zdjęcie przedstawia Stanisława Moniuszkę siedzącego na fotelu. Fotografia jest czarno-biała. Kompozytor jest łysiejący. Na nosie ma okulary z okrągłymi soczewkami. Temat lekcji: Opera narodowa – Stanisław Moniuszko.
Ważne daty
1819 – narodziny Stanisława Moniuszki w Ubielu
po 1840 – rozpoczęcie pracy nad zbiorem pieśni Śpiewnik domowy
1848 – wileńska premiera dwuaktowej Halki
1858 – warszawska premiera czteroaktowej Halki
1865 – premiera Strasznego dworu
1868 – premiera Parii, ostatniej ukończonej opery Moniuszki
1872 – śmierć Stanisława Moniuszki w Warszawie
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Ry7DsbywXd9zd
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
7. Romantyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:
d) dostrzega wątki narodowe w muzyce,
e) omawia rozwój muzykowania domowego,
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
a) wielkie (sonata, symfonia, opera, dramat muzyczny, poemat symfoniczny, koncert),
b) małe (liryka instrumentalna: pieśń bez słów, scherzo, nokturn, preludium, etiuda, bagatela, impromptu, moment musical, rapsodia, fantazja, ballada i in.), pieśń, rondo klasyczne a rondo romantyczne;
4) omawia szkoły narodowe: niemiecka (Carl Maria von Weber i Richard Wagner), czeska (Bedřich Smetana i Antonín Dvořák), polska (Stanisław Moniuszko, Fryderyk Chopin i Zygmunt Noskowski), rosyjska (Potężna Gromadka, a w niej przede wszystkim: Modest Musorgski, Aleksander Borodin i Nikołaj Rimski‑Korsakow), hiszpańska (Isaac Albéniz, Enrique Granados), francuska (César Franck), angielska (Edward Elgar, Ralph Vaughan Williams), w Skandynawii: norweska (Edvard‑Grieg) i fińska (Jan Sibelius);
5) charakteryzuje polską muzykę romantyczną i jej reprezentantów (Fryderyk Chopin, Henryk Wieniawski, Stanisław Moniuszko, Ignacy Jan Paderewski, Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski);
6) zna pojęcia: kantylena, tempo rubato, transkrypcja fortepianowa, wirtuoz, uwertura koncertowa, muzyka programowa, leitmotiv, szkoła narodowa, instrumentacja.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
m511d41118d13424f_0000000000038
Nauczysz się
przedstawiać cechy twórczości Moniuszki;
przedstawiać S. Moniuszkę jako ojca opery narodowej;
rozróżniać dzieła kompozytora;
charakteryzować wybrane dzieła Moniuszki;
charakteryzować bohaterów oper artysty.
Historia tradycji operowej w Polsce
Tradycja wystawiania operyOperaopery na terenach polskich sięga czasów panowania Zygmunta III Wazy. Monarcha nie fascynował się sztuką, jednak jego syn, Władysław IV Waza był jej miłośnikiem i mecenasem. Prawdopodobnie z inicjatywy królewicza wystawiono w 1628 roku pierwszą operę w Polsce, a była to Galatea Sante Orlandiego i Gabriela Chiabrery`ego. W tym samym czasie zadebiutowała La liberazione di Ruggiero dall’isola d’Alcina, opera napisana przez kobietę – Franceskę Caccini, co w XVII wieku było niespotykane. Dzieło zyskało tak duży rozgłos, że szlachta zleciła jej przetłumaczenie na język polski. Kiedy Władysław został królem Polski, udostępnił część sali Zamku Królewskiego, dzięki czemu powstała tam opera warszawska – jedna z pierwszych działających stacjonarnie scen operowych w Europie.
R1ZabAgEUnWvx
Powstawało także wiele dzieł komicznych, które nie były przeznaczone na wielkie sceny operowe, lecz jako dedykacje dla wąskiego grona odbiorców, w geście uznania dla czyjejś pracy lub jubileuszu. Takim przykładem jest jednoaktowa Heca albo polowanie na zająca, najstarsza znana opera w języku polskim, od nieznanego autora prawdopodobnie dla łowczego, datowana na przełom XVII i XVIII wieku.
