Perły niemieckiej architektury barokowo-rokokowej
Ważne daty
ok. 1682 – ukończono pałac królewski w Wersalu, na przedmieściach Paryża
1720‑1744 – budowa rezydencji biskupiej w Würzburgu
1743 – początek barokowej przebudowy pałacu Schönbrunn
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
d) sztuki nowożytnej (renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm),
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
8. wymienia różne funkcje dzieł sztuki, takie jak: sakralna, sepulkralna, estetyczna i dekoracyjna, dydaktyczna, ekspresywna, użytkowa, reprezentacyjna, kommemoratywna, propagandowa, kompensacyjna, mieszkalna i rezydencjonalna, obronna, magiczna;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV.1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
charakteryzować architekturę barokową i rokokowa w Niemczech;
określać cechy architektury barokowej i rokokowej;
opisywać układ i funkcję pomieszczeń w niemieckich rezydencjach;
rozpoznawać barokowy i rokokowy ornament i detal architektoniczny.
Zwinger jako zespół architektoniczny baroku
Jednym z istotnych czynników, pod wpływem których kształtował się barok był rozwój absolutyzmu, przede wszystkim we Francji, monarchii habsburskiej, ale także w innych krajach ówczesnej Europy. Władca do umacniania swojej pozycji we własnym państwie oraz na arenie międzynarodowej, w szerokim zakresie wykorzystywał sztukę. Gloryfikacji władzy i reprezentacji splendoru dworskiego służyły więc okazałe założenia parkowo‑pałacowe, ich monumentalna skala, bogactwo, przepych, efektowność, iluzjonizm i zaskakujące rozwiązania formalne.
Drezdeński Zwinger – późnobarokowy pałac został zbudowany w latach 1709‑1728 dla elektora Saksonii, Fryderyka Augusta I Mocnego, który jako August II Mocny był także królem Polski (w latach 1697‑1704 oraz 1709‑1733). Zespół budowli został wzniesiony, na terenie mieszczącym się pomiędzy zewnętrznymi i wewnętrznymi murami obronnymi Drezna, stąd nazwa założenia – niem. Zwinger oznacza międzymurze. Autorem projektu był architekt Matthäus Daniel Pöppelmann, który współpracował z nadwornym rzeźbiarzem księcia elektora Balthasarem Permoserem. Powstał monumentalny kompleks zabudowań pałacu, otaczających rozległy, prostokątny dziedziniec, pierwotnie otwarty od północnego wschodu. Od południowego zachodu mieści się Długa Galeria, z Bramą Koronną w połowie długości. Od północnego zachodu oraz południowego wschodu dziedziniec zamykają galerie na rzucie podkowy (niem. Bogengalerien, od Bogen – łuk), z usytuowanymi na ich osi oraz przylegającymi do nich po obu stronach pawilonami: pośrodku galerii północno‑zachodniej znajduje się Pawilon Wałowy (lub inaczej Pawilon na Wałach), natomiast na osi przeciwległej galerii – Pawilon Miejski (nazywany też Pawilonem Grających Dzwonów). Galerię północno‑zachodnią zajmują: Pawilon Francuski w północnym narożu kompleksu oraz budynek mieszczący Salon Matematyczno‑Fizyczny, leżący po stronie przeciwległej, galeria południowo‑wschodnia flankowana jest przez Pawilon Niemiecki we wschodnim narożu pałacu oraz Pawilon Porcelanowy po jej przeciwnej stronie. Poza tym, za Pawilonem Francuskim znajduje się monumentalna fontanna, zwana Fontanną Nimf. W połowie XIX wieku po niezabudowanej pierwotnie północno‑wschodniej stronie kompleksu wzniesiono według projektu architekta Gottfrieda Sempera neoklasycystyczny gmach, (tzw. Galeria Sempera). Umieszczono w nim zgromadzoną w Zwingerze kolekcję obrazów, którą w 1855 roku udostępniono do zwiedzania. Cały kompleks otoczony jest rozległym parkiem.
Zwinger – spacer po późnobarokowym zespole architektonicznym
1. Most nad fosą. Most znajduje się nad fosą i prowadzi do Bramy Koronnej.
2. Brama Koronna została wzniesiona w latach 1714-18 i jest jednym z architektonicznych perełek Zwingera. Bramę otacza 12 rzeźb o tematyce nawiązującej do Herkulesa i pór roku. Pokryta miedzianą blachą kopuła służy jako podstawa dla 4 polskich orłów i korony królewskiej.
