Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RqUhFFMfMujBN

Oświecenie - nowe prądy w nauce, literaturze, architekturze i sztuce

Immanuel Kant w dyskusji z przyjaciółmi.
Emil Doerstling, Kant przy południowym posiłku, 1892-1893, kolorowany drzeworyt,
RiuRAocdGuCjV
Obraz w jednym z weneckich pałaców pokazujący scenę z koncertu w sierocińcu dla dziewcząt. (Zwróć uwagę na publiczny charakter koncertu i względną „równość” słuchaczy siedzących podobnie jak dzisiaj przed występującymi artystami).
Gabriele Bella, La cantata delle putte delli Ospitali, 1700, domena publiczna
Polecenie 1

Posłuchaj utworu Antonio Lucio Vivaldiego „Cztery pory roku – Wiosna”.

Antonio Lucio Vivaldi (1678‑1741) był włoskim muzykiem, wirtuozem gry na skrzypcach i kompozytorem. W 25. roku życia otrzymał święcenia kapłańskie, a ponieważ był rudy, stąd przydomek „Rudy Ksiądz”. Należał do najbardziej popularnych muzyków swoich czasów, jednak po jego śmierci jego twórczość została zapomniana. Ponownie odkryto ją w XX w.

Początkowo Vivaldi prowadził działalność duszpasterską w weneckim sierocińcu dla dziewcząt, gdzie stworzył chór i organizował koncerty, które stały się elementem ówczesnego życia artystycznego Wenecji. Miasto zaś w XVIII w. wprawdzie utraciło swoje znaczenie polityczne i gospodarcze, było jednak celem podróży turystycznych i edukacyjnych elit całej Europy (tzw. grande tourt2LXdq1eew_000tp001grande tour – czyli wielki objazd). Publiczne koncerty w sali i na dziedzińcu sierocińca z pewnością rozpropagowały twórczość Vivaldiego w Europie.

Po wyjeździe w 1718 r. zatrzymał się w Mantui na dworze tamtejszego gubernatora cesarskiego, księcia Filipa Heskiego. Stamtąd podróżował z koncertami po różnych miastach włoskich i środkowoeuropejskich, koncertując publicznie. Po powrocie do rodzinnej Wenecji kierował teatrem „Sant Angelo”,w którym sam też występował. Teatr stał się niemal miejscem pielgrzymek muzyków z całej Europy, jeszcze bardziej rozsławiając artystę.

Po roku 1700 nastąpiła zmiana gustów muzycznych i Vivaldi zaczął tracić swoją popularność, a próby pozyskania wsparcia ze strony cesarza okazały się bezowocne. Wkrótce starszy już zresztą kompozytor zmarł. Pochowany został w Wiedniu.

Ćwiczenie 1
RgqmkJyucxkn81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Zastanów się, jak zmiany w poszukiwaniu środów finansowych wpłynęły na twórczość artystów.

t2LXdq1eew_000tp001
t2LXdq1eew_0000000U

Cywilizacja oświecenia

Wiek XVIII przyniósł wiele zmian w Europie. Odnosiły się one do sfer określanych jako kultura, ale objęły także szereg innych obszarów, takich jak demografia, rodzina, przemysł, rolnictwo, komunikacja. Zakres tych przeobrażeń pozwala mówić o zmianach wręcz cywilizacyjnych, czyli dotyczących całokształtu życia społecznego.

Cechą charakterystyczną epoki było znaczące powiększenie się liczby mieszkańców Europy. Najmniej ludności przybyło na i tak już gęsto zaludnionych terenach, takich jak Holandia czy Francja, ale w pozostałych państwach liczba mieszkańców zwiększyła się od 50 do blisko 300%. Wynikało to z polepszenia warunków bytowych – lepszego wyżywienia, mniej destrukcyjnych sposobów prowadzenia wojen, lepszych warunków mieszkaniowych i wreszcie znaczącej poprawy stanu zdrowia ludzi.

Rozwój ludności niektórych krajów europejskich w XVIII w. (w tys.)