Moniuszko – „ojciec polskiej opery narodowej”
Stanisław Moniuszko (1819‑1872) urodził się w Ubielu (dzisiaj Białoruś), jednak w młodości przeprowadzał się najpierw do Mińska, a potem do Warszawy. Edukację muzyczną rozpoczął pod okiem matki, później u lokalnych nauczycieli, ukończył w końcu berlińskie Singakademie u Carla Rungenhagena. Po studiach zamieszkał w Wilnie i podjął pracę jako organista w kościele św. Jana. Publiczne wystawianie własnych oper i operetekOperetkaoperetek zapoczątkowało jego karierę kompozytorską. Do najsłynniejszych dzieł tamtego okresu należy dwuaktowa Halka, zaprezentowana w Wilnie w formie koncertowej w 1848 roku; miała jednak tylko lokalny wydźwięk. Dziesięć lat później zaprezentował tę operę w nowej, czteroaktowej odsłonie w Warszawie; premiera przyniosła mu ogromny rozgłos, uzyskał nominację na dyrygenta oper polskich w Teatrze Wielkim, został także nauczycielem harmoniiHarmoniaharmonii i kontrapunktuKontrapunktkontrapunktu w Instytucie Muzycznym.
Mimo, że opery w języku polskim powstawały już wcześniej, to właśnie Moniuszkę określa się mianem „ojca polskiej opery narodowej”. Jego talent kompozytorski ujawnił się w melodyjności pieśniPieśńpieśni i ariiAriaarii, które są powszechnie znane, często jednak bez świadomości, kto jest ich twórcą.
RYZ9PLDVhMgXh
Halka jako opera narodowa
Halka, napisana do libretta Włodzimierza Wolskiego, jest jedną z najsłynniejszych oper Stanisława Moniuszki; uzyskała miano opery narodowej. Pierwsza jej premiera odbyła się w wileńskiej rezydencji Müllerów w 1848 roku, lecz dopiero czteroaktowa wersja opery, wystawiona w warszawskim Teatrze narodowym w 1858 roku przyniosła jej sławę. Do najbardziej znanych części zalicza się arię Jontka Szumią jodły na gór szczycie, arię Halki Gdybym rannym słonkiem, mazuraMazurmazura z aktu I, a także chór Ojcze z niebios, Boże Panie, który w zmodyfikowanej wersji dołączył do kanonu pieśni kościoła katolickiego.
Halka Moniuszki – opera narodowa
RqCx4ZIYVM6Kw1
Straszny dwór
W 1863 roku w Warszawie wybuchło powstanie styczniowe. Moniuszko zmuszony był zawiesić swoją twórczość – w tym okresie dla warszawskiej publiczności ważniejsze niż pobyt w operze było odzyskanie wolności. Klęska powstania była jednym z powodów napisania przez kompozytora Strasznego Dworu, opery polskiej, uważanej za najlepsze dzieło kompozytora. Patriotyczny charakter kompozycji potęgował odczucia związane z odbiorem premiery, która odbyła się rok po upadku powstania w Warszawie. Twórcą libretta był Jan Chęciński, profesor warszawskiej Szkoły Dramatycznej, aktor i reżyser, z którym Moniuszko często współpracował.
RHx3UebhqTgcQ1
Śpiewnik domowy i walka z cenzurą
Moniuszko, poza operami, napisał wiele pieśni, które wydał w formie śpiewników, nazywając zbiory Śpiewnikami domowymi. Jego nazwa może być myląca, ponieważ określenie domowy nie odnosi się do przeznaczenia jego wykonywania, lecz jest tożsame z określeniem patriotyczny, które było zakazane przez cenzurę carską. Nie oznacza to jednak, że pieśni nie były wykonywane w domostwach, wręcz przeciwnie, Polacy bardzo często śpiewali je w trosce o dziedzictwo narodowe, przekazywali także w ten sposób młodszym pokoleniom tradycję narodową. Okres polskiego romantyzmu był ciężki dla twórców, którzy musieli często modyfikować swoje dzieła, ukrywać ich prawdziwe przesłanie przed władzami rosyjskimi, albo nawet zabraniano im wystawiania swoich kompozycji. Śpiewniki domowe Moniuszki są idealnymi przykładami obchodzenia tej cenzury, pod przykrywką utworów opartych na tradycji ludowej i chłopskiej propagowały kulturę polską i odegrały bardzo ważną rolę w zachowaniu i pielęgnacji języka polskiego.
