Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Rl9xfWsbPCxtY1
Ilustracja przedstawia otwarte księgi z łacińskim tekstem oparte o pulpit. Jedna z nich to modlitewnik. Pośrodku kartki znajduje się duży czytelny napis: FERIA TERTIA. Druga księga oparta jest o boczny pulpit. Widoczny jest fragment jednej strony. Znajdują się na niej średniowieczne zapisy nut na pięciolinii. Ilustracja stanowi tło do tematu lekcji „Participium perfecta passivi”.

Participium perfecti passivi

Ważne daty

ok. 350‑250 p.n.e. – okres, w którym żył i tworzył Timajos, historyk grecki, który w swym dziele Historia przedstawił legendę o kolonistach z Tyru dowodzonych przez Dydonę. Według jego relacji Dydona przywiodła mieszkańców Tyru na północne wybrzeże Afryki.

I w. p.n.e./I w. n.e. – w tym okresie tworzył Pompejusz Trogus, autor Historiae Philippicae, przedstawiający historię z perspektywy Macedonii. W swoim dziele przedstawia legendę o Dydonie, kolonistce z Tyru.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RItOfs4FWIan21
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
10) formy imiesłowów: participium praesentis activi, participium perfecti passivi, participium futuri passivi (gerundivum).

Nauczysz się

konstruować formy gramatyczne imiesłowu przymiotnikowego biernego;

wskazywać w tekście łacińskim imiesłowy przymiotnikowe bierne i je tłumaczyć;

wykonywać zadania związane ze zrozumieniem tekstu w języku łacińskim;

wskazywać motyw Dydony w sztuce;

definiować pojęcia: reliefReliefreliefmozaikaMozaikamozaika.

Mit Dydonie

Zapoznaj się z tekstem łacińskim p.t. Dē Dīdōne, przedstawiającym dzieje Dydony.

RkHoL8pGObh5K
Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Dosso Dossi’ego zatytułowane „Dydona”. Na ciemnym tle przedstawiony jest portret młodej kobiety. Ma lekko przechyloną głowę ozdobioną złotą przepaską. Z obu stron głowy zwisają elementy dekoracyjne przypominające frędzle. Kobieta ma wilgotne oczy i rozchylone usta. Ubrana jest w jasną suknię, z zarzuconym na nią czerwonym płaszczem. Górę sukni ozdabia szal, który przewiązany jest również pod brodą królowej. W rękach trzyma srebrny hełm. Do ilustracji dołączone są dodatkowe obrazy przedstawiające historię miłości Dydony i Eneasza: 1. Ilustracja przedstawia mozaikę pt. „Eneasz i Dydona”. Na pierwszym planie widoczna jest para zakochanych. Kobieta jest naga, opasana wąskim szalem, na głowie ma hełm. Mężczyzna ubrany w lekką zbroję, z ozdobnym hełmem na głowie, obejmuje kobietę. Po prawej i lewej stronie mozaiki widnieją drzewa . Od góry i z lewej strony mozaikę zwieńcza spiralny element dekoracyjny. Pod spodem zamieszczono podpis: IV w. n.e., mozaika na podłodze willi w Low Ham, Somerset, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna, 2. Ilustracja przedstawia dzieło Pierre-Narcisse Guérin’a pt. „Dydona i Eneasz”. Obraz przedstawia wnętrze komnaty. Na sofie w pozycji półleżącej zasiada królowa. Ubrana jest w długą białą suknię. Na głowie ma koronę. Lewą ręką przytula do siebie syna Eneasza, Askaniusza. Chłopiec ubrany jest w żółtą tunikę. Za Dydoną, oparta o sofę, stoi kobieta w niebieskiej sukni. Ciemne włosy ma zaczesane do góry. Naprzeciwko królowej, na krześle, w niedbałej pozie siedzi Eneasz. Ma krótką błękitną tunikę. Jedną nogę wysunął do przodu. Prawą rękę przerzucił przez oparcie krzesła, zaś lewą kieruje w stronę zasłuchanej Dydony. Na głowie ma hełm z ozdobnym pióropuszem. Za sofą ustawione są marmurowe kolumny, za którymi widoczny jest horyzont. Pod spodem zamieszczono podpis: Pierre-Narcisse Guérin, Dydona i Eneasz, 1815, Muzeum Luwr, Paryż, wikimedia.org, domena publiczna, 3. Ilustracja przedstawia płaskorzeźbę z jasnego kamienia zatytułowaną „Samobójstwo Dydony”. Pośrodku kwadratowej płyty znajduje się wyrzeźbiony wieniec. W centrum widnieje, przedstawiona od pasa w górę, postać leżącej kobiety. Ma ona rozrzucone w nieładzie długie włosy i otwarte usta. W rękach trzyma miecz, który wbija sobie w klatkę piersiową. Pod spodem zamieszczono podpis: „Samobójstwo Dydony”, ok. 1540, Muzeum Bardini, Florencja, wikimedia.org, domena publiczna, 4. Ilustracja przedstawia aktualny stan palestry odkopanej w mieście Tyr na terenie Libanu. Jest to dziewięć zniszczonych kolumn. Trzy z nich mają głowice w porządku korynckim, pozostałe są zachowane połowicznie. Kolumny stoją rzędem na kamiennym podwyższeniu, będącym prawdopodobnie częścią podłogi. Przed nimi znajdują się ruiny budowli porośnięte trawą. Na drugim planie rozpościera się widok na morze i błękitne niebo. Pod spodem zamieszczono podpis: Tyr, Liban, kolumny uważane za część palestry, wykopaliska Al Mina, wikimedia.org, domena publiczna, 5. Ilustracja przedstawia płaskorzeźbę zatytułowaną „Eneasz z Askaniaszem lądujący w Lacjum”. W centrum widnieją dwie postaci: Eneasz w krótkiej spódniczce z zarzuconym na ramiona płaszczem oraz Askaniasz nagi, z płaszczem osłaniającym jedynie szyję i plecy. Eneasz jedną rękę trzyma syna, drugą wyciąga do przodu. Przed nimi, w półkolistym zagłębieniu muru, stoi maciora z ssącym ją małym prosięciem. Pod spodem zamieszczono podpis: „Eneasz z Askaniaszem lądujący w Lacjum”, II w. n.e., Muzeum Brytyjskie, Londyn, wikimedia.org, domena publiczna
Dosso Dossi, „Dydona”, XVI w., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna

Dīdō Phoenissa erat, eius frāter erat Pygmaliōn, Tyrī rēx, eius marītus Sychaeus, dīvitissimus Poenōrum. Et Dīdō fēlīx esse poterat, sed Sychaeus propter dīvitiās ā Pygmaliōne necātus est. Didō frātrem metuēns cum paucīs sociīs patriam relīquit et in Āfricam profecta est. Ibi ā Poenīs nova urbs condita est, cui Dīdō nōmen Carthāginis dēdit. Ad eius lītora procellā et ventīs appulsus est Aenēās Troiānus, cuius urbs ā Graecīs capta et dēlēta erat. Ā rēgīnā, quae ipsa patriā genuīnā prīvāta erat, Troiānus benignē acceptus est; immō Dīdō amōre incēnsa hospitī nūbere cupīvit. At Aenēās post paucōs mēnsēs Dīdōnem et Āfricam dēseruit. Miserrima Dīdō manū suā sē occīdit et moriēns ā deīs immortālibus ultōrem petīvit. Aenēās in Ītaliā Lāvīniam uxōrem dūxit, ā cuius nōmine nova urbs Lāvīniī nōmen accēpit. Post multōs annōs ā Rōmulō, quī Aenēae nepōs erat, Rōma condita est.

Dydona (gr. Didó) mit. zwana również Elissą, córka króla Tyru, Belosa, żona kapłana Heraklesa imieniem Sicheos. Dydona uchodząc przed Pigmalionem udała się wraz ze skarbami i garstką swych rodaków do Afryki północnej, gdzie w pobliżu kolonii tyryjskiej Utyki założyła w IX w. p.n.e. miasto Kartaginę na ziemi zakupionej od króla numidyjskiego Hiarbasa. Aby uniknąć natarczywych starań o swoją rękę ze strony Hiarbasa, miała zginąć śmiercią samobójczą na stosie. Kartagińczycy oddawali jej cześć boską. Wergiliusz połączył jej losy z losami swego bohatera Eneasza i przypisał jej samobójczą śmierć z rozpaczy po wyjeździe Eneasza.