Kraj

1700

1750

1800

Stuletni przyrost w %

Finlandia

300

420

830

277

Norwegia

500

600

880

76

Szwecja

1450

1800

2350

66

Dania

700

800

1000

43

Czechy

1700

1900

3000

76

Śląsk

1000

1200

1800

80

Prusy Wschodnie (d. Książęce)

400

600

930

132

Rosja (cz. europejska)

18000

-

29000

61

Anglia i Walia

5500

6000

9000

64

Irlandia

2500

3000

5000

1000

Szkocja

1000

12000

1700

70

Belgia

1800

-

3000

70

Holandia

2000

-

2100

5

Francja

20000

23000

27000

35

Szwajcaria

1200

-

1700

42

Niemcy

15500

-

22000

47

Włochy

11500

15000

18000

57

Hiszpania

7000

8500

10500

50

Portugalia

2000

-

2200

45

Źródło: E. Rostworowski, Historia powszechna wiek XVIII, Warszawa 1984, s. 20

Szczególne znacznie miał ten ostatni czynnik. Wynikało to z postępu w medycynie – wprowadzenia pierwszych szczepień, wyraźnego polepszenia stanu sanitarnego miast, znacznego poprawienia higieny i porządku. Możliwe to było m.in. dzięki ingerencji władz centralnych, które mogły administracyjnie narzucić, a co ważniejsze, egzekwować nowe porządki.

Polecenie 3

Wskaż na podstawie obejrzanych ilustracji trzy główne grupy przyczyn wzrostu liczby ludności w XVIII w. w Europie.

t2LXdq1eew_0000005K

Problem definicji „oświecenia”

Nazwa „oświecenie” pochodzi od słowa „światło”. Światło umożliwia postrzeganie, a ono jest pierwszym krokiem do rozumienia. To w sposób oczywisty wiązano z nauką i nauczaniem (czyli z edukacją i kształceniem). Oświecać znaczyło uczyć, stąd nacisk na rozwój powszechnego szkolnictwa i zainteresowań naukowych.

W tradycyjnym społeczeństwie stanowym szkolnictwo od czasów średniowiecza „przypisane” było do zadań Kościoła. Zatem każda chęć oddziaływania na system szkolny oraz zakres i sposób nauczania siłą rzeczy wiązała się w cywilizacji zachodniej z problemem religii i kultu. Silne oparcie na tradycji i niechęć do wszelkiego „nowinkarstwa” powodowały powstawanie wielu obszarów konfrontacji między zwolennikami idei oświecenia a Kościołami. Szczególnie odnosiło się to do najbardziej sformalizowanego i zhierarchizowanego z nich, czyli Kościoła katolickiego. Krytyka papiestwa, wielu instytucji kościelnych, zakonów kontemplacyjnych czy nauczających (np. jezuitów) stała się elementem krytyki całego systemu społecznego i politycznego: stanowości, absolutyzmu, braku równości społecznej, braku demokracji.

R1I1K6MTZ635S
„Oświecenie to wyjście człowieka z zawinionej przez niego niedojrzałości. Niedojrzałość jest nieumiejętnością posługiwania się własnym rozumem bez przewodnictwa innych. Niedojrzałość ta jest zawiniona przez człowieka, jeśli jej powód tkwi nie w braku rozumu, ale zdecydowania i odwagi, by swym rozumem posługiwać się bez zwierzchnictwa innych. Sapere aude! – Odważ się posługiwać własnym rozumem! – stanowi maksymę przewodnią oświecenia. Gnuśność i tchórzliwość są przyczynami tego, że tak wielu ludzi, którzy choć z natury wolni od obcego przewodnictwa (naturaliter maiorennes), to jednak chętnie przez całe życie pozostają niedojrzali, dlatego też inni tak łatwo stają się ich opiekunami. A jakże wygodnie jest być niedojrzałym. Jeżeli mam księgę, która myśli za mnie, duszpasterza, który ma za mnie sumienie, doktora, który decyduje za mnie o diecie itd., wówczas sam nie muszę się o nic starać.
Immanuel Kant, Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung, 1700, domena publiczna
Ćwiczenie 2
ROfccgUF4IvkI1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
t2LXdq1eew_0000006D

W poszukiwaniu nowej religijności i nowego Kościoła – masoneria

W poszukiwania sił, które mogłyby zastąpić Kościoły w ich dotychczasowych funkcjach – przede wszystkim funkcji etycznego kształtowania człowieka oraz budowy więzi wspólnotowych – powstawały takie idee, jak religia naturalna (wyznanie, które miałoby cechy wspólne dla wszystkich, swoisty synkretyzmt2LXdq1eew_000tp002synkretyzm), deizmt2LXdq1eew_000tp003deizm, stosunkowo rzadziej ateizm. W tych kategoriach należy też postrzegać gwałtowny rozwój wolnomularstwa, czyli masonerii. Szczególnie ten ostatni ruch wydał się Kościołowi groźny, gdyż stanowił próbę budowy poczucia wspólnotowości wśród elit i to – co wydawało się szczególnym zagrożeniem – przy pomocy tych samych narzędzi, którymi posługiwał się Kościół.

Wolnomularstwo powstało na Wyspach Brytyjskich na początku XVIII w. i stało się płaszczyzną spotkań ludzi wykształconych oraz zamożnych, określanych mianem „gentelman”. Członkami masonerii mogli być ludzie wywodzący się z różnych stanów, co było możliwe za sprawą specyfiki angielskiego systemu stanowego. Taki wzorzec po przeniesieniu na grunt Europy kontynentalnej miał już posmak „rewolucji”, gdyż przełamywał bariery stanowe. W dodatku nadanie tym spotkaniom atmosfery tajemniczości (często związanej z orientalizmem, co wówczas uważano nie tylko za interesujące, ale też uduchowione), mało zrozumiałe rytuały, zrównanie członków (demokratyzacja) oraz ścisła hierarchizacja, choć zbudowana w oparciu o inne na pozór kryteria, zapewniły masonerii triumfalny pochód przez Europę i Amerykę.

R1OO37njgmCGa
Do masonerii należał Stanisław August Poniatowski. Na obrazie namalowanym już po jego abdykacji, przedstawiony on został z zawieszonym na szyi medalem masońskim z okiem opatrzności. Obraz Luoise Élisabeth Vigée le Brun z 1797 r. znajduje się w Muzeum w Kijowie.
Louise Élisabeth Vigée Le Brun, Stanisław August Poniatowski, 1797, olej na płótnie, Museum of Bogdan and Varvara Khanenko, domena publiczna
Rc6iGhAJKctbL
George Washington Masonic National Memorial – Narodowy Pomnik Wolnomularski poświęcony Jerzemu Waszyngtonowi w Alexsandrii w stanie Wirginia nieopodal stołecznego Waszyngtonu. Pomnik powstał w latach 1823-1932. Prezentowany budynek główny ma wiele znaczeń i nawiązań symbolicznych – np. portyk wejściowy przypomina Partenon, kolejne kondygnacje zbudowane zostały wg kolejnych porządków greckich: doryckiego, jońskiego, korynckiego, całość zwieńczono czymś, co przypomina piramidę, a jednocześnie jest nawiązaniem do latarni morskiej stojącej w porcie Aleksandrii na wyspie Faros (jeden z cudów świata antycznego). Jedno z pięter stanowi muzeum poświęcone Jerzemu Waszyngtonowi, który też był członkiem loży masońskiej.
Ben Schumin, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
t2LXdq1eew_000tp002
t2LXdq1eew_000tp003
t2LXdq1eew_0000007E

Akademie, towarzystwa naukowe i salony literackie

Tradycyjne ramy nauczania i zakres badań naukowych były ściśle określone przez Kościoły. Ich funkcje cenzorskie oraz stanie na straży istniejących i aprobowanych przez władców porządków społecznych utrudniały rozwój nauki. Przekonali się o tym Kopernik, Galileusz czy Kartezjusz. Stąd w XVIII w., podobnie jak w przypadku szkolnictwa czy nowego typu wspólnotowości, podjęto próbę uniezależnienia nauki od Kościołów i prowadzonych przez nie instytucji, tworząc akademie i towarzystwa naukowe.

Już wcześniej pewną formą odejścia od Kościoła w dziedzinie nauki było powołanie instytucji państwowych, takich jak angielskie Towarzystwo Królewskie (1660) czy francuska Akademia Nauk (1666). Podobne instytucje powstawać zaczęły w innych krajach (np. Berlin – 1700, Petersburg – 1724).

Ważną rolę w upowszechnianiu, ale też kreowaniu kierunków badań odegrał znany już z poprzedniego stulecia „salon literacki”. Wprawdzie jego geneza była francuska, ale stał się on elementem kultury elit europejskiego kręgu cywilizacyjnego. Do najbardziej znanych salonów należał paryski salon pani de Geoffrin, która korespondowała nawet ze Stanisławem Augustem Poniatowskim.

R1JT85YELqfsp
Wejście do Pruskiej Akademii Nauk na dziedzińcu dzisiejszej Biblioteki Państwowej w Berlinie przy ul. Unter den Linden. Pierwszym przewodniczącym Akademii był G. W. Leibniz (1646-1716), wybitny myśliciel i uczony końca XVII w.
Andreas Praefcke, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0
Polecenie 4

Jakie zasady funkcjonowania wolnomularstwa świadczą o jego nowoczesnym (w tamtej epoce) charakterze?

Polecenie 5

Podaj przykłady powstałych w XVIII w. europejskich instytucji naukowych.

t2LXdq1eew_0000008H

Triumf doświadczenia i logiki

Potępienie Galileusza przez inkwizycję w 1633 r. uznane zostało przez większość uczonych za znak zaostrzenia cenzorskiej roli Kościoła. Pod wpływem tych wydarzeń Kartezjusz miał zniszczyć część swoich prac. W kręgach uczonych utrzymujących ze sobą ściśle kontakty sprawa została odebrana bardzo źle, choć zakres represji, jakie zastosowano wobec Galileusza, był więcej niż „skromny”.

Po tych wydarzeniach i „propagandowym” zdyskredytowaniu cenzorskich zapędów Kościoła inkwizycja zaczęła działać wyjątkowo ospale, niejako „spoczęła na laurach”. Uczeni jednak zaczęli powstrzymywać się od tworzenia wielkich, spekulatywnych teorii, które mogły uderzać w tradycyjne modele społeczne i światopoglądowe. Podejmowano mnóstwo „małych” doświadczeń i można wręcz powiedzieć, że zaczęto składać świat z drobnych kawałków. Dobrym przykładem takich działań była francuska Encyklopedia, odznaczająca się logiką i racjonalnością objaśnień.

Ram metodologicznych prowadzenia tych badań dostarczyły dzieła najwybitniejszego filozofa francuskiego XVII w., Kartezjusza. Uznał on, że najważniejszym elementem procesu poznania jest samo myślenie. Stąd jego słynna maksyma „Cogito ergo sum” - „Myślę więc jestem”. Idee racjonalizmu, który miał kierować uczonymi, i rozumu ludzkiego jako miary wszechrzeczy zostały oczywiście potępione przez wszystkie Kościoły (także protestanckie).

Myśliciele angielscy dostarczyli Europie drugiego narzędzia do badań, tzn. zasadę oparcia się na doświadczeniu, czyli empiryczności poznania. Isaac Newton podkreślał, że „wszystko, co nie wynika ze zjawiska, jest hipotezą”. Myśl tę rozwinął John Locke, który uważał, że każda racjonalna teoria winna zostać potwierdzona przez eksperyment.

Owe dwie ścieżki – racjonalizm i empiryzm - miały stać się podwaliną nowoczesnej nauki europejskiej.

Ćwiczenie 3
R1SZJBHQFCbdN1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
t2LXdq1eew_0000009H

Edukacja

R5HrYcYbl6lzS1
Strona tytułowa pierwodruku „Emila” z 1762 r.
Jean-Jacques Rousseau, 1762, domena publiczna

Podstawowym celem elit intelektualnych epoki było ukształtowanie „nowoczesnego człowieka”. Wielkim osiągnięciem było dostrzeżenie dziecka jako osobowości, którą można, a nawet trzeba ukształtować. Najbardziej poczytnym dziełem wskazującym na takie potrzeby była powieść Jana Jakuba (Jean‑Jacques) Rousseau, pt. „Emil, czyli o wychowaniu” (1762). W praktyce jego ideały zastosował Johann Heinrich Pestalozzi (1746‑1827) ze Szwajcarii, który od 1773 do 1779 r. prowadził rodzaj szkoły dla ubogich dzieci. W specjalnie założonym gospodarstwie rolnym chłopcy uczyli się nowoczesnej uprawy ziemi, poznawali m.in. tajniki nawożenia. Natomiast dziewczęta uczyły się zajęć gospodarskich i domowych – gotowania, szycia, tkania, prowadzenia gospodarstwa. Oczywiście dbano także o umiejętność pisania i czytania oraz uczono zasad moralnych. Dzięki nowatorskiemu podejściu do kształcenia zakład ten zyskał europejski rozgłos.

Idea powszechnego nauczania uznana została za ważną z punktu widzenia władz. W Prusach wprowadzono ją już w 1717 r., ale realizacja „powszechności” okazała się niemożliwa. Nawet powtórzenie w tzw. „generalnym porządku szkolnym” w 1763 r. przez Fryderyka II obowiązku nauczania dzieci nie usunęło podstawowych problemów upowszechnienia oświaty: braku środków, szkół i odpowiednio wykształconych kadr nauczycielskich. W Prusach jedną z przyczyn wprowadzenia powszechnego nauczania było dążenie władców do pozyskania lepszej jakości żołnierzy. Jednak nadal w większości krajów posiłkowano się tradycyjnym szkolnictwem parafialnym i Kościołem jako organem nadzorującym i organizującym oświatę.

t2LXdq1eew_000000AD

Szkoła użyteczna dla państwa

System szkolny, według pojęć oświeceniowych, powinien rozwijać człowieka, wskazując mu jego możliwości, a nie z góry ustalone miejsce w społeczeństwie, ale powinien też uczyć rzeczy przydatnych.

Wskazywać zaczęto na wady tradycyjnych gimnazjów klasycznych, które kładły nacisk na znajomość łaciny, greki i tekstów starożytnych. Zaczęły się pojawiać gimnazja realne, gdzie uczono języków współczesnych, rachunków, historii i literatury kraju ojczystego, wreszcie także podstaw nauk przyrodniczych.

Wielką popularnością cieszyły się tzw. Akademie Rycerskie, skierowane do młodzieży szlacheckiej i przygotowujące ją do funkcji, jakie miała pełnić w społeczeństwie. Szczególnie chętnie takie szkoły zakładano w we Francji, Niemczech i Austrii. Uczono tam, oprócz wspomnianych wcześniej przedmiotów z gimnazjów realnych, także zajęć „żołnierskich”: jazdy konnej, szermierki, ale też umiejętności przydatnych w życiu towarzyskim np. tańca czy śpiewu. W Polsce znane były Collegium Nobilium czy Szkoła Rycerska, w Niemczech - Akademia w Wiedniu czy w Legnicy na Śląsku (z powodu bliskości granicy uczęszczało do niej wielu Polaków).

Praca domowa
Polecenie 6.1

Jacy dwaj myśliciele epoki oświecenie zwrócili uwagę na dziecko i znaczenie jego edukacji?

Polecenie 6.2

Jakie szkoły nowego typu tworzono w okresie oświecenia? Jakie zmiany w nauczaniu w nich wprowadzono? Podaj przykłady tych szkół na ziemiach polskich.

t2LXdq1eew_000000BC

Architektura odczytywana na nowo

Przez znaczną część XVIII w. dominował styl barokowy, z tym jednak, że w architekturze można było dostrzec jego ewolucję w kierunku swoistego wariantu stylistycznego, nazwanego przez historyków „rokoko”. Nazwa ta pochodzi od chętnie używanego ornamentu w kształcie muszli (fr. rocaille – muszla). Rokokowa stylistyka przejawiała się głównie w zdobnictwie. We Francji – we wnętrzach, natomiast w Niemczech ornament ów wychodził niejako na zewnątrz, w przestrzeń ogrodu czy placu.

Do najbardziej udanych realizacji rokokowych z pewnością należy zaliczyć pałacyk letni „Petit Trianon”, wzniesiony w Wersalu przez króla Ludwika XV dla swojej metresyt2LXdq1eew_000tp004metresy markizy de Pompadour. Swoistymi rokokowymi klejnotami były pałace: Zwinger w Dreźnie czy Sanssouci w Poczdamie. Miały one charakter siedzib prywatnych, zapewniających maksimum wygody i dalekich od pompatycznej reprezentacyjności, która nadal posługiwała się językiem monumentalnego baroku dworskiego.

Pod koniec epoki pod wpływem wykopalisk w Pompejach (od 1748) i Herkulanum (od 1711) raz jeszcze odkryto starożytność. Upowszechniać zaczęto elementy architektury nawiązujące do budowli klasycznych, np.: wspomniany Petit Trianon, wzniesiona w Berlinie przez śląskiego architekta Langhansa Brama Brandenburska czy paryski Panteon. Innym wielkim odkryciem oświecenia było średniowiecze. Dość niespodziewanie sztuka gotycka uznana została za ciekawą inspirację. W przestrzeni parków pojawiać się zaczęły romantyczne „średniowieczne” ruiny.

RP1NRun84McWW
Portret markizy de Pompadour namalowany przez F. Bouchera ok. 1756 r. Obecnie znajduje się w muzeum Alte Pinakotheka w Monachium.
François Boucher, Madame de Pompadour, 1756, olej na płótnie, Alte Pinakothek, domena publiczna
Polecenie 7

Wymień kierunki w architekturze XVIII w. i przykładowe realizacje.

t2LXdq1eew_000tp004
t2LXdq1eew_000000CB

W pogoni za przyjemnością – nowe oblicza sztuki

Podobnie jak w przypadku architektury również inne dziedziny sztuk plastycznych poszukiwały przyjemności, subtelności, radości życia a nawet smaku.

Wyszukane sceny rodzajowe, odpoczynek w ogrodzie, codzienne zajęcia w salonie stawały się motywami malarskimi takich artystów jak Jean Antoine Watteau, François Boucher, a w Anglii Thomas Gainsborough. Innym modnym nurtem sztuki, niejako korespondującym z wręcz naukowym zacięciem wnikliwego obserwatora, było malarstwo wedutowe, czyli pokazujące widoki miast. Wśród twórców wedut zasłynęli dwaj o przydomku Canaletto: starszy (Giovani Antonio Canal) i jego siostrzeniec Bernardo Bellotto, zwany Canaletto.

Pod koniec epoki moda na antyk zaczęła oddziaływać na sztuki plastyczne – malarstwo i rzeźbę. W opozycji do barokowych tendencji epatowania emocjami, uczucia podporządkowane zostały racjonalnemu spokojowi. Postacie z malarstwa Jacques’a Louis’a Dawida cechuje chłodny spokój i stonowane emocje.

Niezwykle popularnym elementem sztuki staje się rzemiosło artystyczne, a surowcem wyjątkowo wręcz cenionym – porcelana. Opanowanie sztuki produkcji porcelany w saskiej Miśni błyskawicznie rozprzestrzeniło się w całej Europie. Porcelanowe wyroby stały się w pewnym sensie kwintesencją nowej sztuki – tworzonej dla przyjemności, elitarnej, kruchej, o wysublimowanym smaku, ale w motywach chętnie nawiązującej do wzorów orientalnych (chińskich) lub rustykalnych (wiejskich).

R1LlBKkeGbbwI
Obraz Jeana Antoine’a Watteau pt. „Odjazd na Cyterę” przedstawia częsty w okresie rokoka motyw zabawy i idyllicznej atmosfery wśród społeczności dworskiej. Prezentowany obraz znajduje się w Pałacu w Charlottenbourgu w Berlinie, ale inne dzieła tego autora pod identycznym tytułem, różniące się jedynie szczegółami, znajdują się obecnie w Luwrze oraz w rezydencji Städel we Frankfurcie n/Menem.
Antoine Watteau, Odjazd na Cyterę, 1720, olej na płótnie, domena publiczna
Rq2oP1622JiPF1
Źródło: Marek & Ewa Wojciechowscy, licencja: CC BY-SA 3.0.
t2LXdq1eew_000000CQ

Opera – między muzami a polityką

Szczególną rolę w okresie oświecenia odegrał teatr, a zwłaszcza opera. To pierwsza z epok, w której muzyka zajęła tak poczesne miejsce. Dominowali kompozytorzy włoscy: Antonio Vivaldi, Alessandro Scarlatti i inni. Ich miejsce stosunkowo szybko zaczęli jednak zajmować artyści z Niemiec: Georg Friedrich Händel, Johann Sebastian Bacht2LXdq1eew_000tp005Johann Sebastian Bach i wreszcie Wolfgang Amadeusz Mozartt2LXdq1eew_000tp006Wolfgang Amadeusz Mozart.

Muzyka miała kilka nurtów, które się wzajemnie krzyżowały, przenikały i inspirowały. Nadal istotne znaczenie miała muzyka kościelna przeznaczona do upiększenia liturgii. Popularna była zarówno w katolicyzmie, jak i protestantyzmie (który, w przeciwieństwie do sztuk plastycznych, nie oskarżał jej o zbędne odwracanie uwagi wiernego od skupienia się na Bogu). Kolejnym nurtem była muzyka dworska, w której przodowali kompozytorzy francuscy, poczynając od Jeana Baptiste'a Lully’ego, przez Françoisa Couperina, po Jean‑Philippe’a Rameau. Dla dworu tworzyli także tacy wielcy, jak Händel, Haydn, Bach, Mozart. Muzykowi nadzwyczaj trudno było utrzymać się bez pomocy jakiegoś mecenasa.

Trzeci nurt, dworsko‑plebejski, gdyż skierowany do szerokiego grona odbiorców, to opera. Popularność teatru była ogromna, a oddziaływanie muzyki tworzonej na jego potrzeby bardzo silne. Po raz pierwszy pojawili się artyści, których można kreślić współczesnym mianem gwiazd – np. Farinnelli (śpiewak), baletmistrzynie (Barbara Campanini, zwana Barberina, Marie Camargo).

RGhobNXex0FfB
Rysunek kolorowany piórkiem Gabriela de Saint-Aubin z 1761 r. pokazujący przedstawienie operowe w Palais Royal w Paryżu. Scena z opery Lully’ego „Armide”.
Gabriel de Saint-Aubin, 1761, domena publiczna
RTWGAU1zDBfuV
Portret tancerki Barbary Campani zwanej „La Barberina” Antoine’a Pesne, obecnie znajduje się w zamku Charlottenburg w Berlinie.
Antoine Pesne, ok. 1745, olej na płótnie, Pałac Charlottenburg, domena publiczna
Polecenie 8

Scharakteryzuj:

  • tematykę obrazów Watteau,

  • tematykę malarstwa Canaletto (Starszego i Młodszego).

Polecenie 9

Omów główne osiągnięcia w muzyce okresu Oświecenia.

Polecenie 10

Dlaczego idee Kanta, Kartezjusza i Locke’a stanowią ważny dorobek okresu Oświecenia?

t2LXdq1eew_000tp005
t2LXdq1eew_000tp006