Zwinger jest połączeniem oranżerii i galerii, z których oglądano elektorskie turnieje i widowiska. Pierwotnie pomyślany był nie jako samodzielne założenie – jak obecnie, kiedy łączy się tylko z dziewiętnastowieczną galeria malarstwa – lecz jako część pałacu rozciągającego się do Łaby. Składa się z jednokondygnacjowych galerii i dwukondygnacjowych pawilonów pomiędzy nimi. Galerie są stosunkowo skromne w rysunku, najbujniejsza dekoracja pokrywa pawilony. Szczególnie pawilon bramny jest przykładem fantazji niepohamowanej przez żadne względy użytkowe. Arkada wjazdowa w kondygnacji przyziemia ma zamiast zwyczajnego frontonu dwie cząstki rozłamanego frontonu zwrócone na zewnątrz. Fronton pierwszej kondygnacji jest przerwany, ale jego dwie części pochylają się ku sobie, a nie na zewnątrz. Cala pierwsza kondygnacja otwarta jest ze wszystkich stron, a ponad attyką zatłoczoną figurami puttów wznosi się cebulasty hełm z królewskimi i elektorskimi emblematami na szczycie. (…) Ileż radości jest w tych rozkołysanych krzywiznach i ile gracji! Jest to architektura radosna, ale wcale nie wulgarna; pełna żywotności, gwałtowna, ale nie brutalna. Tkwi w niej niewyczerpana siła twórcza wciąż nowych kombinacji i odmian włoskich form barokowych, przeciwstawnych sobie i piętrzonych. Siły skierowane naprzód i w głąb nie przestają tutaj działać.
Nikolaus Pevsner, Historia architektury europejskiej, Wyda. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976, s. 272‑275
Sanssouci - przykład architektury rokokowej
Nurt rokoka nie stanowił odrębnej epoki stylowej, występował równolegle z późnym barokiem czy klasycyzmem, w okresie ok. 1720‑1780. Często uchodzi za późną fazę baroku, jednak posiada pewne cechy, pozwalające na jego wyodrębnienie. Architekturę rokokową różnią od baroku lżejsze proporcje, większa swoboda i dekoracyjność oraz na ogół mniejsza skala budowli. Styl ten wyrażał się przede wszystkim w dekoracji wnętrz, które stały się bardziej intymne – zrezygnowano z monumentalnych podziałów porządków na rzecz bardziej finezyjnej, wyrafinowanej artykulacji, często niesymetrycznej, uzyskanej ornamentem o miękkich liniach. Przykładem rokoka w architekturze jest Pałac Sanssouci, wzniesiony w latach 1745‑1747, jako letnia rezydencja dla króla Prus, Fryderyka II Wielkiego przez Georga Wenzeslausa von Knobelsdorffa, na podstawie szkiców fundatora. Nazwa pałacu wywodzi się z języka francuskiego: sans souci oznacza beztroski. Miejscem zabudowy były wcześniejsze ogrody tarasowe na stokach wzniesienia, gdzie zasadzono m.in. winorośl oraz figowce. Na szczyt prowadziło 120 centralnie zlokalizowanych schodów (obecnie 132). U stóp tarasów założono barokowy ogród, z wielką fontanną, otoczoną przez marmurowe rzeźby rzymskich bogów oraz alegoryczne przedstawienia powietrza, ognia, wody i ziemi. Na szczycie wzniesienia, w pewnym oddaleniu od krawędzi zbocza, stanął niski, parterowy pałac. Fryderyk II odrzucił sugestię architekta, by pałac podwyższyć i usytuować go w miejscu bardziej eksponowanym, gdyż królowi nie zależało na reprezentacji, a wręcz przeciwnie – chciał mieć siedzibę intymną, na swój prywatny użytek, letnią rezydencję, gdzie mógłby spędzać czas, poświęcając się swoim pasjom – sztuce i filozofii, z dala od sztywnych reguł dworskich, w gronie wybranych gości (bywał tam m.in. Voltaire oraz Ignacy Krasicki).
Powstała więc skromna, jednokondygnacyjna budowla, w typie maison de plaisancemaison de plaisance, złożona z korpusu głównego, ujętego przez cofnięte względem niego dwa skrzydła boczne. Po stronie północnej kolumnadykolumnady na wypukłym łuku tworzą cour d'honneurcour d'honneur (dziedziniec honorowy). Korpus główny pałacu posiada dziesięć pokoi w układzie amfiladowymamfiladowym, rozdzielonych przez dwie większe, reprezentacyjne sale na osi. W bryle budowli oś zaakcentowana została łukowym ryzalitemryzalitem, zwieńczonym kopułą.