ReUfgQZ6FcOhS
Stanisław Moniuszko był kluczowym kompozytorem polskim epoki polskiego romantyzmu – okresu zaborów. Przez całe życie pisał opery, jednak ukończył tylko 6 z nich: Halkę, Flisa, Hrabinę, Verbum Nobile, Straszny dwór, Parię. Był także twórcą wielu pieśni, operetek, baletówBaletbaletów, a nawet mszyMszamszy i kantatKantatakantat. Jego dorobek artystyczny stanowi kluczowy element kultury polskiej, niszczonej w procesie rusyfikacji. Kompozytor przeciwstawiał się cenzurze i – pomimo zakazów – propagował polską operę narodową. Zasługi te podnoszą twórcę do jednego z najważniejszych polskich kompozytorów, określanym mianem „ojca polskiej opery narodowej”.
Zadania
R14mfr4oHmC5x
Ćwiczenie 1
R8FzEqxYBoXcM
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj postacie do dzieł „Halka" lub „Straszny dwór", w zależności z którego dzieła pochodzą. Możliwe odpowiedzi: 1. Skołuba, 2. Jontek, 3. Miecznik, 4. Stolnik, 5. Stefan, 6. Halka, 7. Janusz, 8. Hanna
Przyporządkuj postacie do dzieł „Halka" lub „Straszny dwór", w zależności z którego dzieła pochodzą. Możliwe odpowiedzi: 1. Skołuba, 2. Jontek, 3. Miecznik, 4. Stolnik, 5. Stefan, 6. Halka, 7. Janusz, 8. Hanna
Przyporządkuj postacie do dzieł z których pochodzą.
Przyporządkuj fragmentom tekstów libretta opery „Straszny dwór" właściwe akty (pierwszy, drugi , trzeci lub czwarty). Fragment pierwszy. Wigilia Nowego Roku - Dwór Miecznika w Kalinowie. Dziewczęta, wśród nich także Hanna i Jadwiga - córki Miecznika, zajmują się haftowaniem kobierca („Spod igiełek kwiaty rosną..."). Nagle Jadwiga przypomina wszystkim, że dzisiaj jest wieczór tradycyjnego wróżenia z wosku. We dworze odbywają się przygotowania do wróżb, zaś Jadwiga opisując wróżby marzy, aby ukazał się jej przyszły mąż („Biegnie słuchać w lasy, knieje...”). Fragment drugi. Pomimo nadchodzącego świtu Hanna nie może zasnąć. Jest pod urokiem Stefana i dziwi się jak mógł on złożyć kawalerskie śluby. Czyżby nie wierzył w patriotyzm polskich kobiet? („Do grobu trwać w bezżennym stanie...”) Pojawia się Damazy, który ośmiesza przed nią Stefana, mówiąc, że chce on wyjechać, gdyż przestraszył się nocnych zjaw. Fragment trzeci. W posiadłości Stefana i Zbigniewa wszyscy oczekują przybycia paniczów. Po chwili zjawiają się serdecznie witani przez poddanych. Dziękują Bogu, że pozwolił im powrócić do domu i raz jeszcze ponawiają swoje śluby („Cichy domku...”). Lecz oto przybywa ich stryjenka - Cześnikowa - która już myśli o wyswataniu ich z dwiema panienkami z zaprzyjaźnionej rodziny („Witam was, witam was...”). Fragment czwarty. Gościom przygotowano nocleg w wieży zamkowej. Przed nimi pojawiają się Hanna i Jadwiga, które ukrywają się za portretami swoich prababek. Chcą spłatać figla młodym kawalerom, aby przekonać się, czy rzeczywiście są oni tak trwożliwi, jak to opisała im Cześnikowa. Pojawia się również Damazy, który chowa się w starym zegarze. I on ma ochotę nastraszyć paniczów, aby nie stanowili zagrożenia dla jego planów małżeńskich. Pojawia się także Skołuba, który niezwykle sugestywnie opisuje Maciejowi, że w tym zamku straszy, chcąc się w ten sposób odegrać za porażkę na polowaniu („Ten zegar stary...”).
Przyporządkuj fragmentom tekstów libretta opery „Straszny dwór" właściwe akty (pierwszy, drugi , trzeci lub czwarty). Fragment pierwszy. Wigilia Nowego Roku - Dwór Miecznika w Kalinowie. Dziewczęta, wśród nich także Hanna i Jadwiga - córki Miecznika, zajmują się haftowaniem kobierca („Spod igiełek kwiaty rosną..."). Nagle Jadwiga przypomina wszystkim, że dzisiaj jest wieczór tradycyjnego wróżenia z wosku. We dworze odbywają się przygotowania do wróżb, zaś Jadwiga opisując wróżby marzy, aby ukazał się jej przyszły mąż („Biegnie słuchać w lasy, knieje...”). Fragment drugi. Pomimo nadchodzącego świtu Hanna nie może zasnąć. Jest pod urokiem Stefana i dziwi się jak mógł on złożyć kawalerskie śluby. Czyżby nie wierzył w patriotyzm polskich kobiet? („Do grobu trwać w bezżennym stanie...”) Pojawia się Damazy, który ośmiesza przed nią Stefana, mówiąc, że chce on wyjechać, gdyż przestraszył się nocnych zjaw. Fragment trzeci. W posiadłości Stefana i Zbigniewa wszyscy oczekują przybycia paniczów. Po chwili zjawiają się serdecznie witani przez poddanych. Dziękują Bogu, że pozwolił im powrócić do domu i raz jeszcze ponawiają swoje śluby („Cichy domku...”). Lecz oto przybywa ich stryjenka - Cześnikowa - która już myśli o wyswataniu ich z dwiema panienkami z zaprzyjaźnionej rodziny („Witam was, witam was...”). Fragment czwarty. Gościom przygotowano nocleg w wieży zamkowej. Przed nimi pojawiają się Hanna i Jadwiga, które ukrywają się za portretami swoich prababek. Chcą spłatać figla młodym kawalerom, aby przekonać się, czy rzeczywiście są oni tak trwożliwi, jak to opisała im Cześnikowa. Pojawia się również Damazy, który chowa się w starym zegarze. I on ma ochotę nastraszyć paniczów, aby nie stanowili zagrożenia dla jego planów małżeńskich. Pojawia się także Skołuba, który niezwykle sugestywnie opisuje Maciejowi, że w tym zamku straszy, chcąc się w ten sposób odegrać za porażkę na polowaniu („Ten zegar stary...”).
Przyporządkuj fragmentom tekstów libretta opery Straszny dwór właściwe akty.
Akt IV, Akt I, Akt III, Akt II
Wigilia Nowego Roku - Dwór Miecznika w Kalinowie. Dziewczęta, wśród nich także Hanna i Jadwiga - córki Miecznika, zajmują się haftowaniem kobierca (Spod igiełek kwiaty rosną...). Nagle Jadwiga przypomina wszystkim, że dzisiaj jest wieczór tradycyjnego wróżenia z wosku. We dworze odbywają się przygotowania do wróżb, zaś Jadwiga opisując wróżby marzy, aby ukazał się jej przyszły mąż (Biegnie słuchać w lasy, knieje...).
Pomimo nadchodzącego świtu Hanna nie może zasnąć. Jest pod urokiem Stefana i dziwi się jak mógł on złożyć kawalerskie śluby. Czyżby nie wierzył w patriotyzm polskich kobiet? (Do grobu trwać w bezżennym stanie...) Pojawia się Damazy, który ośmiesza przed nią Stefana, mówiąc, że chce on wyjechać, gdyż przestraszył się nocnych zjaw.