Źródło:mf4b361b9e66cb0e5_0000000000003Źródło:

mf4b361b9e66cb0e5_0000000000003

Prezentacja 3D pt. Śmierć Dydony

RUHyluqNFKHnx1
Prezentacja 3D przedstawia posąg Dydony. Rzeźba wykonana z białego marmuru ukazuje stojącą postać kobiecą. Dydona ma pochyloną w bok głowę, starannie ułożone włosy zaczesane są do tyłu. Kobieta ma odsłonięte piersi. Długa szata spływa z lewego ramienia do ziemi. W prawej ręce trzyma rękojeść miecza, który skrywa pod szatą. Do ilustracji dołączono dodatkowe informacje:1. Ilustracja przedstawiająca marmurową rzeźbę Dydony dokonującej samobójstwa. Do ilustracji dołączono informację w formie pisemnej oraz czytanej przez lektora: Dydona, królowa Kartaginy, została właśnie porzucona przez bohatera trojańskiego – Eneasza, syna Wenus, który wyruszył szukać nowego królestwa. Zrozpaczona królowa postanawia odebrać sobie życie na stosie, który przygotowała, by spalić rzeczy należące do wiarołomnego kochanka. Temat ten został zaczerpnięty z Eneidy Wergiliusza, która opiewa legendarne przygody Eneasza: jego ucieczkę z Troi i podróż w poszukiwaniu nowego królestwa, która zakończyła się w Italii i zapoczątkowała Imperium Romanum. Scena jest bardzo dramatyczna: królowa klęcząc na stosie z oczyma wzniesionymi ku niebu, wbija miecz ukochanego w swoją pierś. Kilka kropli krwi wypływa z rany. Miesza się tutaj tragedia ze zmysłowością. Samobójcza poza królowej, klęczącej na miękkiej poduszce jest jednocześnie elegancka i kusząca. Tunika odsłania jej piersi i podkreśla linię uda, zaś kosmyk włosów zwraca uwagę na jej nagie ramię. Cayot z równym talentem i zamiłowaniem do szczegółów ukazał stos pogrzebowy: stos złożony z gałęzi i pni oraz zbroi Eneasza. Hełm trojańskiego bohatera z wygładzonym czubem przypomina wielką głowę ryby ze złowrogim okiem, której otwarta paszcza skierowana jest w stronę widza. Artysta przedstawił tę mistrzowską rzeźbę na egzaminie wstępnym do Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby 31 grudnia 1711 r. 2. Ilustracja przedstawia rzeźbę Dydony ze strony głównej prezentacji. Do ilustracji dołączono informację w formie pisemnej oraz czytanej przez lektora: Dydona – rzeźba z marmuru, jej autorem jest prawdopodobnie Christophe Cochet. Louvre, Francja.
Źródło: online skills.
R1HAgGnDr87xI1
Ćwiczenie 1
Podaj w języku polskim łacińskie zwroty: 1. urbs capta et deleta, 2. cervus necatus
R1pqpjvYLWdHM
Ćwiczenie 2
Uzupełnij tekst o Dydonie właściwymi formami: Pierwsze zdanie: Dīdō Phoenissa erat, eius frāter erat Pygmaliōn, Tyrī rēx, eius marītus Sychaeus, dīvitissimus Poenōrum. Et Dīdō fēlīx esse poterat, sed Sychaeus propter dīvitiās ā Pygmaliōne… Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns. Drugie zdanie: Didō frātrem … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns … (kontynuacja zdania) cum paucīs sociīs patriam relīquit et in Āfricam profecta est. Trzecie zdanie: Ibi ā Poenīs nova urbs… Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) est, cui Dīdō nōmen Carthāginis dēdit. Czwarte zdanie: Ad eius lītora procellā et ventīs … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) est Aenēās Troiānus, cuius urbs ā Graecīs … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) et dēlēta erat. Piąte zdanie: Ā rēgīnā, quae ipsa patriā genina … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) erat, Troiānus benignē acceptus est. Następne zdanie: immō Dīdō amōre … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) hospitī nūbere cupīvit. Kolejne zdanie: At Aenēās post paucōs mēnsēs Dīdōnem et Āfricam dēseruit. Miserrima Dīdō manū suā sē occīdit et … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus 2. prīvāta 3. necātus est 4. condita est 5. metuēns 6. capta 7. incēnsa 8. moriēns …(kontynuacja zdania) deīs immortālibus ultōrem petīvit. Aenēās in Ītaliā Lāvīniam uxōrem dūxit, ā cuius nōmine nova urbs Lāvīniī nōmen accēpit. Post multōs annōs ā Rōmulō, quī Aenēae nepōs erat, Rōma condita est

W tekście o Dydonie pojawiły się przykłady użycia łacińskiego imiesłowu - participium perfectī passīvī, czyli imiesłowu przymiotnikowego biernego, który w języku polskim poznajemy po końcówce

–ny, -ty. Innym odpowiednikiem ppp (zwłaszcza w składni Ablativus Absolutus) w języku polskim jest imiesłów przysłówkowy zakończony na –wszy, -łszy.

