowianek.

• od kilku lat organizowane w różnych miejscach kraju są orszaki Trzech Króli: Kacpra, Melchiora i Baltazara, którzy z różnych stron świata wędrowali, by złożyć pokłon i dary małemu Jezusowi. Prowadziła ich gwiazda betlejemska.

Zadania

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

M. Gromek, G. Kilbach, I gra muzyka, podręcznik do muzyki dla klas 4‑6 szkoły podstawowej, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2012

Słownik języka polskiego cz. II, V, Wydawnictwo Naukowe PWN

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995