W posiadłości Stefana i Zbigniewa wszyscy oczekują przybycia paniczów. Po chwili zjawiają się serdecznie witani przez poddanych. Dziękują Bogu, że pozwolił im powrócić do domu i raz jeszcze ponawiają swoje śluby (Cichy domku...). Lecz oto przybywa ich stryjenka - Cześnikowa - która już myśli o wyswataniu ich z dwiema panienkami z zaprzyjaźnionej rodziny (Witam was, witam was...).
Gościom przygotowano nocleg w wieży zamkowej. Przed nimi pojawiają się Hanna i Jadwiga, które ukrywają się za portretami swoich prababek. Chcą spłatać figla młodym kawalerom, aby przekonać się, czy rzeczywiście są oni tak trwożliwi, jak to opisała im Cześnikowa. Pojawia się również Damazy, który chowa się w starym zegarze. I on ma ochotę nastraszyć paniczów, aby nie stanowili zagrożenia dla jego planów małżeńskich. Pojawia się także Skołuba, który niezwykle sugestywnie opisuje Maciejowi, że w tym zamku straszy, chcąc się w ten sposób odegrać za porażkę na polowaniu (Ten zegar stary...).
R18nduT7D26wh
Ćwiczenie 7
Polecenie 1
Uzasadnij opinię o Moniuszce jako „ojcu opery narodowej”. W argumentacji posłuż się przykładami dzieł kompozytora.
RR3yyDVOIgWPu
Słownik pojęć
Aria
Aria
pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym, wchodząca w skład opery, kantaty, oratorium i mszy, różniąca się od poprzedzającego ją często recytatywu rozwiniętą kantyleną, śpiewnością, stanowiąca wyodrębniony, samodzielny fragment.
Balet
Balet
forma widowiska teatralnego, którego zasadnicze elementy stanowią ruch, muzyka i oprawa scenograficzna, powiązane wspólną myślą przewodnią.
Harmonia
Harmonia
całokształt problemów związanych z konstrukcją współbrzmień w utworach danej epoki, danego kompozytora itp.
Kantata
Kantata
wieloczęściowy, niesceniczny utwór wokalny, złożony z arii, recytatywów, duetów, ansambli, chórów i ritornelów instrumentalnych.
Kontrapunkt
Kontrapunkt
technika kompozytorska polegająca na snuciu 2 lub więcej niezależnych od siebie, ale w trakcie wykonania współbrzmiących ze sobą linii melodycznych, tworzonych według określonych zasad tonalnych, harmonicznych i rytmicznych.
Mazur
Mazur
polski taniec ludowy, tańczony parami, w dość żywym tempie, w metrum trójdzielnym i tzw. rytmie mazurkowym (2 ósemki i 2 ćwierćnuty); także utwór artystyczny (zwany częściej mazurkiem), zawierający rytmy mazurkowe. W XVIII w. mazur wyszedł poza muzykę, rozpowszechnił się wśród szlachty oraz mieszczan i stał się tańcem narodowym.
Msza
Msza
cykliczna kompozycja wokalna lub wokalno‑instrumentalna, przeznaczona do wykonania w kościele podczas obrzędu liturgii.
Opera
Opera
dramatyczno‑muzyczny, wokalno‑instrumentalny, z akcją dramatyczną, monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zwanym operą.
Operetka
Operetka
(wł. operetta – mała opera), gatunek teatralno‑muzyczno‑taneczny, powstały w XIX wieku we Francji; składa się z fragmentów muzycznych i tanecznych, przeplatanych ustępami mówionymi operetka jest poprzedzona uwerturą i zakończona rozbudowanym finałem; operetki są wykonywane w teatrze muzycznym, zwanym także operetką.
Pieśń
Pieśń
utwór wokalny, na ogół do tekstu lirycznego, solowy lub chóralny.
Źródło:
Encyklopedia Muzyczna PWM, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2012
Biblioteka muzyczna
R1ZabAgEUnWvx
RYZ9PLDVhMgXh
ReUfgQZ6FcOhS
Bibliografia
Stanisław Moniuszko, Opracował Jan Prosnak, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1968
Encyklopedia Muzyczna PWM, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2012