Ważne daty

Wprowadzenie

Wiek XIX określany jest jako złoty wiek opery włoskiej. Biorąc pod uwagę proces przemian stylistycznych oraz wykształcania się koncepcji dramatu muzycznego (także w muzyce włoskiej) najczęściej wymienia się trzy fazy:

• pierwsze dziesięciolecia XIX w. – operaOperaopera bel cantoBel cantobel canto,

• ok. 1840–1890 – opera i dramat Verdiego,

• od 1890 r. – opera werystyczna (a dokładniej – wprowadzenie elementów naturalizmu do dzieł muzycznych).

We włoskiej twórczości operowej pierwszych dziesięcioleci XIX w. przeważał styl bel canto (piękny śpiew), zapoczątkowany w późnym baroku (dzieła operowe Jerzego Fryderyka Haendla) i podjęty przez klasyków – Christopha Wilibalda Glucka i Wolfganga Amadeusza Mozarta. Twórcy oper bel canto, m. in. Gioacchino Rossini, Vincenzo Bellini i Gaetano Donizetti, szczególną wagę przywiązywali do wirtuozerii wokalnej, brawurowych ozdobników, fioritur oraz przekazywania różnorodnych emocji.

Gioacchino Rossini

Gioacchino w młodości uczył się śpiewu oraz gry na waltorni i wiolonczeli, a od piętnastego roku życia rozpoczął naukę kompozycji, wypracowując warsztat także dzięki studiowaniu partytur klasyków wiedeńskich – Josepha Haydna i Wolfganga Amadeusza Mozarta. W roku 1810 porzucił edukację, by uczestniczyć w wystawieniu w Wenecji swej opery Weksel małżeński. Choć opera ta została przyjęta bez większego entuzjazmu, Rossini rozpoczął karierę kompozytorską. Po stworzeniu grand opery Wilhelm Tell w 1828/1829 roku, na niemal czterdzieści lat zamilkł, by u schyłku życia skomponować Stabat Mater oraz Małą mszę uroczystą. Rossini zmarł niedaleko Paryża w 1868 r.

O kompozytorze tym emfatycznie wypowiadał się rozmiłowany w operze muzykolog Jarosław Mianowski:

Geniusz i szarlatan. Bożyszcze salonów i mizantrop. Asceta i sybaryta. Tytan pracy i leń. Okaz psychicznej równowagi i neurastenik. Uosobienie wewnętrznej sprzeczności. Historia potraktowała go najokrutniej, jak mogła, sprowadzając jego twórczość do mieniącej się kolorami bańki mydlanej. Utożsamiając Wielkiego Artystę z młodzieńczym, pełnym werwy Cyrulikiem sewilskim oraz bitą śmietaną, którą wymyślił Rossini – mistrz kuchni. Tymczasem dziś mało kto pamięta, że Rossini to nie tylko twórca Cyrulika i kilku innych, nieco już mniej popularnych oper buffa […], lecz także kilkudziesięciu oper poważnych […], a także sporej liczby drobniejszych kompozycji wokalnych […] oraz instrumentalnych […]. Większość tych utworów – często znakomitych – czeka jeszcze na swoje odkrycie. Czy kiedyś to nastąpi?

Twórczość operowa Rossiniego

Gioacchino Rossini pozostawił po sobie trzydzieści dziewięć dzieł operowych, a jego talent rozbłysnął szczególnie na gruncie oper komicznych (opery buffa).

Pierwszymi operami, które przyniosły Rossiniemu rozgłos były: opera poważna (opera seriaOpera seriaopera seria) Tankred i opera komiczna (opera buffaOpera buffaopera buffa) Włoszka w Algierze (wystawione w 1813 r.). Wystawiony trzy lata później Cyrulik sewilski oparty na sztuce komediowej Pierre’a Beaumarchais, obecnie najbardziej znana opera Rossiniego, początkowo nie zdobył uznania publiczności. Krótko po rzymskiej premierze wystawiony został jednak z sukcesami na większości scen europejskich.

W 1815 r. kompozytor podpisał kontrakt zobowiązujący go do pisania dwóch oper rocznie, w wyniku którego powstało 20 dzieł, m. in. Kopciuszek, Sroka złodziejka, Otello, Armida, Mojżesz w Egipcie, Mahomet II, Semiramida.

Pod koniec lat dwudziestych XIX w. skomponował dla sceny paryskiej operę Wilhelm Tell opartą na dramacie Friedricha Schillera – swoje ostatnie dzieło operowe. Decyzję o zakończeniu pisania oper skomentował kompozytor słowami: Wszyscy pracują dla trzech rzeczy: sławy, złota i przyjemności. Sławę już mam, złota mi nie trzeba, a przyjemności już dawno mnie znudziły...

Rossini początkowo kontynuował założenia opery klasycznej przejmując rozwiązania Wolfganga Amadeusza Mozarta w zakresie opery komicznej (m. in. rozbudowane finały zróżnicowane pod względem tempa i ekspresji). Jako że jego opery nawiązywały do XVIII‑wiecznego języka muzycznego, nazywano go nawet włoskim Mozartem (określenie Stendhala – wielbiciela oper Rossiniego).

Z kolei opery pisane z myślą o scenie paryskiej, przesycone są cechami charakterystycznymi dla francuskiej opery grand (operowanie potężnymi, rozbudowanymi scenami zbiorowymi z udziałem chóru).