Wystrój bardziej dekoracyjnej fasady ogrodowej nawiązuje do symboliki wina – tworzą ją pary bachantów i bachantek (towarzyszy Bachusa), pełniących tu role atlantówatlantów i kariatydkariatyd, podtrzymujących gzyms.
Wnętrza, poza dwiema reprezentacyjnymi salami na osi, są kameralne i ukształtowane z dbałością o komfort mieszkańców. Cechuje je dekoracyjność i finezja form, asymetria i płynność linii. W artykulacji ścian miejsce porządków architektonicznych zajęły panneaupanneau i ornament (obecny także na sufitach), złożony przede wszystkim z motywów roślinnych, rocaille oraz egzotycznych (np. Sala Koncertowa).
Wskaż budynek należący do zespołu Zwinger, który powstał później i pozbawiony jest cech typowych dla baroku?
- 1
- 2
- 3
Wskaż na planie obiekty należące do zespołu Zwinger.
Galeria Starych Mistrzów, Salon Matematyczno-Fizyczny, Pawilon Grających Dzwonów, Pawilon na Wałach, Brama Koronna, Muzeum Porcelany, Zbrojownia
Odpowiedz, kim był fundator założenia Zwinger.
- Królem Polski
- Królem Niemiec
- Elektorem Saksonii
Wskaż fragment dekoracji należący do pałacu Sanssouci.
- 1
- 2
- 3
Uzupełnij informacje o pałacu Sanssouci.
Styl budowli .............
Znajduje się w ...................
Zbudowany został dla króla Prus ...............................................
Przypisz obiektom właściwe nazwy.
Muzeum Porcelany, Pawilon Niemiecki, Pawilon Grających Dzwonów, Brama Koronna
Połącz architekta z budynkiem
Pałac Sanssouci, Pałac Zwinger
| Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff | |
| Matthäus Daniel Pöppelmann |
Słownik pojęć
trakt pomieszczeń połączonych wejściami, umieszczonymi na jednej osi.
gr. átlas, átlantos, gigant, telamon, podpora arch. w formie posągu mężczyzny dźwigającego na ramionach element arch. (np.: belkowanie, balkon, zwieńczenie portalu).
Dziedziniec honorowy: otwarty, reprezentacyjny dziedziniec, charakterystyczny dla architektury pałacowej baroku i klasycyzmu.
gr. Karyátis karyjska dziewczyna, podpora architektoniczna w formie posągu kobiety dźwigającej na głowie elementy architektoniczne (belkowanie, balkon itp.).
rząd lub kilka rzędów kolumn, złączonych belkowaniem albo łukami arkadowymi.
sklepienie zamknięte o osi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielobocznym), a także wyodrębniona, zewn. część budowli, zawierająca takie sklepienie (k. zewnętrzna).
najczęściej nieduży, reprezentacyjny budynek; może mieć wygląd pałacyku, willi albo pawilonu.; budynek położony na terenie miasta lub poza nim, przeznaczony na pobyt czasowy.
Element architektonicznego rozczłonkowania i dekoracja ściany lub boazerii, w drewnianym, stiukowym, rzadziej kamiennym obramieniu, w postaci płyciny (zazwyczaj kwadratowej lub prostokątnej), wypełnionej malowidłem lub reliefem.
charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730 r.), o fantazyjnej, asymetrycznej i nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, nawiązujący do kształtu małżowiny, muszli, z czasem wzbogacony kogucim grzebieniem (ok. 1750 r.) lub formą postrzępionych fal morskich lub płomieni.
część budynku wysunięta z lica elewacji ku przodowi, połączona organicznie z główną bryłą budowli.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
www.encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Broniewski T., Historia architektury dla wszystkich. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1990.
Pevsner N., Historia architektury europejskiej, Wyda. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976
Tomkiewicz W., Rokoko, Warszawa 1988.
Watkin D., Historia architektury zachodniej, R. Depta, wyd. Wyd. 1 (dodruk), Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2006.
Sztuka baroku, red. Rolf Toman, Kōnemann, Kolonia 2000.
http://www.drezno.art.webd.pl/viewpage.php?page_id=21 (dostęp z dnia 31.03.2018)