Participium perfectī passīvī tworzy się od tematu supini przez dodanie końcówek przymiotnika I i II deklinacji –us, -a, um, np.:

I

vocātus, -a, -um - wezwany, -a, -e (vocō, -āre, -āvī, -ātum)

II

dēlētus, -a, -um - zniszczony, -a, -e (dēleō, -ēre, -ēvī, -ētum)

III

scrīptus, -a -um - napisany, -a, -e (scrībō, -ere, scrīpsī, scrīptum)

IV

audītus, -a, -um - usłyszany, -a, -e (audiō, -īre, -īvī, -ītum)

Przy pomocy participium perfectī passīvī tworzy się formy złożone czasowników w stronie biernej, są to: perfectum, plusquamperfectum i futūrum exāctum (II) passīvī.

Zadania

R1E6oEZL0INE5
Ćwiczenie 3
Utwórz participium perfectī passīvī od czasowników:
R1NJNRIySLYw0
Ćwiczenie 4
Uzupełnij tekst o Dydonie właściwymi formami: Pierwsze zdanie. Dīdō Phoenissa erat, eius frāter erat Pygmaliōn, Tyrī rēx, eius marītus Sychaeus, dīvitissimus Poenōrum. Et Dīdō fēlīx esse poterat, sed Sychaeus propter dīvitiās ā Pygmaliōne… Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns. Drugie zdanie:. Didō frātrem … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns… (kontynuacja zdania) cum paucīs sociīs patriam relīquit et in Āfricam profecta est. Trzecie zdanie: Ibi ā Poenīs nova urbs… Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) est, cui Dīdō nōmen Carthāginis dēdit. Czwarte zdanie: Ad eius lītora procellā et ventīs … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) est Aenēās Troiānus, cuius urbs ā Graecīs … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) et dēlēta erat. Piąte zdanie: Ā rēgīnā, quae ipsa patriā genina … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) erat, Troiānus benignē acceptus est; Następne zdanie: immō Dīdō amōre … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) hospitī nūbere cupīvit. Kolejne zdanie: At Aenēās post paucōs mēnsēs Dīdōnem et Āfricam dēseruit. Miserrima Dīdō manū suā sē occīdit et … Możliwe odpowiedzi: 1. appulsus, 2. prīvāta, 3. necātus est, 4. condita est, 5. metuēns, 6. capta, 7. incēnsa, 8. moriēns …(kontynuacja zdania) deīs immortālibus ultōrem petīvit. Aenēās in Ītaliā Lāvīniam uxōrem dūxit, ā cuius nōmine nova urbs Lāvīniī nōmen accēpit. Post multōs annōs ā Rōmulō, quī Aenēae nepōs erat, Rōma condita est.
RHcATLAWq74ar
Ćwiczenie 5
Uzupełnij tekst właściwymi formami participium perfectī passīvī utworzonymi z czasowników w nawiasach:
R60UxRSyDXqyT
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytania: 1. Jakie inne imię nosiła Dydona?, 2. Dlaczego Dydona uciekła z Tyru?, 3. W jakiej rzymskiej epopei opisane są losy Dydony i Eneasza?
Rs1MflGeAe924
Ćwiczenie 7
Zdefiniuj następujące pojęcia: 1. relief, 2. mozaika

Słowniki

Słownik pojęć

Mozaika
Mozaika

technika dekoracyjna polegająca na układaniu wzorów z kawałków barwnych kamieni, różnokształtnych płytek ceramicznych lub szkła na odpowiednio przygotowanym podłożu.

Relief
Relief

kompozycja rzeźbiarska wydobyta z tła (głównie kamień, metal, drewno), przeznaczona wyłącznie do oglądania z przodu.

Słownik łacińsko‑polski

R1a79CivY5ceF1
słownik łacińsko‑polski
Źródło: online-skills.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Wikarjak Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978.

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2012.

I. Lewandowski, J. Wikarjak Elementa sermonis Latini, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983 r., s. 105.

Mała Encyklopedia Kultury Antycznej,Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990r.