Zarówno opery włoskie jak i francuskie cechuje szczególne wyeksponowanie koloratury i kantyleny. Soliści w operach Rossiniego muszą popisać się wirtuozerią wokalną (przyrównywaną do cyrkowych akrobacji) oraz perfekcyjną śpiewną frazą. Przywołajmy raz jeszcze Jarosława Mianowskiego: melodia pławi się [...] w powodzi koloratur, a miarą wielkości śpiewaka staje się […] umiejętne pokonanie technicznych trudności, by owa powódź nie zniweczyła czysto muzycznego piękna. Wszelkie tzw. efekty zewnętrzne są bowiem podporządkowane akcji opery i przeżyciom bohaterów.

Dzieła sceniczne Gioacchino Rossiniego wykonywane są na całym świecie. W repertuarze teatrów operowych najczęściej goszczą: Cyrulik sewilski, Kopciuszek, Włoszka w Algierze, Turek w Italii, Sroka złodziejka, czy Podróż do Reims. Równie często podczas gal wokalnych bądź jako część koncertów symfonicznych grywa się uwertury do dzieł operowych Rossiniego.

Cyrulik sewilski

OperaOperaOpera buffa Cyrulik sewilski powstała w 1816 roku. Autor libretta Cesare Sterbini oparł swoją historię na sztuce Pierre’a Baumarchais’go. Trudno dziś określić, ile czasu zajęło Rossiniemu zrealizowanie zamówienia, na jakie w podpisanej umowie miał miesiąc… Najbardziej optymistyczne teorie wskazują, że opera została napisana w osiem dni, Rossini przyznawał się Fetisowi, że zajęło mu to dwanaście dni, zaś Wagnerowi – że trzynaście. Wydaje się jednak, że sporządzenie kompletnej obszernej partytury (ok. 600 stron) prawdopodobnie trwać musiało nieco dłużej.

Premiera Cyrulika miała miejsce w lutym 1816 r. w Rzymie (Teatro Argentina) i okazała się jednym z większych skandali w historii opery. Plotki głosiły, iż Don Basilio potknął się na scenie rozbijając nos, że w budynku opery zabłąkał się kot miauczący żałośnie podczas przedstawienia, hrabia Almaviva, wykonujący miłosną cavatinę, wyszedł na scenę z rozstrojoną gitarą, którą dostrajał w trakcie przedstawienia wywołując salwy śmiechu. Wszystkie te incydenty podobno były sprawką zwolenników twórcy pierwszej wersji Cyrulika autorstwa Giovanniego Paisiella.

Jednakże publiczność już podczas drugiego przedstawienia odkryła, że wersja Rossiniego przewyższała Paisiella i w krótkim czasie Cyrulik Gioacchina Rossiniego stał się jednym z najpopularniejszych dzieł operowych na świecie.

Rossini często konstruował arie w swych operach zderzając odcinek liryczny, kantylenowy, utrzymany w spokojnym rytmie i umiarkowanym tempie z przepełnioną biegnikami, wirtuozowską szybką częścią popisową. Ta dwuczęściowa budowa arii determinowana była konstrukcją tekstu słownego – w pierwszej część arii mowa była o przeżyciach wewnętrznych, druga zaś odnosiła się do konieczności podjęcia różnorodnych działań. Posłuchajcie arii hrabiego Almavivy oraz cavatiny wykonywanej przez Rozynę…

Tekst cavatiny w polskim tłumaczeniu dostępny na stroniem92922714ec5fac23_0000000000015stronie.

Humorystyczne crescendo

Rossini… z przymrużeniem oka

R1Kw9TXwlhSRg1

Ilustracja przedstawia karykaturę Gioacchino Rossiniego. Na zdjęciu znajduje się duża głowa kompozytora oraz fragment jego ubrania. Fotografia jest czarno-biała.

Pod koniec życia Rossini ujawnił niewielkich rozmiarów utwory zatytułowane Grzechy starości, przeznaczone na różne składy wykonawcze (od obsady solowej, po różne składy kameralne). Ich nietypowe tytuły (np. Etiuda astmatyczna, Poranne preludium higieniczne) budzą skojarzenie z XX‑wiecznymi tytułami utworów ekscentrycznego Eryka Satie. Ze zbioru tego pochodzi m. in. Humorystyczny duet dwóch kotów (Duetto buffo di due Gatti) – przedziwna kompozycja, której tekst sprowadza się do powtarzanego onomatopeicznego miau. Niekiedy jednak podważa się autorstwo Rossiniego i za twórcę duetu (a tak naprawdę autora mozaikowego zestawienia fragmentów z dzieł Rossiniego) wskazuje Roberta L. Pearsalla. Miniatura ta wykonywana najczęściej podczas tzw. lżejszych koncertów (karnawałowych, plenerowych etc.).

Podsumowanie

Swymi dziełami scenicznymi Rossini, wraz z Bellinim i Donizettim, otworzył drogę koncepcji doskonalenia gatunku opery i pogłębienia dramaturgii, do czego przyczynił się Giuseppe Verdi. Ów proces przemian doprowadził ostatecznie do powstania u schyłku XIX stulecia weryzmuWeryzmweryzmu.

Zadania

Słownik pojęć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna